Afazja – utrata lub zaburzenia mowy na skutek uszkodzenia struktur mózgowych.

Czym jest afazja? To zaburzenie mowy związane z uszkodzeniem mózgu. Objawy afazji to głównie brak możliwości mowy lub jej znaczne zniekształcenie. U osób całkowicie zdrowych afazja to bardzo niepokojący objaw, który powinien być jak najszybciej skonsultowany z lekarzem, ponieważ świadczy o niedokrwieniu określonych obszarów mózgu. Afazja nie wiążę się z konkretnym schorzeniem, ale może być elementem niektórych chorób lub urazów mózgu człowieka.

Czym jest i skąd się bierze afazja?

Afazja jest stanem, kiedy pojawiają się trudności z mówieniem i rozumieniem mowy, pomimo że chory wcześniej takich zaburzeń nie przejawiał – komunikacja werbalna z otoczeniem przebiegała bezproblemowo. Pacjent może mieć również problemy z pisaniem i czytaniem. Warto wspomnieć, że zaburzenia pisania i czytania bez problemów z mową nazywane są aleksją. Termin „afazja” jako taki nie jest wiązany z żadną konkretną jednostką chorobową. Zaburzenie mowy powstaje w wyniku uszkodzenia struktur mózgowych, bez względu na czynnik, jaki je wywołał. Przyczyny afazji to m.in.:

• urazy mózgu, np. na skutek pobicia, upadku, wypadku komunikacyjnego – są najczęstszą przyczyną afazji;
• proces neurodegradacyjny np. przy chorobie Alzheimera;
• udar mózgu;
• choroby nowotworowe, guzy mózgu.

Afazja należy do grupy objawów ogniskowych, więc jednoznacznie potwierdza zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego i może wskazywać, które części mózgu mogły ulec uszkodzeniom. Wystąpienie afazji wiąże się z koniecznością jak najszybszej wizyty u neurologa. Przyczyną afazji jest uszkodzenie następujących części mózgu:

• tkanka nerwowa na powierzchni lewej półkuli mózgu;
• uszkodzenie prawej półkuli;
• uszkodzenie wzgórza i struktur podkorowych;
• uszkodzenie włókien nerwowych łączących ośrodki mowy z innymi rejonami kory mózgowej.

Afazja za to nigdy nie jest skutkiem paraliżów i niedowładów. Nie jest również wynikiem zaburzeń słuchu – dotyczy wyłącznie funkcji językowych.

Na skutek uszkodzenia struktur anatomicznych mózgu, afazji mogą towarzyszyć również inne objawy, takie jak zaburzenia czucia, utrata pamięci, zaburzenia świadomości i myślenia, orientacji przestrzennej, wykonywania precyzyjnych ruchów, zaburzenia psychiczne.

Główne objawy afazji to:

• trudności w nazywaniu przedmiotów, osób, zjawisk;
• zaburzenia mowy w postaci niewłaściwej gramatyki i składni;
• opuszczanie wyrazów w wypowiedzi;
• zniekształcenia artykulacyjne;
• trudności w realizacji fonetycznej wypowiedzi.

Sytuacja osób z afazją jest niezwykle ciężka i przykra, chorzy wycofują się z życia społecznego, izolują się, niechętnie podejmują kontakty nawet z bliskimi osobami z rodziny. Przez osoby postronne pacjenci z afazją mogą być brane za niepełnosprawne umysłowo, co dodatkowo utrudnia sytuację społeczną osób z afazją. Przyczyny i objawy afazji nie są ogólnie znane przez społeczeństwo, brakuje programów społecznych uświadamiających problem.

Rodzaje afazji zostały sklasyfikowane i usystematyzowane na różne sposoby. Dwa główne najbardziej znane typy to afazja Wernickiego i afazja Broca. Jeśli chodzi o objawy, wyróżniamy kilka rodzajów afazji.

Afazja ruchowa (afazja Borki).

Afazja ruchowa ma zazwyczaj nagły początek. Pacjent odczuwa, że nie jest w stanie mówić – wie, jakie dokładnie myśli chce wyrazić, ale z ust wydobywają się nieartykułowane dźwięki lub przypadkowe, pojedyncze słowa. Rozumienie mowy jest zachowane. Przy afazji ruchowej chory traci panowanie nad mięśniami sterującymi narządami mowy. Czasem zdarza się, że chory zastępuje jedne słowa innymi, popełnia błędy gramatyczne i składniowe, powtarza słowa lub buduje dziwne szyki zdań. Sytuacja, kiedy logika wypowiedzi jest zachowana, ale sama wypowiedz nie jest płynna nazywamy częściową afazją ruchową.

Afazja czuciowa (afazja Wernickiego).

Zwykle afazja pojawia się nagle. Przy afazji czuciowej chory nie rozumie mowy – zadawanych pytań, poleceń, wypowiedzianych zdań. Pacjent ma zachowaną zdolność powtarzania mowy i pojedynczych słów, jednak może źle rozumieć ich znaczenie. Zdolność rozumienia jest zaburzona przez uszkodzenie mózgu.

Afazja globalna (afazja mieszana, czuciowo-ruchowa).

Zniesiona jest zdolność mówienia i rozumienia mowy, chory traci możliwość czytania i pisania. Jest to najcięższy rodzaj afazji i może wskazywać na bardzo poważne uszkodzenia mózgu. Czasami chory artykułuje pojedyncze sylaby lub dźwięki, często konieczna jest nauka mowy i języka od nowa, o ile pozwala na to rozległość uszkodzeń mózgu.

Afazja semantyczna.

Jest wynikiem uszkodzenia mózgu i przejawia się trudnościami w rozumieniu złożonych logiczno-gramatycznie form wypowiedzi np. konstrukcji w stronie biernej. Pojawiają się zaburzenia nazywania i syntezy informacji. Trudności choremu sprawia określenie czasu, kierunku, przestrzeni wydarzeń. Pojawiają się problemy z czytaniem, liczeniem. Chory nie jest w stanie jednocześnie analizować napływającej informacji pod względem logiczno-semantyczno-gramatycznym.

Afazja amnestyczna.

Inaczej anomia – charakteryzuje się problemami z nazwaniem przedmiotów, osób i zjawisk.

Leczenie afazji.

Wystąpienie afazji u osoby dotychczas zdrowej powinno skłonić do jak najszybszej wizyty u lekarza, jeżeli miał miejsce wypadek, należy wezwać pogotowie ratunkowe. Na samym początku lekarz sprawdzi, czy nie ma zagrożenia życia. Pacjent sam będzie miał problemy, aby porozumieć się z lekarzem, ważne jest więc, aby był obok ktoś, kto opowie kiedy i jak doszło do wystąpienia afazji. Metody diagnozowania afazji to przede wszystkim określenie, które struktury mózgowe uległy uszkodzeniu i co stoi podstaw uszkodzenia – być może jest to nowotwór, choroba neurodegradacyjna lub stan po wypadku. Lekarz zleca szereg badań mózgu i jego funkcji – tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, EEG. Na samym początku podejmuje się leczenie problemu, który był przyczyną uszkodzenia mózgu. Gdy tylko pacjent będzie w odpowiednim stanie, należy podjąć diagnozę i terapię neurologopedyczną. Forma leczenia zaburzeń mowy jest dostosowana do stanu pacjenta – czasami wiąże się ona z koniecznością ponownej nauki języka i mowy, a chory i tak do końca życia będzie miał trudności z mową. Terapia afazji rozpoczyna się od diagnozy i określenia jej rodzaju – czy pacjent cierpi na afazję czuciową czy ruchową. Neurologopeda sprawdza co rozumie pacjent, określa tempo mowy, sposób artykulacji, na ile jest zachowana logika wypowiedzi i dostosowuje ćwiczenia do możliwości chorego. Afazja potrafi „wytrącić” człowieka z życia społecznego, dlatego ważne jest, aby możliwie szybko złagodzić jej objawy i pracować nad ponownym przywróceniem zdolności językowych.