Jakie są objawy nadmiaru i niedoboru kortyzolu w organizmie?

Kortyzol, hormon stresu, odgrywa ważną rolę w organizmie. Pomaga zwalczyć stres i powrócić do równowagi, jednak jego nadmiar lub niedobór może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia. Jak wyglądają objawy nadmiaru i niedoboru kortyzolu? Okazuje się, że niedobór kortyzolu we krwi może być równie niebezpieczny jak jego wysokie stężenie.

Kortyzol – hormon stresu

Kortyzol (hydrokortyzon), zwany też hormonem stresu, jest wytwarzany w warstwie pasmowatej kory nadnerczy w reakcji na sytuacje stresowe. Pełni on wraz z adrenaliną bardzo ważną rolę w reakcji organizmu na stres, pomagając mu się z nim zmierzyć, a następnie powrócić do równowagi. Poziom kortyzolu w organizmie naturalnie wzrasta rano, a następnie spada w ciągu dnia. W przypadku narażenia na długotrwały stres może dojść do stale podwyższonego poziomu kortyzolu we krwi, co ma negatywne skutki dla pracy organizmu. Jednocześnie istnieją choroby i zaburzenia, które sprawiają, że kortyzolu we krwi jest zbyt mało i organizm nie może być odpowiednio chroniony przed stresem.

Aby określić stężenie kortyzolu, wystarczy wykonać badanie krwi. Na podstawie wskazań medycznych może skierować na nie lekarz rodzinny lub specjalista – np. ginekolog lub endokrynolog. Badanie poziomu kortyzolu – oznaczenie poziomu wolnego kortyzolu można wykonać też prywatnie – zwykle kosztuje ono od 40 do 100 zł, zależnie od laboratorium. Badanie kortyzolu należy wykonać rano, po przespanej nocy, na czczo. Badanie poziomu kortyzolu może dać zafałszowane wyniki, jeżeli 2-3 dni wcześniej spożywasz alkohol – lepiej więc go unikać.

Normy kortyzolu we krwi:

Badanie krwi na czczo (rano):

• Typowa norma: 5-25 µg/dl (138-690 nmol/l)
• Późniejszy poranek: 4-20 µg/dl (110-550 nmol/l)
• O północy: 0-5 µg/dl (0-138 nmol/l)

Badanie 24-godzinnej zbiórki moczu:

• Norma: 55-330 nmol/24h.

Nadmiar kortyzolu – jak się objawia?

Przewlekle podwyższony poziom kortyzolu (hiperkortyzolemia) może mieć wiele negatywnych konsekwencji dla zdrowia. Ciągłe wydzielanie nadmiaru kortyzolu pociąga za sobą mnóstwo innych reakcji, np. stałe zwiększenie stężenia glukozy czy nadciśnienie tętnicze.

Do objawów nadmiaru kortyzolu należą:

• Zmiany w wyglądzie:
  • Okrągła twarz („księżyc w pełni”).
  • Odkładanie się tłuszczu w okolicy karku i ramion.
  • Zwiększenie obwodu brzucha.
  • Wychudzenie kończyn.
  • Zaniki mięśni.
• Problemy z nastrojem i snem:
  • wahania nastroju;
  • lęk i niepokój;
  • depresja;
  • bezsenność;
  • trudności z koncentracją.
• Zaburzenia metaboliczne:
  • zwiększenie poziomu glukozy we krwi (hiperglikemia) – zaburzone uwalnianie glukozy;
  • nadciśnienie tętnicze;
  • osłabienie mięśni;
  • łamliwość kości (osteoporoza);
  • zaburzenia miesiączkowania.
• Inne objawy:
  • nadmierny apetyt i pragnienie – odkładanie się tkanki tłuszczowej;
  • osłabiona odporność i częste infekcje – wysoki poziom hormonu stresu wiąże się z częstymi infekcjami;
  • bóle głowy.

Nadmiar kortyzolu we krwi bierze się z przewlekłego stresu, chorób nadnerczy (Zespół Cushinga, guzy) oraz przewlekłego stosowania glikokortykosteroidów. Za wysoki poziom kortyzolu może odpowiadać też długotrwały wysiłek fizyczny, dieta odchudzająca, ciąża lub ogólnie niezdrowy tryb życia. Obniżyć poziom kortyzolu w organizmie można poprzez techniki relaksacyjne, zmianę trybu życia i umiarkowana aktywność fizyczna.

Niedobór kortyzolu

Niedobór kortyzolu (niedoczynność nadnerczy) jest rzadkim, ale poważnym stanem, który może zagrażać życiu. Do objawów niedoboru kortyzolu należą:

• przewlekłe zmęczenie;
• osłabienie mięśni;
• utrata apetytu;
• nudności i wymioty;
• biegunka;
• utrata masy ciała;
• niskie ciśnienie tętnicze krwi;
• omdlenia;
• zmiany skórne;
• drażliwość;
• depresja i zaburzenia nastroju.

Zbyt niski poziom kortyzolu w organizmie może być wywołany chorobą Addisona (zapalenie nadnerczy), krwotokiem do nadnerczy, długotrwałym stresem czy stosowaniem niektórych leków.

Przeczytaj także o:

Jak aktywność fizyczna wpływa na poziom kortyzolu?

W jaki sposób kortyzol wpływa na naszą reakcję na stres?

Jak kortyzol wpływa na nasz sen?