Anoreksja

Anoreksja (anorexia nervosa) jest ciężką chorobą psychiczną. Osoby dotknięte tą chorobą gwałtownie tracą na wadze poprzez patologiczne odchudzanie, nawet do momentu wystąpienia stanów zagrażających życiu. Typowa jest również zniekształcona percepcja własnego ciała: osoby cierpiące na anoreksję uważają, że są zbyt grube, nawet jeśli mają już znaczną niedowagę.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku anoreksji? 

Osoby cierpiące na anoreksję mają ponad 5-krotnie wyższe ryzyko śmierci niż ich rówieśnicy bez tego zaburzenia. Osoby chore na anoreksję są również szczególnie zagrożone podejmowaniem prób samobójczych. Jeśli zauważysz u siebie bądź twoich bliskich niepokojące objawy, powinieneś szukać profesjonalnej pomocy. Lekarze specjaliści TELEMEDI w trakcie wideokonsultacji postawią ostateczną diagnozę bądź zalecą dodatkowe badania oraz ustalą dalsze działania terapeutyczne.

Podstawowe informacje

• Opis: Anoreksja to choroba psychiczna, zaburzenie odżywiania o charakterze uzależnienia, ciężka, czasem zagrażająca życiu utrata wagi poprzez radykalne diety lub ćwiczenia, zniekształcona percepcja własnego ciała.
• Objawy: Gwałtowna utrata wagi, niedowaga, chęć głodzenia się, potrzeba kontroli, strach przed przybraniem na wadze, krążenie myśli wokół wagi i odżywiania, objawy niedoborów pokarmowych, brak uznania faktu bycia chorym.
• Przyczyny: Zaburzone przeżywanie stresu, czynniki genetyczne, zaburzony metabolizm neuroprzekaźników, silna potrzeba kontroli, wysokie wymagania dotyczące własnego funkcjonowania, zaburzony ideał piękna.
• Diagnoza: Ciężka niedowaga, samoistna utrata wagi, zaburzenia percepcji własnego ciała, zaburzona równowaga hormonalna.
• Leczenie: Głównie terapia stacjonarna, normalizacja wagi i zachowań żywieniowych, indywidualne i grupowe sesje terapii behawioralnej, terapia rodzinna.
• Rokowanie: Około 50 procent osób dotkniętych tym zaburzeniem w dużej mierze pokonuje dolegliwości związane z jedzeniem dzięki pomocy terapeutycznej. Im krótszy czas trwania anoreksji lub im łagodniejsze jest zaburzenie, tym lepsze rokowanie. Śmiertelny przebieg anoreksji występuje aż u około 10 procent osób dotkniętych tą chorobą.

Anoreksja – opis

Pacjenci z anoreksją wykazują patologiczne dążenie do zmniejszenia swojej masy ciała. Pierwszym etapem choroby często jest dieta odchudzająca. Z biegiem czasu myśli o własnej wadze coraz bardziej determinują całe codzienne życie osób dotkniętych tą chorobą. Mimo że są już przeraźliwie wychudzone, to wciąż czują się zbyt grube i chcą dalej chudnąć.

Anoreksja wraz z bulimią i zaburzeniami typu binge-eating disorder należy do zaburzeń odżywiania. Najbardziej zauważalnym objawem anoreksji jest poważna utrata wagi. Ostatecznie jednak jest to tylko widoczna na zewnątrz oznaka głębokiego zaburzenia psychicznego. Aby wyleczyć chorobę, nie wystarczy po prostu zacząć znowu więcej jeść.

Anoreksja jako poważne uzależnienie

Choroba ma charakter uzależnienia: pacjenci nie mogą oprzeć się chęci głodzenia się. Szczególny motyw polega na tym, aby mieć jak największą kontrolę nad swoimi potrzebami i swoim ciałem. Dla osób postronnych jest to zachowanie zupełnie niezrozumiałe.

Co więcej, anorektycy długo nie akceptują faktu istnienia swojej choroby. Trudno jest im przyznać się przed sobą, że mają problematyczne zachowania żywieniowe. Dlatego często opierają się terapii.

Tymczasem anoreksja jest bardzo poważną chorobą psychiczną. Niektórzy chorzy umierają z powodu niedożywienia lub popełniają samobójstwa.

Kto jest najczęściej dotknięty anoreksją?

Anoreksja zwykle pojawia się po raz pierwszy we wczesnym okresie dojrzewania. Jednakże granica wieku coraz bardziej się obniża. Obecnie na anoreksję cierpią już nawet dzieci. Większość chorych na anoreksję to kobiety w wieku od 15 do 25 lat. Coraz częściej jednak na anoreksję zapadają również chłopcy i mężczyźni.

Anoreksja – objawy

Głównymi objawami anoreksji są: znaczna, wymuszona przez chorego utrata wagi, wyraźny lęk przed przybraniem na wadze, mimo że chory cierpi już na niedowagę, oraz zniekształcone postrzeganie własnego ciała.

Ponieważ niedożywienie upośledza wiele ważnych funkcji organizmu, pojawiają się również liczne dolegliwości fizyczne.

Utrata wagi

Ciężka utrata wagi jest najbardziej zauważalnym objawem anoreksji. Cierpiący na anoreksję unikają spożywania wysokokalorycznych pokarmów i szczegółowo analizują ich skład. W niektórych przypadkach anorektycy tak bardzo ograniczają swoje posiłki, że czasami piją tylko wodę.

Niektórzy chorzy próbują dodatkowo zmniejszyć swoją wagę poprzez nadmierne ćwiczenia fizyczne. Niektórzy z nich przyjmują również środki przeczyszczające lub odwadniające, aby tylko schudnąć.

Chęć coraz większej utraty wagi i ciągłe jej kontrolowanie ostatecznie determinują całe myślenie i codzienne życie osób dotkniętych anoreksją. Stagnacja wagi lub jej przyrost są postrzegane jako poważne niepowodzenie, po którym chorzy jeszcze bardziej intensyfikują swoje wysiłki.

Niedowaga

Anorektycy tracą średnio od 40 do 50 procent swojej pierwotnej wagi. Zgodnie z klinicznymi wytycznymi diagnostycznymi wskaźnik masy ciała (BMI) wynoszący 17,5 lub mniej jest uznawany u dorosłych za anoreksję. Jest to o 15 procent mniej niż waga normalna. Dla dzieci i młodzieży obowiązują inne wartości progowe, ponieważ nie można dla nich obliczyć wskaźnika BMI za pomocą zwykłego wzorca.

Jeśli otwarcie rozmawia się z osobami dotkniętymi tym problemem na temat ich wychudzenia, często reagują one agresją i rozdrażnieniem.

Kacheksja: niedowaga zagrażająca życiu

Jeśli utrata wagi jest bardzo duża, nazywa się to również kacheksją. Przy tak wyraźnej niedowadze rezerwy tłuszczowe organizmu są w dużej mierze zużyte, a duże ilości masy mięśniowej zostały już utracone. Organizm jest wtedy bardzo osłabiony – jest to stan zagrażający życiu.

Wyniszczenie organizmu jest na tym etapie wyraźnie widoczne. Mocno odznacza się pod skórą zarys kości, oczy są głęboko osadzone, policzki wyglądają na zapadnięte. Pacjenci zazwyczaj starają się ukryć te typowe objawy anoreksji. Noszą kilka warstw ubrań, które zakrywają wychudzone ciało tak bardzo, jak to tylko możliwe.

Zniekształcona percepcja własnego ciała

Anorektycy mają zniekształcony obraz własnego ciała. Mimo niedowagi wiele osób uważa, że wciąż jest otyła. Specjaliści nazywają to zjawisko zaburzeniem obrazu ciała. Trudno jest osobom postronnym zrozumieć, że osoby dotknięte chorobą, kiedy patrzą w lustro, faktycznie postrzegają siebie jako osoby z nadwagą.

Ani protesty osób trzecich, ani obiektywne pomiary wagi, takie jak BMI, nie mogą przekonać anorektyków o ich rzeczywistej niedowadze. Zaburzenie obrazu ciała jest poważnym problemem, który można przezwyciężyć w dłuższym okresie i tylko z profesjonalną pomocą lekarską.

Nieustanna koncentracja na własnej wadze

Bardzo charakterystycznym objawem anoreksji jest ciągła koncentracja na własnej wadze i diecie. Anorektycy odczuwają paniczny lęk przed przybieraniem na wadze i nadmiernym tyciem. Nie musi to jednak oznaczać, że tracą apetyt. Chodzi raczej o to, że całe ich myślenie obraca się wokół tematów jedzenia i diety. Są oni intensywnie pochłonięci przepisami kulinarnym i lubią gotować dla innych.

Stała kontrola

Cierpiący na anoreksję znają wartość kaloryczną większości pokarmów i ściśle pilnują tego, ile kalorii przyjmują każdego dnia. Anoreksja jest przede wszystkim próbą utrzymania kontroli nad sobą i swoim ciałem.

Anorektycy przypisują swój sukces znoszeniu i przezwyciężaniu uczucia głodu. Jedzenie staje się w pewnym momencie torturą, ponieważ jedzenie oznacza dla nich utratę kontroli i wywołuje w nich poczucie winy.

Głód jako stan naturalny

Anorektycy uważają, że żadna waga nie jest zbyt niska. Głodzenie staje się nałogiem, a ograniczanie jedzenia rodzajem wyścigu z samym sobą. Uczucie głodu zostaje stanem normalnym, uczucie sytości jest dla nich nieprzyjemne. W pewnym momencie utrata wagi jest tak groźna, że pacjenci muszą być hospitalizowani.

Nadmierna orientacja na wyniki

Anorektycy są bardzo często inteligentnymi i zorientowanymi na wyniki ludźmi, którzy starają się wykonywać wszystkie zadania tak doskonale, jak to tylko możliwe. Są szczególnie ambitni w sporcie lub szkole. Jednak stopniowo coraz bardziej wycofują się z życia społecznego. Ta pożądana przez nich izolacja społeczna jest sygnałem ostrzegawczym, który należy potraktować bardzo poważnie.

Wahania nastroju i depresja

Bardzo często anorektycy cierpią również na silne wahania nastroju i stany depresyjne. Te objawy anoreksji mogą być wynikiem niedożywienia i stałej wewnętrznej presji, aby schudnąć. Zaburzenia psychiczne, które często występują jednocześnie z anoreksją, to depresja, zaburzenia lękowe, obsesyjno-kompulsywne i uzależnienia, a także zaburzenia osobowości.

Fizyczne (somatyczne) objawy anoreksji

Anoreksja wyniszcza cały organizm. Z powodu niedożywienia organizm zmniejsza swoje zużycie energii do minimalnego poziomu niezbędnego do podtrzymania życia. Choroba dotyka wszystkich układów i narządów organizmu. Wyjaśnia to dużą liczbę możliwych fizycznych konsekwencji anoreksji:

• wolne bicie serca (bradykardia) i zaburzenia rytmu serca,
• niskie ciśnienie krwi (hipotensja),
• zaparcia,
• marznięcie i hipotermia (hipotermia),
• brak czerwonych krwinek, białych krwinek i płytek krwi (pancytopenia),
• sucha skóra,
• wypadanie włosów,
• puszące się włosy,
• u dziewcząt/kobiet: zatrzymanie miesiączki (amenorrhoea), niepłodność,
• u chłopców/mężczyzn: problemy z potencją,
• brak pożądania seksualnego (utrata libido),
• zakłócenie równowagi elektrolitowej i witaminowej,
• zmniejszenie masy kostnej (osteoporoza),
• zaburzenia czynności nerek,
• zaburzenia czynności wątroby,
• trudności z koncentracją,
• opóźnienia rozwojowe u dzieci i młodzieży,
• atrofia mózgu.

Zaburzenia hormonalne

Fakt, że poważna niedowaga u dziewcząt i kobiet prowadzi do ustania miesiączki (amenorrhoea) i utraty pożądania seksualnego (utrata libido) wynika z tego, że anoreksja zaburza równowagę hormonalną organizmu: w wyniku niedożywienia nie może on już produkować w wystarczającej ilości niektórych hormonów, co wpływa m.in. na cykl menstruacyjny.

Z ewolucyjno-biologicznego punktu widzenia może to mieć sens: kobieta z anoreksją nie byłaby w stanie donosić dziecka do porodu, dlatego organizm zapobiega ciąży poprzez brak wydzielania hormonów płciowych.

Z powodu zaburzeń hormonalnych u chłopców i mężczyzn cierpiących na anoreksję dochodzi również do spadku libido, a często także potencji.

Anoreksja – przyczyny i czynniki ryzyka

Dokładne przyczyny anoreksji są nadal przedmiotem przypuszczeń i badań. Pewne jest jednak to, że anoreksja nie może być przypisana do jednego czynnika ją wywołującego, ale jej przyczyny są wielorakie.

Do rozwoju anoreksji przyczyniają się na przykład czynniki biologiczne, psychologiczne oraz społeczno-kulturowe, które dodatkowo wzajemnie się wzmacniają.

Czynniki biologiczne

Zaburzone przeżywanie stresu

Najnowsze hipotezy naukowe zakładają, że zaburzone przeżywanie stresu jest główną przyczyną anoreksji. Zaburzenia te mogą mieć podłoże genetyczne, mogą powstawać na skutek działania czynników już w łonie matki lub być kształtowane lub wzmacniane przez wczesne doświadczenia. Tak więc anoreksja nie zaczyna się w momencie pojawienia się pierwszych objawów, ale znacznie wcześniej.

Czynniki genetyczne

Wydaje się, że geny odgrywają decydującą rolę w anoreksji. Na przykład choroba występuje częściej w niektórych rodzinach. Badania bliźniąt również wykazują wyraźny związek między genetyczną strukturą danej osoby a występowaniem anoreksji.

U bliźniąt jedno na dziesięć rozwija anoreksję, gdy drugi bliźniak także jest chory. W przypadku bliźniąt jednojajowych jest to nawet co druga osoba. Nie wiadomo jednak, jak dokładnie geny wpływają na ryzyko wystąpienia choroby.

Zaburzony metabolizm neuroprzekaźników

Podobnie jak w przypadku wielu chorób psychicznych, u anorektyków zaburzony jest również metabolizm neuroprzekaźników w mózgu. Między innymi, podwyższony jest poziom neuroprzekaźnika serotoniny. Ten neuroprzekaźnik wpływa na zachowania żywieniowe i uczucie sytości.

Eksperymenty na zwierzętach wykazały, że serotonina zwiększa uczucie sytości, a tym samym ma działanie hamujące apetyt. Podwyższony poziom serotoniny może więc ułatwić anorektykom rezygnację z jedzenia.

Serotonina ma również inne efekty: podnosi nastrój i wyzwala uczucia szczęścia. Może to również ułatwić osobom cierpiącym na anoreksję rezygnację z jedzenia – lub nawet zachęcać je do tego. Oba te efekty są potwierdzane również przez osoby, które poszczą przez dłuższy czas, na przykład z powodów religijnych.

Serotonina może zatem przyczynić się do podtrzymywania zachowań anorektycznych. Nie wyjaśnia to jednak typowych objawów zaburzeń odżywiania, takich jak lęk przed przybraniem na wadze i zaburzenia percepcji własnego ciała.

Przyczyny psychiczne anoreksji

Pragnienie posiadania kontroli

W rozmowach z terapeutami anorektycy często stwierdzają, że chęć kontroli nad własnym ciałem jest jedną z największych motywacji do głodzenia się. Ta potrzeba kontroli jest realizowana poprzez stosowanie ścisłej diety.

Psychologowie interpretują anoreksję jako wyraz wewnętrznego konfliktu, z którym nie można sobie poradzić w żaden inny sposób. W nauce istnieje kilka teorii, które opisują możliwe źródła anoreksji we wczesnym dzieciństwie. Traumatyczne przeżycia – na przykład rozwód rodziców lub śmierć członka rodziny – są często wymienianymi przyczynami psychicznymi anoreksji.

Okres dojrzewania

Na początku okresu dojrzewania dziewczęta mają najwyższe ryzyko rozwoju anoreksji. Niektórzy eksperci podejrzewają, że ogólne nadmierne wymagania otoczenia mogą w tej pełnej intensywnych przeżyć fazie życia wywołać anoreksję.

Dorastanie, stawanie się kobietą – to u niektórych dziewcząt okres szczególnie groźny. Często nie akceptują one zmiany swojego dziecięcego ciała w ciało dorosłej kobiety. Duża utrata wagi często przynosi pożądany efekt: z powodu ekstremalnego głodzenia często nie mają miesiączki, a ich szczupła sylwetka przypomina bardziej figurę dziecka niż kobiety.

Wysokie oczekiwania wobec dorastającego człowieka

Anoreksja jest zjawiskiem najbardziej powszechnym w rodzinach z klasy średniej i wyższej. Osoby dotknięte tym problemem są zazwyczaj wybitnie inteligentne, ambitne i perfekcjonistyczne. Typowe jest skrajne zdyscyplinowanie i wysokie wymagania wobec własnego ciała.

Odpowiada to również powszechnie obowiązującym w społeczeństwie wartościom. U anorektyków te ideały, które przekazywane im są już od przedszkola, mogą być pożywką dla choroby.

Osłabiona wiara we własne możliwości

Anorektycy często nie są też zbyt pewni siebie. Ewidentna kontrola nad własnym ciałem początkowo wzmacnia pewność siebie – pacjenci czują się pewniejsi i silniejsi.

Głodzenie się jest w ten sposób nagradzane, a to z kolei wzmacnia zachowania związane z zaburzeniami odżywiania. Jeśli do tej trudnej sytuacji życiowej dołączą czynniki stresujące (np. problematyczne relacje z rodzicami, rozwód rodziców, napięcia w kręgu przyjaciół, przeprowadzka), może to wywołać anoreksję.

Przyczyny socjologiczne

Anoreksja jako sposób wywierania presji

Odmowa jedzenia może być również wykorzystywana jako narzędzie nacisku wykorzystywane przeciwko rodzicom w sytuacjach konfliktowych. Dziecko szybko zauważa, że rodzice martwią się o swoje głodujące dziecko. Jednocześnie rodzice nie mogą zmusić dziecka do przyjmowania pokarmu.

Dziecko uzyskuje w ten sposób pozycję, z której może wywierać presję na rodziców. Odmawianie jedzenia jako środek nacisku można zaobserwować przede wszystkim wtedy, gdy w rodzinie istnieje wiele nierozwiązanych konfliktów. Jest to jednak tylko jedna z wielu możliwych przyczyn anoreksji.

Zachodni ideał piękna

Zachodni ideał piękna propaguje obecnie nienaturalnie szczupłe ciało. Presja na bycie szczupłym jest wzmacniana przez bardzo szczupłe wzorce pokazywane powszechnie w mediach. Waga modeli i modelek jest zazwyczaj poniżej normalnej, zdrowej wagi. Z powodu tego zniekształconego ideału ciała dzieci i młodzież internalizują nierealistyczny obraz tego, jak chuda lub gruba jest osoba normalna.

Ciągłe dokuczanie i negatywne komentarze na temat figury mogą wywołać anoreksję na tle tej ogólnej „manii szczupłości”. I odwrotnie, obecnie wszyscy zbierają pochwały i podziw, jeśli udaje im się stracić na wadze. Dieta jest wtedy bardzo często wstępem do rozwinięcia anoreksji.

Ponieważ kobiety są oceniane, przez pryzmat swojego wyglądu w stopniu większym niż mężczyźni, są one jeszcze bardziej wrażliwe na wpływ współczesnego ideału piękna. Może to być jedno z wyjaśnień tego, dlaczego kobiety cierpią na anoreksję o wiele częściej niż mężczyźni. Ale również mężczyźni coraz bardziej dbają o swój wygląd zewnętrzny. Również oni są obecnie coraz częściej dotknięci anoreksją.

Anoreksja: badania i diagnoza

Jeśli podejrzewa się anoreksję, pediatra lub lekarz rodzinny to dobry pierwszy punkt kontaktu. Może on najpierw ocenić stopień zagrożenia poprzez zbadanie pacjenta i określenie wartości badania krwi.

Typową cechą anoreksji jest brak uznania faktu choroby przez samego chorego. Dlatego często to nie sama osoba dotknięta chorobą szuka pomocy medycznej lub psychologicznej, ale jej zaniepokojeni bliscy.

Wywiad lekarski

Na początku każdej porady medycznej lub psychologicznej przeprowadzana jest anamneza: podczas wywiadu lekarskiego pacjent opowiada o swojej osobistej historii anoreksji, wszelkich dolegliwościach fizycznych i przebytych chorobach. Jeśli podejrzewa się anoreksję, lekarz może zadać na przykład następujące pytania:

• Czy czujesz się za gruby?
• Ile ważysz?
• Jak dużo schudłeś w ciągu ostatnich czterech tygodni?
• Czy celowo próbujesz schudnąć, np. za dużo ćwicząc lub za mało jedząc?
• Jaka jest Twoja pożądana waga?
• Czy zatrzymała się twoja miesiączka? (W przypadku dziewcząt/kobiet)
• Czy masz inne dolegliwości fizyczne, takie jak osłabienie, zawroty głowy lub kołatanie serca?

Badanie fizykalne

Po przeprowadzeniu wywiadu następuje badanie fizykalne. Podczas tego badania lekarz zapoznaje się z ogólnym stanem fizycznym pacjenta. Między innymi osłuchuje on serce i jamę brzuszną za pomocą stetoskopu.

Ponadto lekarz dokonuje pomiaru masy ciała i wzrostu danej osoby w celu określenia wskaźnika masy ciała – jako obiektywnej miary niedowagi. Niedowaga zaczyna się przy BMI poniżej 17,5. BMI osób z anoreksją jest często znacznie niższe.

Badania krwi

Lekarz uzyskuje również ważne informacje o ogólnym stanie organizmu poprzez określenie różnych wyników badania krwi. Badania krwi pozwalają na przykład na sprawdzenie funkcjonowania wątroby i nerek, jak też tworzenia się krwinek oraz na wykrycie niebezpiecznych zaburzeń w równowadze soli (równowaga elektrolitowa).

Dalsze badania lekarskie

Niedożywienie może uszkodzić każdy układ narządów w organizmie. Dlatego też od konkretnych dolegliwości zależy, jakie dalsze badania przeprowadzi lekarz.

Badania psychologiczne

Anoreksja jest chorobą psychiczną. Dlatego objawy psychiczne mają decydujące znaczenie dla rozpoznania choroby. Są one zapisywane w formie różnorakich kwestionariuszy i wywiadów klinicznych.

Kwestionariusz Zaburzeń Odżywiania (Eating Disorder Inventory – EDI)

Profesjonalnym kwestionariuszem dotyczącym zaburzeń odżywiania, takich jak anoreksja i bulimia, jest Eating Disorder Inventory – EDI Garnera. Obecny EDI składa się z 91 pytań, które ujmują typowe cechy psychologiczne pacjentów z anoreksją i bulimią. Można je podzielić na jedenaście kategorii:

• Dążenie do bycia szczupłym – np.: „Strasznie się boję, że przytyję”.
• Bulimia – np.: „Napycham się jedzeniem”.
• Niezadowolenie z własnego ciała –  np.: „Myślę, że moje biodra są za szerokie”.
• Zwątpienie w siebie – „Nie mam o sobie zbyt wysokiego mniemania”.
• Perfekcjonizm – np.: „W mojej rodzinie tylko najlepsze wyniki są wystarczająco dobre”.
• Nieufność – np.: „Trudno mi wyrażać swoje uczucia wobec innych”.
• Postrzeganie interoceptywne – np.: „Mam uczucia, które trudno mi nazwać”.
• Strach przed dorastaniem – np.: „Chciałabym móc wrócić do bezpieczeństwa z dzieciństwa”.
• Asceza – np.: „Jestem zawstydzony swoimi potrzebami fizycznymi”.
• Regulacja impulsów i niepewność społeczna – np.: „Doświadczam znacznych wahań nastroju”.

Kryteria diagnostyczne anoreksji

Anoreksję rozpoznaje się, gdy obecne są następujące cztery objawy:

• niedowaga (co najmniej 15 procent poniżej normalnej wagi),
• samoistna utrata wagi,
• zaburzenia percepcji własnego ciała,
• zaburzenia równowagi hormonalnej (zaburzenia endokrynologiczne).

Test samooceny w anoreksji

Najbardziej znanym testem do samooceny anoreksji jest Eating Attitude Test (EAT) autorstwa Garnera i Garfinkela. EAT zawiera 26 stwierdzeń dotyczących zachowań żywieniowych i postawy wobec własnej sylwetki i wagi. Odpowiedzi na nie udzielane są w skali od „zawsze” do „nigdy”.

Przykładami wypowiedzi w teście EAT są:

• Unikam jedzenia, nawet gdy jestem głodny.
• Szczególnie unikam jedzenia z dużą ilością węglowodanów.
• Inni ludzie uważają, że jestem za chuda.
• Czuję potrzebę zwymiotowania po jedzeniu.
• Mam obsesję na punkcie chudnięcia.

Testy na anoreksję w internecie

Dostępne w internecie autotesty pytają również o typowe wzorce myślenia i zachowania w zaburzeniach odżywiania. Takie testy online na anoreksję nie mogą zastąpić badania lekarskiego lub psychologicznego, ale mogą dać wstępną orientację, czy zachowania żywieniowe są zaburzone.

Anoreksja: leczenie

Anoreksja to coś więcej niż tylko wymykający się spod kontroli problem z wyglądem. Jest to bardzo poważna i zagrażająca życiu choroba, która prawie zawsze wymaga profesjonalnego leczenia.

Głównymi celami leczenia anoreksji są:

• normalizacja wagi,
• zmiana zachowań żywieniowych,
• przywrócenie normalnego postrzegania własnego ciała,
• terapia problemów indywidualnych i rodzinnych.

Anoreksja wiąże się zarówno z objawami fizycznymi, jak i psychicznymi. Z tego powodu w leczeniu anoreksji zazwyczaj bierze udział zespół złożony z wielu specjalistów. W skład takiego zespołu wchodzą lekarze, psycholodzy, dietetycy i w razie potrzeby także inni specjaliści.

Leczenie stacjonarne

Osoby z anoreksją mogą być leczone jako pacjenci ambulatoryjni. W większości przypadków konieczne jest jednak leczenie stacjonarne w klinice specjalizującej się w leczeniu anoreksji.

Dotyczy to w szczególności pacjentów z masą ciała poniżej 75% normy, zagrażającą życiu chorobą fizyczną lub ryzykiem samobójstwa z powodu depresji. Celem jest długoterminowa zmiana zachowania, a nie tylko krótkotrwały przyrost wagi.

Normalizacja wagi

Na początku leczenia ustalana jest zazwyczaj indywidualna waga docelowa. Dla pomyślnego przebiegu terapii pacjenci powinni przybierać na wadze od 500 do 1000 gramów tygodniowo.

Ponadto opracowywany jest plan terapii, który jest dostosowany do indywidualnych potrzeb i możliwości. Ważnym elementem terapii jest kontrola uzyskiwanej wagi. Według badań pacjenci, którzy opuszczają klinikę przed osiągnięciem prawidłowej wagi, są bardziej narażeni na nawrót choroby.

Poważna niedowaga i związany z nią niedobór elektrolitów (np. potasu lub sodu) wymagają w nagłych wypadkach sztucznego karmienia, aby utrzymać pacjenta przy życiu.

Nauka normalnego odżywiania się

Anorektycy muszą najpierw nauczyć się na nowo normalnego sposobu radzenia sobie z jedzeniem. Dlatego w wielu klinikach częścią programu terapeutycznego są porady żywieniowe, lekcje gotowania, zakupy spożywcze i indywidualny plan posiłków.

Aby zmotywować pacjentów do jedzenia, stosuje się również warunkowanie operacyjne. Oznacza to, że pożądane zachowanie – w tym przypadku jedzenie – jest nagradzane, a niepodporządkowanie się mu jest karane. Nagrodą lub karą może być np. pozwolenie lub zakaz odwiedzin.

Psychoterapia

Szczególnie skuteczna w leczeniu anoreksji wydaje się terapia psychodynamiczna. Ten rozwojowy kierunek psychoanalizy został specjalnie dostosowany do potrzeb osób cierpiących na anoreksję. Leczy on przyczyny anoreksji i pomaga pacjentom z radzeniem sobie w życiu codziennym.

Nacisk kładziony jest tu na radzenie sobie z emocjami. Badane są przede wszystkim indywidualne czynniki wywołujące tę chorobę. Bez leczenia psychicznych korzeni choroby ryzyko nawrotu jest bardzo wysokie.

Dlatego leczenie anoreksji obejmuje regularne zajęcia psychoterapeutyczne w sesjach indywidualnych lub grupowych. Podczas tych sesji pracuje się również nad utrwaleniem realistycznego obrazu własnego ciała.

Terapia grupowa

Terapia grupowa jest użyteczną pomocą w leczeniu anoreksji. Pacjenci mogą podzielić się swoimi doświadczeniami z innymi chorymi i przekonać się, że nie są odosobnieni w tym problemie.

Terapia rodzinna

Terapia rodzinna może być bardzo skuteczna, szczególnie w przypadku młodych pacjentów, ponieważ anorektycy do wyleczenia potrzebują wsparcia rodziny.

Członkowie rodziny są często przytłoczeni chorobą. Dobre wskazówki i osoba kontaktowa dla rodziny pomagają zarówno pacjentowi radzić sobie w domu, jak i członkom rodziny w radzeniu sobie z całą sytuacją.

Leki

Jak dotąd nie ma leku, który skutecznie wspomagałby przyrost masy ciała. W wielu przypadkach jednak oprócz anoreksji występują także inne zaburzenia psychiczne, na przykład depresja lub zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Zaburzenia te mogą być leczone między innymi za pomocą leków.

Brak akceptacji faktu istnienia choroby

Ponieważ osoby cierpiące na anoreksję często nie uznają istnienia choroby, wiele z nich nie szuka sposobów jej leczenia.

W przypadku ostrego zagrożenia życia i braku gotowości do leczenia pacjent może zostać przyjęty do szpitala wbrew swojej woli na mocy postanowienia sądu.

Anoreksja: przebieg i rokowanie

Przebieg anoreksji może się bardzo różnić w zależności od konkretnej osoby. Zasadniczo im młodszy jest pacjent, tym większe są szanse na jego wyzdrowienie. Ponadto rokowanie zależy również w znacznym stopniu od tego, jak niska jest waga, jak długo pacjent choruje na anoreksję oraz jakimi zasobami fizycznymi i psychicznymi dysponuje. W procesie zdrowienia anorektyków niezwykle ważne jest wsparcie otoczenia społecznego, a zwłaszcza rodziny.

Nie wszyscy mogą być wyleczeni

Niektórych anorektyków nie da się całkowicie wyleczyć. Przyjmuje się, że połowa anorektyków zmaga się z chorobą do końca życia. Nawet po normalizacji wagi u wielu osób dotkniętych tym problemem utrzymuje się zniekształcony stosunek do własnej wagi i sylwetki.

Przejście do bulimii

U około 20 procent osób dotkniętych schorzeniem rozwija się – po anoreksji – inne zaburzenie odżywiania: bulimia (binge eating disorder). Jest to zaburzenie odżywiania, w którym podczas napadów silnego głodu zjada się dużo jedzenia, a następnie natychmiast wymiotuje.

Fizyczne i psychiczne skutki długoterminowe anoreksji

Nie jest zaskoczeniem, że anoreksja, która rozpoczyna się w dzieciństwie lub wczesnej młodości, ma szczególnie poważne konsekwencje. Znaczne opóźnienia w rozwoju, zarówno fizycznym, jak i umysłowym, są typową konsekwencją niedożywienia. Początek dojrzewania jest opóźniony, a wzrost zaburzony.

Fizyczne skutki anoreksji są często poważne, ponieważ niedożywienie uszkadza wszystkie narządy wewnętrzne. Ciało nie zawsze jest w stanie odzyskać pełną sprawność.

Zagrożenie dla życia

Anoreksja jest bardzo niebezpieczną chorobą psychiczną. U niektórych pacjentów choroba kończy się śmiertelnie – albo z powodu masywnych objawów niedoborów, albo z powodu samobójstwa w wyniku towarzyszącej anoreksji depresji.

Powrót do zdrowia to długotrwały proces, w którym występują postępy, ale często także i regres. Nawet po pobycie w szpitalu konieczna jest dłuższa opieka terapeutyczna.

Anoreksja: co to jest ruch pro-ana?

Pro-ana to internetowa inicjatywa, która nie postrzega anoreksji jako choroby, ale gloryfikuje ją jako styl życia z własnego wyboru. Na pewnych stronach internetowych głównie młode dziewczyny wymieniają się pomysłami, jak mogą jeszcze bardziej schudnąć, aby dopasować się do swojego „idealnego obrazu ciała”. Mimo zagrożenia życia młodzi ludzie zachęcają się nawzajem do tego, by jeść jak najmniej.

Ruch pro-ana wywodzi się z USA i rozprzestrzenił się w Europie. „Ana” oznacza anoreksję (anorexia nervosa), „pro” określa przywiązanie do anoreksji.

Anorektycy odwiedzający strony pro-ana są świadomi, że mieszczą się w ramach diagnozy anoreksji. Nie chcą oni jednak wyleczyć się z anoreksji, lecz jeszcze bardziej schudnąć. Postrzegają ciało anorektyczne jako pożądany ideał piękna – jest to postawa zagrażająca ich życiu.

Dostęp do tych stron jest często możliwy tylko po podaniu hasła. Szczególnie rygorystyczne fora dyskusyjne pro-ana zmuszają użytkowników do przejścia swoistej procedury aplikacyjnej przed przyjęciem do społeczności internetowej, aby uniknąć dołączania do nich niechcianych gości.

Strony internetowe pro-ana niestety są bardzo popularne. Szacuje się, że 40 procent wszystkich młodych ludzi cierpiących na anoreksję odwiedza strony pro-ana. 

Anoreksja jest praktykowana na stronach pro-ana podobnie jak religia. Na takich stronach internetowych można znaleźć np. dziesięć przykazań anoreksji: „1. Jeśli nie jestem szczupła, nie jestem atrakcyjna. 2. Bycie szczupłym jest ważniejsze niż bycie zdrowym. 3. Muszę zrobić wszystko, żeby wyglądać szczuplej” itd.

Do tego dochodzi credo tego ruchu, które obrazuje chorobliwy światopogląd anorektyków: „Wierzę w świat, który jest tylko czarno-biały, w odchudzanie, odpuszczanie grzechów, odrzucanie ciała i życie pełne głodu”.

Analogiczne strony internetowe istnieją również dla bulimii. Są one nazywane pro-mia. Bulimia, podobnie jak anoreksja, jest zaburzeniem odżywiania. W przeciwieństwie do anorektyków bulimicy cierpią z powodu ataków obżarstwa i następujących po nim wymiotów.

Zdjęcia szczupłych modeli

Strony pro-ana są również wykorzystywane do pokazywania zdjęć mocno wychudzonych aktorów i innych celebrytów. Czasami anorektycy zamieszczają również zdjęcia własnych ciał. Osoby cierpiące na anoreksję dzielą się swoimi codziennymi „sukcesami” i informują, ile straciły i jak mało zjadły. Przybieranie na wadze uważane jest za porażkę.

Anonimowa wymiana informacji i wzajemne motywowanie się

Anonimowy kontakt w internecie pozwala anorektykom na nieskrępowaną wymianę informacji. Problem polega na tym, że anorektycy czują się podtrzymywani w swoim zachowaniu przez innych chorych.

Czy zakazać pro-ana?

Odbywają się szeroko zakrojone debaty na temat tego, czy strony internetowe pro-ana powinny być zakazane. Jednym z argumentów przemawiających za zakazem istnienia stron pro-ana jest niebezpieczeństwo, że:

• redukcja masy ciała i unikanie nadwagi, 
• unikanie jednostronnego obciążenia, np. poprzez noszenie plecaków zamiast toreb na ramię lub torebek,
• osoby cierpiące na anoreksję są motywowane przez treści dostępne na tych stronach do utrzymania lub pogłębiania swoich zaburzeń odżywiania,
• strony tworzą zawody w odchudzaniu i promują niezdrowe metody redukcji wagi,
• anoreksja jest przedstawiana jako pozytywny styl życia, a dyscyplina głodówek jest gloryfikowana jako religia.

Odwiedzający strony pro-ana argumentowali przeciwko zakazowi, twierdząc, że mają prawo do dzielenia się informacjami z innymi, którzy doświadczają tego samego schorzenia co oni.

Nie ma wątpliwości, że osoby, które popierają ruch pro-ana, pilnie potrzebują pomocy psychologicznej i medycznej. Nie jest jednak możliwe zatrzymanie wymiany informacji pomiędzy członkami tego ruchu. Wątpliwe jest również, czy zakaz przyniósłby pożądany skutek, czy raczej stanowiłby jeszcze silniejszy bodziec dla ruchu na rzecz anoreksji.

Pytania i odpowiedzi

Jakie są najwcześniejsze objawy anoreksji?

• Wstrzymywanie się od regularnych posiłków.
• Wymioty po jedzeniu (bulimia).
• Wyraźnie rozpoznawalna utrata wagi.
• Ciągła krytyka własnego ciała.
• Stałe trudności z koncentracją.
• Zauważalne wypadanie włosów, sucha skóra.
• Wrażliwość na zimno, ciągłe marznięcie.

Czy chorzy na anoreksję są zawsze szczupli?

Nie wszyscy anorektycy są przeraźliwie chudzi. W przypadku anoreksji atypowej nawet osoby pulchne mogą znaleźć się w stanie zagrażającym życiu. I nie jest to wcale rzadkością.

Co to jest anoreksja atypowa?

Jeśli jesteś nastolatkiem z nadwagą, który traci dużo na wadze w krótkim czasie lub który traci na wadze w sposób ciągły przez długi czas, możesz cierpieć na zaburzenia odżywiania, nawet jeśli nie wyglądasz na wychudzonego. Dlatego to zaburzenie odżywiania nazywane jest anoreksją atypową.

Jak anoreksja wpływa na mózg?

U wielu chorych na anoreksję można zaobserwować, że nie tylko spada ich sprawność poznawcza, ale także kurczy się mózg. Lekarze mówią wtedy o atrofii mózgu. Dotyczy to głównie istoty szarej w korze mózgowej. Z kolei obszary mózgu wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym rozszerzają się.

Co robić w przypadku anoreksji u dzieci?

Nie ukrywaj i nie zaprzeczaj zaburzeniom odżywiania u swojego dziecka i zaakceptuj ten stan. Powstrzymaj się od kontroli i presji, zwróć dziecku osobistą odpowiedzialność za jedzenie. Wyznacz swoje własne granice akceptacji, ale też szanuj granice dziecka.

Czy można mieć jednocześnie anoreksję i bulimię?

Anoreksja i bulimia mogą łączyć się ze sobą lub występować jako kombinacja, wtedy nazywa się to bulimoreksją.

Co to jest anoreksja sportowa?

Anoreksja sportowa jest zaburzeniem odżywiania, które występuje u sportowców wyczynowych. Pojawia się ona głównie w sportach, w których niska waga daje wyraźną przewagę nad konkurencją.

Źródła

• Adam Bilikiewicz: Zaburzenia odżywiania się. W: Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. Adam Bilikiewicz (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006.
• Andrzej Rajewski: Jadłowstręt psychiczny. W: Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria. T. 2. Wrocław: Urban & Parner, 2003.
• Attia E (2010). „Anorexia nervosa: current status and future directions”. Annual Review of Medicine. 61.

Przeczytaj także o:

Psychiatra online

Choroby skóry