Oczopląs

Oczopląs

Oczopląs, czyli mimowolne drganie gałek ocznych, rytmiczne ruchy gałek ocznych. Oczopląs to nie choroba, a objaw, choć może występować samoistnie. Może być powodem zaburzeń widzenia.

Oczopląs – co to takiego?

Oczopląs opisywany jest jako mimowolne drganie gałek ocznych, rytmiczne ruchy gałek ocznych. W ich wyniku u pacjentów widzenie może być zaburzone ze względu na ciągłą zmianę położenia punktu na siatkówce, który odpowiada za odbiór danego obrazu. Oczopląs nie jest chorobą, a objawem choroby lub może występować samoistnie (oczopląs samoistny).

Nasze oczy stale wykonują mikroruchy (sakady), które centrują cel i utrzymują go w stałym położeniu. W takiej sytuacji niezależnie czy jesteśmy nieruchomo, czy poruszamy głową nasze oczy pozostają utkwione w obiekcie. Za tą umiejętnością naszych oczu stoi szereg procesów w oku i mózgu.

Jeśli których z tych procesów zostanie zaburzony lub w jednej ze struktur biorących w nich udział nastąpi zmiana, może dojść do niezdolności do utrzymania wzroku nieruchomo. Pojawia się wtedy oczopląs, czyli te mimowolne, oscylacyjne ruchy gałek ocznych, przeważnie poziome, które nie są kontrolowane przez chorego.

Szacunki podają, że trwały oczopląs dotyczy ok. 0,24% populacji.

Rodzaje oczopląsu

Oczopląs może być fizjologiczny lub być objawem choroby.

Oczopląs fizjologiczny – oczopląs wywołany, czyli po prostu prawidłowy występuje:

• w skrajnym ustawieniu gałek ocznych (gdy patrzymy skrajnie w prawo czy lewo),
• w trakcie obserwowania powtarzającego się ruchu tego samego obrazu – oczopląs optokinetyczny, na przykład gdy patrzymy na obracające się koło,
• pod wpływem bodźców oddziałujących w uchu wewnętrznym na narząd równowagi – oczopląs przedsionkowy.

W oczopląsie mamy do czynienia z dwoma rodzajami ruchu oczu. Jeden to skupienie wzroku na obserwowanym przedmiocie, a drugi jest niezależny od woli i powoduje oderwanie wzroku od wybranego przedmiotu. W konsekwencji pacjent nie jest w stanie skupić się na postrzeganiu wybranego obrazu.

Rodzaje oczopląsu:

• oczopląs skaczący – jeden ruch gałek ocznych jest powolny, a potem następuje szybki powrót do skupienia wzroku na przedmiocie;
• oczopląs wahadłowy – skupienie wzroku i jego oderwanie od obserwowanego przedmiotu są wolne;
• oczopląs mieszany – oczopląs wahadłowy, który zmienia się na skokowy przy spojrzeniu w bok.

Przy ocenie oczopląsu bierze się pod uwagę także:

• kierunki ruch gałek ocznych – kierunek oczopląsu i mogą się one poruszać w kierunku poziomym, pionowym (oczopląs pionowy) , rotacyjnym (po okręgu) lub nieregularnie;
• jego częstotliwość, czyli jak szybko poruszają się oczy;
• amplitudę oczopląsu dotyczącą zakresu ruchów – drobnofaliste lub grubofaliste.

W zależności od przyczyny oczopląs może dotyczyć jednego lub obojga oczu.

Oczopląs wrodzony, a oczopląs nabyty

Kolejne kategorie podziału to oczopląs wrodzony lub nabyty.

Najczęstszą przyczyną oczopląsu wrodzonego są zaburzenia neurologiczne – choroby ośrodkowego układu nerwowego występujące od urodzenia lub rozwijające się we wczesnym dzieciństwie. W takim przypadku ruch oczu jest skokowy oraz odbywa się w płaszczyźnie horyzontalnej (oczopląs poziomy), a niekiedy delikatnie rotacyjnie. Dotyczy on zwykle obu gałek ocznych. Nie powoduje on silnych dolegliwości, ale objawia się obniżoną ostrością widzenia. Ostrość widzenia gorsza jest dla przedmiotów w dali, a nieco lepsza ostrość widzenia przy patrzeniu z bliska.

Charakterystycznym dla osób z oczopląsem wrodzonym jest specyficzne, wyrównawcze ustawienie głowy i oczu w celu znalezienia pozycji, w której mimowolne ruchy gałek ocznych są najmniejsze lub się wyciszają, co pozwala na poprawę ostrości wzroku. Jest to nieświadome szukanie tak zwanej strefy ciszy, co może prowadzić, poprzez niewłaściwą postawę, do bólów głowy czy szyi.

Oczopląs nabyty to taki, który rozwija się lub ujawnia w późniejszych etapach życia i bywa spowodowany różnego rodzaju nieprawidłowościami lub chorobami. Przyczyny oczopląsu nabytego to najczęściej:

• udar, uraz lub zatrucia,
• stwardnienie rozsiane,
• proces zapalny w uchu wewnętrznym,
• choroba genetyczna,
• nieprawidłowości układu nerwowego lub inne choroby.

Pacjenci z oczopląsem nabytym skarżą się na oscylopsję – oglądany obraz drży w rytm ruchów gałek ocznych, co nie występuje w oczopląsach wrodzonych.

Skutki oczopląsu

Konsekwencje oczopląsu to przede wszystkim zaburzona ostrość wzroku, drżenie obrazu utrudniające codzienne funkcjonowanie.

Dalej konsekwencją szukania tej tak zwanej strefy ciszy, czyli pozycji, w której mimowolny ruch gałek ocznych jest najmniejszy jest stale wymuszona pozycja i ustawienie głowy, które zwykle nie są prawidłowe i mogą prowadzić do zwyrodnienia stawów kręgosłupa, bóli głowy, zmian mięśni i bólów.

Inne problemy występujące w konsekwencji oczopląsu to: zawroty głowy i mdłości, bóle głowy, zaburzenie równowagi i chodu, kręcz szyi lub wymuszona pozycja całego ciała, nadwrażliwość na światło i problemy z widzeniem po zmroku.

Oczopląs, rytmiczne ruchy gałek ocznych – przyczyny oczopląsu

Oczopląs patologiczny może mieć wiele przyczyn. W wielu jednak przypadkach brak rozpoznanej jednoznacznej przyczyny oczopląsu. Za wiekszością przypadków stoją nieprawidłowości układu nerwowego (oczopląs ośrodkowy).

W zależności od przyczyny oczopląsu wyróżniamy:

• patologiczny oczopląs pochodzenia ocznego, który jest konsekwencją wrodzonych zaburzeń układu wzrokowego – choroby oczu, zaburzenia rozwoju siatkówki oka, zaćma wrodzona;
• patologiczny oczopląs pochodzenia ośrodkowego powstały w wyniku uszkodzenia pnia mózgu, uszkodzenia skrzyżowania wzrokowego, móżdżku, przy uszkodzeniach podstawy czaszki oraz w wyniku stwardnienia rozsianego;
• patologiczny obwodowy oczopląs przedsionkowy, który rozwija się w wyniku uszkodzenia układu przedsionkowego, odpowiedzialnego za utrzymanie równowagi ciała, pozycji głowy i oczu. Konsekwencjami oczopląsu przedsionkowego są nudności, zawroty głowy, szumy uszne, a w skrajnych przypadkach nawet utrata słuchu;
• patologiczny oczopląs błędnikowy, który wynika z uszkodzenia błędnika, czy powodowany jest chorobami błędnika.

Wymienione powyżej rodzaje oczopląsu nie są wszystkimi typami patologicznego mimowolnego ruchu gałek ocznych. Powyżej opisane rodzaje oczopląsu są jawne i stale widoczne. Oczopląs ukryty to zaś zaburzenie ujawniające się dopiero przy zasłonięciu jednego oka i występuje na przykład w przypadku zeza zbieżnego niemowlęcego.

Diagnostyka oczopląsu

Pomimo, że oczopląs sam w sobie nie stanowi choroby, weryfikacja jego przyczyny, a tym samym konsultacja z lekarzem specjalistą powinna odbyć się jak najszybciej od momentu zauważenia niekontrolowanych ruchów gałek ocznych. Oczopląs może być bowiem objawem poważnej choroby.

W diagnostyce wykorzystuje się przede wszystkim badania okulistyczne i obserwacje ruchów gałek ocznych (często z wykorzystaniem nagrania wideo).

Gdy brak oczywistej przyczyny okulistycznej, konieczne są badania neurologiczne z badaniami obrazowymi układu nerwowego, jak rezonans magnetyczny głowy oraz konsultacja laryngologiczna.