Nadwaga i otyłość

Według badań pochodzących z roku 2016 r. w Polsce wśród osób w wieku powyżej 20 lat nadwagę miało 53% kobiet i 68% mężczyzn, natomiast 23% kobiet i 25% mężczyzn było otyłych. Współczesny styl życia z nadmiarem niezdrowej żywności i brakiem ruchu sprawił, że otyłość staje się jednym z największych wyzwań medycznych. Zbyt duża masa ciała zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób przewlekłych i jest jedną z najczęstszych przyczyn przedwczesnej śmierci. Lekarze i cierpiący na nadwagę mają do czynienia z poważnym problemem, ponieważ wielu ludziom z nadwagą nie udaje się schudnąć w zdrowy sposób lub utrzymać prawidłową wagę ciała w dłuższej perspektywie.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku nadwagi i otyłości? 

Lekarze i dietetycy z TELEMEDI udzielą Ci kompetentnych porad na temat różnych możliwości odchudzania, a także możliwych do zastosowania terapii farmakologicznych. Po wideokonsultacji lekarz może polecić odpowiednią dietę oraz przepisać właściwą receptę. W ten sposób szybko otrzymasz właściwe leczenie.

Podstawowe informacje

• Nadwaga jest bardzo istotnym problemem w krajach uprzemysłowionych, a ostatnio także w krajach rozwijających się.
• Nadwaga i niezdrowa dieta, w której brakuje zdrowych owoców i warzyw, oraz zbyt częste spożywanie produktów zawierających duże ilości tłuszczu, takich jak fast foody, wysoko przetworzone dania gotowe i słodzone napoje, należą do najczęstszych przyczyn chorób i przedwczesnej śmierci na świecie.
• Przyczyny otyłości mają charakter genetyczny, społeczny i psychologiczny.
• Predyspozycje do otyłości często powstają już w łonie matki lub rozwijają się we wczesnym dzieciństwie.
• Lekarze rozróżniają różne stopnie zaawansowania nadwagi na podstawie wskaźnika masy ciała (BMI).
• Nadwaga, otyłość i napadowe objadanie się (binge-eating disorder, BED) są również związane z pewnymi cechami charakterologicznymi.
• Nadwaga nie tylko jest szkodliwa dla serca i całego układu krążenia, ale przewiduje się, że do 2040 roku może zastąpić palenie jako główny czynnik ryzyka zachorowania na raka.
• Szacuje się, że choroby towarzyszące i wtórne związane z nadwagą i otyłością kosztują rocznie państwa OECD około 311 miliardów dolarów.
• Konsekwentna i trwała zmiana stylu życia sprawdza się jako metoda redukcji zbyt dużej ilości tkanki tłuszczowej.
• Zdrowa i zrównoważona dieta w połączeniu z ćwiczeniami fizycznymi są integralnymi elementami terapii i profilaktyki nadwagi i otyłości.

Definicja

Nadwaga i otyłość należą do największych problemów zdrowotnych na świecie, w tym w Polsce. Tendencja jest wzrostowa. Powszechnie stosuje się normy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące definicji nadwagi: aby ocenić, czy masa ciała mieści się jeszcze w normie, czy jest już zbyt wysoka, stosuje się wskaźnik masy ciała (BMI). Aby obliczyć wskaźnik BMI, waga jest dzielona przez wzrost podniesiony do kwadratu:

BMI = waga ciała w kg/wymiar ciała w m2.

WHO stosuje następującą klasyfikację:

• Niedowaga: BMI poniżej 18,5
• Prawidłowa waga: BMI pomiędzy 18,5 a 24,9
• Nadwaga: BMI pomiędzy 25 a 29,9.
• Otyłość I stopnia: BMI pomiędzy 30 a 34,9
• Otyłość II stopnia: BMI pomiędzy 35 a 39,9
• Otyłość III stopnia lub chorobliwa otyłość: BMI powyżej 40

Wraz ze wzrostem wskaźnika BMI wzrasta ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych. Szczególnie szkodliwa jest nadmierna otyłość brzuszna. Tak zwany stosunek talii do bioder (Waist-to-Hip Ratio, WHR) powinien być zatem mniejszy niż 0,85 dla kobiet i mniejszy niż 1,0 dla mężczyzn.

Otyłość to termin medyczny określający znaczną nadwagę. Osoby z otyłością umierają do 10 lat wcześniej niż reszta populacji.

Należy jednak pamiętać, że wysoki wskaźnik BMI nie musi oznaczać zbyt dużej ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. Sportowcy siłowi i bokserzy regularnie mają podwyższony wskaźnik BMI z powodu ponadprzeciętnego udziału masy mięśniowej, która waży więcej niż tkanka tłuszczowa.

Przyczyny nadwagi

Nadwaga i otyłość są spowodowane złożoną interakcją czynników biologicznych, genetycznych, społecznych i psychologicznych.

Jednakże jedna rzecz jest zawsze pewna: jedzenie za dużo, za tłusto, za słono i nieustannie za słodko – w ten sposób organizm otrzymuje z pożywienia więcej energii, niż potrzebuje dla podstawowej przemiany materii i zużycia podczas aktywności fizycznej. Organizm magazynuje nadwyżkę w postaci zapasów tłuszczu. Dla wielu osób jedzenie jest naturalnym, pozytywnym czynnikiem stymulującym system psychicznego nagradzania.

Nadmierne spożywanie bogatych w kalorie pokarmów i napojów w połączeniu z nieaktywnym stylem życia, wysoką konsumpcją nowoczesnych mediów, brakiem ruchu i trudnościami z samokontrolą nieuchronnie powodują wzrost wagi.

Otyłość jest jednak obecnie uznawana za chorobę, a nie za problem związany wyłącznie ze stylem życia.

Naturalny proces starzenia się również odgrywa tu ważną rolę: przy niezmienionej diecie i aktywności fizycznej mężczyźni i kobiety zazwyczaj przybierają na wadze po 40 roku życia. Ich podstawowa przemiana materii obniża się, w szczególności z powodu związanych z wiekiem zmian w metabolizmie i układzie hormonalnym.

Styl życia kobiet w ciąży

Wyniki badań dowodzą również, że otyłość ma swoje początki już w łonie matki. Międzynarodowa analiza przeprowadzona przez Charité Berlin – obejmująca 66 badań z udziałem ponad 640 000 osób z 26 krajów i pięciu kontynentów – wykazała, że ryzyko otyłości w ciągu całego życia zależy w dużej mierze od stylu życia przyszłej matki.

• Dzieci z wagą urodzeniową powyżej 4000 gramów mają dwukrotnie większe ryzyko wystąpienia nadwagi w późniejszym okresie życia niż noworodki z normalną wagą.
• Wysokiej masie urodzeniowej sprzyja nadwaga, przejadanie się, brak ruchu i wynikające z tego choroby metaboliczne matki przed i w trakcie ciąży.

Wczesne dzieciństwo

Wczesne dzieciństwo również wpływa na rozwój nadwagi i otyłości w późniejszym życiu. Przekonali się o tym naukowcy z Centrum Medycznego Uniwersytetu w Lipsku: prawie 90 procent dzieci, które miały nadwagę w wieku trzech lat, miało ją również jako nastolatki. Wśród nich najsilniejszy przyrost masy ciała wystąpił u maluchów w wieku od dwóch do sześciu lat. Szanse na powrót otyłych dzieci do normalnej wagi wynoszą, w zależności od wieku, 50% (wiek: 2 lata) lub tylko nieco poniżej 10% (wiek: 3 lata).

Oznacza to, że około 90 procent tych dzieci cierpi na nadwagę lub otyłość w wieku dojrzewania – ze wszystkimi konsekwencjami dla rozwoju chorób wtórnych już w okresie dojrzewania lub w młodym wieku dorosłym.

Ryzyka żywieniowe

To nie głód i niedożywienie, jak w minionych wiekach, ale niezdrowa dieta i otyłość należą do najczęstszych, możliwych do uniknięcia przyczyn chorób i przedwczesnej śmierci na całym świecie. Analiza badania Global Burden of Disease (GBD) wskazuje na14 błędów żywieniowych, które są odpowiedzialne za dziesiątki milionów zgonów i utraconych lat zdrowego życia:

1. Zbyt mało owoców.
2. Zbyt mała ilość warzyw.
3. Zbyt mało pełnych ziaren.
4. Zbyt mało orzechów i nasion.
5. Zbyt mała ilość mleka.
6. Za dużo czerwonego mięsa.
7. Za dużo wędlin.
8. Zbyt wiele napojów słodzonych.
9. Za mało błonnika.
10. Zbyt mała zawartość wapnia.
11. Zbyt mało kwasów tłuszczowych omega-3.
12. Zbyt mała ilość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
13. Zbyt wiele tłuszczów trans.
14. Za dużo soli.

Czynniki osobowościowe

Nadwaga i otyłość korelują z pewnymi cechami osobowości. Badania tej kwestii opierają się na tzw. wielkiej piątce (pięcioczynnikowy model osobowości). Zgodnie z tym modelem osobowość każdego człowieka można przyporządkować do pięciu czynników:

1. Neurotyczność (obejmuje takie cechy jak lękliwość, impulsywność, podatność na stres).
2. Ekstrawersja (towarzyskość, pewność siebie, śmiałość).
3. Sumienność (kompetencje, poczucie obowiązku, ambicja, samokontrola).
4. Ugodowość (zaufanie, prostolinijność, wrażliwość).
5. Otwartość (wyobraźnia, wrażliwość estetyczna, pomysłowość).

Zgodnie z tym osoby z nadwagą w porównaniu do osób z normalną wagą są:

• bardziej neurotyczne i szczególnie impulsywne, to znaczy, że są mniej zdolne do zorientowania swoich działań na długoterminowe konsekwencje,
• bardziej ekstrawertyczne i bardziej otwarte na nagrody. Cecha ta, zwana również wrażliwością na nagrodę, odnosi się do faktu, że człowiek odczuwa szczególnie intensywną przyjemność podczas jedzenia.

Podatność na działanie mechanizmu nagradzania jest czynnikiem ryzyka szczególnie dla mężczyzn, natomiast dwie inne cechy okazują się czynnikami chroniącymi przed otyłością dla obu płci:

• konsekwencja, 
• samokontrola, czyli zdolność do odkładania nagród na później i planowania w dłuższej perspektywie.

Choroby i środki farmakologiczne

Niektóre choroby mogą powodować wzrost masy ciała nawet o kilka kilogramów, należą do nich m.in.:

• depresja,
• choroba Cushinga (nadprodukcja endogennego hormonu kortyzolu),
• niedoczynność tarczycy.

Ponadto przyrost masy ciała, jako możliwe działanie niepożądane, mogą wywoływać substancje czynne z różnych grup leków, np. leki psychotropowe, takie jak antydepresanty, neuroleptyki, leki przeciwcukrzycowe, przeciwpadaczkowe, beta-blokery, niektóre tabletki antykoncepcyjne. Lekarz wyjaśnia te możliwe czynniki przy podejmowaniu leczenia otyłości.

Aspekty psychiczne

Pragnienie obfitego, smacznego posiłku nie zawsze może być powstrzymane siłą woli. Wielu osobom znacznie trudniej niż innym jest kontrolować się w tym zakresie. Dużą rolę odgrywają tu psychologiczne czynniki ryzyka:

• niedobór snu,
• stres,
• depresje,
• nadimpulsywność/ADHD,
• zaburzenia odżywiania, np. zespół gwałtownego objadania się (Binge eating disorder, BED), zespół nocnego jedzenia (zespół/syndrom nocnego objadania się, night eating syndrome – NES).

Jedzenie może być narzędziem lepszego znoszenia nieprzyjemnych emocji, łagodzenia problemów psychicznych. O tym, że jedzenie nie tylko nas syci, ale spełnia też inne funkcje, wiemy już z języka potocznego: wszyscy znają przysłowia, takie jak „Jak Polak głodny, to zły”.

W przypadku osób z otyłością mechanizmy te są szczególnie nasilone, ponieważ są one narażone na wyraźną dezaprobatę społeczną. Złożona współzależność czynników biologicznych, genetycznych i psychospołecznych jest nadal lekceważona, nadal utrzymują się uprzedzenia i dyskryminacja osób otyłych, na przykład panuje przekonanie, że są one niezdyscyplinowane i leniwe. U osób dotkniętych tym problemem wyzwala to takie emocje jak poczucie winy, wstyd i deficyt energii, aby stawić czoła wyzwaniom życiowym.

Generuje to zjawisko błędnego koła, kiedy złe nawyki żywieniowe prowadzą do „zajadania stresu”: żywność bogata w tłuszcze i węglowodany stymuluje produkcję w mózgu poprawiającego nastrój przekaźnika nerwowego – serotoniny, dzięki czemu po posiłku pojawia się uczucie zadowolenia i odprężenia.

Choroby wywoływane nadwagą i otyłością

Zbyt duża masa ciała obciąża organizm na wiele sposobów.

Choroby sercowo-naczyniowe

Z jednej strony serce musi pracować nawet o 50 procent ciężej, aby zaopatrzyć większą masę ciała w krew i tlen. Z drugiej strony nadwaga zwiększa ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego. U osób z nadwagą częściej stwierdza się również podwyższone wartości tłuszczu (wysoki poziom cholesterolu) i cukru we krwi. Wszystkie te czynniki sprzyjają rozwojowi arteriosklerozy (zwapnienie tętnic), a w dłuższej perspektywie chorobie wieńcowej, która jest główną przyczyną zawałów serca – a tym samym przedwczesnych śmierci.

Cukrzyca typu II

Cukrzyca typu II występuje również znacznie częściej u osób z nadwagą niż u osób o prawidłowej wadze. Dotyczy to mężczyzn i kobiet z BMI wynoszącym 25 lub więcej. Aż 80 do 90 procent osób chorych na cukrzycę typu II ma również nadwagę. Nie ma obecnie kraju, w którym nie wzrastałaby liczba chorych na cukrzycę. 

Choroba nowotworowa

Nadwaga i otyłość są odpowiedzialne za około 7% wszystkich nowotworów, zwłaszcza nowotworów tworzących się w następujących narządach:

• trzon macicy,
• nerki,
• przełyk,
• wątroba,
• jelito,
• piersi,
• trzustka.

Nadwaga i otyłość zwiększają również ryzyko nawrotu choroby nowotworowej – ponownego wzrostu guza po zakończonym leczeniu.

Problemy ortopedyczne

Ponadto nadwaga zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia problemów ortopedycznych. Cały układ mięśniowo-szkieletowy cierpi z powodu nadmiernego obciążenia i przyspieszonego zużycia. Istnieje bezpośredni związek z nadwagą dla:

• chorób zwyrodnieniowych stawów kolanowych i biodrowych,
• problemów z plecami, na przykład wypadających dysków,
• problemów ze stopami.

Inne schorzenia

Wreszcie, co nie mniej ważne, w przypadku osób z nadwagą i otyłością istnieje znacznie podwyższone ryzyko:

• udaru mózgu,
• ciężkiego przebiegu choroby COVID-19 i zwiększonej śmiertelność z powodu COVID-19,
• choroby pęcherzyka żółciowego,
• bezdechu sennego,
• dny moczanowej.

Metody redukcji masy ciała

Leczenie otyłości powinno rozpoczynać się na wczesnym etapie i nie powinno ani stygmatyzować, ani pozostawiać dotkniętych nią osób samych sobie. Zajmują się tym lekarze interniści, diabetolodzy, a w razie potrzeby także inni specjaliści, jak kardiolodzy i gastroenterolodzy.

Bardzo ważne jest intensywne doradztwo dla osób dotkniętych chorobą, tak aby mogły one zmienić swój styl życia i skutecznie wdrożyć procedury odchudzania w swoim codziennym życiu. Biorąc pod uwagę sytuację życiową osoby otyłej, wskazane jest zaangażowanie całej rodziny w ten proces.

Najważniejsze są jednak osobista odpowiedzialność i wewnętrzna motywacja. Zwłaszcza to ostatnie, bo nikt nie powinien oczekiwać cudownie szybkich efektów kuracji odchudzających, kluczowa więc jest motywacja wspomagająca przetrwanie kryzysów.

Zmiany w diecie, ćwiczenia fizyczne, kontrola stresu, samokontrola

Skuteczna terapia otyłości opiera się na:

• zdrowej diecie, ograniczającej ilość kalorii i ilości spożywanego pokarmu,
• regularnej aktywności fizycznej,
• w razie potrzeby na podawaniu odpowiednich środków farmakologicznych,
• strategii skutecznego radzenia sobie ze stresem,
• treningu samokontroli, który uczy, jak radzić sobie z impulsywnością i podatnością na działanie systemu nagradzania.

Jeśli otyłości towarzyszą zaburzenia łaknienia, np. niekontrolowane objadanie się (binge eating), a osoby dotknięte otyłością są uwikłane w błędnym kole frustracji i jedzenia jako reakcji na nią, pomocne jest wsparcie psychoterapeuty.

Kiedy chodzi o dietę, najważniejsza jest równowaga. Organizm potrzebuje około 50 składników odżywczych, aby dobrze funkcjonować, żyć, być zdrowym i czuć się dobrze. Witaminy i minerały są tak samo ważne jak błonnik i węglowodany pochodzące z pełnego ziarna lub roślin strączkowych. Powszechnie znane są również zalecenia dotyczące niskiej zawartości tłuszczu w diecie: Używaj oszczędnie tłuszczów zwierzęcych, natomiast stosuj wysokiej jakości kwasy tłuszczowe ze świeżych ryb, olejów i orzechów. Ogólnie rzecz biorąc, w trakcie diety odchudzającej zazwyczaj zaleca się spożywanie od 1200 do 1500 kilokalorii (kcal) dziennie.

Całość działań prowadzących do utarty wagi musi być możliwa do zrealizowania w codziennym życiu, dlatego ważne jest stawianie sobie „małych celów”: nawet pięć procent mniej wagi ma już pozytywny wpływ na metabolizm i zwiększa mobilność. Czy najpierw redukowane są tłuszcze (low fat), czy węglowodany (low carb), ma mniejsze znaczenie dla sukcesu w odchudzaniu. Trudniej jest jednak osiągnąć zalecaną ilość błonnika, czyli 30 gramów dziennie, stosując dietę niskowęglowodanową.

Polecana w odchudzaniu jest szczególnie tradycyjna kuchnia śródziemnomorska, która:

• nie jest ani kłopotliwa, ani trudna, ani nudna,
• smakuje świetnie i jest dobrze tolerowana,
• nie niszczy przyjemności płynącej z jedzenia,
• pomaga stać się lub pozostać zdrowym i szczupłym na dłuższą metę,
• nie zna żadnych radykalnych zasad i zakazów,
• można ją stosować bez specjalnych planów i tabel dietetycznych.

Magiczne, cudowne, błyskawiczne diety nie są zalecane ze względu na pewne ich wady:

• niedobory składników odżywczych w dłuższym okresie stosowania,
• problemy z motywacją z powodu silnego i częstego uczucia głodu,
• brak efektu uczenia się w odniesieniu do trwałej zmiany diety,
• często spotykany efekt jo-jo.

Niemniej jednak pacjenci powinni omówić z lekarzem, która forma odżywiania odpowiada ich wymaganiom i potrzebom. Zmiana diety jest tylko jednym z elementów kompleksowej koncepcji odchudzania, zwłaszcza dla osób z dużą nadwagą, która obejmuje również plan ćwiczeń i, jeśli to konieczne, wsparcie psychoterapeutyczne. Zasadne jest dostosowanie diety do ewentualnych innych chorób, np. układu krążenia. Pełnowartościowa dieta śródziemnomorska spełnia wszystkie te kryteria.

Ćwiczenia fizyczne również są niezbędne dla utraty wagi. W odpowiedzi na niską motywację do regularnych ćwiczeń można odpowiedzieć krótko: nie chodzi o to, żeby chcieć, ale żeby to po prostu robić. Dlaczego? Ponieważ jakość życia definiowana jest w dużej mierze przez mobilność.

Można to wspierać poprzez dużą ilość ruchu w życiu codziennym, a także poprzez specjalny program ćwiczeń obejmujący np. 15 minut roweru treningowego lub gimnastyki każdego dnia albo pływanie dwa razy w tygodniu. Konkretny rodzaj sportu, który jest szczególnie odpowiedni dla danej osoby, często można znaleźć tylko metodą prób i błędów.

Ważne jest również, aby przynajmniej raz w tygodniu sprawdzać swoją wagę. Pomaga szczegółowy dziennik wagi, diety i ćwiczeń, który jednocześnie dokumentuje sukcesy i motywuje.

Chirurgiczne leczenie otyłości

Dla osób z ekstremalną nadwagą, z BMI 40 lub więcej i cukrzycą typu 2 istnieją obecnie różne metody leczenia chirurgicznego. Jeśli konwencjonalne leczenie jest bezskuteczne, pomóc może specjalna dziedzina chirurgii trzewnej (operacje jamy brzusznej i ściany jamy brzusznej): chirurgia bariatryczna. Objętość żołądka zmniejsza się tak, że osoba dotknięta otyłością może przyjmować tylko niewielkie ilości pokarmu.

Zabiegi chirurgiczne obejmują:

• by-pass gastryczny,
• opaskę żołądkową,
• rękawową resekcję żołądka (sleeve gastrectomy).

Chirurgiczne formy terapii otyłości nie powinny być bezkrytycznie stosowane, a jedynie jako ostateczne rozwiązanie u pacjentów wysokiego ryzyka. Chirurgia bariatryczna nie może być panaceum na nieprawidłowe funkcjonowanie organizmu, którego przyczyny mają podłoże genetyczne, społeczne i psychologiczne.

Zapobieganie nadwadze

Zdrowy styl życia od dawna jest tematem publicznej debaty. W związku z epidemicznym wzrostem liczby osób z nadwagą i otyłością otwiera to szerokie pole do działań prewencyjnych, mających na celu spowolnienie rozprzestrzeniania się tych chorób w dłuższej perspektywie czasowej. Najlepiej byłoby, gdyby działania te były realizowane we wszystkich dziedzinach życia – zarówno w domu, jak i w szkołach, restauracjach i sklepach. Nawet małe zmiany na tych polach mogą mieć duży, pozytywny wpływ:

• Regularne zajęcia wychowania fizycznego w przedszkolu, szkole, w czasie wolnym; ograniczenie reklam niezdrowej żywności w telewizji i mediach społecznościowych; dodatkowe opodatkowanie wysokosłodzonych napojów.
• Świadome odżywianie to terapia, nie więcej niż trzy posiłki dziennie to medycyna.
• Powolne i świadome spożywanie posiłków nie polega na liczeniu kalorii czy kontrolowaniu tego, co jesz, ale na tym, jak jesz i wsłuchiwaniu się w naturalne sygnały głodu i sytości wysyłane przez organizm. Wreszcie, co nie mniej ważne, chodzi o znalezienie czasu na przyjemność z jedzenia.
• Wypijanie pół litra wody przed każdym posiłkiem ma pozytywny wpływ na utratę wagi, BMI, utratę tkanki tłuszczowej i ogólnie na zmniejszenie apetytu.
• Nadmierny wzrost wagi u dzieci poniżej szóstego roku życia może być wczesną przesłanką do wystąpienia otyłości w późniejszym okresie życia. Wzrost i waga powinny być ściśle monitorowane przez pediatrów, wychowawców i rodziców na wczesnym etapie życia dziecka, aby zidentyfikować dzieci o zwiększonym ryzyku zachorowania.
• Każdy wysiłek fizyczny, nieważne jak mały, jest ważny i promuje dobre zdrowie. Optymalne jest pięć do siedmiu godzin umiarkowanie forsownej aktywności fizycznej tygodniowo (słowo kluczowe tutaj to sporty wytrzymałościowe).
• Szczególnie skuteczny jest post. Dobrowolne, świadome wyrzeczenie się jedzenia pokarmów przez określony czas jest skuteczną metodą walki z nadwagą i otyłością.

Pytania i odpowiedzi

Czy kobiety i mężczyźni są w takim samym stopniu dotknięci nadwagą i otyłością?

Nie, mężczyźni są znacznie bardziej narażeni na nadwagę niż kobiety. W Polsce nadwagę ma 53% kobiet i aż 68% mężczyzn.

Czy definicja nadwagi według standardów WHO dotyczy również dzieci?

Nie, istnieją również różne standardy dla dziewcząt i chłopców. 

Dlaczego rozmieszczenie tkanki tłuszczowej odgrywa również rolę w konsekwencjach zdrowotnych nadwagi?

Tłuszcz w okolicach brzucha jest uważany za szczególnie niebezpieczny, ponieważ ma on działanie hormonalne. Rozkład tkanki tłuszczowej może być mierzony i porównywany przez iloraz obwodu talii i bioder (Waist-to-Hip Ratio, WHR). Jeszcze łatwiejsza do zastosowania jest następująca zasada, która obowiązuje niezależnie od wielkości ciała: u kobiet obwód talii nie powinien przekraczać 85 centymetrów, u mężczyzn 100 centymetrów.

Źródła

• World Health Organization: Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic (WHO Technical Report Series). World Health Organisation.
• Daria Przybylska, Maria Kurowska, Piotr Przybylski, Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, „Hygeia Public Health”, 2012.
• Alicja Głowacka – Rębała, Zachowania zdrowotne w rodzinie a problem otyłości u dzieci, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wydział Nauk o Zdrowiu 2013.
• Karin Baum i inni, Żywienie: atlas i podręcznik, wyd. Wyd. 1. pol., dodr., Wrocław: Edra Urban & Partner.