Fobia społeczna

Fobia społeczna należy do grupy zaburzeń lękowych. Osoby dotknięte tym problemem obawiają się publicznego zawstydzenia lub zwracania na siebie nadmiernej uwagi otoczenia. Cierpią z powodu ciągłego strachu przed negatywną oceną ze strony innych ludzi. Fobia społeczna jest ogromnym obciążeniem dla osób nią dotkniętych i, jeśli nie jest leczona, prowadzi do pełnej izolacji społecznej.

Jak TELEMEDIC może pomóc Ci w przypadku fobii społecznej? 

Bycie nieśmiałym jest w pewnych sytuacjach zachowaniem całkowicie normalnym. Postawa ta może jednak również przerodzić się w lęk społeczny (fobię społeczną). Obawa przed byciem w centrum uwagi w pewnych sytuacjach może skutecznie obniżać jakość życia. Dobrą wiadomością dla osób dotkniętych tym problemem jest to, że fobia społeczna jest uleczalna. Skuteczne może być leczenie psychoterapeutyczne oraz farmakologiczne. Jak wynika z badań, objawy ulegają poprawie nawet u dwóch trzecich leczonych pacjentów. Skorzystaj z możliwości rozmowy z kompetentnym lekarzem w trakcie wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDICO. 

Podstawowe informacje

• Osoby cierpiące na fobię społeczną wykazują duży lęk przed byciem zauważonym i negatywnie ocenionym albo poprzez swoje zachowanie, albo poprzez ujawnianie objawów lękowych, takich jak pocenie się lub rumienienie (erytrofobia). Boją się one bycia przedmiotem obserwacji, osądów lub obiektem drwin ze strony innych. Kontakt z innymi ludźmi jest dla nich torturą. Lęk ten jest szczególnie wyraźny wobec przeciwnej płci.
• Unikanie sytuacji społecznych ma daleko idące konsekwencje. Na przykład osoby, które obawiają się oddawania moczu w obecności innych osób w publicznych toaletach (paruroza), często nie mają odwagi wychodzić z domu na dłuższy czas, bo nie są w stanie korzystać z publicznych toalet. Zjawisko to nazywane jest również „zespołem nieśmiałego pęcherza” i występuje u wielu pacjentów z fobią społeczną. Osoby dotknięte chorobą prowadzą bardzo samotne życie i prawie nie biorą udziału w wydarzeniach towarzyskich.
• W wielu przypadkach fobia społeczna wpływa również na życie zawodowe. Możliwości awansu czy zmiany pracy nie są wykorzystywane z powodu obawy przed spotkaniem z nowymi, obcymi ludźmi. Niektórzy ludzie z fobią społeczną nie mogą już w ogóle wykonywać pracy. Jeśli fobia społeczna jest poważna, prowadzi do całkowitej izolacji społecznej.
• Ze strachu przed sądami i opiniami innych ludzi, cierpiący na fobię społeczną często zachowują się dziwnie i ściągają na siebie to, czego właśnie najmniej pragną: uwagę otoczenia. Skupiają się wyłącznie na tym, by nie przynieść sobie wstydu, i na strachu, że objawy fizyczne mogą ujawnić ich fobię. Normalne spożywanie wspólnych posiłków czy jakiekolwiek publiczne wystąpienia stają się w tych okolicznościach zupełnie niemożliwe.

Jak wiele osób cierpi na fobię społeczną?

Około dwóch procent populacji cierpi na fobię społeczną. Występuje ona prawie dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Fobie społeczne zwykle zaczynają się w okresie dojrzewania i młodości. Fobia społeczna nie ma nic wspólnego z „normalną” nieśmiałością; jej wpływ na życie społeczne osoby cierpiącej jest znacznie poważniejszy.

W około 60 procentach przypadków fobia społeczna występuje w połączeniu z innymi zaburzeniami psychicznymi. Osoby dotknięte tą chorobą cierpią również na inne zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania lub uzależnienia. Połowa z nich cierpi jednocześnie na depresję.

Fobia społeczna: objawy

W fobii społecznej według klasyfikacji zaburzeń psychicznych ICD-10 występują następujące objawy:

• Cierpiący mają silny lęk przed znajdowaniem się w centrum uwagi lub kompromitacją. Dlatego unikają sytuacji, w których te lęki mogłyby się urzeczywistnić.
• Lęki te dotyczą sytuacji społecznych, takich jak wyjście na posiłek do restauracji czy publiczne wystąpienie. Obawy budzi konieczność łączenia się w małe grupy, na przykład na przyjęciach lub w klasie, ale także spotykania się ze znajomymi w miejscach publicznych.
• Objawy fizyczne to: rumienienie się lub drżenie, strach przed wymiotami i silna potrzeba oddania moczu lub stolca. Osoby z fobią społeczną bardzo obawiają się, że inni mogą zauważyć te oznaki ich zaburzenia. Ponieważ silnie koncentrują się na objawach fizycznych, stają się one tym silniejsze.
• Cierpiący na fobię społeczną bardzo cierpią z powodu objawów lękowych i konsekwencji zachowań unikających. Chociaż wiedzą, że lęk jest wyolbrzymiony, nie potrafią samodzielnie zmienić swojego zachowania.

Fobia społeczna: przyczyny i czynniki ryzyka

Istnieją różne wyjaśnienia tego, w jaki sposób rozwija się fobia społeczna. Ostatecznie można założyć, że wiele czynników oddziałuje tutaj wzajemnie na siebie. Czynniki dziedziczne prawdopodobnie odgrywają również pewną rolę, jednak to środowisko ma większy wpływ na rozwój fobii społecznej.

Fobia społeczna: lęk społeczny jako proces uczenia się

Wiele osób z fobią społeczną opisuje, że w młodości dokuczano im i upokarzano ich publicznie.  W kontaktach z innymi ludźmi obawiają się, że zostaną zdeprecjonowani. Pewien podstawowy rodzaj lęku może pomóc im unikać takich sytuacji w przyszłości. W efekcie takiego myślenia coraz bardziej wycofują się z życia społecznego.

Dzieci, które są hamowane w swoim zachowaniu, mają również większe ryzyko rozwoju fobii społecznej w późniejszym czasie. Dzieci zahamowane bardzo szybko czują się przytłoczone nieznanymi sytuacjami i wycofują się. Dzieci mogą również odziedziczyć tego typu zachowania po swoich rodzicach. Jeśli rodzice są raczej lękliwi i żyją w izolacji, dziecko wcześnie uczy się obawiać kontaktów społecznych i nieznanych sytuacji. Ponieważ fobia społeczna występuje częściej w niektórych rodzinach, trudno jest określić, czy lęk społeczny jest bardziej dziedziczony, czy wyuczony.

Fobia społeczna: negatywne myśli

Ludzie z fobią społeczną są stale zajęci swoimi lękami. Szybko orientują się, że są obserwowani i często podejrzewają, że reakcje innych ludzi ich poniżają. Są nadmiernie krytyczni wobec siebie. Często stawiają sobie zbyt wysokie wymagania, którym nie są w stanie sprostać. Powszechną myślą osób cierpiących na fobię społeczną jest: „Inni ludzie widzą, że jestem niezdarny/głupi/zły”. Osoby z fobią społeczną przeceniają wpływ, jaki na innych wywierają sytuacje, które postrzegają jako krępujące. Zakładają na przykład, że ludzie będą nimi gardzić i że już nigdy nie będą mogli pokazać się przed daną osobą. Takie negatywne myśli mogą wyzwalać lęk społeczny, a następnie go utrwalać.

Fobia społeczna: traumatyczne doświadczenia

Traumatyczne przeżycia w dzieciństwie są zasadniczo czynnikiem ryzyka występowania problemów ze zdrowiem psychicznym. Dotyczy to również fobii społecznej. Wczesne doświadczenie straty, takie jak śmierć rodzica lub rozwód rodziców, mogą przyczynić się do rozwoju wyolbrzymionych lęków. Zaniedbanie lub wykorzystywanie to kolejne czynniki ryzyka fobii społecznej. Niekorzystne mechanizmy radzenia sobie z tymi lękami, wyuczone we wczesnym okresie życia, często utrzymują się również w dorosłym życiu.

Fobia społeczna: badania i diagnoza

Fobia społeczna ma bardzo negatywne konsekwencje dla osób nią dotkniętych. Dlatego ważne jest, aby w porę zgłosić się do lekarza, psychologa czy też terapeuty. Lekarz przeprowadzi najpierw badanie fizykalne, aby sprawdzić, czy za objawy nie są odpowiedzialne przyczyny fizyczne.

Aby zdiagnozować fobię społeczną, lekarz lub terapeuta wypełnia wraz z pacjentem specjalne kwestionariusze. Procedury badania samooceny mogą być wykonywane samodzielnie przez pacjenta. Dają one pełny obraz dolegliwości pacjenta i pomagają terapeucie w postawieniu trafnej diagnozy. Poniższe pytania mogą być zadane przez lekarza lub terapeutę w trakcie badania diagnostycznego:

• Czy boisz się przemawiać publicznie?
• Czy boisz się być w centrum uwagi?
• Czy boisz się dołączyć do małych grup ludzi?
• Czy obawiasz się, że się zarumienisz przy innych ludziach?

Po postawieniu diagnozy lekarz lub terapeuta informuje pacjenta o możliwych metodach leczenia za pomocą psychoterapii i leków.

Fobia społeczna: leczenie

Fobia społeczna jest leczona za pomocą psychoterapii i środków farmakologicznych. Eksperci zalecają głównie terapię poznawczo-behawioralną. Jeśli terapia poznawczo-behawioralna nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, można zastosować psychoterapię psychodynamiczną.

Fobia społeczna: terapia poznawczo-behawioralna

Na początku terapii pacjent jest szczegółowo informowany o charakterze fobii społecznej (psychoedukacja). Terapeuta wyjaśnia pacjentowi, jakie czynniki przyczyniają się do rozwoju i utrzymania zaburzeń oraz jaką rolę odgrywają nierealistyczne wymagania i myśli, a także zachowania unikające.

Zmiana negatywnych myśli

Kolejnym krokiem w terapii jest zbadanie i zmiana niekorzystnych myśli (restrukturyzacja poznawcza). Na przykład terapeuta zadaje pacjentowi pytania dotyczące jego myśli, które odnoszą się do tego, jak jest on oceniany przez innych. Czy człowiek może naprawdę wiedzieć, co inni o nim myślą? Czy może być pewien, że inni uważają jego zachowanie za żenujące?

Dla wielu pacjentów takie myśli są automatyczne, więc nie zdają sobie z nich sprawy. Terapeuta uczy pacjenta rozpoznawania nierealistycznych i wywołujących lęki myśli. Tylko wtedy może on zmienić swój sposób myślenia. Następnie terapeuta motywuje pacjenta do znalezienia realistycznych wzorców myślowych, które są mniej szkodliwe.

Odgrywanie ról

W dalszym przebiegu terapii kładzie się nacisk na odgrywanie ról, które służą wyćwiczeniu zdolności konfrontacji z lękami. Wiele osób cierpiących na fobię społeczną z czasem zapomniało, jak nawiązywać kontakty z innymi ludźmi, ponieważ unikały one sytuacji o charakterze społecznym. Podczas odgrywania ról odtwarzane są prawdziwe sytuacje z życia. Częstym ćwiczeniem jest wygłaszanie przez pacjenta przemówienia przed innymi uczestnikami terapii. W ten sposób pacjent rozwija umiejętności, które powinny uczynić go bardziej pewnym siebie w interakcjach społecznych.

Konfrontacja z lękami

Kolejny etap konfrontacji z lękami pacjenta odbywa się poza gabinetem lub kliniką (terapia ekspozycyjna). Pacjent powinien w miejscach publicznych stawiać się w sytuacjach, które są dla niego nieprzyjemne i krępujące. Wyzwania te powoli są coraz większe.

Podczas ekspozycji pacjenci często doświadczają, że reakcje, których się obawiali, wcale nie występują. Inni ludzie reagują na ich zachowania neutralnie lub nawet pozytywnie. Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lękowych, wyobraźnia i lękliwe myśli są wyraźnie silniejsze niż rzeczywistość. Dzięki tej świadomości pacjenci mogą skutecznie przezwyciężyć fobię społeczną.

Fobia społeczna: psychoterapia psychodynamiczna

Psychoterapia psychodynamiczna skupia się na nierozwiązanych konfliktach, które mogły przyczynić się do powstania fobii społecznej. Szczególnie konflikty w związkach mogą być tutaj czynnikiem wyzwalającym.

Osoby dotknięte tym problemem szukają wprawdzie uznania, ale tak bardzo boją się odrzucenia i upokorzenia, że normalne kontakty społeczne stają się niemożliwe. Strach przed ujawnieniem własnej niepewności poprzez rumienienie się lub drżenie często prowadzi do rozpadu związków z ludźmi. W trakcie psychoterapii psychodynamicznej terapeuta i pacjent odkrywają, jak doszło do powstania tego niekorzystnego wzorca relacji i czemu on służył. U niektórych pacjentów okazuje się na przykład, że przyczyną są nadmierne wymagania ze strony własnej rodziny. Niespełnienie tych wymagań może stać się ciężarem na całe życie i zostać przeniesione na innych ludzi i sytuacje.

Fobia społeczna: środki farmakologiczne

Fobia społeczna jest zwykle leczona selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny lub noradrenaliny (SSRI/SNRI), takimi jak paroksetyna lub wenlafaksyna. Zapobiegają one szybkiemu wycofaniu neuroprzekaźników: serotoniny i noradrenaliny z miejsca ich działania. Jednakże aby efekt był widoczny, potrzeba około dwóch do czterech tygodni. Po ustąpieniu objawów leki przepisuje się jeszcze przez kilka tygodni, aby zapobiec nawrotowi choroby. Niepożądane skutki uboczne obejmują niepokój, nudności i dysfunkcje seksualne.

Fobia społeczna: inne metody leczenia

Techniki relaksacyjne pomagają osobom cierpiącym na fobię społeczną w zmniejszeniu ciągłego napięcia. Zazwyczaj zalecana jest progresywna relaksacja mięśni Jacobsona. Metoda ta aktywnie relaksuje całe ciało poprzez ćwiczenia oddechowe oraz napinanie i rozluźnianie mięśni.

Jeśli pacjent oprócz fobii społecznej cierpi na inne choroby psychiczne, takie jak depresja, również one muszą być leczone.

Fobia społeczna: przebieg choroby i rokowanie

Nieleczona fobia społeczna często staje się chroniczna. Im wcześniej rozwinie się fobia społeczna, tym gorsze są rokowania. Osoby dotknięte tym problemem częściej rozwijają inne zaburzenia psychiczne, zwłaszcza depresję i różne uzależnienia. Fobia społeczna poważnie ogranicza jakość życia osób nią dotkniętych, zarówno zawodowo, jak i w ich prywatnych relacjach interpersonalnych. Jeśli ciężar cierpienia staje się zbyt duży, istnieje niebezpieczeństwo, że osoby dotknięte tym problemem, będą próbowały odebrać sobie życie.

Dzięki profesjonalnemu leczeniu osoby dotknięte fobią społeczną mają duże szanse na pozytywne zakończenie terapii. Szczególnie w przypadku terapii poznawczo-behawioralnej istnieją dobre dowody jej skuteczności, nawet jeśli fobia społeczna istnieje już od długiego czasu.

Pytania i odpowiedzi

Jakie są typowe objawy lęku społecznego?

• Rumienienie się,
• mdłości,
• nadmierne pocenie się,
• drżenie lub trzęsienie się,
• trudności w mówieniu,
• zawroty głowy lub światłowstręt,
• szybkie bicie serca.

Jakie są sygnały, znaki ostrzegawcze występowania fobii społecznej?

• Strach przed sytuacjami, w których można zostać negatywnie ocenionym,
• obawa przed zawstydzeniem lub upokorzeniem,
• intensywny strach przed interakcją lub rozmową z nieznajomymi,
• obawa, że inni zauważą, że osoba dotknięta fobią społeczną jest zaniepokojona.

Jak szybko uspokoić objawy lęku społecznego?

• Kontroluj swój oddech,
• spróbuj ćwiczeń lub progresywnego relaksacji mięśni,
• przygotuj się do wyzwań społecznych,
• zaczynaj od przezwyciężania niewielkich wyzwań,
• odwróć własną uwagę od siebie,
• polemizuj z własnymi negatywnymi myślami,
• wykorzystuj własne zmysły i własne oceny.

Co zazwyczaj powoduje fobię społeczną?

Może to być związane z historią znęcania się, zastraszania lub dokuczania. Nieśmiałe dzieci są również bardziej narażone na fobię społeczną w dorosłym życiu. Podobnie jest z dziećmi, których rodzice są zbyt surowi lub kontrolujący. Jeśli cierpisz na jakieś schorzenie, które zwraca uwagę na twój wygląd lub bardzo charakterystyczny głos, może to również wywołać fobię społeczną.

Czego na przykład nie należy mówić osobie z lękiem społecznym?

• Dlaczego jesteś taki cichy?
• Po prostu musisz myśleć pozytywnie.
• Po prostu musisz stawić czoła swoim lękom.
• Wiem, jak się czujesz; ja też jestem nieśmiały.
• Dlaczego nie napijesz się drinka, żeby się rozluźnić?
• Pozwól, że zamówię za ciebie.
• Och, twoja twarz zrobiła się naprawdę bardzo czerwona. 

Czy fobia społeczna nasila się z wiekiem?

Niektórzy ludzie uważają, że lęk lub nieśmiałość słabną z wiekiem. W rzeczywistości, choć wykazano, że częstość występowania zaburzeń lękowych jest nieco niższa u starszych osób dorosłych, wielu nadal cierpi na lęk społeczny lub jest na nowo diagnozowanych także w starszym wieku.

Czy izolacja powoduje lęk społeczny?

Izolacja jest zarówno objawem, jak i przyczyną fobii społecznej. Ktoś, kto odczuwa silny lęk przed interakcjami z innymi, będzie unikał tych spotkań. A ktoś, kto spędza czas tylko we własnym towarzystwie i w towarzystwie swoich zmartwień, będzie tylko prowokował dalszy rozwój swoich lęków.

Dlaczego fobia społeczna jest teraz tak powszechnym zjawiskiem?

Uważa się, że różne skutki mediów społecznościowych dla zdrowia psychicznego są w dużej mierze negatywne. Porównywanie stylów życia przedstawianych w mediach społecznościowych i strach przed tym, co może nas ominąć (fear of missing out – FOMO) są prawdopodobnymi przyczynami powstawania lęków.

Co się dzieje, gdy nie masz kontaktu z ludźmi?

Izolacja społeczna może prowadzić do poczucia samotności, strachu przed innymi lub negatywnej samooceny. Brak stałego kontaktu z ludźmi może również powodować konflikty z (już i tak peryferyjnymi) przyjaciółmi. Osoba odizolowana społecznie może już tylko sporadycznie rozmawiać z członkami własnej rodziny lub sprawiać im poważne problemy.

Jaka osobowość jest bardziej podatna na fobię społeczną?

Badania sugerują, że osoby o pewnych cechach osobowości są bardziej narażone na stany lękowe. Na przykład u dzieci, które są perfekcjonistami, łatwo się denerwują, są nieśmiałe, zahamowane, brakuje im poczucia własnej wartości lub chcą mieć nad wszystkim kontrolę, częściej pojawia się lęk w dzieciństwie, w okresie dojrzewania lub w wieku dorosłym.

Czy lęk społeczny z czasem mija?

U niektórych osób z wiekiem ich stan poprawia się. Jednak u wielu innych osób fobia społeczna nie ustępuje samoistnie bez leczenia. Ważne jest, aby jeśli występują objawy fobii społecznej, uzyskać profesjonalną pomoc. Istnieją skuteczne metody leczenia, które mogą pomóc w radzeniu sobie z tym problemem.

Jakie są poziomy lęku społecznego?

Poziomy lęku są zazwyczaj klasyfikowane na podstawie poziomu odczuwanego niepokoju i upośledzenia w czterech kategoriach: lęk łagodny, lęk umiarkowany, lęk ciężki i lęk paniczny.

Czy osoba pewna siebie może mieć fobię społeczną?

Ludzie mogą przejawiać fobię społeczną przed różnymi rzeczami.  Każdy człowiek jest wyjątkowy. Na przykład niektórzy ludzie są bardzo pewni siebie podczas rozmów o pracę i w odniesieniu do własnej wydajności w pracy, ale są przerażeni na myśl o nawiązaniu niezobowiązującej rozmowy podczas wydarzeń o charakterze towarzyskim.

Czy picie wody jest dobre na stany lękowe?

Wykazano, że woda ma naturalne właściwości uspokajające, prawdopodobnie w wyniku oddziaływania nawadniającego ciało i mózg. Picie wystarczającej ilości wody jest ważnym krokiem w radzeniu sobie z lękiem. Nawet jeśli nie odczuwasz lęku, picie wystarczającej ilości wody może wywołać uczucie odprężenia.

Źródła

• Richard G. Heimberg: Social Phobia: Diagnosis, Assessment, and Treatment. Guilford Press, 1995.
• Hackmann, A., Clark, D. M. & McManus, F. (2000). Recurrent images and early memories in social phobia. Behaviour Research and Therapy, 38.
• Belzer K. D.; McKee M. B.; Liebowitz M. R. (2005). „Social Anxiety Disorder: Current Perspectives on Diagnosis and Treatment”. Primary Psychiatry. 12.

Przeczytaj także o:

Tachykardia (częstoskurcz, kołatanie serca)