Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) to Twój pierwszy punkt kontaktowy w systemie ochrony zdrowia. Lekarz rodzinny pełni rolę pierwszego kontaktu w systemie ochrony zdrowia. Oprócz postawienia diagnozy i prowadzenia leczenia, może on zlecić różnego rodzaju badania diagnostyczne — zarówno podstawowe, jak i bardziej zaawansowane. W tym artykule dowiesz się, jakie badania może zlecić lekarz POZ, jakie są ich rodzaje, kiedy warto je wykonać oraz jak się do nich przygotować. Badania te dotyczą zakresu podstawowej opieki zdrowotnej i nie są wykonywane na żądanie pacjenta, lecz na podstawie wskazań medycznych. Dzięki temu zrozumiesz swoje prawa i możliwości w ramach systemu NFZ.

---

Jakie badania może zlecić lekarz POZ – pełny przewodnik dla pacjenta

Dlaczego lekarz POZ zleca badania?

Lekarz POZ nie zleca badań „na życzenie”, ale na podstawie wskazań medycznych, objawów, wywiadu i obowiązujących procedur. Badania pełnią kilka ważnych funkcji:

• Wykrycie chorób we wczesnym stadium (np. cukrzyca, choroby nerek, anemia)
• Monitorowanie stanu zdrowia lub skuteczności leczenia
• Potwierdzenie lub wykluczenie diagnozy przed skierowaniem do specjalisty
• Profilaktyka zdrowotna – np. badania kontrolne, bilanse zdrowia

Warto wiedzieć, że badania finansowane przez NFZ mogą być wykonane tylko wtedy, gdy jesteś ubezpieczony, a placówka POZ ma odpowiednią umowę z Funduszem.

Badania laboratoryjne zlecane przez lekarza POZ

Poniżej znajdziesz najczęściej zlecane badania przez POZ, podzielone według typu oraz ich znaczenia klinicznego.

Badania hematologiczne

• Morfologia krwi obwodowej z płytkami
• Morfologia ze wzorem odsetkowym
• Retikulocyty (młode krwinki czerwone)
• Odczyn opadania krwinek czerwonych (OB)

Dlaczego warto je wykonać? Morfologia pozwala ocenić liczbę i jakość krwinek czerwonych, co jest kluczowe w diagnostyce chorób krwi i ogólnej ocenie zdrowia pacjenta. Opadania krwinek czerwonych OB (odczyn opadania krwinek czerwonych) jest wskaźnikiem stanu zapalnego i ogólnego obrazu zdrowia pacjenta. Badania te pozwalają wykryć stany zapalne, anemię, choroby krwi, infekcje oraz zaburzenia odporności.

Badania biochemiczne i immunochemiczne

• Stężenie albumin – badanie pomocne w ocenie stanu odżywienia, funkcji wątroby i nerek.
• Ilościowe oznaczanie białka – pozwala na ocenę poziomu białka w organizmie, istotne w diagnostyce chorób nerek i stanów zapalnych.
• Białka ilościowe – badanie wykorzystywane w diagnostyce chorób metabolicznych i zapalnych.
• Ilościowe oznaczanie glukozy – podstawowe badanie w diagnostyce i monitorowaniu cukrzycy.
• Test obciążenia glukozą – służy do oceny tolerancji glukozy, szczególnie przy podejrzeniu cukrzycy i insulinooporności.
• Stężenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) – kluczowe badanie w monitorowaniu kontroli cukrzycy.
• Ilościowe oznaczanie wapnia – ocena poziomu wapnia w organizmie, ważna w diagnostyce zaburzeń metabolicznych i endokrynologicznych.
• Ilościowe oznaczanie amylazy – badanie funkcji trzustki, pomocne w diagnostyce ostrego zapalenia trzustki.
• Lipidogram: cholesterol całkowity, HDL, LDL, triglicerydy
• CRP (białko C-reaktywne)
• CRP szybki test ilościowy – szybka ocena poziomu CRP, wykorzystywana w diagnostyce stanów zapalnych.
• Szybki test ilościowy – umożliwia szybkie i precyzyjne oznaczenie wybranych parametrów.
• Czynnik reumatoidalny – marker diagnostyczny chorób reumatycznych, zwłaszcza reumatoidalnego zapalenia stawów.
• Fosfataza kwaśna całkowita (ACP) / fosfataza kwaśna całkowita – badanie pomocne w diagnostyce chorób układu kostno-mięśniowego, prostaty i niektórych schorzeń metabolicznych.
• Przeciwciała przeciw peroksydazie tarczycowej – wykorzystywane w diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy, np. Hashimoto.
• Przeciwciała przeciw tyreoglobulinie – badanie pomocne w rozpoznawaniu przewlekłych zapaleń tarczycy.
• Przeciwciała przeciw receptorom TSH – istotne w diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy, takich jak Graves-Basedow.
• Immunoglobuliny E swoiste – służą do identyfikacji specyficznych reakcji alergicznych na alergeny pokarmowe i wziewne.
• Całkowita zdolność wiązania – parametr oceniający zdolność transportową żelaza w organizmie.

Wskazówka: wiele z tych badań wymaga bycia na czczo. Zawsze zapytaj lekarza lub laboratorium o przygotowanie.

Badanie ogólne moczu

Badania moczu, w tym ogólne badanie moczu, są podstawowym narzędziem diagnostycznym w POZ. Ogólne badanie moczu obejmuje ocenę właściwości fizycznych (takich jak kolor, pH, ciężar właściwy), chemicznych oraz mikroskopowych osadu. W ramach badań moczu wykonuje się także ilościowe oznaczanie białka, ilościowe oznaczanie glukozy, ilościowe oznaczanie wapnia oraz ilościowe oznaczanie amylazy (białka ilościowe).

To badanie podstawowe, które pozwala wykryć infekcje układu moczowego, choroby nerek czy cukrzycę.

Badania kału

• Ogólne badanie kału
• Badanie na pasożyty
• Krew utajona metodą immunochemiczną
• Badanie kału w kierunku pałeczek Salmonella
• Test na obecność H. pylori w kale (pylori w kale test, antygen H. pylori w kale – test laboratoryjny)

Wskazane w przypadku objawów ze strony przewodu pokarmowego – np. zmiany stolca, krwawień, bólu brzucha. W ramach badań mikrobiologicznych kału można wykonać również posiew wymazu z antybiogramem, co pozwala na identyfikację patogenów i dobór odpowiedniego leczenia.

Badania specjalistyczne i diagnostyka obrazowa

Lekarz POZ może również kierować pacjenta na bardziej zaawansowane badania, o ile istnieją ku temu wskazania medyczne. Diagnostyka ultrasonograficzna stanowi ważny element badań obrazowych dostępnych w POZ, obejmując m.in. USG tarczycy, nerek, jamy brzusznej czy obwodowych węzłów chłonnych.

Badania układu krzepnięcia

• INR (wskaźnik protrombinowy)
• APTT (czas kaolinowo-kefalinowy)
• Fibrynogen

Te badania są przydatne m.in. przed zabiegami chirurgicznymi lub w terapii przeciwzakrzepowej.

Badania mikrobiologiczne

• Posiew moczu z antybiogramem
• Posiew kału na Salmonella i Shigella

Są zlecane w przypadku podejrzenia infekcji – pomagają dobrać odpowiedni antybiotyk.

Diagnostyka obrazowa

Lekarz POZ może wystawić skierowanie na:

• USG jamy brzusznej, w tym ocenę pęcherza moczowego oraz badanie przestrzeni zaotrzewnowej
• USG nerek, moczowodów i pęcherza moczowego
• USG tarczycy
• USG doppler tętnic szyjnych (badanie przepływu krwi w tętnicach szyjnych, pomocne w diagnostyce miażdżycy i ocenie ryzyka udaru)
• USG obwodowych węzłów chłonnych
• USG pęcherza moczowego
• USG wstępnej oceny gruczołu krokowego
• RTG (zdjęcia radiologiczne) klatki piersiowej, kończyn, jamy brzusznej, czaszki, zatok, miednicy, w tym zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej
• Zdjęcia w projekcji AP i bocznej (standardowe projekcje stosowane w diagnostyce radiologicznej)
• Zdjęcia w przypadku kręgosłupa (w różnych projekcjach, w zależności od wskazań)
• Tomografia komputerowa płuc (istotna w diagnostyce chorób układu oddechowego, np. nowotworów płuc)
• Badania obrazowe przestrzeni zaotrzewnowej
• Badanie elektrokardiograficzne (EKG)
• Próba wysiłkowa EKG / EKG wysiłkowe (ocena funkcji serca podczas wysiłku fizycznego, pomocne w diagnostyce choroby niedokrwiennej serca)
• Oznaczenie antygenu swoistego dla stercza całkowity (PSA całkowity) – marker nowotworowy prostaty

Uwaga: nie każde USG czy RTG można wykonać bez wskazań – system NFZ wymaga uzasadnienia medycznego.

Skierowania na badania pogłębione

W uzasadnionych przypadkach lekarz POZ może zlecić:

• Gastroskopię
• Kolonoskopię
• Tomografię komputerową
• Biopsję aspiracyjną cienkoigłową tarczycy
• Aspiracyjną cienkoigłową tarczycy celowaną

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy oraz aspiracyjna cienkoigłowa tarczycy celowana to procedury diagnostyczne stosowane w ocenie zmian tarczycy.

Badania takie jak rezonans magnetyczny (MRI) zazwyczaj wymagają skierowania od specjalisty.

Jak przygotować się do badania zleconego przez POZ?

Aby badanie było wiarygodne:

• Sprawdź, czy masz e-skierowanie (lub wersję papierową)
• Upewnij się, że wybrana placówka ma umowę z NFZ
• Zapytaj o przygotowanie (czy musisz być na czczo, odstawić leki)
• Zabierz ze sobą dowód osobisty i skierowanie
• Poproś lekarza o omówienie wyników

Pamiętaj, że nie każde badanie będzie refundowane. Zawsze kieruj się wskazaniami lekarza, a nie wyłącznie własną inicjatywą.

Najczęstsze pytania pacjentów

Czy lekarz POZ może zlecić każde badanie?

Nie – badania zlecane są wyłącznie wtedy, gdy istnieją wskazania medyczne. Lekarz POZ nie ma obowiązku realizować każdej prośby pacjenta.

Czy mogę poprosić o badanie poziomu witaminy D?

Możesz zapytać lekarza, ale badanie to nie zawsze jest refundowane. Często konieczna jest wizyta u specjalisty lub wykonanie badania prywatnie.

Czy badania obrazowe może zlecić tylko specjalista?

Niektóre badania (USG, RTG) może zlecić lekarz POZ. Jednak bardziej zaawansowane (np. rezonans, tomografia) wymagają skierowania od specjalisty.

Podsumowanie

Zastanawiasz się, jakie badania może zlecić lekarz POZ? Odpowiedź brzmi: bardzo wiele – od podstawowych badań krwi i moczu, przez mikrobiologię, po USG i RTG. Kluczowe jest jednak to, aby każde badanie było uzasadnione medycznie. Lekarz POZ działa w ramach systemu NFZ, który nakłada konkretne ograniczenia. Zawsze warto rozmawiać z lekarzem, pytać i świadomie korzystać z przysługujących Ci świadczeń.