Choroba dwubiegunowa – na czym polega CHAD?

Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD) to zespół zaburzeń psychicznych polegający na następujących po sobie okresach manii (bardzo dobry nastrój, silna wiara w siebie, duży napęd do działania itp.) i depresji (spadek nastroju, spowolnienie, lęki itp.). Chorobę afektywną nazywa się również cyklofrenią, psychozą maniakalno-depresyjną, często spotykany jest również skrót CHAD. Za patogenezę choroby afektywnej dwubiegunowej uważa się zaburzenia przekazywania impulsów nerwowych w mózgu. Ciekawostką jest fakt, że cierpiało na nią wiele wybitnych postaci sztuki i kultury, m.in. Ernest Hemingway, Virginia Woolf, Kurt Cobain czy Marylin Monroe.

Skąd się bierze choroba afektywna dwubiegunowa?

Szacuje się, że nawet 2% populacji może mieć zaburzenia ze spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej. Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej są mocno złożone, ponieważ nie ma jednego, konkretnego czynnika, który ją wywołuje. Doświadczenia lekarza psychiatry niemal zawsze mówią, że na pojawienie się objawów choroby składa się wiele różnych czynników – biologicznych, społecznych, środowiskowych i genetycznych. Ze strony biologicznej, choroba afektywna dwubiegunowa może być wywoływana poprzez zaburzenia przekazywania impulsów nerwowych w synapsach, a konkretnie zbyt niskie lub wysokie stężenia neurotransmiterów. Są to substancje przenoszące impulsy nerwowe pomiędzy neuronami (serotonina, dopamina, adrenalina, noradrenalina). Nie bez znaczenia są również inne choroby u pacjenta, wywołujące zaburzenia nastroju – np. niedoczynność tarczycy. Do czynników środowiskowych zalicza się najbliższe otoczenie chorego, jego relacje rodzinne, warunki materialne i społeczne w jakich żyje, zawód jaki wykonuje, tryb życia, np. nadużywanie substancji psychoaktywnych. Bardzo ważne są również geny – według badań, o wiele większe ryzyko zachorowania na chorobę afektywną dwubiegunową mają osoby, których jedno lub oboje rodziców chorowało. Choroba afektywna dwubiegunowa na 75% zdarzy się dzieciom, których oboje rodziców miało ten problem.

Zwykle czynnikiem „zapalnym” choroby afektywnej dwubiegunowej są ciężkie, stresogenne lub traumatyczne wydarzenia w życiu, np. utrata pracy, utrata bliskiej osoby, wypadek, choroba. W literaturze medycznej istnieją badania, mówiące o przypadkach ujawnienia się choroby afektywnej w okresie połogu, zaczynające się od epizodu maniakalnego.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

Objawy choroby dwubiegunowej nie zawsze wyglądają tak samo. Przebieg choroby jest dość zróżnicowany u konkretnych pacjentów. Podstawowym objawem choroby afektywnej dwubiegunowej są okresowe, trwające od kilku tygodni do kilku miesięcy epizody manii i depresji. Natężenie tych faz może być różne u różnych pacjentów – od lekkiego i świadomego pobudzenia aż po manię z przebiegiem psychotycznym. W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej mogą występować również okresy remisji, kiedy pacjent czuje się i funkcjonuje stosunkowo normalnie.

Oto fazy, które mogą występować w przebiegu choroby afektywnej:

• mania – objawy manii to przede wszystkim podwyższony nastrój, wysokie poczucie szczęścia i radości przy jednoczesnej łatwej drażliwości z możliwą agresją i wybuchami złości. Epizody maniakalne mogą z osoby stosunkowo normalnej i wręcz uległej zrobić kogoś dominującego, silnie forsującego swoje pomysły i idee, narzucającego innym własną wolę. Osoby w okresie manii mają potrzebę natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb, a w przypadku braku możliwości zrobienia tego, wpadają we wściekłość i stają się agresywne. Niekiedy w takich sytuacjach pojawiają się zachowania autoagresywne. Niektórzy chorzy w epizodzie maniakalnym mają słowotok, wypowiadają szybko dużo słów, sens wypowiedzi ciężko jest zrozumieć i ciężko jest go przerwać. Jest to objaw nadmiaru lub gonitwy myśli. W skrajnej formie wypowiedzi chorego w fazie manii są zupełnie niezrozumiałe, ponieważ składają się z zupełnie niepowiązanych ze sobą słów i wątków. Chory, przez natłok myśli w głowie ma problem z wyrażeniem ich i poczucie chaosu. Pomimo to, chorzy na chorobę afektywną dwubiegunową w epizodzie manii nie czują, że coś jest nie tak – wręcz przeciwnie, często relacjonują, że nigdy nie czuli się tak dobrze i nie mają zamiaru korzystać z pomocy psychiatry. Pacjentom towarzyszy zwiększona energia i podwyższony napęd psychoruchowy, bezkrytyczne podejście do życia i własnych pomysłów. Z tego względu osoby z CHAD są skłonne podejmować decyzje niezgodne z własnym systemem wartości (np. kochająca żona i matka wdaje się w romans), podejmują ryzykowne zachowania – szybka jazda samochodem, przygodny seks, branie pożyczek. Pojawia się skłonność do całonocnych zabaw, nadużywanie alkoholu lub narkotyków, objadanie się lub wręcz przeciwnie – brak apetytu i uczucia głodu. W okresie manii niektórzy pacjenci mają nadmiernie zawyżoną samoocenę, zaczynają się mocno malować, robią tatuaże, słuchają głośnej muzyki, pomimo że wcześniej się tak nie zachowywali. W skrajnych przypadkach dochodzi do objawów psychotycznych w postaci urojeń wielkości lub słyszenia głosów. Chory ma również zaburzenia snu – nie odczuwa zmęczenia, śpi bardzo mało lub czasem nawet w ogóle.
• hipomania – delikatniejsza forma manii. Objawy hipomanii to pobudzenie, zaburzenia koncentracji, zwiększone poczucie własnej wartości, szczęście i zadowolenie ale jednocześnie świadomość, że nie jest to dla typowy stan i coś może być nie tak. Takie osoby chętniej i świadomie korzystają z pomocy psychiatry, są również mniej skłonne do podejmowania ryzykowanych działań i decyzji. Pojawia się zmniejszona potrzeba snu, jednak nie jest to reguła. Epizod hipomanii trwa zwykle krócej niż epizody maniakalne.
• epizod depresyjny – w tej fazie choroby afektywnej dwubiegunowej obniża się nastrój chorego, dotychczasowe ulubione aktywności przestają go cieszyć, traci zainteresowanie hobby itp. Po wcześniejszym epizodzie maniakalnym i hipomanii, chory wyraźnie odczuwa spadek energii i napędu życiowego. Często jest zmęczony lub przewlekle zmęczony, musi zmuszać się do wykonywania najprostszych czynności np. umycia się. Epizod depresji może nieść ze sobą zaburzenia koncentracji, uwagi i pamięci. Wyraźnie spada libido pacjenta, może on nie mieć apetytu. Pojawia się nadmierna senność w ciągu dnia i w nocy – niektórzy chorzy mogą przesypiać większość doby. W ciężkim epizodzie depresyjnym następuje zahamowanie psychoruchowe. Pacjent najchętniej pozostaje w bezruchu, kontakt słowny lub wzrokowy jest niemożliwy. Niektórzy chorzy relacjonują, że gdy przychodzą stany depresyjne pojawia się też lęk i napięcie. Zaburzenia lękowe w przebiegu CHAD są dość częste. Epizody depresyjne przynoszą myśli o niskiej wartości, pouczcie braku perspektyw i nadziei na przyszłość. Tego typu myślenie depresyjne może sprawić, że pojawią się myśli samobójcze i podobne tendencje. W mocno nasilonej fazie depresji mogą mieć miejsce objawy wytwórcze – urojenia winy, kary, katastrofy, poczucie ciężkiej choroby, również urojenia słuchowe o charakterze oskarżającym lub deprecjonującym pacjenta.
• epizod mieszany – jest podobny jak epizody depresji, z tym że zaburzeniom depresyjnym zamiast zahamowania lub spowolnienia psychoruchowego towarzyszy drażliwość, lęk, napięcie i wybuchy agresji. U pacjentów ze stwierdzoną chorobą afektywną dwubiegunową epizody depresyjne pojawiają się częściej, niż w chorobie jednobiegunowej.

Postępowanie terapeutyczne w chorobie afektywnej dwubiegunowej – leki i psychoterapia

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej polega głównie na niwelowaniu objawów. Przy obecnym stanie medycyny nie ma skutecznego leku, który skutecznie i na zawsze wyleczyłby CHAD. Chory czuje się i funkcjonuje normalnie w okresie remisji choroby afektywnej dwubiegunowej, który może trwać od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat.

W walce z chorobą afektywną dwubiegunową stosuje się połączenie leczenia famakologicznego i psychoterapii. Z farmakoterapii stosuje się leki stabilizujące nastrój, takie jak kwas walproinowy lub pochodne litu. Pacjentom zapisuje się również leki przeciwdepresyjne (np. SSRI), jeśli to konieczne uspokajające i pomagające zasnąć (np. kwetiapinia). Zwykle początkowe 2-3 tygodnie stosowania leków sprawiają, że chorzy czują się gorzej i dochodzi do zaostrzenia niektórych objawów choroby, jednak po tym czasie następuje szybka i widoczna poprawa. Szczególnie osoby, które leczą się psychiatrycznie po raz pierwszy, mogą być przytłoczone silnym oddziaływaniem leków przeciwdepresyjnych, ze względu na możliwe objawy w pierwszych dniach leczenia. Pojawiają się wtedy zawroty głowy, nadmierna senność lub wręcz pobudzenie, uczucie przytłumienia, suchość jamy ustnej śluzówek, częste pragnienie. Objawy te jednak szybko mijają, a po nich pojawia się coraz normalniejsze samopoczucie i w końcu chory może wrócić do normalnego funkcjonowania. Przy leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej pacjent może być skierowany do szpitala psychiatrycznego. Na hospitalizację szczególnie kieruje się osoby z myślami samobójczymi, ale również w silnej manii. Pobyty w szpitalu trwają zwykle kilka tygodni.

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe powinny być leczone również u psychoterapeuty. Osoby regularnie uczęszczające na psychoterapię mają dłuższe okresy remisji i lepiej radzą sobie w przypadku nawrotów manii i depresji.