Padaczka (epilepsja)

Epilepsja (łac. epilepsia) nazywana jest również po polsku padaczką i często potocznie określana jako zaburzenie napadowe. Epilepsja jest dysfunkcją mózgu. Wywoływana jest przez reakcję komórek nerwowych, które nagle wyzwalają jednocześnie silne impulsy nerwowe i rozładowują się elektrycznie.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku padaczki? 

W celu zapobiegania napadom padaczkowym konieczne jest stosowanie odpowiednich leków. Z pomocą tych leków wielu pacjentów może żyć bez napadów epilepsji. Dzięki wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI można otrzymać odpowiednią receptę na leki przeciwpadaczkowe.

Podstawowe informacje

• Opis: Epilepsja charakteryzuje się występowaniem napadów padaczkowych. Są to krótkotrwałe dysfunkcje mózgu, w których komórki nerwowe wyładowują się elektrycznie i to w ekstremalnej formie.
• Formy epilepsji: Istnieją różne rodzaje napadów i form padaczki, na przykład napady uogólnione (takie jak nieobecności lub „grand mal” – napad toniczno-kloniczy), napady ogniskowe, padaczka Rolanda, zespół Lennoxa-Gastauta, zespół Westa itp.
• Przyczyny: Częściowo nieznane, częściowo spowodowane inną chorobą (uszkodzenie mózgu lub zapalenie opon mózgowych, wstrząs mózgu, udar mózgu, cukrzyca itp.). Eksperci uważają, że często to połączenie predyspozycji genetycznych i innej choroby prowadzi do padaczki.
• Leczenie: Zazwyczaj za pomocą leków (leki przeciwpadaczkowe). Jeśli te działania nie przynoszą wystarczających rezultatów, czasami rozważa się leczenie chirurgiczne lub elektryczną stymulację układu nerwowego (np. stymulację nerwu błędnego).

Co to jest epilepsja?

Epilepsja (padaczka) jest jednym z najczęstszych tymczasowych zaburzeń czynnościowych mózgu. Charakteryzuje się ona napadami padaczkowymi. W tych napadach komórki nerwowe (neurony) w mózgu nagle wyzwalają impulsy, w sposób nieskoordynowany i niekontrolowany, przez krótki czas.

Napady takie mogą mieć różną intensywność. Ich skutki są zróżnicowane. Na przykład, niektórzy pacjenci odczuwają jedynie lekkie drżenie lub mrowienie poszczególnych mięśni. Inni są przez chwilę „nieobecni”. W najgorszym przypadku dochodzi do niekontrolowanego napadu drgawek całego ciała i krótkotrwałej utraty przytomności.

Epilepsja – definicja

Według International League Against Epilepsy (ILAE) padaczkę rozpoznaje się w następujących przypadkach:

• Co najmniej dwa napady padaczkowe występują w odstępie ponad 24 godzin. Napady te zazwyczaj pojawiają się „znikąd” (napady niesprowokowane). Z kolei w rzadszych postaciach padaczki można zidentyfikować czynniki wyzwalające napady, takie jak bodźce świetlne, dźwięki lub ciepła woda (napady odruchowe).
• Mimo wystąpienia tylko jednego niesprowokowanego napadu lub napadu odruchowego, prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych napadów w ciągu następnych 10 lat wynosi co najmniej 60 procent. Ryzyko to jest tak samo wysokie, jak ogólne ryzyko nawrotu choroby po dwóch nieprowokowanych napadach.
• Występuje tzw. zespół padaczkowy, np. zespół Lennoxa-Gastauta (LGS). Zespoły padaczkowe rozpoznaje się na podstawie określonych ustaleń, do których należą m.in. rodzaj napadów, elektryczna czynność mózgu (EEG), wyniki badań obrazowych oraz wiek wystąpienia choroby.

Należy odróżnić tzw. napady sporadyczne od „prawdziwej” padaczki. Są to pojedyncze napady padaczkowe, które mogą wystąpić w przebiegu różnych chorób. Jak tylko właściwa choroba ustąpi, te sporadyczne napady również się kończą. Jednym z przykładów są drgawki gorączkowe – te napady padaczkowe występują w połączeniu z gorączką, szczególnie u małych dzieci. Jednocześnie nie ma dowodów na istnienie infekcji mózgu lub innej konkretnej przyczyny.

Ponadto sporadycznie mogą wystąpić drgawki np. w przypadku ciężkich zaburzeń krążenia, zatruć (lekami, metalami ciężkimi), stanów zapalnych (np. zapalenie opon mózgowych), wstrząsu mózgu lub zaburzeń metabolicznych.

Padaczka – częstość występowania

W krajach uprzemysłowionych, takich jak Polska, od pięciu do dziewięciu na każde 1000 osób cierpi na epilepsję. Co roku zapada na nią około 40 do 70 osób na 100 000. Ryzyko rozwoju choroby jest największe w dzieciństwie i po 50-60 roku życia. Padaczka może jednak wystąpić w każdym wieku. W Polsce na padaczkę cierpi około 400 tysięcy osób.

Ogólnie rzecz biorąc, ryzyko zachorowania na padaczkę w ciągu życia wynosi obecnie od trzech do czterech procent, przy czym tendencja jest rosnąca, ponieważ w populacji wzrasta odsetek osób starszych.

Formy epilepsji

Istnieje wiele różnych form i przejawów epilepsji. Klasyfikacje w literaturze są jednak różne. Często stosowana (przybliżona) klasyfikacja jest następująca:

• Napady padaczkowe uogólnione i zespoły padaczkowe: W tym przypadku napady padaczkowe dotyczą całego mózgu. W zależności od rodzaju napadu napady uogólnione są dalej dzielone, na przykład na napad toniczny (kończyny kurczą się i sztywnieją), napad kloniczny (powolne drgawki dużych grup mięśni) lub napad toniczno-kloniczny („grand mal”).
• Napady padaczkowe ogniskowe (częściowe) i zespoły padaczkowe: W tym przypadku napady są ograniczone do pewnego obszaru mózgu. Objawy napadu zależą od funkcji tego obszaru. Na przykład możliwe są drgawki ręki (napad ruchowy) lub zmiany w widzeniu (napad wzrokowy). Padaczka może również rozpocząć się ogniskowo, ale następnie rozprzestrzenić się na cały mózg. W ten sposób rozwija się napad padaczkowy uogólniony.

Obok tych dwóch dużych kategorii napadów padaczkowych wyróżnia się napady o niejasnej przyczynie oraz napady padaczkowe, których nie można sklasyfikować.

Napad padaczkowy

W napadzie padaczkowym cały mózg (napad uogólniony) lub ograniczona część mózgu (napad ogniskowy) nagle staje się nadmiernie aktywny. Cały taki napad trwa często tylko kilka sekund, czasem trochę dłużej. Z reguły jednak napad padaczkowy kończy się najpóźniej po dwóch minutach.

Po napadzie padaczkowym bardzo często następuje faza wtórna: mimo że komórki mózgowe nie wyładowują się już w sposób nieprawidłowy, zaburzenia mogą występować jeszcze przez kilka godzin. Należą do nich np. zaburzenia uwagi, zaburzenia mowy, zaburzenia pamięci lub nastroje agresywne. Zdarza się jednak, że po napadzie padaczkowym człowiek odzyskuje przytomność już po kilku minutach.

Napad padaczkowy – pierwsza pomoc

W większości przypadków napad padaczkowy nie jest groźny i kończy się samoistnie w ciągu kilku minut. Jeśli jesteś świadkiem takiego napadu, powinieneś postępować zgodnie z poniższymi zasadami, aby pomóc pacjentowi:

• Zachowaj spokój!
• Nie zostawiaj chorego samego, uspokój go!
• Chroń chorego przed obrażeniami!
• Nie przytrzymuj chorego!

Poza tym pamiętaj, aby podjąć następujące czynności:

• Usuń niebezpieczne przedmioty: Na przykład usuń z najbliższego otoczenia chorego szklanki, sztućce, stół, krzesła lub wazony. Jeśli chory trzyma w ręku coś potencjalnie niebezpiecznego, nie należy odbierać mu tego siłą. Zamiast tego możesz rozładować niebezpieczeństwo w inny sposób. Możesz na przykład owinąć nóż szmatką lub odłamać palący się papieros.
• Chroń głowę chorego: Jeśli ktoś doznaje poważnego napadu padaczkowego lub traci przytomność podczas napadu, najważniejszą rzeczą jest ochrona jego głowy. Można na przykład podłożyć pod głowę chorego kurtkę lub poduszkę. Należy również poluzować wszystkie krępujące jego ruchy ubrania.
• Nie wkładaj niczego między zęby chorego! Niektórzy ludzie podczas napadu epileptycznego gryzą się w język. Nie należy jednak nigdy wpychać niczego między zęby pacjenta, a już na pewno nie na siłę! Zarówno chory, jak i Ty możecie zostać przy tym poszkodowani.
• Nie przytrzymuj chorego! Bardzo ważne jest również, aby nie przytrzymywać pacjenta podczas skurczów i drgawek mięśniowych. W przeciwnym razie może dojść do złamania jego kości.
• Dodawaj otuchy choremu: Zarówno podczas napadu, jak i po jego zakończeniu, chorzy mogą być bardzo niespokojni i czuć się źle. Wspieraj ich i spraw, by czuli się bezpiecznie.
• Uwzględnij uczucie wstydu u chorego: Podczas napadów padaczkowych w miejscach publicznych należy zapobiegać gromadzeniu się osób postronnych. Jeśli podczas napadu chory wydali mocz lub kał, należy przykryć miejsce zdarzenia kurtką lub kocem.
• Zmierz czas trwania napadów: Podczas napadu należy zwracać uwagę na czas. Dzięki temu dowiesz się, czy napad padaczkowy trwa wyjątkowo długo i czy należy wezwać karetkę.

Po napadzie

• Sprawdź drożność dróg oddechowych chorego: Po napadzie należy sprawdzić, czy drogi oddechowe chorego są drożne.
• Pozycja leżąca: Niektórzy chorzy po napadzie padaczkowym są bardzo wyczerpani i chcą odpocząć. Wtedy najlepiej jest ułożyć ich w stabilnej pozycji leżącej bocznej.

Kiedy należy wezwać lekarza?

Wiele osób z padaczką czuje się znowu zupełnie dobrze już kilka minut po napadzie. Nie potrzebują pomocy medycznej. Jednak w przypadku wystąpienia napadu padaczkowego w następujących sytuacjach należy zadzwonić na pogotowie ratunkowe:

• Napad trwa dłużej niż pięć minut. Jest to potencjalnie zagrażający życiu stan padaczkowy. Należy niezwłocznie podjąć leczenie farmakologiczne!
• Wkrótce po pierwszym napadzie następuje drugi napad, przy czym pacjent w międzyczasie nie odzyskuje przytomności. Taka seria napadów musi być również leczona farmakologicznie!
• Pacjent zranił się podczas napadu lub podejrzewasz, że doszło do zranienia.
• Jeśli nie jesteś pewien, czy rzeczywiście jest to napad padaczkowy.
• Jeśli chory po raz pierwszy ma napad padaczkowy.
• Jeśli pacjent jest zdiagnozowanym epileptykiem, ale jego obecny napad padaczkowy jest nietypowy.

Epilepsja u dzieci

Padaczka bardzo często pojawia się w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym. Jest to jedna z najczęstszych chorób ośrodkowego układu nerwowego w tej grupie wiekowej. W Polsce i innych krajach uprzemysłowionych co roku na 100 000 dzieci około 50 zapada na padaczkę.

Regularne przyjmowanie leków może zazwyczaj zapobiec kolejnym napadom padaczkowym u młodych pacjentów. Ważny jest również zdrowy tryb życia: jeśli napady padaczkowe są „wyzwalane” przez pewne czynniki (np. brak snu, migoczące światło, pewne hałasy itp.), należy ich w miarę możliwości unikać.

Podsumowując, padaczka u dzieci jest w wielu przypadkach łatwo uleczalna, a obawy wielu rodziców, że padaczka może upośledzać rozwój dziecka, są zwykle bezpodstawne.

Epilepsja – objawy

Dokładne objawy epilepsji zależą od postaci choroby i nasilenia napadów padaczkowych. Na przykład najłagodniejsza odmiana napadu uogólnionego polega jedynie na krótkotrwałej „nieobecności” psychicznej.

Na drugim końcu skali znajduje się tzw. grand mal seizure: najpierw całe ciało kurczy się i sztywnieje (faza toniczna). Następnie zaczyna drgać w sposób niekontrolowany (faza kloniczna). Podczas takiego napadu toniczno-klonicznego pacjenci są nieprzytomni.

Inną ciężką postacią padaczki jest tak zwany status epilepticus: jest to napad padaczkowy, który trwa dłużej niż pięć minut. Czasami występuje również seria kilku napadów w krótkim odstępie czasu, pomiędzy którymi pacjent nie odzyskuje pełnej świadomości. Takie sytuacje są nagłymi przypadkami, które muszą być jak najszybciej leczone przez lekarza pogotowia ratunkowego!

Padaczka – przyczyny i czynniki ryzyka

Rozwój padaczki jest zróżnicowany i złożony. Często również dokładny przebieg choroby pozostaje ukryty. Na przykład w niektórych przypadkach mimo nowoczesnych metod diagnostycznych nie udaje się ustalić konkretnej przyczyny napadów padaczkowych, chociaż istnieją wyraźne przesłanki wskazujące na przyczynę w mózgu. Jest to tzw. padaczka niewyjaśniona (kryptogenna).

Czasami nie potrafimy w ogóle wyjaśnić, dlaczego pacjent ma napady padaczkowe. Nie ma żadnych wskazówek co do przyczyny, takich jak patologiczne zmiany w mózgu lub zaburzenia metaboliczne. Taką sytuację lekarze nazywają padaczką idiopatyczną.

Ostatnio jednak termin ten został zastąpiony terminem „padaczki genetycznej”: u wielu osób z padaczką przypuszczalnie lub w sposób oczywisty występują zmiany genetyczne, na przykład w neuroreceptorach. Zdaniem ekspertów takie zmiany genetyczne mogą przyczynić się do rozwoju padaczki. Niemniej jednak zazwyczaj nie jest to choroba dziedziczna. Rodzice najczęściej przekazują swoim dzieciom jedynie skłonność do zapadnięcia na epilepsję. Choroba rozwija się dopiero wtedy, gdy zadziałają czynniki zewnętrzne (takie jak brak snu lub zmiany hormonalne).

Wreszcie – w odniesieniu do przyczyn istnieje jeszcze inna grupa padaczek: jako przyczynę napadów padaczkowych u wielu pacjentów można w tym wypadku wskazać na przykład zmiany strukturalne w mózgu lub pewne choroby podstawowe. Lekarze nazywają to padaczką objawową lub – według nowszej terminologii – padaczką strukturalną/metaboliczną. Dotyczy to na przykład napadów padaczkowych spowodowanych przez wrodzone wady rozwojowe mózgu lub uszkodzenia mózgu nabyte przy urodzeniu. Do możliwych przyczyn padaczki należą również urazy czaszkowo-mózgowe, guzy mózgu, udar mózgu, zapalenie mózgu lub opon mózgowych, jak również zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, choroby tarczycy itp.).

UWAGA: Czasami padaczka ma zarówno podłoże genetyczne, jak i strukturalne/metaboliczne. Na przykład u niektórych osób z genetyczną skłonnością do napadów padaczkowych dopiero udar mózgu, zapalenie opon mózgowych, zatrucie lub inna specyficzna choroba wyzwala zaburzenia padaczkowe.

Padaczka – badania i diagnostyka

W przypadku wystąpienia napadu padaczkowego po raz pierwszy pacjent powinien zostać zbadany przez lekarza. Lekarz może ustalić, czy napad był istotnie spowodowany padaczką, czy też miał inne przyczyny. Osobą pierwszego kontaktu jest tutaj zazwyczaj lekarz rodzinny. W razie potrzeby skieruje on pacjenta do specjalisty zajmującego się zaburzeniami układu nerwowego (neurologa).

Rozmowa wstępna z lekarzem

Pierwszym krokiem na drodze do rozpoznania padaczki jest zebranie wywiadu chorobowego (anamnezy). W tym celu lekarz przeprowadza szczegółową rozmowę z pacjentem (jeśli jest pełnoletni) i osobami towarzyszącymi (np. jego rodzicami, partnerem). Lekarz poprosi chorego o szczegółowe opisanie napadu padaczkowego. Korzystnie jest, gdy obecne są przy tym osoby, które były świadkami napadu. Osoba dotknięta chorobą często nie pamięta dobrze, jaki był przebieg napadu. Lekarz może wykorzystać te informacje do oceny wzorca napadów (historia napadów).

UWAGA: Czasami dostępne są zdjęcia lub nagrania wideo z napadu padaczkowego. Mogą one być bardzo pomocne dla lekarza, zwłaszcza jeśli skupiają się na twarzy pacjenta, bowiem jego oczy są ważnym elementem objawów napadu i pomagają lekarzowi w odróżnieniu napadu padaczkowego od innych możliwych schorzeń.

Podczas wywiadu lekarz zapyta również o możliwe czynniki wyzwalające napad (np. migoczące światło), wszelkie choroby podstawowe oraz znane przypadki padaczki w rodzinie.

Badania

Po przeprowadzeniu wywiadu następuje badanie fizykalne. Stan układu nerwowego sprawdzany jest również za pomocą różnych testów i badań (badanie neurologiczne). Obejmuje to pomiar fal mózgowych (elektroencefalografia, EEG) – czasami padaczka może być rozpoznana na podstawie typowych zmian krzywej w EEG. Jednak w padaczce EEG może być również niejednoznaczne.

Obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI) jest bardzo ważne w diagnostyce napadów padaczkowych. W ten sposób uzyskuje się szczegółowe obrazy przekrojowe mózgu. Pozwala to lekarzowi zidentyfikować ewentualne uszkodzenia lub wady rozwojowe mózgu jako możliwą przyczynę napadu.

Oprócz MRI wykonuje się czasem tomografię komputerową czaszki (CCT). Szczególnie w ostrej fazie (krótko po napadzie) tomografia komputerowa może pomóc wykryć np. krwotok mózgowy jako czynnik sprawczy napadu.

Jeśli jako przyczynę napadu padaczkowego podejrzewa się zapalenie mózgu (encephalitis) lub inną chorobę podstawową, badania laboratoryjne mogą tutaj dostarczyć dodatkowych wyjaśnień. Na przykład badanie krwi może dać wskazówki dotyczące istniejącego w organizmie stanu zapalnego lub zmian metabolicznych. Jeśli lekarz podejrzewa, że przyczyną napadu jest zażywanie narkotyków, również zostaną wykonane odpowiednie badania krwi.

Ponadto lekarz może pobrać próbkę płynu mózgowo-rdzeniowego z kanału kręgowego za pomocą cienkiej igły (punkcja płynu mózgowo-rdzeniowego lub nakłucie lędźwiowe). Analiza w laboratorium pomaga np. wykryć lub wykluczyć istnienie zapalenia mózgu, zapalenia opon mózgowych lub guza mózgu.

W indywidualnych przypadkach mogą być konieczne dalsze badania, na przykład w celu wykluczenia innych rodzajów napadów lub wyjaśnienia podejrzenia pewnych chorób podstawowych.

Padaczka – leczenie

Długotrwałe leczenie pacjentów z padaczką jest zwykle prowadzone przez neurologa lub neurologa dziecięcego i młodzieżowego. Niekiedy sensowne może być również zwrócenie się do placówki lub kliniki specjalizującej się w leczeniu padaczki. Dotyczy to np. sytuacji, gdy diagnoza jest niejasna, napady padaczkowe występują mimo leczenia lub z padaczką związane są szczególne problemy.

Padaczka – terapia nie zawsze jest konieczna

Jeśli ktoś miał tylko jeden napad padaczkowy (jak dotąd), często można poczekać z leczeniem. W niektórych przypadkach wystarczy, aby pacjenci unikali znanych czynników wyzwalających (takich jak głośna muzyka, migoczące światło, gry komputerowe) i prowadzili odpowiedni styl życia. Obejmuje to m.in. regularny tryb życia, regularny i wystarczający sen oraz powstrzymanie się od spożywania alkoholu.

Ponadto pacjenci powinni zachować szczególną ostrożność w sytuacjach, w których nagły atak może mieć tragiczne konsekwencje. Dotyczy to na przykład sportów ekstremalnych, pracy na rusztowaniach i obsługi ciężkich maszyn. Jeśli to możliwe, epileptycy powinni unikać takich sytuacji.

W przypadku padaczki strukturalnej/metabolicznej lekarz leczy najpierw chorobę podstawową (zapalenie opon mózgowych, cukrzyca, choroby wątroby itp.). Również w tym przypadku pacjenci powinni unikać wszelkich czynników, które mogą wywołać napad padaczkowy.

Niekiedy jednak leczenie lekami przeciwpadaczkowymi jest wskazane nawet po wystąpieniu pojedynczego napadu. Tak może być na przykład w przypadku, gdy u pacjenta istnieje wysokie ryzyko wystąpienia kolejnych napadów. W przypadku bardzo specyficznych postaci padaczki (np. zespołu Lennoxa-Gastauta, padaczki płata skroniowego itp.) leczenie farmakologiczne również powinno być rozpoczęte natychmiast.

Na ogół lekarze zalecają leczenie padaczki najpóźniej po drugim napadzie.

Na ogół jednak to, kiedy i jak leczy się padaczkę, zależy zawsze od sytuacji danego pacjenta. Na przykład niektórzy pacjenci mają napady padaczkowe tylko co kilka lat. U innych napady występują częściej, ale są mniej dokuczliwe (np. tylko krótkie „stany nieobecności”). W takich przypadkach lekarz starannie rozważy korzyści i ryzyko związane z leczeniem padaczki. Bierze przy tym pod uwagę również gotowość pacjenta do przestrzegania zaleceń lekarza (adherence to therapy). Nie ma większego sensu przepisywanie leków, jeśli pacjent nie przyjmuje ich regularnie.

Leczenie farmakologiczne

Większości pacjentów z padaczką leki pomagają prowadzić życie bez napadów. Stosuje się tutaj tak zwane leki przeciwpadaczkowe. Hamują one nadmierną aktywność komórek nerwowych w mózgu. W ten sposób mogą one zmniejszyć ryzyko wystąpienia napadu. Z tego powodu są one również nazywane lekami przeciwdrgawkowymi (anticonvulsant drugs). Jednakże leki nie mogą nic poradzić na przyczynę epilepsji. Oznacza to, że leki przeciwpadaczkowe działają tylko objawowo, ale nie leczą padaczki.

Jako leki przeciwpadaczkowe stosowane są różne substancje czynne, na przykład lewetyracetam lub kwas walproinowy. Dla każdego pacjenta lekarz wybierze lek, który prawdopodobnie będzie działał najlepiej w danym przypadku. Ważną rolę odgrywa tutaj rodzaj napadów lub forma epilepsji. Ponadto przy wyborze leku przeciwpadaczkowego i jego dawki lekarz bierze pod uwagę możliwe działania niepożądane. Celem leczenia jest zapobieganie dalszym napadom (lub przynajmniej zmniejszenie ich liczby). Jednocześnie lek nie powinien powodować żadnych lub tylko tolerowane skutki uboczne.

W padaczce lekarz zazwyczaj przepisuje tylko jeden lek przeciwpadaczkowy (monoterapia). Jeśli lek ten nie przynosi pożądanego efektu lub powoduje ciężkie działania niepożądane, lekarz może, na zasadzie próby, zmienić lek na inny. Czasami trzeba wypróbować kilka preparatów, aż do znalezienia indywidualnie „najlepszego” leku przeciwpadaczkowego.

U niektórych pacjentów padaczka nie może być odpowiednio kontrolowana za pomocą monoterapii. W takim przypadku lekarz może przepisać dwa (lub więcej) rodzajów leków przeciwpadaczkowych. Taka terapia kombinowana jest starannie zaplanowana i monitorowana. Ogólna zasada jest taka, że im więcej różnych leków ktoś przyjmuje, tym bardziej prawdopodobne jest, że wystąpią niepożądane interakcje. Może również wzrosnąć ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Leki na padaczkę są często przyjmowane w postaci tabletek, kapsułek lub napojów. Niektóre z nich mogą być również podawane w formie zastrzyku, infuzji lub czopka.

UWAGA: Leki przeciwpadaczkowe mogą pomóc tylko wtedy, gdy są stosowane regularnie. Dlatego bardzo ważne jest, aby dokładnie przestrzegać zaleceń lekarza!

Jak długo trzeba stosować leki przeciwpadaczkowe?

Leki przeciwpadaczkowe przyjmowane są zwykle przez kilka lat. Jeśli dzięki leczeniu przez długi czas nie występują napady padaczkowe, pacjenci mogą czasami w porozumieniu z lekarzem spróbować odstawić lek. Nie należy jednak robić tego gwałtownie. Zamiast tego należy stopniowo zmniejszać dawkę leku, zgodnie z zaleceniami lekarza.

U niektórych pacjentów napady padaczkowe powracają (czasami dopiero po miesiącach lub latach). Należy wtedy ponownie przyjmować leki przeciwpadaczkowe. W przypadku innych pacjentów nawet po odstawieniu leków przeciwpadaczkowych nie występują napady padaczki. Może się tak zdarzyć, jeśli w międzyczasie przyczyna napadów (np. zapalenie opon mózgowych) została wyleczona.

Nie da się tego przewidzieć w poszczególnych przypadkach. Lekarz prowadzący pacjenta może jedynie ocenić, jak duże jest ryzyko wystąpienia napadów bez leków, na podstawie indywidualnej sytuacji pacjenta. W niektórych przypadkach epileptycy muszą być od początku przygotowani na to, że prawdopodobnie będą potrzebować leków przez całe życie – na przykład jeśli przyczyną padaczki jest trwałe uszkodzenie mózgu.

UWAGA: Nigdy nie należy samodzielnie przerywać przyjmowania leków na padaczkę – może to zagrażać życiu!

Leczenie operacyjne padaczki

U niektórych pacjentów padaczki nie można odpowiednio leczyć za pomocą leków. Jeśli napady powstają zawsze w określonym obszarze mózgu (napady ogniskowe), może być możliwe chirurgiczne usunięcie tej części mózgu (resekcja, operacja resekcyjna). W wielu przypadkach może to zapobiec przyszłym napadom padaczkowym.

Jednak operacja resekcyjna może być rozważana tylko w określonych warunkach. Na przykład wycięcie dotkniętego chorobą obszaru mózgu musi być stosunkowo bezpieczne. Ponadto nie może ona powodować żadnych niemożliwych do zaakceptowania niekorzystnych skutków dla pacjenta, takich jak poważne upośledzenie niektórych funkcji mózgu.

UWAGA: Operacje resekcyjne mózgu wykonywane są głównie u pacjentów, u których napady padaczkowe mają swoje źródło w płacie skroniowym mózgu.

Znacznie rzadziej wykonuje się w przypadku ciężkiej padaczki inne zabiegi chirurgiczne. Tak może być na przykład w przypadku pacjentów, którzy często doświadczają ciężkich napadów padaczkowych, podczas których mogą się poważnie zranić. W tym przypadku można rozważyć przecięcie spoidła wielkiego mózgu (kalozotomia). Chirurg przecina całość lub część tzw. ciała modzelowatego (spoidła półkul mózgowych). Jest to element łączący prawą i lewą półkulę mózgu. Ta interwencja może znacząco zmniejszyć liczbę napadów padaczkowych. Istnieje jednak ryzyko wystąpienia, jako efektu ubocznego, zaburzeń funkcji poznawczych. Dlatego należy bardzo dokładnie rozważyć korzyści i ryzyko związane z zabiegiem kalozotomii.

Procedury stymulacyjne

Jeśli leki przeciwpadaczkowe nie są wystarczająco skuteczne, oprócz operacji można zastosować tzw. zabiegi stymulacyjne. Polegają one na stymulowaniu pewnych struktur w mózgu lub tych, które do niego prowadzą (nerw błędny) za pomocą prądu o niskim natężeniu. Może to pomóc w walce z napadami padaczkowymi.

W leczeniu epilepsji stosuje się różne metody. Najczęstszą z nich jest stymulacja nerwu błędnego (vagus nerve stimulation – VNS), w której małe, zasilane bateriami urządzenie jest wszczepiane pod skórę lewego obojczyka pacjenta. Jest to rodzaj stymulatora serca, który jest podłączony do lewego nerwu błędnego w szyi za pomocą kabla, który również przebiega pod skórą. W określonych odstępach czasu (np. co pięć minut przez 30 sekund) urządzenie dostarcza łagodnych impulsów elektrycznych do nerwu. Może to znacznie zmniejszyć częstotliwość występowania napadów padaczkowych. W przypadku niektórych pacjentów potrzeba jednak kilku miesięcy, aby ten efekt się pojawił.

Podczas oddziaływania impulsów prądowych u niektórych pacjentów występuje wrażenie chrypki, chęć kaszlu lub uczucie dyskomfortu.

UWAGA: Stymulacja nerwu błędnego może również pozytywnie wpływać na współistniejącą depresję.

Inną metodą stymulacji jest głęboka stymulacja mózgu, DBS (od ang. deep brain stimulation). W tym przypadku małe elektrody są wszczepiane pacjentowi w określonych miejscach w mózgu. Stymulują one tkankę nerwową za pomocą impulsów elektrycznych. W wyniku tego u wielu pacjentów zmniejsza się liczba napadów padaczkowych. Możliwe skutki uboczne tego zabiegu to depresje i problemy z pamięcią. Głęboka stymulacja mózgu powinna być wykonywana tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach. W Polsce nie jest ona jeszcze zbyt rozpowszechniona jako metoda leczenia padaczki. Zabieg ten jest znacznie częściej stosowany u pacjentów z chorobą Parkinsona.

Leczenie stanu padaczkowego

Jeśli ktoś cierpi na stan padaczkowy (Status epilepticus), osoby postronne powinny natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe – istnieje bowiem poważne zagrożenie życia! Pacjentowi podaje się najpierw środek uspokajający (benzodiazepinę). Lek może być również podawany przez osoby postronne. Jeśli epileptyk ma przy sobie lek, jest on umieszczany pod policzkiem lub wprowadzany w postaci kremu do odbytu pacjenta, przez małą rurkę. Przybyły na miejsce lekarz pogotowia może również podać środek uspokajający w formie zastrzyku dożylnego. Następnie lekarz szybko zabiera pacjenta do szpitala. Tam kontynuuje się jego leczenie.

UWAGA: Jeśli po 30-60 minutach nadal nie udaje się zakończyć stanu padaczkowego, wielu chorych otrzymuje znieczulenie i jest sztucznie wentylowana.

Padaczka – przebieg i rokowanie

Przebieg i rokowanie w padaczce zależą od rodzaju napadów i formy padaczki. Istnieją również różnice w zależności od pacjenta. Z reguły u około połowy pacjentów występuje tylko jeden napad padaczkowy. W drugiej połowie przypadków wcześniej lub później dochodzi do kolejnego napadu. Po tym czasie, ryzyko wystąpienia napadów nadal wzrasta: około siedmiu na dziesięciu pacjentów, którzy mieli już dwa ataki, będzie miało kolejny napad padaczkowy w ciągu roku.

Szczególnie zagrożone są osoby, u których padaczka jest spowodowana chorobą podstawową, np. chorobą mózgu. Ryzyko wystąpienia kolejnych napadów jest u nich około dwukrotnie większe niż u pacjentów, u których padaczka wynika z predyspozycji genetycznych lub nie ma ustalonej przyczyny.

Unikanie napadów padaczkowych

Dzięki właściwemu i konsekwentnemu leczeniu w większości przypadków można uniknąć kolejnych napadów padaczkowych. Jednak pacjenci, aby zapobiec napadom, mogą zrobić jeszcze więcej. Na przykład wiele osób odczuwa korzystny wpływ wystarczającej ilości snu i regularnego kładzenia się spać (higiena snu).

Czasami napady padaczkowe są prowokowane przez pewne czynniki wyzwalające. W tym przypadku pacjenci powinni w jak największym stopniu ich unikać. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy znane są te czynniki wyzwalające. Pomocny może okazać się kalendarz napadów: pacjent zapisuje w nim dzień, godzinę i rodzaj każdego napadu, wraz z informacjami o aktualnie przyjmowanych lekach. Ponadto rejestrowane są również okoliczności towarzyszące i możliwe czynniki wyzwalające, np. praca przy komputerze, głośna muzyka, spożywanie alkoholu, brak snu, stres emocjonalny lub widok pewnych wzorów wizualnych (np. szachownicy). Pomaga to lekarzowi i pacjentowi w identyfikacji czynników wyzwalających.

Życie z padaczką

Jeśli epilepsja jest dobrze kontrolowana przez leczenie, pacjent może prowadzić w dużej mierze normalne życie. Należy jednak podjąć pewne środki ostrożności, aby uniknąć niebezpiecznych sytuacji:

• Nie należy używać noży elektrycznych ani maszyn do krojenia.
• Powstrzymaj się od kąpieli i zamiast tego weź prysznic. Nigdy nie pływaj bez towarzystwa. Śmierć w wyniku utonięcia jest około 20 razy częstsza wśród epileptyków niż w normalnej populacji!
• Zasadniczo należy jeździć na rowerze tylko w kasku i wybierać trasy o małym natężeniu ruchu.
• Wybieraj niskie łóżka (ryzyko upadku).
• Zabezpiecz ostre krawędzie w domu.
• Zachowaj bezpieczną odległość od dróg i zbiorników wodnych.
• Nie zamykaj się w toalecie. Zamiast tego umieść na toalecie tabliczkę „Zajęte”.
• Nie pal papierosów w łóżku!

UWAGA: Możliwość prowadzenia pojazdów lub zachowania prawa jazdy przez osobę chorą na padaczkę zależy od tego, czy jest ona zdolna do prowadzenia pojazdów. Poproś swojego neurologa o radę. On może najlepiej ocenić, jak duże jest ryzyko wystąpienia u Ciebie napadów. Chorzy na padaczkę, którzy wsiadają za kierownicę, mimo że nie są zdolni do prowadzenia pojazdów, stwarzają zagrożenie dla siebie i innych! Łamią również warunki ubezpieczenia auta.

Większość zawodów i sportów jest w zasadzie możliwa do wykonywania także przez epileptyków – zwłaszcza jeśli dzięki terapii napady padaczkowe już nie występują. W indywidualnych przypadkach lekarz prowadzący może najlepiej ocenić, czy pacjent powinien raczej zrezygnować z określonej aktywności lub rodzaju sportu. Może on również zalecić specjalne środki ostrożności.

Epilepsja – antykoncepcja i pragnienie posiadania dzieci

Niektóre leki przeciwpadaczkowe osłabiają działanie tabletek antykoncepcyjnych. I odwrotnie, tabletka antykoncepcyjna może również osłabiać skuteczność niektórych leków przeciwpadaczkowych. Kobiety z padaczką powinny omówić takie interakcje ze swoim lekarzem. Lekarz może zalecić stosowanie innego środka antykoncepcyjnego.

Jeśli kobiety z padaczką chcą mieć dzieci, powinny zdecydowanie omówić to ze swoim neurologiem – najlepiej jeszcze przed zajściem w ciążę. Może być konieczne dostosowanie leków na padaczkę w czasie ciąży. Leki przeciwpadaczkowe w większych dawkach mogą zaburzać rozwój dziecka lub powodować u niego wady rozwojowe (do 12 tygodnia ciąży). Ryzyko to jest również większe w przypadku terapii kombinowanej (kilka leków przeciwpadaczkowych) niż w przypadku monoterapii (leczenie jednym lekiem przeciwpadaczkowym). Lekarz weźmie to pod uwagę przy planowaniu terapii.

Szczególne właściwości mają w tym wypadku również preparaty kwasu foliowego, które są zalecane wszystkim kobietom w okresie ciąży – niektóre leki przeciwpadaczkowe obniżają poziom kwasu foliowego w organizmie. Z tego powodu kobiety z padaczką mogą potrzebować większej dawki kwasu foliowego.

Jeśli napad padaczkowy wystąpi w czasie ciąży, zazwyczaj nie ma powodu do obaw: napad zazwyczaj nie szkodzi nienarodzonemu dziecku – chyba że jest to długotrwały, uogólniony napad lub przyszła matka, w jego wyniku dozna poważnego urazu, ale zdarza się to bardzo rzadko. Ogólnie rzecz biorąc, napady padaczkowe w czasie ciąży nie są zbyt częste; około dwie trzecie kobiet z padaczką nie ma ich przez całe dziewięć miesięcy ciąży. Większość kobiet z padaczką rodzi zupełnie zdrowe dzieci.

Pytania i odpowiedzi

Czy epilepsja jest poważną chorobą?

Padaczki są trudne do leczenia. Istnieje nie jeden, ale ponad 30 rodzajów padaczki. Około 60-70% wszystkich padaczek można dobrze leczyć farmakologicznie (całkowite ustąpienie napadów lub bardzo mała liczba napadów przy dobrej tolerancji leku). Epilepsja jest chorobą psychiczną.

Jak można dostać epilepsji?

W zasadzie każdy może mieć napady padaczkowe. O epilepsji mówimy tylko wtedy, gdy napady powtarzają się bez żadnej konkretnej przyczyny.

Co nasila napady padaczkowe?

U niektórych osób z epilepsją bodźce takie jak migoczące światła w dyskotece mogą wywołać napad. Pewne określone okoliczności mogą również czasami prowadzić do napadów: na przykład zbyt mała ilość snu, brak tlenu, zatrucie, alkohol lub – szczególnie u dzieci – wysoka gorączka.

Jakich pokarmów unikać przy padaczce?

Napady nie są wywoływane przez określone pokarmy lub dodatki do żywności, ale niektórzy chorzy źle reagują na gluten, produkty sojowe, przetworzony cukier, glutaminian sodu (MSG) i sztuczne słodziki (zwłaszcza aspartam).

Czy kawa może powodować epilepsję?

W bardzo dużych dawkach lub u dzieci kofeina powoduje podniecenie i stany podobne do odurzenia. U dzieci opisywano również napady lęku i halucynacje. U osób z odpowiednią skłonnością kofeina może wywoływać lub nasilać napady padaczkowe.

Czy niedobór magnezu może powodować padaczkę?

Magnez jest blokerem pobudzającego receptora NMDA w mózgu. Jeśli brakuje magnezu, receptor ten jest zahamowany, co prowadzi do zwiększonego pobudzenia komórek nerwowych. W skrajnych przypadkach może to doprowadzić do napadu padaczkowego.

Źródła

• Hammer GD, McPhee SJ, eds. (2010). „7”. Pathophysiology of disease : an introduction to clinical medicine (6th ed.). New York: McGraw-Hill Medical.
• Longo DL (2012). „369 Seizures and Epilepsy”. Harrison’s principles of internal medicine (18th ed.). McGraw-Hill.
• Chang BS, Lowenstein DH (September 2003). „Epilepsy”. The New England Journal of Medicine. 349 (13).

Przeczytaj także o:

Choroby skóry