Odleżyny – przyczyny i leczenie odleżyn

Zazwyczaj leżenie w łóżku kojarzy się z odpoczynkiem. Jednak, gdy chory musi spędzić w nim dłuższy czas, istnieje ryzyko wystąpienia odleżyn. Podpowiadamy, czym one są, czy da się zmniejszyć ryzyko powstania odleżyn oraz co stosować w leczeniu odleżyn.

Czym są odleżyny?

Odleżyny powstają gdy dojdzie do zaburzeń ukrwienia, które powoduje powtarzający się lub długotrwały ucisk wywierany na ciało chorego, a tym samym na naczynia krwionośne. Odleżyny mogą dotyczyć naskórka, całej grubości skóry, tkanki podskórnej, mięśni i kości. W jej otoczeniu pojawia się zwykle stan zapalny i często występują zachyłki z wydzieliną ropną sięgające w różnych kierunkach, nieraz na znaczną odległość.

Problem odleżyn dotyczy przede wszystkim osób obłożnie chorych, mających trudności z poruszaniem się. W wyniku zaburzeń ukrwienia na skutek długotrwałego ucisku skóry i tkanki podskórnej oraz działania siły tarcia dochodzi u takich pacjentów do obumarcia tkanek i powstania owrzodzeń.

Najczęstszym miejscem powstania odleżyny są okolice kości krzyżowej, pośladki lub pięty u pacjentów unieruchomionych, a także łokcie, kolana i okolice kostek.

Natomiast leczenie odleżyn jest procesem trudnym i długotrwałym – proces gojenia wynosi od kilku do kilkunastu miesięcy i nie zawsze okazuje się skuteczny. Ważne jest, aby pacjenci unieruchomieni w łóżku od razu mieli wprowadzoną profilaktykę przeciwodleżynową.

Powstawanie odleżyn – uszkodzenie pełnej grubości skóry i tkanki podskórnej

Odleżyny powoduje ucisk kości oraz podłoża na tkanki miękkie. Osoby zdrowe czując ból, zmienią pozycję, natomiast osoby chore, często mimo odczuwalnego bólu, same nie są w stanie odwrócić się, ponieważ mają niedowład lub ograniczoną sprawność ruchową.

Zmniejszoną zdolność samodzielnego poruszania się powodują także niektóre leki uspokajające oraz zaburzenia układu nerwowego związane z porażeniem i zaburzeniami czucia, które sprawiają, że chory nie odczuwa bólu, a więc nie ma potrzeby zmiany pozycji.

Odleżyny częściej powstają u chorych na cukrzycę, miażdżycę, choroby układu oddechowego oraz ze złą przemianą materii, a także u osób, które nie panują nad oddawaniem moczu i stolca. Wilgotne środowisko rany oraz zanieczyszczona skóra mogą powodować głębokie rany.

Do powstawania odleżyn przyczynia się także wiek chorego. Odleżyny dwa razy częściej tworzą się u osób w podeszłym wieku, których skóra narażona jest na zbytnie wysuszenie lub zawilgocenie (przez pot, mocz). Niewłaściwa bielizna oraz pościel, a także jej nierówności (fałdy, zagniecenia) sprzyjają powstawaniu odleżyn.

Klasyfikacja odleżyn

Dodatkowo proces powstania odleżyn można podzielić na tzw. stopnie odleżyn. Można wyodrębnić pięć stopni rozwoju odleżyn według klasyfikacji Torrance’a:

• I stopień – zaczerwienienie, które blednie pod wpływem ucisku, nadal zachowane jest mikrokrążenie i ciągłość naskórka;
• II stopień – zaczerwienienie, które nie blednie, przebarwienie i cieplejsza w dotyku skóra o charakterze zapalenia, obrzęk, możliwa obecność drobnych pęcherzy i nadżerek, pacjent zaczyna odczuwać ból;
• III stopień – uszkodzenie pełnej grubości skóry, rana może być pokryta żółtawymi masami rozpadających się tkanek lub suchym cienkim strupem;
• IV stopień – uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej, dochodzące do powięzi;
• V stopień – głębokie uszkodzenie przekraczające powięź do mięśni, struktur kostnych, stawów i ścięgien. Wewnątrz rany znajdują się rozpadające się i wyciekające z niej masy tkanek, dochodzi też do martwicy tkanek. W efekcie może to spowodować zakażenie całego organizmu, czyli sepsę.

Leczenie odleżyn

W leczeniu odleżyn niezbędny jest nadzór specjalisty oraz postępowanie według jego zaleceń. Oceni on stan pacjenta, a przede wszystkim wskaże, jakie leki przyspieszające proces gojenia stosować na głębokie odleżyny.

Obecnie nie stosuje się już opatrunków gazowych, a jedyne takie, które wpływają na prawidłową wilgotność skóry. Są szybkie i łatwe w zakładaniu i nie wymagają częstego zmieniania. W aptekach dostępne są m.in. opatrunki hydrożelowe, opatrunki poliuretanowe hydrokoloidowe, z pianki silikonowej czy włókien alginianu wapnia. 

Na rany można również regularnie aplikować maści i kremy na odleżyny ze składnikami mającymi działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, czyli z cynkiem, wyciągiem z żywokostu lekarskiego lub rumianku. Warto wybierać te preparaty, które zawierają witaminę E i alantoinę.

Trzeba także pamiętać o regularnym odkażaniu odleżyn, najlepiej zastosować preparaty odkażające w formie sprayu.

Leczenie odleżyn jest procesem długotrwałym, jego powodzenie zależy od stopnia zaawansowania odleżyny. Zazwyczaj udaje się wyleczyćodleżyny I i II stopnia, natomiast bardziej zaawansowane stany można jedynie zaleczyć, aby uniknąć ciężkich powikłań. Czasem konieczna jest operacja.

Czy da się wyleczyć odleżyny?

Proces leczenia odleżyn zależy od ich stopnia zaawansowania.

W stopniu I trzeba jak najszybciej odciążyć uciśnięte miejsce oraz zastosować odpowiednią higienę skóry. Warto założyć błony poliuretanowe, czyli elastyczne opatrunki, które chronią skórę narażoną na ucisk przez zmniejszanie siły tarcia. Może ona znajdować się na odleżynie nawet do 10 dni.

W stopniu II poza niezwłocznym odciążeniem miejsca uszkodzenia, pokrywa się odleżyny cieniutkim opatrunkiem hydrokoloidowym, który pochłania wydzielinę oraz wspiera proces gojenia.

W stopniu III trzeba usunąć martwicę, jednak najpierw stosuje się hydrokoloidy lub hydrożele, a później przeprowadza się oczyszczenie chirurgiczne.

Odleżyny stopnia IV i V leczy się operacyjnie.

Profilaktyka przeciwodleżynowa, czyli czy zapobieganie odleżynom jest możliwe?

Powstawaniu odleżyn można zapobiegać. Ważne jest, aby regularnie obserwować ciało chorego, dbać o jego codzienną higienę (zwłaszcza miejsc intymnych) oraz nie dopuścić do martwicy tkanek. U osób długotrwale leżących trzeba bacznie obserwować co się dzieje na powierzchni skóry. Natomiast gdy zaobserwujemy np. proces zapalny reagować trzeba natychmiast.

Ważne jest także zmniejszanie ucisku w najbardziej narażonych na odleżyny miejscach – pomogą w tym poduszki przeciwodleżynowe oraz materace przeciwodleżynowe, a także piankowe krążki podkładane pod łokcie, kolana i kostki.

Profilaktyka i leczenie odleżyn opiera się także na odpowiednim żywieniu chorego. W diecie osób narażonych na uszkodzenie naskórka, a następnie obumarcia komórek powinno znajdować się białko, cynk, krzem i witaminy: C, A, E. Niedobory tych składników odżywczych przyczyniają się do powstania odleżyn i utrudniają gojenie się ran. Ważne jest również właściwe nawodnienie, np. regularne picie wody.

Istotne w profilaktyce przeciwodleżynowej jest zmniejszanie nacisku w miejscach narażonych na uciskanie zdrowych tkanek. Opiekun osoby obłożnie chorej powinien co 2-3 godziny zmieniać ułożenie jej ciała, a także stosować odpowiednie masaże i oklepywania.