Dysfagia – zaburzenia połykania. W jakich chorobach występuje ten objaw?
Dysfagia, czyli zaburzenia połykania, to stan, który dotyka wiele osób na różnych etapach życia, utrudniając przyjmowanie pokarmów stałych i napojów. W poniższym artykule przybliżymy ten często niediagnozowany problem, omawiając jego przyczyny, objawy oraz dostępne metody diagnozy i leczenia. Dowiedz się, jak skutecznie radzić sobie z dysfagią, by zapewnić sobie lub bliskim komfortowe spożywanie posiłków i odpowiednią jakość życia.
Dysfagia – zaburzenia przechodzenia pokarmu z jamy ustnej do dalszych części przewodu pokarmowego
Dysfagia to medyczne określenie na trudności związane z przechodzeniem pokarmu przez przewód pokarmowy, począwszy od jamy ustnej przy formowaniu kęsa pokarmu, przez gardło i przełyk, aż do żołądka. Zaburzenie to może mieć różne przyczyny, takie jak choroby ośrodkowego układu nerwowego, choroby mięśni, zaburzenia nerwowo-mięśniowe czy psychiczne. Dysfagia często wiąże się również z chorobami układu pokarmowego i wadami wrodzonymi (np. zwężenie przełyku).
Objawy dysfagii
Najczęściej występujące objawy dysfagii obejmują:
- Trudności z rozpoczęciem połykania pokarmów stałych i napojów.
- Trudności w obrębie jamy ustnej, np. przy formowaniu kęsa pokarmowego.
- Ból podczas połykania.
- Uczucie zalegania pokarmu w gardle lub przełyku.
- Uczucie przeszkody za mostkiem.
- Kaszel lub duszenie się podczas jedzenia.
- Utrata masy ciała.
- Łzawienie oczu podczas jedzenia.
- Powtarzające się infekcje płuc.
Kto jest szczególnie narażony?
Szczególnie narażone na dysfagię są osoby starsze, niemowlęta i dzieci, osoby z chorobami neurologicznymi (np. choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, udar mózgu), osoby po radioterapii szyi, a także osoby z chorobami autoimmunologicznymi lub nowotworami przełyku i gardła.
Zaburzenia połykania szczególnie często dotykają dzieci z wadami wrodzonymi przewodu pokarmowego a konkretnie górnego odcinka przewodu pokarmowego: przetoki przełykowo-tchawicze, wrodzone zwężenia przełyku, niewykształcenie przełyku.
Statystyki
Szacuje się, że na świecie dysfagia dotyka około 8-13% populacji ogółem, a w przypadku osób starszych nawet do 50%. W Polsce zaburzenie to może dotyczyć około 2-3 milionów osób. Warto zauważyć, że liczba ta może być niedoszacowana, ze względu na niewielką świadomość problemu i często brak odpowiedniej diagnozy.
Najczęściej dysfagia dotyka osób w podeszłym wieku, co wiąże się ze starzeniem się układu mięśniowego i nerwowego, oraz z innymi przewlekłymi chorobami. Jednak nie można pominąć osób młodszych, które również mogą doświadczyć problemów z połykaniem w wyniku urazów czy chorób.
Przyczyny dysfagii i jej rodzaje
Dysfagia może mieć różnorodne przyczyny, zarówno o charakterze mechanicznym, jak i neurologicznym. W zależności od przyczyny, możemy wyróżnić dwa główne rodzaje dysfagii: dysfagię ustno-gardłową i dysfagię przełykową.
Dysfagia ustno-gardłowa
Dysfagia ustno-gardłowa dotyczy trudności związanych z przeniesieniem pokarmu z jamy ustnej przez gardło do przełyku. Jest związana z problemami związanych z czynnością mięśni i nerwów odpowiedzialnych za połykanie. Przyczyny dysfagii ustno-gardłowej obejmują:
- Choroby neurologiczne i choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego: udar mózgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, ALS, guzy mózgu, polineuropatia.
- Zaburzenia mięśniowe: miastenia, dystrofia mięśniowa.
- Urazy lub urazy czaszkowo-mózgowe.
- Zaburzenia strukturalne: zwężenie przełyku np. poprzez powiększone węzły chłonne, naciekające nowotwory, torbiel kieszonki Zenkera.
Dysfagia przełykowa
Dysfagia przełykowa występuje, gdy pokarm ma trudności z przemieszczaniem się przez przełyk do żołądka. Stan ten jest wywołany przez zaburzenia motoryki przełyku, które z kolei są wywołane różnymi chorobami i stanami patologicznymi przełyku. Przyczyny tego rodzaju dysfagii obejmują:
- Refluks żołądkowo-przełykowy: powoduje podrażnienie i zmiany w błonie śluzowej przełyku, co może prowadzić do trudności w połykaniu. U dzieci powoduje go najczęściej niedojrzałość przewodu pokarmowego.
- Zwężenie przełyku: może być wynikiem przewlekłego stanu zapalnego, urazu lub blizn.
- Achalazja przełyku: zaburzenie, w którym mięśnie dolnego zwieracza przełyku nie rozluźniają się prawidłowo, uniemożliwiając przemieszczanie się pokarmu do żołądka.
- Rozlany kurcz przełyku.
- Włóknienie przełyku.
- Obecność w przełyku ciała obcego.
- Układowe choroby tkanki łącznej (twardzina układowa, toczeń rumieniowaty).
- Sklerodermia: choroba autoimmunologiczna, która może wpłynąć na przełyk, prowadząc do trudności w połykaniu.
- Guzy przełyku: w przypadku raka przełyku, zarówno łagodnego, jak i złośliwego, może pojawiać się dysfagia poprzez ucisk na przełyk lub naruszenie jego struktury.
Warto zwrócić uwagę, że dysfagia może być również spowodowana przez zaburzenia psychiczne, takie jak lęk czy depresja. W takich przypadkach problem z połykaniem ma charakter funkcjonalny i nie jest związany z konkretnymi zmianami w obrębie przewodu pokarmowego.
Dysfagia – diagnoza i leczenie zaburzeń połykania
Diagnoza i leczenie dysfagii zależy od przyczyny, rodzaju zaburzenia oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Współpraca między lekarzami różnych specjalności, takich jak gastroenterolodzy, neurologowie, laryngolodzy oraz logopedzi, jest kluczowa w celu zapewnienia odpowiedniej opieki.
Diagnostyka dysfagii
Diagnoza dysfagii rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego. W zależności od podejrzenia przyczyny, lekarz może zlecić różne badania, takie jak:
- Wideofluoroskopowe badanie połykania (VFSS) – jest to badanie rentgenowskie z kontrastem, które pozwala na ocenę całego procesu połykania.
- Endoskopia – pozwala na bezpośrednie oglądanie przełyku i żołądka za pomocą cienkiego, elastycznego wziernika z kamerą na końcu.
- Manometria przełykowa – mierzy ciśnienie i ruchliwość mięśni przełyku podczas połykania, stosowana m.in. w diagnostyce achalazji.
- Elektromiografia (EMG) – ocena aktywności elektrycznej mięśni odpowiedzialnych za połykanie, przydatna w diagnostyce zaburzeń nerwowo-mięśniowych.
- Testy i badania neurologiczne – w celu wykrycia chorób układu nerwowego, takich jak stwardnienie rozsiane czy choroba Parkinsona.
Leczenie dysfagii
Leczenie dysfagii zależy od przyczyny, rodzaju oraz nasilenia zaburzenia. Niektóre z dostępnych opcji terapeutycznych obejmują:
Terapia logopedyczna – współpraca z logopedą, który uczy pacjenta technik połykania, ćwiczeń mięśniowych oraz modyfikacji tekstury pokarmów.
Leki – stosowanie leków, które mogą zmniejszyć objawy choroby pierwotnej.
Dylatacja przełyku – procedura, która polega na rozszerzeniu zwężonego odcinka przełyku za pomocą balonu lub rozszerzacza wprowadzonego przez endoskop.
Toksyna botulinowa – wstrzyknięcie toksyny botulinowej do mięśni dolnego zwieracza przełyku w celu zmniejszenia napięcia mięśniowego, stosowane głównie w przypadku achalazji.
Metody chirurgiczne – w przypadkach, gdy przyczyną dysfagii są zmiany strukturalne, guzy lub torbiele, może być konieczne leczenie chirurgiczne.
Żywienie pozajelitowe – w przypadkach, gdy dysfagia jest na tyle ciężka, że uniemożliwia odpowiednie spożywanie pokarmów, może być konieczne zastosowanie alternatywnych metod żywienia, takich jak:
- a. Żywienie przez zgłębnik nosowo-żołądkowy (NG): elastyczny cewnik wprowadzony przez nos do żołądka, pozwalający na podawanie pokarmów płynnych oraz leków.
- b. Żywienie przez gastrostomię (PEG): chirurgicznie wszczepiony port do żołądka, umożliwiający bezpośrednie podawanie pokarmów płynnych i leków.
- Ostatecznie, leczenie dysfagii powinno być indywidualnie dopasowane do potrzeb pacjenta, biorąc pod uwagę przyczynę, nasilenie zaburzenia oraz ogólny stan zdrowia. Współpraca z interdyscyplinarnym zespołem specjalistów, takich jak logopedzi, dietetycy, gastroenterolodzy, neurologowie i laryngolodzy, jest kluczowa w celu osiągnięcia jak najlepszego wyniku terapeutycznego.