Dysfagia – zaburzenia połykania. W jakich chorobach występuje ten objaw?

Dysfagia, czyli zaburzenia połykania, to stan, który dotyka wiele osób na różnych etapach życia, utrudniając przyjmowanie pokarmów stałych i napojów. W poniższym artykule przybliżymy ten często niediagnozowany problem, omawiając jego przyczyny, objawy oraz dostępne metody diagnozy i leczenia. Dowiedz się, jak skutecznie radzić sobie z dysfagią, by zapewnić sobie lub bliskim komfortowe spożywanie posiłków i odpowiednią jakość życia.

Dysfagia – zaburzenia przechodzenia pokarmu z jamy ustnej do dalszych części przewodu pokarmowego

Dysfagia to medyczne określenie na trudności związane z przechodzeniem pokarmu przez przewód pokarmowy, począwszy od jamy ustnej przy formowaniu kęsa pokarmu, przez gardło i przełyk, aż do żołądka. Zaburzenie to może mieć różne przyczyny, takie jak choroby ośrodkowego układu nerwowego, choroby mięśni, zaburzenia nerwowo-mięśniowe czy psychiczne. Dysfagia często wiąże się również z chorobami układu pokarmowego i wadami wrodzonymi (np. zwężenie przełyku).

Objawy dysfagii

Najczęściej występujące objawy dysfagii obejmują:

1. Trudności z rozpoczęciem połykania pokarmów stałych i napojów.
2. Trudności w obrębie jamy ustnej, np. przy formowaniu kęsa pokarmowego.
3. Ból podczas połykania.
4. Uczucie zalegania pokarmu w gardle lub przełyku.
5. Uczucie przeszkody za mostkiem.
6. Kaszel lub duszenie się podczas jedzenia.
7. Utrata masy ciała.
8. Łzawienie oczu podczas jedzenia.
9. Powtarzające się infekcje płuc.

Kto jest szczególnie narażony?

Szczególnie narażone na dysfagię są osoby starsze, niemowlęta i dzieci, osoby z chorobami neurologicznymi (np. choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, udar mózgu), osoby po radioterapii szyi, a także osoby z chorobami autoimmunologicznymi lub nowotworami przełyku i gardła.

Zaburzenia połykania szczególnie często dotykają dzieci z wadami wrodzonymi przewodu pokarmowego a konkretnie górnego odcinka przewodu pokarmowego: przetoki przełykowo-tchawicze, wrodzone zwężenia przełyku, niewykształcenie przełyku.

Statystyki

Szacuje się, że na świecie dysfagia dotyka około 8-13% populacji ogółem, a w przypadku osób starszych nawet do 50%. W Polsce zaburzenie to może dotyczyć około 2-3 milionów osób. Warto zauważyć, że liczba ta może być niedoszacowana, ze względu na niewielką świadomość problemu i często brak odpowiedniej diagnozy.

Najczęściej dysfagia dotyka osób w podeszłym wieku, co wiąże się ze starzeniem się układu mięśniowego i nerwowego, oraz z innymi przewlekłymi chorobami. Jednak nie można pominąć osób młodszych, które również mogą doświadczyć problemów z połykaniem w wyniku urazów czy chorób.

Przyczyny dysfagii i jej rodzaje

Dysfagia może mieć różnorodne przyczyny, zarówno o charakterze mechanicznym, jak i neurologicznym. W zależności od przyczyny, możemy wyróżnić dwa główne rodzaje dysfagii: dysfagię ustno-gardłową i dysfagię przełykową.

Dysfagia ustno-gardłowa

Dysfagia ustno-gardłowa dotyczy trudności związanych z przeniesieniem pokarmu z jamy ustnej przez gardło do przełyku. Jest związana z problemami związanych z czynnością mięśni i nerwów odpowiedzialnych za połykanie. Przyczyny dysfagii ustno-gardłowej obejmują:

1. Choroby neurologiczne i choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego: udar mózgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, ALS, guzy mózgu, polineuropatia.
2. Zaburzenia mięśniowe: miastenia, dystrofia mięśniowa.
3. Urazy lub urazy czaszkowo-mózgowe.
4. Zaburzenia strukturalne: zwężenie przełyku np. poprzez powiększone węzły chłonne, naciekające nowotwory, torbiel kieszonki Zenkera.

Dysfagia przełykowa

Dysfagia przełykowa występuje, gdy pokarm ma trudności z przemieszczaniem się przez przełyk do żołądka. Stan ten jest wywołany przez zaburzenia motoryki przełyku, które z kolei są wywołane różnymi chorobami i stanami patologicznymi przełyku. Przyczyny tego rodzaju dysfagii obejmują:

1. Refluks żołądkowo-przełykowy: powoduje podrażnienie i zmiany w błonie śluzowej przełyku, co może prowadzić do trudności w połykaniu. U dzieci powoduje go najczęściej niedojrzałość przewodu pokarmowego.
2. Zwężenie przełyku: może być wynikiem przewlekłego stanu zapalnego, urazu lub blizn.
3. Achalazja przełyku: zaburzenie, w którym mięśnie dolnego zwieracza przełyku nie rozluźniają się prawidłowo, uniemożliwiając przemieszczanie się pokarmu do żołądka.
4. Rozlany kurcz przełyku.
5. Włóknienie przełyku.
6. Obecność w przełyku ciała obcego.
7. Układowe choroby tkanki łącznej (twardzina układowa, toczeń rumieniowaty).
8. Sklerodermia: choroba autoimmunologiczna, która może wpłynąć na przełyk, prowadząc do trudności w połykaniu.
9. Guzy przełyku: w przypadku raka przełyku, zarówno łagodnego, jak i złośliwego, może pojawiać się dysfagia poprzez ucisk na przełyk lub naruszenie jego struktury.

Warto zwrócić uwagę, że dysfagia może być również spowodowana przez zaburzenia psychiczne, takie jak lęk czy depresja. W takich przypadkach problem z połykaniem ma charakter funkcjonalny i nie jest związany z konkretnymi zmianami w obrębie przewodu pokarmowego.

Dysfagia – diagnoza i leczenie zaburzeń połykania

Diagnoza i leczenie dysfagii zależy od przyczyny, rodzaju zaburzenia oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Współpraca między lekarzami różnych specjalności, takich jak gastroenterolodzy, neurologowie, laryngolodzy oraz logopedzi, jest kluczowa w celu zapewnienia odpowiedniej opieki.

Diagnostyka dysfagii

Diagnoza dysfagii rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego. W zależności od podejrzenia przyczyny, lekarz może zlecić różne badania, takie jak:

1. Wideofluoroskopowe badanie połykania (VFSS) – jest to badanie rentgenowskie z kontrastem, które pozwala na ocenę całego procesu połykania.
2. Endoskopia – pozwala na bezpośrednie oglądanie przełyku i żołądka za pomocą cienkiego, elastycznego wziernika z kamerą na końcu.
3. Manometria przełykowa – mierzy ciśnienie i ruchliwość mięśni przełyku podczas połykania, stosowana m.in. w diagnostyce achalazji.
4. Elektromiografia (EMG) – ocena aktywności elektrycznej mięśni odpowiedzialnych za połykanie, przydatna w diagnostyce zaburzeń nerwowo-mięśniowych.
5. Testy i badania neurologiczne – w celu wykrycia chorób układu nerwowego, takich jak stwardnienie rozsiane czy choroba Parkinsona.

Leczenie dysfagii

Leczenie dysfagii zależy od przyczyny, rodzaju oraz nasilenia zaburzenia. Niektóre z dostępnych opcji terapeutycznych obejmują:

Terapia logopedyczna – współpraca z logopedą, który uczy pacjenta technik połykania, ćwiczeń mięśniowych oraz modyfikacji tekstury pokarmów.

Leki – stosowanie leków, które mogą zmniejszyć objawy choroby pierwotnej.

Dylatacja przełyku – procedura, która polega na rozszerzeniu zwężonego odcinka przełyku za pomocą balonu lub rozszerzacza wprowadzonego przez endoskop.

Toksyna botulinowa – wstrzyknięcie toksyny botulinowej do mięśni dolnego zwieracza przełyku w celu zmniejszenia napięcia mięśniowego, stosowane głównie w przypadku achalazji.

Metody chirurgiczne – w przypadkach, gdy przyczyną dysfagii są zmiany strukturalne, guzy lub torbiele, może być konieczne leczenie chirurgiczne.

Żywienie pozajelitowe – w przypadkach, gdy dysfagia jest na tyle ciężka, że uniemożliwia odpowiednie spożywanie pokarmów, może być konieczne zastosowanie alternatywnych metod żywienia, takich jak:

1. a. Żywienie przez zgłębnik nosowo-żołądkowy (NG): elastyczny cewnik wprowadzony przez nos do żołądka, pozwalający na podawanie pokarmów płynnych oraz leków.
2. b. Żywienie przez gastrostomię (PEG): chirurgicznie wszczepiony port do żołądka, umożliwiający bezpośrednie podawanie pokarmów płynnych i leków.
3. Ostatecznie, leczenie dysfagii powinno być indywidualnie dopasowane do potrzeb pacjenta, biorąc pod uwagę przyczynę, nasilenie zaburzenia oraz ogólny stan zdrowia. Współpraca z interdyscyplinarnym zespołem specjalistów, takich jak logopedzi, dietetycy, gastroenterolodzy, neurologowie i laryngolodzy, jest kluczowa w celu osiągnięcia jak najlepszego wyniku terapeutycznego.