Rotawirusy

Najczęstszą przyczyną wirusowych zakażeń jelitowych u dzieci są rotawirusy. Zarówno sama choroba, jak i jej patogen noszą tę nazwę: rota oznacza „koło” (łac.) i ze względu na zewnętrzne podobieństwo wirusa do koła, stąd ta grupa wirusów otrzymała swoją nazwę. Rozróżnia się siedem grup serologicznych (A-G). Największe znaczenie epidemiologiczne wykazuje grupa A, gdyż jest ona przyczyną większości przypadków zachorowań. W zachodnich krajach uprzemysłowionych najczęściej zarażają się niemowlęta i dzieci w wieku od sześciu miesięcy do dwóch lat, ponieważ nie wytworzyły one jeszcze wystarczającej ochrony immunologicznej. Około 90 procent wszystkich dzieci jest już zakażonych rotawirusem w wieku dwóch lat. W pierwszych latach życia odporność swoista na rotawirusy jest nabywana poprzez wielokrotne zakażenia rotawirusami. Z reguły choroba występuje w sezonowych skupiskach i jest bardziej rozpowszechniona od lutego do kwietnia.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku zakażenia rotawirusami?

Zakażenie rotawirusem może zagrażać życiu, zwłaszcza niemowląt i małych dzieci. Ponadto choroba ta jest wysoce zaraźliwa. Dlatego przy pierwszych objawach rotawirusa należy skonsultować się z lekarzem lub szpitalem. Rodzice mogą skorzystać z możliwości odbycia szybkiej videokonsultacji z lekarzem TELEMEDI, który będzie mógł natychmiast doprecyzować diagnozę, wystawić potrzebną receptę oraz ewentualnie także zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Infekcja rotawirusami może dotknąć w zasadzie każdego. W okresie niemowlęcym i dziecięcym patogeny te są uważane za najczęstsze czynniki wywołujące choroby biegunkowe.
• Choroba nie może być lekceważona, ponieważ znaczna utrata elektrolitów i płynów może zagrażać życiu. Leczenie często wymaga hospitalizacji.
• Według szacunków, każdego roku około 453 000 dzieci w wieku poniżej pięciu lat na całym świecie umiera w wyniku zakażenia rotawirusami.

Definicja: co to jest rotawirus?

Rotawirusy (RV) są uważane za najczęstsze patogeny chorób biegunkowych u niemowląt i małych dzieci. Wirusy te powodują ciężką biegunkę i są bardzo zaraźliwe. System obrony immunologicznej rozwija się w pierwszych latach życia dziecka. Jej działanie nie jest jednak trwałe, dlatego możliwe są infekcje wielokrotne.

Kto jest szczególnie narażony na ryzyko infekcji?

Zasadniczo zakażenie rotawirusami może wystąpić u każdego. Niemowlęta i małe dzieci do drugiego roku życia są najbardziej narażone na zachorowanie i częściej wykazują ciężki przebieg choroby. Są one bardziej wrażliwie na utratę płynów i elektrolitów.

Osoby z osłabionym układem odpornościowym i seniorzy są również narażeni na wysokie ryzyko. U dorosłych natomiast przebieg choroby jest często łagodniejszy, a nawet może przebiegać bez jakichkolwiek objawów chorobowych.

Przyczyny: jak dochodzi do zakażenia?

Rotawirusy są bardzo stabilne w środowisku. W wysuszonym stolcu pozostają one zakaźne nawet przez kilka dni. W wodzie rotawirusy mogą przetrwać kilka tygodni. Zakażenie może nastąpić różnymi drogami.

• Zakażenie z osoby na osobę: Najczęściej rotawirus rozprzestrzenia się drogą kontaktową. Osoby zarażone wydalają patogen wraz z kałem; śladowe jego ilości są przenoszone poprzez minimalne pozostałości kału na rękach. Rotawirusy przedostają się z dłoni do jamy ustnej i do przewodu pokarmowego.
• Poprzez skażoną żywność i przedmioty: Klamki, ręczniki, toalety, skażona woda lub żywność również mogą prowadzić do zakażenia.

Objawy infekcji rotawirusem

Przy zakażeniu rotawirusami występują następujące objawy:

• Występuje nagła, wodnista, ale nie krwawa biegunka.
• W stolcu mogą znajdować się ślady śluzu.
• Często występuje lekka gorączka, a także kaszel i katar.

Przebieg choroby jest zazwyczaj następujący:

• Choroba ma cięższy przebieg w porównaniu z innymi chorobami biegunkowymi. Objawy utrzymują się zwykle przez dwa do sześciu dni, a następnie ustępują samoistnie.
• Gwałtowna utrata płynów może prowadzić do zawrotów głowy i problemów z krążeniem.
• Możliwe są łagodne przebiegi choroby, ale osoby nią dotknięte są nadal bardzo zaraźliwe.

Jak lekarz rozpoznaje rotawirusy?

Jeśli biegunka trwa dłużej niż sześć godzin u niemowląt lub dłużej niż dwa dni u starszych dzieci, należy skonsultować się z lekarzem. Spierzchnięte i suche usta, a także zapadnięte oczy i bezsenność to jedne z widocznych oznak odwodnienia, spowodowanego biegunką i związaną z nią dużą utratą płynów.

Na pierwszy rzut oka nie można odróżnić zakażenia rotawirusami od innych chorób biegunkowych. Diagnoza jest łatwiejsza u niemowląt i małych dzieci, ponieważ u nich objawy są zwykle bardziej nasilone. Patogen może być wykryty w stolcu od trzeciego lub czwartego dnia choroby.

Jak leczy się rotawirusy?

Pomoc lekarska zalecana jest w przypadku małych dzieci, kobiet w ciąży, osób z osłabionym układem odpornościowym oraz osób starszych. Nie istnieje leczenie przyczynowe, lekarz może jedynie łagodzić objawy. Leki przeciw biegunce nie są wskazane, mogą one przedłużyć przebieg choroby.

Profilaktyka: jak mogę uchronić się przed rotawirusami?

Od 2009 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca stosowanie w profilaktyce dwóch doustnych szczepionek Rotarix i RotaTeq. W Polsce szczepienie przeciw rotawirusom nie są obowiązkowe. Mimo tego, że tego rodzaju szczepienia znajdują się w kalendarzach szczepień, które są zalecane przez lekarzy, to ich koszty nie są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. 

Szczepionki przeciwko rotawirusom nie chronią przed infekcją ze stuprocentową pewnością, jednak potrafią zmniejszyć nawet o 85–98% ryzyko wystąpienia groźnego dla zdrowia i życia odwodnienia i potrzebę hospitalizacji pacjentów.

Kiedy należy się zaszczepić?

Szczepienie jest możliwe od szóstego tygodnia życia. Szczepienia należy rozpocząć w wieku 12 tygodni. W późniejszym okresie zwiększa się ryzyko powstania inwaginacji (szczególna forma wgłobienia jelit, występująca u niemowląt), czyli sytuacji, w której jeden odcinek jelita może wrastać w drugi. Seria szczepień Rotarix powinna być zakończona do 24. tygodnia życia, seria szczepień RotaTeq najpóźniej do 32. tygodnia życia.

W jaki sposób podawana jest szczepionka?

Szczepionka doustna składa się z dwóch dawek szczepionki Rotarix lub trzech dawek szczepionki RotaTeq. Podawanie odbywa się w odstępach co najmniej czterotygodniowych. Jeśli w ciągu pierwszego tygodnia po szczepieniu wystąpią bóle brzucha, krwawe stolce lub uporczywe wymioty, może to oznaczać, że doszło do inwaginacji. Może ona występować u jednego do dwóch na 100 000 zaszczepionych dzieci. Inwaginacja stanowi zagrożenie dla życia, dlatego natychmiast należy udać się z dzieckiem do lekarza.

Od czasu wprowadzenia szczepionki na rotawirusy mniej dzieci w USA i Australii choruje na cukrzycę typu 1.

Inne zalecane środki zapobiegawcze to:

• Mycie rąk jest szczególnie ważne po każdym skorzystaniu z toalety, a także przed gotowaniem, jedzeniem i po zmianie pieluch u chorych dzieci.
• Każdy powinien używać własnych ręczników i innych środków do pielęgnacji ciała.
• Pościel, ścierki i ręczniki należy często zmieniać i prać w temperaturze co najmniej 60°C.
• Jeśli w domu jest osoba chora, należy dokładnie wyczyścić klamki i krany.
• Rotawirusy są wrażliwe na wysoką temperaturę; patogeny nie przeżywają w żywności podgrzanej do 70°C.

Pytania i odpowiedzi

Jak długo ludzie zarażeni rotawirusem są zakaźni?

Choroba ujawnia się zwykle po upływie jednego do trzech dni od zakażenia. Nawet po ustąpieniu objawów osoby dotknięte chorobą nadal wydalają patogeny wraz z kałem przez okres do ośmiu dni. W tym okresie ryzyko infekcji jest bardzo wysokie. W niektórych przypadkach osoby z osłabionym układem odpornościowym i wcześniaki mogą być zakaźne przez znacznie dłuższy czas.

Czy szczepienie ma jeszcze sens, jeśli dziecko jest już zarażone rotawirusem, a jeśli tak, to do jakiego wieku?

Ponieważ istnieją różne typy rotawirusów, a po przebytej chorobie istnieje tylko częściowa odporność, czyli ograniczona ochrona, w każdej chwili może dojść do drugiego zakażenia. Są one jednak zwykle łagodniejsze niż pierwsze zakażenie. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy szczepionka jest nadal przydatna po zakażeniu rotawirusem. W każdym przypadku, w zależności od stosowanej szczepionki, szczepienie musi być zakończone najpóźniej w wieku 24 lub 32 tygodni.

Czy konieczne jest ponowne szczepienie na rotawirusy?

Dowiedziono w sposób wiarygodny, że efekt ochronny utrzymuje się przez kilka lat po wykonaniu pełnej serii szczepień. Ponieważ szczepionka może być podawana tylko do 24. lub 32. tygodnia życia, nie istnieją również zalecenia dotyczące ponownego szczepienia. Faktem jest, że ryzyko ciężkiego przebiegu choroby u dzieci występuje między 6. a 24. miesiącem życia, dlatego sensowne jest rozpoczęcie szczepień tak wcześnie, jak to możliwe. Ochrona poszczepienna trwa w każdym razie dłużej niż ten „krytyczny” okres.

Jak mogę sprawdzić, czy moje dziecko ma rotawirusa?

Rotawirusy mogą być wykryte bezpośrednio w stolcu chorego dziecka w laboratorium przy użyciu różnych metod (enzymatyczny test immunologiczny; szybki test daje wynik w ciągu kwadransa; specjalna molekularna metoda biologiczna [PCR = łańcuchowa reakcja polimerazy] nie jest stosowana w rutynowej diagnostyce). Rotawirusy są bardzo odporne na wpływy zewnętrzne, a środki higieniczne są mało skuteczne, dlatego w placówkach dziecięcych, a także w szpitalach dziecięcych zawsze pojawiają się ogniska zakażeń!

Kiedy po raz pierwszy udokumentowano występowanie chorób wywoływanych przez rotawirusy?

Już w 1943 r. wykazano, że czynnikiem wywołującym nieżyt żołądkowo-jelitowy musi być wirus. Można to udowodnić za pomocą ultrafiltracji, ponieważ bakterie utknęłyby w filtrze, podczas gdy znacznie mniejsze wirusy nie. W latach 1973–1974 australijska badaczka Ruth Bishop z Royal Children’s Hospital w Melbourne jako pierwsza zaobserwowała typowe dla rotawirusów struktury przypominające szprychy koła podczas bezpośredniego badania przy użyciu mikroskopu elektronowego.

Źródła

• Bienz K.A., Wirusologia ogólna, [w:] P.B. Heczko, A. Pietrzyk (red.), Mikrobiologia lekarska, wyd. I, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.
• Collier L., Oxford J., Human Virology, wyd. III, Oxford University Press, 2006.
• Irving W., Boswell T., Aldeen D.A., Mikrobiologia medyczna, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.

Przeczytaj także o:

Wymioty