Osobowość paranoiczna

Paranoidalne zaburzenie osobowości jest jednym z najpoważniejszych zaburzeń osobowości. Osoby dotknięte tym problemem są bardzo podejrzliwe w stosunku do innych ludzi. Są przekonani, że ludzie chcą im zaszkodzić i dlatego często zachowują się drażliwie i agresywnie. Podczas terapii osoby dotknięte chorobą mogą wspólnie z terapeutą wypracować korzystniejsze wzorce zachowań i myślenia.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku osobowości paranoicznej? 

Osoby z paranoidalnym zaburzeniem osobowości rzadko spotykają się z psychoterapeutą. Nie zauważają, że ich myśli, uczucia i zachowanie są nieodpowiednie. Zamiast tego widzą problem w bliźnich, którzy chcą ich skrzywdzić. Jeżeli zauważyłeś u siebie lub u osoby ci bliskiej objawy osobowości paranoidalnej, skorzystaj z możliwości rozmowy z kompetentnym specjalistą TELEMEDI za pomocą wideokonsultacji.

Podstawowe informacje

• Osobowość paranoiczna charakteryzuje się tym, że osoba nim dotknięta nie ma zaufania do innych ludzi. Chorzy nieustannie zakładają, nie mając na to żadnych dowodów, że inni chcą ich skrzywdzić.
• Na przykład jeśli kolega z pracy uśmiechnie się do nich w przyjazny sposób, czują się wyśmiani. Jeśli ich partnera nie ma w domu, są przekonani, że ich zdradza. Jeśli osoby z osobowością paranoiczną czują się zagrożone, wpadają w złość i kontratakują. Są niezwykle wytrwali w swojej wrogości i nie da się ich przekonać, że ich podejrzenia są bezpodstawne.
• Typowe dla paranoidalnego zaburzenia osobowości jest też to, że osoby nim dotknięte reagują nadwrażliwie na krytykę i zawsze obwiniają innych ludzi za niepowodzenia we własnym życiu. W szkole to nauczyciel jest winien złym ocenom, w pracy to szef, jeśli coś nie idzie zgodnie z oczekiwaniami.
• Z powodu swojej podejrzliwej i wrogiej natury osoby z osobowością paranoiczną są nielubiane przez innych i często kłócą się z otoczeniem. Ponieważ nie ufają też przyjaciołom, nie mają prawie żadnych kontaktów towarzyskich.
• Istnieją też inne zaburzenia osobowości. Cechą wspólną tych chorób jest to, że indywidualne cechy osobowości są tak skrajne, że powodują problemy dla osoby nimi dotkniętej lub dla jej otoczenia. Problematyczne cechy osobowości są stabilne i długotrwałe, a ich początki sięgają okresu dojrzewania lub wczesnej dorosłości.
• Paranoidalne zaburzenie osobowości jest uważane za rzadkie zaburzenie osobowości. Eksperci szacują, że cierpi na nią od 0,4 do 2,5 procent populacji. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Liczba osób faktycznie dotkniętych tym problemem jest prawdopodobnie wyższa, ponieważ tylko nieliczni chorzy szukają profesjonalnej pomocy.

Objawy

Zaburzenia osobowości zasadniczo charakteryzują się myślami, spostrzeżeniami, emocjami i zachowaniami, które znacznie odbiegają od tego, co jest społecznie akceptowane. Rozwijają się w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości i są trwałe.

Poza tymi ogólnymi kryteriami zaburzeń osobowości paranoidalne zaburzenie osobowości według Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (ICD-10) jest obecne, jeśli występują co najmniej cztery z poniższych objawów.

Osoby dotknięte schorzeniem:

• są nadmiernie wrażliwe na niepowodzenia,
• mają tendencję do pielęgnowania długotrwałych urazów; nie wybaczają zniewag i braku szacunku,
• są bardzo podejrzliwi i przeinaczają fakty, interpretując neutralne lub przyjazne działania innych jako wrogie lub pogardliwe,
• są kłótliwi i domagają się swoich praw, nawet jeśli są one nieracjonalne,
• często brakuje im wiary w wierność partnera, nawet gdy nie ma ku temu powodów,
• są bardzo egocentryczni i aroganccy,
• często są pochłonięci myślami spiskowymi, które wykorzystują do wyjaśniania wydarzeń w swoim otoczeniu lub ogólnie w świecie.

Osobowość paranoiczna: przyczyny i czynniki ryzyka

Dokładne przyczyny powstawania zaburzeń osobowości nie zostały jeszcze wyjaśnione – dotyczy to również osobowości paranoicznej. Eksperci zakładają, że w rozwój tego zaburzenia zaangażowane są różne czynniki. Z jednej strony pewną rolę odgrywają predyspozycje genetyczne, z drugiej edukacja i inne wpływy środowiskowe również przyczyniają się do rozwoju paranoidalnego zaburzenia osobowości.

Należą do nich przede wszystkim stresujące wydarzenia, które przygotowują grunt pod rozwój zaburzeń psychicznych. Osoby z paranoidalnym zaburzeniem osobowości często zgłaszają też traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, na przykład fizyczne lub emocjonalne znęcanie się.

Eksperci podejrzewają też, że dzieci, które otrzymują mało uwagi i miłości, mogą stać się sfrustrowane i w konsekwencji rozwinąć agresję. Niektórzy przenoszą to na innych ludzi i stają się wobec nich podejrzliwi. Ponieważ spodziewają się, że będą mieli tylko złe doświadczenia z innymi ludźmi, zachowują się agresywnie. Takie zachowanie wywołuje z kolei konflikty, które utwierdzają ich w złej opinii o innych. Tworzy to błędne koło, które trudno przerwać i które może przyczynić się do rozwoju paranoicznego zaburzenia osobowości.

Temperament człowieka również odgrywa rolę w rozwoju osobowości paranoicznej. Szczególnie zagrożone są dzieci, które z natury mają duże skłonności do agresji.

Paranoidalne zaburzenie osobowości: badanie i diagnoza

Osoby z osobowością paranoiczną rzadko szukają profesjonalnej pomocy. Z jednej strony nie postrzegają swojej percepcji i zachowań jako zaburzonych, a z drugiej nie ufają psychologom i lekarzom. Jeśli szukają leczenia, to często z powodu dodatkowych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja.

Wywiad lekarski

Aby zdiagnozować paranoiczne zaburzenie osobowości, psychiatra/terapeuta i pacjent muszą przeprowadzić kilka rozmów (anamneza). W trakcie tego procesu specjalista może zadawać następujące pytania, na przykład:

• Czy często podejrzewasz, że za tym, co mówią lub robią inni, kryje się jakieś ukryte znaczenie?
• Czy często masz wrażenie, że inni ludzie chcą cię skrzywdzić?
• Czy często wydaje ci się, że twój partner cię zdradza?

Paranoidalne zaburzenie osobowości: test

Aby zdiagnozować paranoidalne zaburzenie osobowości, psychiatra/terapeuta często używa również kwestionariuszy osobowości, takich jak Freiburg Personality Inventory (FPI). Pomocne mogą być także ustrukturyzowane wywiady kliniczne.

UWAGA: W internecie można znaleźć wiele autotestów na paranoidalne zaburzenie osobowości. Mogą one pomóc cierpiącym w dokonaniu wstępnej oceny, ale nie zastąpią diagnozy postawionej przez terapeutę lub psychiatrę.

Aby wykluczyć, że przyczyną objawów są problemy organiczne lub nadużywanie narkotyków, konieczne jest także przeprowadzenie badań fizycznych – zwykle badań krwi, ewentualnie także rezonansu magnetycznego (MRI) mózgu (aby wykluczyć ewentualne uszkodzenie mózgu).

Osobowość paranoidalna: leczenie

Paranoidalne zaburzenie osobowości jest trudne do leczenia, ponieważ osoby na nie cierpiące z trudem zwierzają się innym ludziom. Aby jednak leczenie było skuteczne, konieczne jest, by pacjent zaangażował się w pracę z terapeutą.

• Terapia poznawczo-behawioralna: Istnieją różne metody leczenia paranoidalnego zaburzenia osobowości. Terapia poznawczo-behawioralna ma na celu zmianę niekorzystnych sposobów myślenia lub schematów myślowych. Celem jest to, by osoba dotknięta chorobą zakwestionowała swoją nieufność wobec innych ludzi i nauczyła się społecznych sposobów radzenia sobie z innymi ludźmi. Dzieje się tak dlatego, że wiele osób dotkniętych chorobą cierpi z powodu izolacji, która jest konsekwencją ich zachowania. Trening umiejętności społecznych jest więc ważną częścią terapii. Aby kontrolować agresywne impulsy, terapeuta opracowuje z pacjentem nowe strategie.
• Terapia w grupach Balinta: W opracowanej przez Balinta psychoanalitycznie zorientowanej terapii, terapeuta pokazuje pacjentowi jego autodestrukcyjne zachowania. Zazwyczaj pacjenci nie ufają terapeucie i wycofują się lub reagują wobec niego agresywnie. Poprzez taką interakcję terapeuta może zilustrować, w jaki sposób brak zaufania powoduje problemy z innymi ludźmi.

Osobowość paranoiczna: rodzina

Osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości mają duże trudności w relacjach międzyludzkich. Nieustannie spodziewają się, że zostaną zdradzeni i zranieni przez innych. Takie przekonanie tworzy wrogą atmosferę.

Dla bliskich ciągła nieufność jest wielkim ciężarem. Często czują się bezradni, bo nie mogą wpłynąć na zachowanie osoby dotkniętej chorobą. Jednak to, co możesz zrobić jako krewny, to:

• Bądź świadomy, że niewłaściwe zachowanie bliskiej osoby jest spowodowane jej zaburzeniem osobowości.
• Staraj się nie odbierać jej ataków personalnie.
• Poszukaj profesjonalnej pomocy. Nawet jeśli sama osoba dotknięta chorobą odmawia terapii, terapeuta lub poradnia mogą zaoferować ci wsparcie.

Osobowość paranoiczna: przebieg choroby i rokowanie

Jak wszystkie zaburzenia osobowości, paranoidalne zaburzenie osobowości zaczyna się we wczesnym okresie życia i ma przebieg przewlekły. W przeciwieństwie do innych zaburzeń psychicznych, zaburzeń osobowości nie da się wyleczyć, ponieważ są one głęboko zakorzenione w danej osobie.

Terapia może jednak pomóc pacjentowi pozytywnie wpłynąć na niekorzystne wzorce jego zachowań. Jednak prawdopodobieństwo korzystnego przebiegu choroby jest raczej niewielkie. Z jednej strony osoby dotknięte chorobą rzadko szukają pomocy terapeutycznej, a z drugiej strony mają trudności z zaangażowaniem się w proces terapii. Jednakże im wcześniej paranoidalne zaburzenie osobowości zostanie wykryte i leczone, tym lepsze jest rokowanie.

Pytania i odpowiedzi

Jak myślą paranoicy?

Osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości często myślą, że zostały bardzo i nieodwracalnie skrzywdzone przez innych. Szukają możliwych obelg, docinków, gróźb i zdrady oraz ukrytych wiadomości w uwagach i działaniach innych ludzi ze swojego otoczenia.

Jak rozpoznać, że ktoś ma paranoję?

Lekarz podejrzewa paranoiczne zaburzenia osobowości, kiedy pacjenci uparcie trzymają się poglądów na temat siebie lub innych, które nie mają nic wspólnego z rzeczywistością. Wykazują niewłaściwe wzorce myślenia lub zachowania, których nie zmieniają pomimo negatywnych konsekwencji takiego zachowania.

Skąd mam wiedzieć, że mam paranoję?

Osobowość paranoiczna charakteryzuje się przesadną wrażliwością na odrzucenie, szczególną wrażliwością i ciągłą nieufnością. Chorzy na paranoję czują się ofiarami i mają wrażenie, że nie są rozumiani przez otoczenie. Jakakolwiek krytyka jest przez nich postrzegana jako nieuzasadniona, wroga lub pogardliwa.

Źródła

• Waldinger, Robert J. (1 August 1997). Psychiatry for Medical Students. American Psychiatric.
• MacManus, Deirdre; Fahy, Tom (August 2008). „Personality disorders”. Medicine. 36.
• Jakubik: Zaburzenia osobowości.