Przetaczanie krwi – co warto wiedzieć i jak przebiega ten proces?

Transfuzja krwi to procedura stosowana w leczeniu niedokrwistości, krwotoków i chorób hematologicznych. W artykule wyjaśniamy, na czym polega przetaczanie krwi, jakie są jego etapy, wskazania oraz potencjalne powikłania. Poznaj zasady bezpieczeństwa i prawa pacjenta przed oraz po transfuzji.

Wprowadzenie

Przetaczanie krwi, czyli transfuzja, to procedura medyczna polegająca na dożylnym podaniu krwi lub jej składników pacjentowi. Jest stosowana w leczeniu ostrych i przewlekłych stanów niedoboru krwi, takich jak krwotoki, niedokrwistość, choroby szpiku czy zabiegi operacyjne. W Polsce proces ten nadzoruje Instytut Hematologii i Transfuzjologii, który odpowiada za bezpieczeństwo i jakość transfuzji. Decyzja o konieczności przetaczania krwi podejmowana jest na podstawie stanu klinicznego pacjenta, a nie wyłącznie na podstawie wyników badań laboratoryjnych.

Co to jest transfuzja krwi (przetoczenie krwi)?

Transfuzja polega na podaniu pewnych składników podawanej krwi, a nie zawsze całej krwi. Najczęściej stosowane preparaty to koncentrat krwinek czerwonych (KKCZ) oraz koncentrat krwinek płytkowych (KKP). KKCZ jest wykorzystywany głównie w leczeniu niedokrwistości, natomiast KKP stosuje się u pacjentów z zaburzeniami krzepnięcia, skazami krwotocznymi i chorobami nowotworowymi, aby poprawić funkcję krzepliwości. Osocze świeżo mrożone (FFP) jest preparatem krwi pozbawionym składników morfotycznych, stosowanym w leczeniu zaburzeń krzepnięcia, szczególnie gdy konieczne jest uzupełnienie czynników krzepnięcia. Preparat krwi to produkt uzyskany z krwi dawcy, przygotowany do przetoczenia, a preparatu krwi używa się w zależności od wskazań klinicznych, takich jak niedokrwistość, skazy krwotoczne czy zaburzenia odporności.

Podstawowe preparaty stosowane w transfuzji to:

• pełna krew – dziś rzadko stosowana
• koncentrat krwinek czerwonych (KKCZ)
• koncentrat krwinek płytkowych (KKP)
• osocze świeżo mrożone (FFP)

Krew składa się z poszczególnych krwinek: krwinek czerwonych (odpowiedzialnych za transport tlenu), krwinek białych (uczestniczących w odpowiedzi immunologicznej i obronie przed infekcjami) oraz płytek krwi (biorących udział w procesie krzepnięcia). Wszystkie te elementy powstają w szpiku kostnym. Całkowita objętość krwi w organizmie dorosłej osoby wynosi około 5-6 litrów i odgrywa kluczową rolę w transporcie substancji odżywczych, gazów oraz w procesach przemiany materii.

W przypadku transfuzji bardzo ważne jest dopasowanie grupy krwi. W surowicy obecne są przeciwciała anty, w tym przeciwciała anty-A i przeciwciała anty-B, które reagują z odpowiednimi antygenami na powierzchni poszczególnych krwinek czerwonych. Ma to kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa transfuzji i zapobiegania niezgodnościom.

Podanie odbywa się dożylnie, zazwyczaj w warunkach szpitalnych, pod kontrolą personelu medycznego. Każdy etap musi być precyzyjnie udokumentowany i monitorowany.

Grupy krwi i ich znaczenie

Grupy krwi odgrywają kluczową rolę w procesie przetoczenia krwi. Każdy człowiek posiada określoną grupę krwi, która jest ustalana na podstawie obecności specyficznych antygenów na powierzchni krwinek czerwonych. Najważniejsze układy grupowe to A, B, AB oraz 0. Dodatkowo, istotny jest czynnik Rh, który również musi być brany pod uwagę podczas przetoczenia krwi.

Zgodność grup krwi dawcy i biorcy jest absolutnie niezbędna, aby uniknąć groźnych powikłań, takich jak ostry odczyn hemolityczny. W przypadku niezgodności krwi dawcy i biorcy, organizm biorcy może rozpoznać obce antygeny jako zagrożenie i rozpocząć niszczenie przetoczonych krwinek czerwonych, co prowadzi do poważnych zaburzeń zdrowotnych, w tym do uszkodzenia nerek, wzrostu poziomu bilirubiny czy zaburzeń oddychania.

W praktyce medycznej, krew pełna – czyli zawierająca wszystkie jej składniki: krwinki czerwone, krwinki białe, płytki krwi oraz osocze – jest obecnie rzadko stosowana. Najczęściej przetacza się wybrane składniki krwi, takie jak koncentrat krwinek czerwonych czy koncentrat krwinek płytkowych, w zależności od potrzeb pacjenta i rodzaju schorzenia, np. w przypadku niedokrwistości lub zaburzeniami krzepnięcia.

Przed każdym przetoczeniem krwi przeprowadza się dokładne badania, aby potwierdzić zgodność grupy krwi dawcy i biorcy. Dzięki temu minimalizuje się ryzyko niepożądanych reakcji i zapewnia maksymalne bezpieczeństwo pacjenta. Właściwy dobór grupy krwi oraz jej składników jest podstawą skutecznego leczenia i ratowania życia w sytuacjach wymagających transfuzji.

Jak przebiega transfuzja krwi – krok po kroku

1. Pobranie próbki krwi i próba krzyżowa – sprawdzenie zgodności grupy krwi pacjenta z krwią dawcy. Przed przetoczeniem wykonuje się także dokładne badanie dawców krwi, aby zapewnić bezpieczeństwo i zminimalizować ryzyko powikłań.
2. Ocena stanu zdrowia pacjenta – pomiar temperatury, ciśnienia i pulsu. Dodatkowo monitoruje się temperaturę ciała oraz ciśnienie tętnicze, ponieważ są to kluczowe parametry pozwalające na wczesne wykrycie niepożądanych reakcji. W trakcie przetaczania krwi należy regularnie kontrolować temperaturę ciała i ciśnienia tętniczego pacjenta.
3. Rozpoczęcie transfuzji – przez wenflon, początkowo powoli, by monitorować reakcję.
4. Obserwacja – przez cały czas trwania transfuzji oraz kilka godzin po jej zakończeniu.
5. Dokumentacja – każda transfuzja jest rejestrowana w historii choroby pacjenta, a ewentualne powikłania są raportowane.

Wskazania do transfuzji

Transfuzje są stosowane w przypadkach takich jak:

• masywne krwotoki, np. pourazowe lub operacyjne
• różne rodzaje niedokrwistości, w tym niedokrwistość aplastyczna, zespoły mielodysplastyczne oraz inne niedokrwistości związane z chorobami hematologicznymi
• choroby hematologiczne (np. białaczki, małopłytkowość, zespoły mielodysplastyczne) oraz choroby szpiku kostnego, które często wymagają przetaczania krwi
• przewlekłe choroby i przewlekłe schorzenia powodujące niedobory składników krwi, takie jak anemia, białaczka czy choroby szpiku kostnego
• niewydolność wątroby i niewydolność nerek, które mogą prowadzić do zaburzeń krwi i konieczności transfuzji
• zaburzenia krzepnięcia lub ciężka małopłytkowość

Biorcami krwi są osoby z przewlekłymi schorzeniami, a wśród nich szczególną grupę stanowią wielokrotni biorcy, którzy wymagają specjalnego przygotowania preparatów oraz monitorowania powikłań. Pacjenci z niedoborami odporności wymagają szczególnej ochrony podczas transfuzji, aby zminimalizować ryzyko infekcji.

Możliwe powikłania transfuzji

Choć transfuzje są dziś bezpieczne, mogą wystąpić powikłania wczesne, czyli objawy pojawiające się od momentu rozpoczęcia procedury do 24 godzin po jej zakończeniu. Do najważniejszych należą:

• reakcje przetoczeniowe – gorączka, dreszcze, nudności, zaburzenia ciśnienia, a także ciemne zabarwienie moczu, spadek hemoglobiny oraz wzrostem poziomu bilirubiny, które mogą świadczyć o opóźnionym odczynie hemolitycznym
• ostre poprzetoczeniowe uszkodzenie płuc – poważne powikłanie prowadzące do ostrej niewydolności oddechowej, wymagające natychmiastowej interwencji
• przeciążenie układu krążenia (TACO) – przy zbyt szybkim lub obfitym podaniu
• powikłania immunologiczne i infekcyjne – rzadkie dzięki nowoczesnym metodom testowania i przygotowania krwi

Reakcja organizmu biorcy na przetoczoną krew może mieć charakter immunologiczny, szczególnie w przypadku niezgodności krwi dawcy i biorcy, która jest główną przyczyną ostrych odczynów hemolitycznych. W takich sytuacjach konieczna jest dokładna identyfikacja i przeprowadzenie prób krzyżowych.

Warto podkreślić, że koncentrat krwinek czerwonych przetaczany jest obecnie stosowany z zachowaniem wysokich standardów bezpieczeństwa, jednak u wielokrotnych biorców może dojść do nagromadzenia żelaza z powodu braku możliwości samoistnego wydalania tego pierwiastka, co może prowadzić do uszkodzenia narządów wewnętrznych.

Bezpieczeństwo transfuzji i składników krwi w Polsce

Transfuzje w Polsce są ściśle nadzorowane:

• Oparte o ustawę o publicznej służbie krwi
• Każdy ośrodek musi prowadzić tzw. hemowigilancję
• Wszystkie preparaty krwiopochodne przechodzą dodatkowe procesy: leukodeplekcja, inaktywacja patogenów, kontrola jakości

Co powinien wiedzieć pacjent przed transfuzją?

• Zapytaj, jaki preparat będzie podany i w jakim celu
• Wyraź świadomą zgodę, jeśli stan zdrowia na to pozwala
• Zgłoś lekarzowi choroby współistniejące, alergie, wcześniejsze reakcje na transfuzję
• Po transfuzji obserwuj swój stan zdrowia i poinformuj personel o niepokojących objawach
• Pamiętaj, że nawet po zakończeniu procedury konieczna może być obserwacja lub badania kontrolne

---

Podsumowanie

Przetaczanie krwi to procedura ratująca życie i wspomagająca leczenie wielu chorób. Jej skuteczność i bezpieczeństwo zależą od precyzyjnej kwalifikacji pacjenta, zgodności grupy krwi oraz prawidłowego przebiegu zabiegu. Dzięki rygorystycznym normom i nowoczesnym technologiom transfuzje w Polsce są bezpieczne i skuteczne. Jeśli masz pytania dotyczące transfuzji — skonsultuj je z lekarzem prowadzącym lub hematologiem.