Alkoholizm

Alkoholizm jest poważną chorobą o podłożu psychicznym. Rozwój alkoholizmu, od umiarkowanej konsumpcji poprzez nadużywanie alkoholu aż do pełnego uzależnienia, jest stopniowy. Cechami charakterystycznymi uzależnienia są: silny głód alkoholu, wzrastające spożycie oraz występowanie objawów odstawiennych. Alkohol może łatwo zmienić rolę, jaką odgrywa w życiu człowieka. Od przyjemnego środka pobudzającego, do bardzo niebezpiecznego narkotyku. Jednak przejście do uzależnienia nie jest ulicą jednokierunkową. Kluczowe znaczenie ma ścisłe odstawienie alkoholu i właściwa profilaktyka epizodów nawrotu uzależnienia alkoholowego.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku alkoholizmu? 

Aby móc skutecznie pomóc alkoholikowi, u lekarza konieczne jest patofizjologiczne zrozumienie choroby. Często spotykany w przeszłości, nawet wśród lekarzy, pogląd, że pacjent musi mieć tylko wystarczająco silną wolę, aby odstawić lub kontrolować spożycie alkoholu, dziś na szczęście należy już do rzadkości. Jeśli podejrzewasz u siebie problem z uzależnieniem od alkoholu, skorzystaj z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który dokona wstępnej oceny objawów oraz zaproponuje dalsze postępowanie terapeutyczne.

Podstawowe informacje

• Objawy: Silny głód alkoholu, utrata kontroli, zwiększenie ilości spożywanego alkoholu, objawy odstawienia, zaniedbywanie zainteresowań i kontaktów społecznych, kontynuowanie konsumpcji mimo negatywnych konsekwencji.
• Możliwe konsekwencje: Uszkodzenia wątroby, trzustki, żołądka i jelit, układu krążenia, deficyty poznawcze, lęk, depresja, myśli samobójcze, utrata pracy, zniszczenie relacji społecznych.
• Przyczyny: Predyspozycje genetyczne, stres, obciążenie psychiczne, niestabilność psychiczna, problematyczne nadużywanie alkoholu w rodzinie i wśród przyjaciół.
• Diagnoza: Informacje od bliskich krewnych, ankieta, badanie krwi (wartości wątrobowe), badanie pod kątem ewentualnych typowych chorób wtórnych uzależnienia od alkoholu.
• Terapia: Stacjonarna lub ambulatoryjna, terapia poznawczo-behawioralna, terapia indywidualna, terapia grupowa, trening mindfulness, trening radzenia sobie ze stresem, cel terapii: abstynencja.
• Rokowanie: Uzależnienie utrzymuje się przez całe życie, przy terapii istnieją duże szanse na abstynencję nawet przy epizodycznych nawrotach spożycia alkoholu, nieleczony alkoholizm prowadzi do poważnych chorób wtórnych i skrócenia oczekiwanej długości życia.

Alkoholizm – objawy

Uzależnienie od alkoholu (także: alkoholizm, pijaństwo) nie jest słabością charakteru, lecz poważną chorobą psychiczną. Może ona dotknąć każdego – ludzi ze wszystkich klas społecznych, młodych i starych, kobiet i mężczyzn. W Polsce większość dorosłych spożywa alkohol w mniejszym lub większym stopniu. Niektórzy piją niebezpiecznie duże ilości alkoholu, ale nie są jeszcze uzależnieni. W którym momencie zaczyna się uzależnienie?

Kiedy człowiek jest już alkoholikiem?

Alkoholicy wykazują sześć głównych oznak uzależnienia. Jeśli w ciągu jednego roku wystąpią trzy z nich, osoba zostaje uznana za uzależnioną, zgodnie z ogólnie przyjętą definicją alkoholizmu.

• Silne pragnienie alkoholu: Głównym objawem uzależnienia od alkoholu jest prawie niekontrolowany głód alkoholu. Może być stanem stałym lub występować w formie intensywnych napadów pragnienia alkoholowego.
• Utrata kontroli nad piciem: Alkoholicy tracą kontrolę nad tym, kiedy i ile piją. Utrata kontroli jest ważnym objawem uzależnienia od alkoholu. Po pierwszym kieliszku dla wielu z nich nie ma już żadnych hamulców, aż do momentu, gdy są kompletnie odurzeni. Wbrew zdrowemu rozsądkowi piją także w sytuacjach, gdy jest to niewłaściwe lub niebezpieczne – na przykład w godzinach pracy lub gdy muszą prowadzić samochód.
• Rozwój tolerancji na alkohol: W wyniku nadmiernego spożycia organizm z czasem rozwija tolerancję na alkohol. Osoby dotknięte chorobą potrzebują coraz większych ilości alkoholu, aby odczuć pożądany efekt. Jedną z oznak alkoholizmu jest więc to, że osoby nim dotknięte wydają się tolerować znacznie więcej alkoholu niż nieuzależnieni konsumenci. Nie oznacza to jednak, że większa ilość wypitego alkoholu mniej szkodzi ich organizmowi.
• Objawy odstawienia: Jeśli alkoholik z uzależnieniem fizycznym pije mniej alkoholu lub nie pije go wcale, pojawiają się u niego objawy odstawienia. Należą do nich drżenie, pocenie się, zaburzenia snu, niepokój i obniżony nastrój. Tylko nowa dawka alkoholu może wtedy początkowo złagodzić objawy odstawienia. To błędne koło jest trudne do przełamania. Podczas odstawiania alkoholu należy obawiać się tzw. delirium. Mogą mu towarzyszyć halucynacje. Delirium może powodować zagrażające życiu problemy z krążeniem.
• Zaniedbywanie innych zainteresowań: Nieustanne myślenie o zakupie i konsumpcji alkoholu oraz czas, który pochłania samo picie i upojenie alkoholowe, sprawiają, że alkoholicy zaniedbują swoje obowiązki i dotychczasowe zainteresowania. Przyjaciele i rodzina również schodzą na coraz dalszy plan.
• Kontynuacja konsumpcji pomimo widocznych, negatywnych jej skutków: Alkoholicy nie przestają pić nawet wtedy, gdy spożywanie alkoholu przynosi już szkodliwe skutki fizyczne, psychiczne lub społeczne. Piją, mimo groźby utraty pracy, rozstania z partnerem czy chorej wątroby.

Brak świadomości choroby

Alkoholicy nie piją już dla przyjemności, ale z wewnętrznego przymusu lub nawet fizycznej potrzeby. Dlatego właśnie próby ograniczenia konsumpcji regularnie kończą się niepowodzeniem.

Mimo to większość alkoholików jest początkowo przekonana, że w każdej chwili może przestać pić. Często udaje im się to przez kilka dni lub nawet tygodni. To utwierdza ich w przekonaniu, że nie są uzależnieni.

Ale gdy tylko znów sięgają po kieliszek, kolejny nawrót choroby z utratą kontroli jest zwykle z góry przesądzony. Porażka pogłębia frustrację chorych i sprawia, że piją jeszcze więcej.

Poczucie wstydu, ukrywanie faktu uzależnienia

Pomimo oczywistych problemów większość alkoholików zaprzecza, że jest uzależniona od alkoholu. Powodem tego może być skrajna stygmatyzacja, z jaką spotykają się osoby z problemem alkoholowym. Związane z tym uprzedzenia są często podzielane przez samych alkoholików („przecież nie jestem menelem”).

Do tego dochodzi strach przed koniecznością poniesienia konsekwencji – czyli odstawieniem alkoholu. Wiele osób z alkoholizmem, gdy tylko otoczenie zwróci im uwagę na istnienie problemu, coraz częściej zaczyna pić w ukryciu.

Rodzaje uzależnienia od alkoholu

W zależności od zachowań związanych z piciem można wyróżnić różne rodzaje uzależnienia od alkoholu.

• Typ pijącego do lustra: Tak zwany „mirror drinker” spożywa raczej niewielkie ilości alkoholu, ale za to nieprzerwanie, przez cały dzień. Ten rodzaj alkoholików utrzymuje pewne, określone stężenie alkoholu we krwi, aby nie odczuwać objawów odstawienia.
• Typ pijący do upojenia: W przeciwieństwie do nich osoby pijące w dużych ilościach nie potrafią kontrolować swojego zachowania i za każdym razem piją do momentu, w którym są całkowicie odurzone. Przyzwyczajają się one do coraz większej ilości alkoholu. Ta forma przewlekłego nadużywania alkoholu (chroniczne nadużywanie dużych ilości alkoholu) występuje najczęściej.
• Typ pijący w sytuacjach konfliktowych: Znacznie rzadziej zdarzają się osoby pijące w sytuacjach konfliktowych, które piją nadmiernie tylko wtedy, gdy pojawiają się problemy lub konflikty. Ten typ alkoholików używa alkoholu, aby poradzić sobie z trudnościami życiowymi.
• Typ pijący epizodycznie: Osoba pijąca epizodycznie spożywa alkohol w nadmiernych ilościach, po czym przez kilka tygodni ponownie zachowuje abstynencję. Takie zachowanie związane z piciem alkoholu nazywane jest również dipsomanią.
• Alkoholicy funkcjonalni: Zaburzenie alkoholowe nie zawsze jest oczywiste. Niektórzy przez lata tak umiejętnie ukrywają swoje uzależnienie od alkoholu, że nikt tego nie zauważa. Wielu osobom udaje się kontynuować wykonywanie nawet bardzo skomplikowanych czynności.

Rozpoznawanie niebezpiecznego poziomu spożycia alkoholu

Uzależnienie od alkoholu rozwija się stopniowo. Następujące oznaki wskazują, że dochodzi do uzależnienia od alkoholu. W takim przypadku, aby nie popaść w uzależnienie, należy zasięgnąć porady specjalisty.

• Pijesz coraz częściej i częściej.
• Pijesz coraz większe ilości.
• Lubisz pić w samotności.
• Pijesz więcej, niż zamierzałeś.
• Pijesz tak dużo, że pojawiają się zaniki pamięci.
• Kontynuujesz picie pomimo negatywnych konsekwencji.
• Ukrywasz, ile pijesz.
• Inne osoby zwracają się do ciebie w sprawie twojego zachowania związanego z piciem.

Alkoholizm – konsekwencje

Spożywanie alkoholu ma zarówno natychmiastowe, jak i długotrwałe skutki. W dłuższej perspektywie alkoholizm prowadzi do poważnych uszkodzeń narządów i chorób psychicznych. Ponadto alkoholizm wpływa na praktycznie każdą dziedzinę życia: pracę, rodzinę, przyjaciół i wypoczynek.

Krótkoterminowe skutki spożywania alkoholu

Alkohol może na krótką metę podnieść nastrój i zmniejszyć zahamowania. Sprawia jednak, że niektórzy ludzie stają się płaczliwi, a jeszcze inni bardzo agresywni. W zależności od ilości i rodzaju napoju alkoholowego, jak również od masy ciała i nawyków związanych z piciem, spożywanie alkoholu wcześniej czy później prowadzi do zaburzeń percepcji i trudności w koordynacji.

Alkohol szybko rozprzestrzenia się przez krew po całym organizmie i mózgu. Nawet ci, którzy piją dużo, ale bez upijania się, uszkadzają swoje narządy. Dzieje się tak, ponieważ wątroba może rozłożyć tylko około 15 gramów alkoholu na godzinę. Wszystko powyżej tej wartości początkowo pozostaje we krwi. Podczas rozkładu alkoholu powstają również toksyny, które w dłuższej perspektywie szkodzą zdrowiu.

Długotrwałe skutki zdrowotne spożywania alkoholu

Alkohol i produkty jego rozpadu są toksyczne. W dłuższym okresie uszkadzają wszystkie organy ciała.

• Uszkodzenia wątroby: Wątroba, która u osób pijących duże ilości alkoholu musi stale ciężko pracować, magazynuje więcej tłuszczu, powiększa się i przekształca się w tzw. wątrobę stłuszczoną. Często przez długi czas pozostaje to niezauważone, ponieważ sama wątroba nie odczuwa bólu. Czasami jednak staje się to zauważalne poprzez uczucie ucisku w nadbrzuszu. Ból pojawia się tylko wtedy, gdy wątroba ulega zapaleniu. Po pewnym czasie komórki wątroby obumierają: rozwija się marskość wątroby (zwłóknienie wątroby). Jest to stale postępująca, zagrażająca życiu choroba. Zwiększa się również ryzyko zachorowania na raka wątroby.
• Wpływ alkoholu na mózg: Mózg również bardzo cierpi. Z każdym łykiem alkoholu dochodzi do utraty komórek mózgowych (atrofia mózgu). Zwiększa to trzykrotnie ryzyko wystąpienia różnych form demencji, takich jak choroba Alzheimera czy demencja naczyniowa, które u osób uzależnionych od alkoholu często zaczynają się wcześniej niż u reszty populacji. U ciężkich alkoholików uszkodzenie mózgu może również wywołać demencję alkoholową, tzw. zespół Korsakowa. Osoby dotknięte chorobą cierpią wówczas na dezorientację i utratę pamięci. Zespół Korsakowa jest spowodowany niedoborem witaminy B1. Dzieje się tak dlatego, że alkoholicy często nie jedzą wystarczająco dużo pokarmów o dużej zawartości cennych składników odżywczych. Napoje alkoholowe zawierają wiele kalorii, ale nie zawierają niezbędnych składników odżywczych.
• Układ trawienny: Ponieważ alkohol przechodzi przez cały przewód pokarmowy, wszędzie wyrządza szkody. Obejmuje to nasilone zapalenie dziąseł, refluks (zgaga), zapalenie błony śluzowej żołądka i wrzody, uszkodzenie błony śluzowej jelita cienkiego i grubego. Problemy żołądkowo-jelitowe, takie jak wymioty, biegunka i zaburzenia apetytu to kolejne konsekwencje alkoholizmu.
• Trzustka: Intensywne spożywanie alkoholu może powodować zapalenie trzustki (pancreatitis). Postać ostra jest bardzo bolesna i może zagrażać życiu, przebieg przewlekły, z biegunką, poważnie osłabia organizm.
• Żylaki przełyku: Z powodu zniszczenia wątroby krew z jamy brzusznej musi znaleźć nową drogę do serca. Część z niej nie jest już odprowadzana do serca przez żyłę wrotną, lecz przez żyły wzdłuż przełyku. Rozszerzają się one patologicznie (żylaki przełyku) i mogą pękać. Tak zwane krwawienie żylakowe do przełyku może prowadzić do zagrażającej życiu utraty krwi.
• Uszkodzenia układu krążenia: Długotrwałym następstwem uzależnienia od alkoholu są również choroby układu krążenia. Alkohol uszkadza mięsień sercowy i naczynia krwionośne. Wysokie ciśnienie krwi, zaburzenia rytmu serca i choroby mięśnia sercowego występują częściej u alkoholików niż w reszcie populacji. Zmiany naczyniowe objawiają się m.in. typowym czerwonym zabarwieniem skóry u alkoholików oraz tzw. nosem pijaka.
• Nowotwory: Na dłuższą metę alkohol zwiększa również ryzyko zachorowania na raka. Oprócz raka wątroby istnieje również ryzyko wystąpienia nowotworów jamy ustnej, gardła, przełyku i żołądka. U kobiet występuje również znacznie zwiększone ryzyko zachorowania na raka piersi.
• Obniżona średnia oczekiwana długość życia: Średnia długość życia alkoholików skraca się o 10 do 15 lat.

Długotrwałe skutki psychospołeczne

• Problemy w pracy i w życiu prywatnym: Skutki spożywania alkoholu nie dotyczą wyłącznie zdrowia: oprócz opisanych skutków fizycznych i psychicznych występują również problemy ze środowiskiem społecznym. Alkoholicy w pewnym momencie nie są już w stanie wykonywać swoich codziennych zadań. Im bardziej pogrążają się w uzależnieniu od alkoholu, tym bardziej prawdopodobne jest, że stracą swoje miejsce pracy. Wpływa to nie tylko na ich sytuację finansową, ale także na relacje międzyludzkie. Z powodu alkoholizmu często rozpadają się relacje z partnerami, dziećmi lub przyjaciółmi. Krewni alkoholików często cierpią z powodu uzależnienia tak samo jak osoba nim dotknięta. Rodzina, przyjaciele i hobby są zaniedbywane. Osoba chora staje się ciężarem dla przyjaciół, partnerów i rodziców, a uzależnienie staje się głównym problemem wszystkich ludzi z nią związanych. Często powstaje tzw. współuzależnienie.
• Psychiczne objawy alkoholizmu: Alkohol zmienia osobowość. Pod wpływem alkoholu niektórzy stają się przytłumieni lub płaczliwi, inni zachowują się agresywnie, a nawet gwałtownie. Agresja może być skierowana zarówno przeciwko obcym, jak i własnej rodzinie. Pod wpływem alkoholu dochodzi do wielu przestępstw. Alkoholicy często cierpią również na wahania nastroju i depresję. W ciężkich przypadkach występują halucynacje i urojenia. Alkoholicy często cierpią na zaburzenia snu i silne stany lękowe. Uzależnieniu od alkoholu towarzyszy również poczucie winy i niższości.

Uzależnienie od alkoholu i inne choroby psychiczne

W wielu przypadkach uzależnienie od alkoholu nie występuje samodzielnie, ale w towarzystwie innego zaburzenia psychicznego (współwystępowanie). Do najczęstszych należą zaburzenia lękowe, takie jak zaburzenia lękowe z napadami paniki czy fobie. Wielu alkoholików cierpi również na depresję. Alkoholicy są również często spotykani wśród chorych na schizofrenię. Często trudno jest określić, czy zaburzenia psychiczne doprowadziły do uzależnienia od alkoholu, czy też alkohol spowodował lub nasilił problemy psychiczne. W połączeniu z zaburzeniami psychicznymi ryzyko samobójstwa u osób uzależnionych od alkoholu jest znacznie podwyższone. Dlatego oba zaburzenia muszą być jak najszybciej leczone.

Alkohol w czasie ciąży

Alkohol jest szczególnie niebezpieczny dla nienarodzonego dziecka. Jeśli matka pije alkohol w czasie ciąży, zaburza to fizyczny i psychiczny rozwój płodu. Uszkodzenia te są nieodwracalne i towarzyszą dziecku przez całe życie.

W alkoholowym zespole płodowym (zespół FAS) u dzieci występują nieprawidłowości w zachowaniu oraz upośledzenie umysłowe i fizyczne, które mogą być bardzo poważne.

Nawet niewielkie ilości alkoholu mogą zaszkodzić dziecku. Dlatego kobiety powinny całkowicie powstrzymać się od spożywania alkoholu w czasie ciąży.

Uzależnienie od alkoholu – przyczyny i czynniki ryzyka

Większość ludzi w Polsce pije alkohol, wielu z nich w szkodliwych ilościach. Jednak tylko część z nich jest uzależniona od alkoholu – około 2,5 miliona Polaków.

Jak dokładnie rozwija się uzależnienie od alkoholu, nie zostało jeszcze w pełni wyjaśnione. Ale zawsze łączy się tutaj działanie kilku czynników. Ważną rolę odgrywają zarówno wpływy genetyczne, jak i psychospołeczne.

Wpływy genetyczne

Czy alkoholizm jest dziedziczny? Badania rodzin i bliźniaków wykazują, że istnieje genetyczne ryzyko alkoholizmu. Bliźnięta jednojajowe mają znacznie zwiększone ryzyko stania się alkoholikami, jeśli jedno z nich jest dotknięte chorobą. Jeśli oboje rodziców są uzależnieni od alkoholu, około 30 procent ich dzieci również uzależnia się później od alkoholu.

Zachowania konsumpcyjne w rodzinie

Oprócz genów rodziców ważną rolę odgrywa również ich związek z alkoholem. Jeśli dzieci dowiedzą się, że picie alkoholu jest przyjemne, a nawet wzbudza podziw lub że alkohol jest używany do radzenia sobie z problemami, szybko przyjmą to jako szkodliwy przykład zachowania. Jeśli później piją również dużo w swoim gronie przyjaciół, efekt ten jest jeszcze silniejszy.

Korzenie alkoholizmu leżące w dzieciństwie

Traumatyczne lub stresujące doświadczenia często stanowią podstawę do rozwoju zaburzeń związanych z uzależnieniami. Szczególnie zagrożone są osoby, które w dzieciństwie doświadczyły przemocy lub straty, np. śmierci rodzica. Dla dalszego rozwoju dziecka kluczowa jest również jego więź z matką. Dzieci, których matki nie reagują na ich potrzeby, lub dzieci bez stałej osoby odniesienia są bardziej podatne na alkoholizm w późniejszym okresie.

Konsumpcja alkoholu w gronie przyjaciół

Szczególnie w okresie dojrzewania pojawia się kolejny czynnik: presja rówieśników. Dojrzewanie jest skomplikowaną fazą życia, w której nastolatki próbują rozwinąć osobowość i obraz siebie oraz zbudować więzi z rówieśnikami. Presja rówieśników może stać się bodźcem do picia. Ci, którzy nie przyłączają się do picia, ryzykują wykluczenie z grupy rówieśniczej.

Młodzi ludzie często pozytywnie oceniają alkohol. Bycie „ostro pijącym” jest postrzegane jako oznaka siły. Jednak osoby, które mają właśnie tę cechę i dobrze tolerują alkohol, są jeszcze bardziej narażone na uzależnienie od niego niż osoby, które tolerują go w niewielkich ilościach, ponieważ ci ostatni automatycznie piją mniej.

Alkohol jako pomoc w problemach życiowych

Kolejnym zagrożeniem sprzyjającym nadużywaniu alkoholu są początkowo pozytywne skutki jego spożywania. Pod wpływem alkoholu następuje krótkotrwałe zmniejszenie zahamowań i lęków. U osób raczej niepewnych siebie lub znajdujących się w trudnych fazach życia wzrasta zatem ryzyko nadużywania alkoholu.

Alkohol jako narkotyk szczęścia

Procesy zachodzące w mózgu również odgrywają ważną rolę w rozwoju uzależnienia od alkoholu. Dzieje się tak, ponieważ alkohol zwiększa uwalnianie neurotransmitera dopaminy, który aktywuje układ nagradzania w mózgu. Dopamina wywołuje uczucie szczęścia. Uwalnia się ona także np. gdy jemy coś smacznego.

Ale alkohol aktywuje receptory dopaminy jeszcze silniej niż jedzenie. Picie alkoholu jest więc nagradzane uczuciem szczęścia. Osoby, które mają do niej zbyt częsty dostęp, stają się mniej wrażliwe na dopaminę – potrzebują większych jej ilości. Kiedy piją mniej alkoholu lub nie piją go wcale, rozwija się u nich gwałtowny głód dopaminy. Nazywa się to również „cravings”.

Uzależnienie od alkoholu – badania i diagnoza

Szkodliwy sposób spożywania czy uzależnienie od alkoholu? Na podstawie określonych kryteriów lekarz lub terapeuta może zdecydować, co ma zastosowanie w przypadku danej osoby i odpowiednio zaplanować dalsze leczenie. Pierwszą osobą, która będzie mogła pomóc, będzie lekarz rodzinny.

Badania w kierunku uzależnienia od alkoholu

W przypadku podejrzenia uzależnienia od alkoholu lekarz przeprowadza najpierw szczegółową rozmowę z daną osobą. Lekarz pierwszego kontaktu podczas wstępnej konsultacji może zadać następujące pytania:

• Czy często odczuwasz potrzebę picia alkoholu?
• Ile alkoholu wypijasz dziennie/tygodniowo?
• Czy masz wrażenie, że często musisz myśleć o alkoholu?
• Czy kiedykolwiek próbowałeś ograniczyć spożycie alkoholu?
• Jakie pozytywne lub negatywne skutki wywiera na Ciebie alkohol?

Zewnętrzne objawy odstawienia, takie jak pocenie się, drżenie lub zaczerwienienie skóry, mogą być oznaką uzależnienia od alkoholu. Za pomocą badania krwi lekarz może stwierdzić istnienie dalszych przesłanek świadczących o zwiększonym spożyciu alkoholu. Morfologia krwi dostarcza również informacji na temat stanu wątroby. Ponadto lekarz przeprowadza kompleksowe badanie fizykalne w celu ustalenia dalszych możliwych następstw nadmiernej konsumpcji alkoholu.

Diagnoza – nadużywanie czy uzależnienie od alkoholu 

Jeżeli podejrzenie uzależnienia od alkoholu potwierdzi się, lekarz ogólny skieruje pacjenta do specjalistów uzależnień lub do poradni. Przeprowadzą oni dokładną diagnozę i opracują indywidualny plan leczenia w celu zwalczenia uzależnienia od alkoholu.

Kryteria diagnostyczne dla alkoholizmu

Do diagnozowania alkoholizmu stosuje się zazwyczaj kryteria Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10).

Rozróżnia się szkodliwe używanie alkoholu oraz uzależnienie od alkoholu. Aby postawić zgodną z ICD-10 diagnozę uzależnienia od alkoholu, w ciągu jednego roku muszą wystąpić jednocześnie co najmniej trzy z poniższych kryteriów:

• Pojawia się silne pragnienie picia alkoholu.
• Osoba dotknięta chorobą nie ma kontroli nad tym, kiedy i ile pije.
• W przypadku zmniejszenia lub zaprzestania spożywania alkoholu pojawiają się objawy odstawienia (np. pocenie się lub drżenie).
• Rozwija się tolerancja na alkohol, tak że trzeba coraz bardziej zwiększać jego ilość, aby poczuć efekt.
• Skupienie się na alkoholu pochłania wiele czasu i prowadzi do zaniedbywania innych zainteresowań i obowiązków.
• Mimo że spożywanie alkoholu ma negatywne konsekwencje, osoby dotknięte tym problemem nie przes

Uzależnienie od alkoholu – terapia odwykowa

W przypadku uzależnienia fizycznego najpierw musi nastąpić detoksykacja organizmu. Przed właściwym leczeniem alkoholizmu osoba dotknięta chorobą musi przejść nadzorowane medycznie odstawienie alkoholu, tzw. detoksykację. Odstawieniu alkoholu mogą towarzyszyć łagodne, do ciężkich fizyczne objawy odstawienia. W przypadku ciężkiego uzależnienia odstawienie alkoholu może nawet zagrażać życiu. Dlatego należy je zawsze przeprowadzać pod nadzorem lekarza. Dopiero po fizycznym odstawieniu następuje rzeczywista terapia odwykowa.

Terapia odwykowa w warunkach ambulatoryjnych

W łagodniejszych przypadkach terapię odwykową można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych. Przez pewien okres pacjent zgłasza się w placówce odwykowej, aby codziennie można było sprawdzić jego trzeźwość. Ponadto lekarz sprawdza objawy odstawienia, takie jak drżenie, pocenie się, problemy z koncentracją i wysokie ciśnienie krwi. Pod koniec terapii może być również przeprowadzany test moczu, który może wykrywać obecność alkoholu przez znacznie dłuższy czas.

Stacjonarna terapia odwykowa

W cięższych przypadkach terapia odwykowa musi być przeprowadzona w warunkach szpitalnych. Z jednej strony pacjenci, którzy nie są w stanie samodzielnie odstawić alkoholu, nie mają tu do niego dostępu. Z drugiej strony podczas terapii może wystąpić groźne delirium tremens, któremu towarzyszy niepokój, dezorientacja i halucynacje i lepiej, aby pacjent w tym momencie znajdował się pod ścisłą opieką lekarską.

Niebezpieczne objawy fizyczne, takie jak napady padaczkowe, wzrost ciśnienia krwi i przyspieszony puls mogą być lepiej kontrolowane w placówce medycznej. Pod opieką lekarską w szpitalu delirium może zostać złagodzone za pomocą odpowiednich leków.

Uzależnienie od alkoholu – leczenie

Nawet jeśli osoby uzależnione nie są w stanie dłużej kontrolować swojego uzależnienia od alkoholu, to bardzo niewiele z nich natychmiast szuka profesjonalnej pomocy w tym zakresie. Po pierwsze istnieje tutaj duże poczucie wstydu. Po drugie myśl o konieczności odstawienia alkoholu jest dla wielu uzależnionych wprost niewyobrażalna.

Jednak alkoholizm jest chorobą zagrażającą życiu. Można go pokonać samodzielnie tylko w bardzo nielicznych przypadkach. Dlatego jeśli zauważyłeś, że pijesz zbyt wiele alkoholu, to nie wahaj się szukać profesjonalnej pomocy w zwalczeniu uzależnienia.

Całkowita abstynencja czy ograniczenie picia?

Osoby, które nie są jeszcze uzależnione od alkoholu, mają duże szanse na ponowne ograniczenie jego spożycia – najlepiej pod kierunkiem lekarza.

Jednak gdy już dojdzie do uzależnienia, staje się ono towarzyszem na całe życie. Celem terapii odwykowej jest zazwyczaj całkowita abstynencja od alkoholu. Wielu alkoholików nie wyobraża sobie jednak całkowitego wyrzeczenia się alkoholu (przynajmniej na początku). W przeszłości oznaczało to, że byli oni zazwyczaj wykluczeni z dostępnej pomocy medycznej.

W międzyczasie eksperci od uzależnień zmienili swoje podejście do tego zagadnienia. Obecne wytyczne terapii alkoholowej zalecają również ograniczenie picia jako możliwy cel terapii dla alkoholików, którym nie udaje się utrzymać abstynencji.

W pewnych okolicznościach z biegiem czasu całkowita abstynencja może wydawać się pacjentowi realna – a nawet łatwiejsza niż tylko ograniczenie picia, ponieważ stała samokontrola ilości wypijanego alkoholu nie jest łatwa. 

Autentyczna chęć powstrzymania się od picia jest nadal podstawowym warunkiem powodzenia większości programów terapii alkoholowej.

Miejsca kontaktu z osobami dotkniętymi alkoholizmem

Pierwszym punktem kontaktowym jest zazwyczaj lekarz rodzinny. Dalszą pomoc w uzależnieniu od alkoholu oferują psychiatrzy i terapeuci, ale także organizacje publiczne, stowarzyszenia i poradnie zajmujące się alkoholizmem.

Psychologiczne metody leczenia odwykowego

Aby wyjść z uzależnienia od alkoholu, trzeba odbudować samego siebie od podstaw. Należy pozbyć się starych nawyków, odkryć przyczyny uzależnienia i znaleźć nowe sposoby radzenia sobie z problemami i stresem oraz wywoływania pozytywnych uczuć.

Terapia odwykowa składa się zawsze z różnych elementów, które dotyczą różnych aspektów uzależnienia i czynników je wzmacniających. Indywidualne rozmowy i terapia grupowa występują tutaj łącznie. Działania terapeutyczne są uzupełniane o takie elementy jak zarządzanie stresem i trening mindfulness.

• Terapia indywidualna: Leczenie uzależnień jest zazwyczaj oparte na terapii poznawczo-behawioralnej. W terapii indywidualnej terapeuta intensywnie pracuje z pacjentem, aby wypracować nowe wzorce myślenia i zachowania. Istotnym krokiem w tym procesie jest odkrycie osobistych powodów, dla których sięga się po alkohol. Aby utrzymać abstynencję, pacjent musi wspólnie z terapeutą opracować nowe strategie radzenia sobie w sytuacjach wyzwalających uzależnienie. Uczy się odchodzić od automatycznego trzymania się z dala butelki i znajdować nowe źródła pozytywnych uczuć.
• Terapia grupowa: Terapia grupowa jest drugim, centralnym elementem leczenia uzależnień alkoholowych. Doświadczenie spotkania z innymi, którzy również doświadczyli uzależnienia, pomaga zmniejszyć poczucie wstydu. W ramach wymiany doświadczeń pacjenci mogą korzystać z wzajemnych wskazówek i strategii radzenia sobie z problemem alkoholowym, a także się wspierać i zachęcać do dalszego trwania w abstynencji. Terapeuta prowadzący zajęcia terapii grupowej często zajmuje się również istotnymi problemami życiowymi pacjentów, które odgrywają ważną rolę w ich uzależnieniu: cele życiowe, relacje partnerskie, relacje z rodzicami, poniesione straty lub lęki.
• Terapia rodzinna, psychoterapia systemowa: Często zdarza się, że uzależnienie zniszczyło już relacje z przyjaciółmi i rodziną. Nierzadko w alkoholizmie występuje tzw. współuzależnienie: osoba bliska „pomaga” choremu, np. kryjąc go przed osobami postronnymi lub tolerując jego zachowanie. Do alkoholizmu mogą się przyczyniać również problemy rodzinne. Obydwoma tymi problemami można zająć się w ramach terapii rodzinnej. Zazwyczaj nacisk kładzie się na otwartą, pełną szacunku komunikację bez obwiniania. Ułatwia to obu stronom ponowne zbliżenie się do siebie. Bliscy uczą się, jak wspierać chorego, ale też jak się zdystansować wobec jego zachowania.
• Trening mindfulness: W treningu mindfulness, takim jak „body scan”, pacjent koncentruje całą swoją uwagę na „tu i teraz”. Uczy się wyraźnie dostrzegać swoje uczucia, zarówno pozytywne, jak i negatywne, ale także akceptować je jako coś chwilowego. W ten sposób można rozpoznać wcześnie zbliżający się nawrót choroby alkoholowej, tak aby pacjent mógł w porę podjąć odpowiednie środki zaradcze. Techniki te mogą być również wykorzystywane do radzenia sobie z silną wewnętrzną potrzebą picia alkoholu.
• Redukcja stresu: Stres jest dla większości alkoholików głównym źródłem problemów – i zwykle wyzwala nawroty choroby alkoholowej. W terapii redukcji stresu pacjent uczy się radzenia sobie ze stresem. Pomocne jest również nauczenie się metod relaksacyjnych, takich jak trening autogenny lub progresywna relaksacja mięśni Jacobsona.

Leki przeciw głodowi alkoholowemu

W przypadku osób, które nie mogą osiągnąć abstynencji za pomocą samej psychoterapii, pomocne mogą być dodatkowe leki przeciw uzależnieniu od alkoholu:

• Substancja czynna naltrekson zmniejsza pozytywne aspekty działania alkoholu. W przypadku osób uzależnionych od alkoholu tabletki te są często stosowane jako profilaktyka nawrotów choroby alkoholowej.
• Substancja czynna disulfiram powoduje silną nietolerancję na alkohol. Osoba przyjmująca ten środek po spożyciu alkoholu cierpi na bóle głowy, duszności, zaczerwienienie twarzy, mdłości i wymioty.

Leczenie szpitalne czy ambulatoryjne

• Leczenie stacjonarne: Zerwanie z nałogiem alkoholowym jest trudne. Często lepsze efekty przynosi leczenie w klinice specjalizującej się w uzależnieniach. Po pierwsze chory nie ma kontaktu z ludźmi, którzy piją, i trudno jest tam zdobyć alkohol. Dla wielu pacjentów ważne jest jednak przede wszystkim to, aby oderwać się od znanego im otoczenia i skoncentrować się na sobie oraz na pokonaniu choroby. Pacjenci, którzy są ciężko chorzy i chorują od wielu lat, często nie mają już pracy i poza piciem alkoholu nie mają prawie żadnej struktury dnia. W klinice leczenia uzależnień mają oni możliwość ponownego przyzwyczajenia się do regularnego rytmu dnia, rozwijania nowych zainteresowań i nauczenia się odpowiedzialności za wykonywanie drobnych zadań. Leczenie stacjonarne trwa zazwyczaj od trzech do sześciu miesięcy.
• Leczenie ambulatoryjne: Dla pacjentów, którzy są lżej chorzy, na przykład nadal mają pracę i są dobrze zintegrowani społecznie, sensowne może być leczenie ambulatoryjne. Zaletą jest to, że pacjenci mogą ćwiczyć powrót do normalnego życia bez alkoholu „na wolności”. Uczą się odmawiać spożywania napojów alkoholowych podczas spotkań towarzyskich, a także radzić sobie w stresujących sytuacjach bez alkoholu. Leczenie ambulatoryjne trwa zazwyczaj od dziewięciu do dwunastu miesięcy.

Radzenie sobie z nawrotami choroby

Alkoholizmu nie da się kompletnie „wyplenić”. Każdy, kto był kiedyś uzależniony od alkoholu, nawet po pomyślnym zakończeniu terapii alkoholizmu musi ciągle na nowo podejmować walkę z nałogiem. Każdy wypity kieliszek może spowodować poważny nawrót choroby. Nawet jeśli pierwszy napój alkoholowy wypity po długim czasie abstynencji wydaje się nie mieć żadnych konsekwencji, to zazwyczaj w bardzo krótkim czasie spożycie alkoholu wraca do dawnego, wysokiego poziomu.

Droga do wyjścia z uzależnienia od alkoholu jest długa i trudna. Dzięki temu pacjent jest przygotowany do radzenia sobie z ewentualnymi nawrotami choroby. Nawroty choroby są częste i ważne jest, aby osoby dotknięte chorobą nie postrzegały ich jako osobistej porażki, ale jako część procesu uczenia się życia bez alkoholu. Ważne jest rozpoznawać, jakie czynniki wyzwalające były przyczyną nawrotu nałogu, aby w przyszłości móc im zawczasu zapobiegać.

Grupy samopomocowe

Grupy samopomocy przyczyniają się w znacznym stopniu do zachowania stabilności abstynencji po terapii. Podczas regularnych spotkań temat uzależnienia od alkoholu jest wciąż aktualny. Chroni to przed nawrotami choroby alkoholowej. W grupie samopomocowej osoba dotknięta chorobą alkoholową znajduje wsparcie i zrozumienie, którego nie może uzyskać od osób niedotkniętych uzależnieniem. Niektórzy pacjenci mają osobistych opiekunów, z którymi mogą się skontaktować w nagłych wypadkach.

Picie kontrolowane

W klasycznych formach terapii wola abstynencji jest nadal podstawowym warunkiem wstępnym powodzenia. Innym podejściem jest tak zwane „picie kontrolowane”. Jest on przeznaczony tylko dla osób, które nie są jeszcze zbyt głęboko uzależnione i nie są uzależnione zbyt długo.

Program 10 kroków został opracowany przed laty przez psychologa Joachima Körkela. Pacjent powinien między innymi rozpoznać, przy jakich okazjach pije, prowadzić dzienniczek picia oraz nauczyć się ustalać i przestrzegać stałych celów związanych z piciem.

Zasady są jednak bardzo surowe: pacjent musi z góry określić czas, miejsce, okoliczności i ilość wypitego alkoholu. Ta ostatnia powinna być ustawiona tak nisko, aby nie wywoływała prawie żadnego efektu. Eksperci krytykują takie podejście, ponieważ utrata kontroli jest częścią choroby, a kontrolowane picie jest zaprzeczeniem takiej kontroli.

Uzależnienie od alkoholu – przebieg choroby i rokowanie

Picie alkoholu jest silnie zakorzenione w społeczeństwie. Jako legalny narkotyk, alkohol jest łatwo dostępny w każdej chwili i stosunkowo tani. Odpręża, podnosi na duchu i pozbawia zahamowań. Niebezpieczeństwo nadmiernego spożycia alkoholu jest więc ogromne.

Ryzykowna konsumpcja alkoholowa

W piciu napojów alkoholowych istnieje dość cienka granica między przyjemnością a niebezpieczeństwem: więcej niż 24 gramy czystego alkoholu dziennie dla mężczyzn (np. dwie szklanki piwa o pojemności 0,3 l) i 12 gramów (np. jedna szklanka piwa o pojemności 0,3 l) dla kobiet jest już uważane za spożycie obarczone ryzykiem powstania uzależnienia. Jednak nawet mniejsza ilość alkoholu może na dłuższą metę zaszkodzić osobom wrażliwym na alkohol.

Nadużywanie alkoholu

Przejście od nadmiernego spożywania alkoholu do uzależnienia jest płynne. Początkowo większość osób sięga po alkohol, aby wywołać pozytywne odczucia, złagodzić lęki i niepewność lub zapomnieć o problemach. Konsumpcja alkoholu stopniowo wzrasta, aż do nadużywania.

Nie jest to jeszcze uzależnienie. U wielu osób już wtedy powstają jednak problemy związane z piciem alkoholu: na przykład kłopoty z partnerem, przyjaciółmi lub problemy w miejscu pracy.

U osób dotkniętych chorobą spada wydajność, często nie wywiązują się one ze swoich obowiązków, ulegają wypadkom w stanie nietrzeźwym. Wielu alkoholikom udaje się przez długi czas ukrywać swoje uzależnienie.

Uzależnienie psychiczne

Następnie pojawia się uzależnienie psychiczne. Osoba dotknięta chorobą alkoholową coraz bardziej zaniedbuje życie społeczne i swoje obowiązki. Alkohol staje się centrum jej życia. Często myśli krążą tylko wokół następnego kieliszka. Na tym etapie chorzy często ukrywają fakt swojego uzależnienia. Jeśli nie ma dostępu do alkoholu, pojawia się silny głód alkoholowy.

Uzależnienie fizyczne

Jeśli organizm przyzwyczaja się do alkoholu i dana osoba potrzebuje większych jego ilości dla uzyskania pożądanego efektu, to jest to początek uzależnienia fizycznego. Jeśli osoba uzależniona zrezygnuje z alkoholu na tym etapie, pojawiają się u niej fizyczne objawy odstawienia.

Obejmują one szeroki zakres objawów, od pocenia się i drżenia do zagrażającego życiu delirium z halucynacjami. W ciężkich przypadkach odstawienie może być śmiertelne, zwłaszcza jeśli jest przeprowadzane na własną rękę. W związku z tym odstawienie alkoholu zdecydowanie należy przeprowadzać pod nadzorem lekarza.

Skrócona średnia oczekiwana długość życia

Bez terapii średnia długość życia alkoholika skraca się aż o dwanaście lat. Najczęstszymi przyczynami śmierci są samobójstwa, wypadki, niewydolność wątroby, choroby serca i nowotwory.

Mimo konsekwentnego wykorzystywania wszystkich możliwości terapeutycznych tylko około 45 procent byłych alkoholików zachowuje abstynencję do czterech lat po zakończeniu terapii. Jednak ci, których woli nie pokonają nawroty choroby, mogą na dłuższą metę, trwale opanować swoje uzależnienie od alkoholu.

Problem na całe życie

Nieleczony alkoholizm pozostaje zwykle stałym towarzyszem chorego przez całe jego życie, aż do – często przedwczesnej – śmierci. Jednak nawet w podeszłym wieku alkoholizm często nie jest rozpoznawany. Upadki lub zaburzenia funkcji poznawczych są wtedy zazwyczaj przypisywane starości, a nie chorobie alkoholowej.

Pytania i odpowiedzi

Czy osoba upijająca się jest alkoholikiem?

Upijanie się definiowane jest jako sposób picia, który powoduje, że stężenie alkoholu we krwi danej osoby wynosi 0,08 g/dl lub więcej. Dzieje się tak zazwyczaj, gdy mężczyźni spożywają 5 lub więcej drinków, a kobiety 4 lub więcej drinków w ciągu około 2 godzin. Większość osób, które piją w nadmiernych ilościach, nie ma poważnych zaburzeń związanych z używaniem alkoholu.

Jaka jest różnica między pijakiem a alkoholikiem?

Różnica pomiędzy pijakiem a alkoholikiem jest taka, że pijak to osoba, która jest notorycznie pijana, a alkoholik to osoba uzależniona od alkoholu.

Jak definiuje się alkoholika?

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) alkoholikiem nazywamy osobę, która jest uzależniona od alkoholu w takim stopniu, że wykazuje wyraźne zaburzenia psychiczne lub upośledzenie zdrowia fizycznego i psychicznego, relacji międzyludzkich oraz funkcji społecznych i ekonomicznych, bądź też widoczne są u niej zwiastuny takiego rozwoju sytuacji.

Jak wygląda twarz alkoholika?

Jedną z najbardziej zauważalnych cech na twarzy alkoholików mogą być przebarwienia skóry. Należą do nich pęknięte pajączki naczyniowe na skórze twarzy lub tzw. trądzik różowaty, czyli uporczywe zaczerwienienie skóry znane również jako „facies alcoholica”.

Jak czuje się alkoholik?

Alkoholicy często cierpią na wahania nastroju i depresję. W ciężkich przypadkach występują u nich halucynacje i urojenia. Alkoholicy często cierpią na zaburzenia snu i silne stany lękowe. Poczucie winy i niższości również zazwyczaj towarzyszą uzależnieniu od alkoholu.

Jak rozpoznać, że mój partner jest alkoholikiem?

Najważniejszą cechą alkoholika jest to, że „pije, żeby się upić”. Jeśli zauważysz, że Twój partner jest stale zainteresowany upiciem się do granic możliwości i często wyraża chęć jak najszybszego upicia się, to jest to oznaka uzależnienia od alkoholu.

Jak sobie poradzić samemu z odstawieniem alkoholu?

Unikaj sytuacji, w których pije się dużo alkoholu. Świadomie spędzaj wolny czas w miejscach, w którym nie pije się alkoholu. Naucz się mówić „nie”. Pamiętaj, że jeśli nie chcesz pić, nie musisz się z tego tłumaczyć.

Jak alkohol oddziałuje na uczucia?

Alkohol ma właściwość potęgowania przeżywanych emocji – jeśli ktoś, pijąc, jest szczęśliwy, to poprzez konsumpcję alkoholu popada w euforię. Jeśli jednak ktoś jest smutny – wtedy spożycie może doprowadzić do jeszcze większego przygnębienia.

Dlaczego alkoholik nie może przestać pić?

Ci, którzy są alkoholikami, mają zazwyczaj duże trudności z zaprzestaniem picia. Winowajcą jest tzw. pamięć uzależnienia. Alkohol aktywuje układ nagradzania w naszym mózgu. Powoduje to, że nasze komórki nerwowe uwalniają znacznie więcej dopaminy niż zwykle.

Co się dzieje, gdy pijesz alkohol codziennie?

Przy regularnym spożywaniu alkoholu dochodzi nie tylko do zmian fizycznych, ale i psychicznych. Alkohol powoduje obumieranie komórek mózgowych i kurczenie się objętości mózgu. Może to prowadzić do problemów z pamięcią i zaburzeń koordynacji.

Źródła

• Bohdan T. Woronowicz Na zdrowie. Jak poradzić sobie z uzależnieniem od alkoholu, Media Rodzina i Parpamedia, 2008.
• „Alkoholizm jako choroba” Bohdan T. Woronowicz, Warszawa, wyd. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 1995.
• Alkoholizm. I grzech, i choroba, i… Wiktor Osiatyński, Wydawnictwo Iskry 2009.

Przeczytaj także o:

Ból wątroby

Ból po prawej stronie brzucha – co może oznaczać?

Wymioty