Odra – zapomniana choroba zakaźna która niestety wraca
Odra jest chorobą zakaźną wywołaną paramyxowirusem obecnym w wydzielinie z noso-gardła, moczu, łzach i krwi chorego. Przenoszona jest drogą kropelkową, dlatego szybko rozprzestrzenia się - zarazić się można poprzez bezpośredni kontakt z chorym. Chorobie towarzyszy charakterystyczna wysypka, wysoka gorączka, zapalenie spojówek i światłowstręt. Wydawałoby się, że choroba ta jest reliktem przeszłości i już nie występuje. Niestety w Polsce z roku na rok liczba chorych lawinowo wzrasta. Zapobieganie chorobie to głownie szczepionki.
Co wywołuje odrę i dlaczego wzrasta liczba zachorowań?
Odra to choroba zakaźna spowodowana wirusem z grupy paramyxowirusów. Chorują na nią głównie dzieci, ale zdarza się również u dorosłych, seniorów i młodzieży. Wirus lokuje się w nabłonku nosa i gardła, wywołując charakterystyczne objawy chorobowe. Przyczyny tej choroby to zarażenie wirusem i odmowa lub zaniechanie szczepionki. Odra szczególnie niebezpieczna jest dla niezaszczepionych, niemowląt w 6 -12 miesiącu, seniorów, chorych na nowotwory, ciężarnych, kobiet planujących ciążę i osób z upośledzeniem odporności.
W Polsce zachorowalność na odrę lawinowo rośnie. W 2005 roku mieliśmy jedynie 13 przypadków choroby. Według danych Sanepidu w 2019 roku odnotowano już prawie 1500 zachorowań – https://www.gov.pl/web/gis/odra. W zapobieganiu odrze najważniejsze są szczepienia ochronne. W Polsce dostępna jest szczepionka przeciwko odrze, różyczce i śwince (MMR) oraz szczepionka odra-świnka-różyczka-ospa wietrzna (MMRV). Zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych, MMR podaje się w 13-15 miesiącu życia. Po pierwszej dawce odporność zyskuje 95-98% zaszczepionych. Szczepienie powtarzane jest w wieku 6 lat. Zaszczepienie nie zapobiega zakażeniu, ale bardzo zmniejsza jego ryzyko. Jeśli osoba zaszczepiona zachoruje, przebieg odry jest bardzo łagodny. W przypadku, kiedy osoba dorosła nie była zaszczepiona na odrę i jej nie przechorowała, poleca się aby uzupełnić szczepienia ochronne.
Ciężkie powikłania poszczepienne są niezwykle rzadkie i nadal są lżejsze od niektórych, śmiertelnych powikłań po odrze. Najczęściej występują lekkie niepożądane odczyny poszczepienne w stylu podwyższonej temperatury przez pierwszy wieczór po szczepieniu, lub zaczerwienienie i zgrubienie w miejscu wkłucia. Warto więc podjąć decyzję o zaszczepieniu się na odrę. Informacji o szczepieniach ochronnych należy szukać wyłącznie u lekarzy i instytucji związanych z medycyną i lecznictwem. Nie należy polegać na forach internetowych i mediach społecznościowych, gdzie każdy może napisać wszystko co mu się podoba.
Odra może być szczególnie niebezpieczna dla niemowląt w okresie od 6 do 13 miesiąca życia, ze względu na większe ryzyko groźnych powikłań. Jest to swoiste „okienko”, kiedy dziecko nie ma żadnej odporności na chorobę. Do 6 miesiąca niemowlę ma odporność z przeciwciał matki, a dostępna w naszym kraju szczepionka może być wykonana najwcześniej po ukończeniu 12 miesiąca życia.
Przechorowanie odry daje odporność do końca życia.
Okres wylęgania, czyli od zakażenia do momentu pojawienia się objawów zwiastujących, wynosi 8-12 dni. Wysypka pojawia się po ok. 14 dniach. Ryzyko zachorowania po kontakcie z chorym jest bardzo duże dla osób które się nie szczepiły ani nie chorowały na odrę. Osoba chora zaraża od chwili pojawienia się objawów zwiastujących, do ok. 4 dni po wystąpieniu wysypki. Cząsteczki wirusa pozostają aktywne na skażonych powierzchniach i w powietrzu przez ok. 2 godziny.
Objawy odry
Objawy odry występują w kolejności i wraz z postępem choroby zmienia się ich natężenie oraz rodzaj. Symptomy pojawiają się w takiej kolejności:
- Okres wylęgania – trwa od 9 do 12 dni od zakażenia wirusem. Niektóre dzieci nie mają żadnych objawów, inne są osłabione.
- Okres nieżytowy – pojawia się nieżyt nosa, zapalenie spojówek i gorączka, której szczyt przypada na 4-5 dobę tej fazy. Może pojawić się delikatny obrzęk powiek i światłowstręt. Oprócz tego występuje zapalenie gardła oraz krtani, którym może towarzyszyć suchy i uporczywy kaszel. Pod koniec fazy nieżytowej pojawiają się trójkąt Fiłatowa i plamki Koplika. To drobne, białe plamki otoczone czerwoną obwódką. Zlokalizowane są na śluzówce policzków na wysokości zębów trzonowych.
- Okres wysypki – w momencie wystąpienia wysypki pojawia się również wysoka gorączka sięgająca nawet 40 stopni. Dzieci w tej fazie stają się senne i apatyczne, niektóre potrafią przesypiać całe dnie. Wysypka pojawia się po kolei za uszami, na twarzy, szyi, klatce piersiowej i plecach. Na końcu obejmuje cały tułów i kończyny. Wysypka stopniowo zmienia swój charakter. Najpierw to nieliczne, ciemnoróżowe plamki, których przybywa coraz więcej, aż łączą się w wypukłe grudki, które zlewają się ze sobą. Wysypka w odrze może pokrywać całe ciało, pozostawiając paski zdrowej skóry (skóra lamparcia). Zmiany skórne zanikają stopniowo, w kolejności takiej jak się pojawiły.
- Okres zdrowienia – zaczyna się kilka dni od pojawienia się wysypki. Skóra blednie i wygładza się, temperatura spada, kaszel i ból gardła ustępuje. Dzieci stopniowo odzyskują siły, wracają do swoich zwykłych aktywności.
Okres wylęgania i okres nieżytowy to czas występowania objawów zwiastunowych. Jeżeli rodzic nie jest świadomy o kontakcie dziecka z osobą chorą, początkowo może pomylić chorobę ze zwykłą infekcją.
Niebezpieczne powikłania neurologiczne – podostre stwardniające zapalenie mózgu, zapalenie ucha środkowego
Odra daje dość poważne powikłania, które dotykają aż 30% zakażonych dzieci. Szczególnie ciężkie pojawiają się u tych niezaszczepionych, dlatego bardzo ważnym jest, aby izolować swoje chore dziecko, zwłaszcza przed kontaktem z innymi dziećmi. Na niebezpieczne powikłania choroby narażone są osoby z obniżoną odpornością i przyjmujące leki immunosupresyjne.
Odra może dawać następujące, ciężkie powikłania neurologiczne:
- Podostre stwardniające zapalenie mózgu – bardzo rzadkie, niestety śmiertelne powikłanie. To choroba degeneracyjna mózgu, która ujawnia się kilka lat od zachorowania. Większość przypadków pojawia się, gdy odra zaatakowała dziecko przed ukończeniem 2 roku życia.
- Pierwotne zapalenie mózgu i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
- Zapalenia nerwów i rdzenia kręgowego.
Inne powikłania odry:
- ciężkie zapalenie płuc;
- zapalenie ucha środkowego;
- zapalenie krtani;
- drgawki;
- biegunka.
Jak wygląda leczenie odry?
Nie ma skutecznego leku, który pokona wirusa wywołującego chorobę jaką jest odra. Leczenie jest więc wyłącznie objawowe i sprowadza się do łagodzenia uciążliwych symptomów. W odrze mogą być stosowane leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, syropy od kaszlu, tabletki i spraye na ból gardła. Chore dzieci powinny pozostać w łóżku, odpoczywać i pić dużo płynów. Zalecana jest lekkostrawna, ale bogata w witaminy dieta. Poleca się również izolację dziecka w celu ograniczenia rozprzestrzeniania wirusa. Wskazane jest częste wietrzenie pomieszczenia chorego i używanie środków dezynfekcyjnych, aby zakażenie nie przeszło na pozostałych domowników.
Odrę leczy lekarz rodzinny – może zlecić badania wirusologiczne, kiedy nie jest pewny diagnozy. Odra za każdym razem jest zgłaszana przez lekarza do Sanepidu – każdy przypadek jest tam odnotowany, dlatego dostępne są dokładne i wiarygodne dane na jej temat.
Czasem natężenie objawów jest na tyle małe, że początkowo łatwo pomylić ją z inną chorobą. Jeżeli objawy nie są mocno nasilone, chory może pozostać w domu pod opieką bliskich. W niektórych przypadkach jednak pacjent zostaje skierowany na oddział zakaźny szpitala, np. gdy stan zdrowia znacznie pogarsza się, wysoka temperatura nie daje się zbić lub pojawia się podejrzenie powikłań – np. zapalenia płuc lub ucha.
Przy zachorowaniu na odrę niektórzy chorzy dostają zastrzyk z immunoglobuliną. Podaje się go osobom, które są narażone na szczególnie ciężki przebieg choroby lub ryzyko poważnych powikłań:
- osoby z chorobami upośledzającymi odporność i niedoborami odporności;
- kobiety w ciąży lub starające się o dziecko;
- dzieci z nowotworami;
- dzieci z uczuleniami na antybiotyki.
Przeczytaj także o: