Udar cieplny

Lato ma swoją niebezpieczną stronę. Kiedy temperatura otoczenia wzrasta, organizm musi podjąć odpowiednie środki zaradcze. Zdrowy organizm korzysta z mechanizmu chłodzenia ewaporacyjnego i poci się. Jeśli to się nie udaje, ponieważ nie wytwarza się wystarczająca ilość potu lub występują inne komplikacje, nieuchronnie dochodzi do udaru cieplnego. Efekt ten, znany również jako zespół hipertermii, jest jedną z najbardziej niebezpiecznych form obrażeń spowodowanych wysoką temperaturą. Dobra profilaktyka i szybka pomoc w nagłych wypadkach są nieodzowne w upalne dni.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku udaru cieplnego? 

W przypadku wystąpienia udaru cieplnego lub podejrzenia o jego wystąpienie zawsze należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, ponieważ udar cieplny może szybko stać się zagrożeniem dla życia osoby nim dotkniętej. Dzięki usłudze TELEMEDI możesz natychmiast odbyć wideokonsultację z lekarzem, który dokona rozpoznania oraz doradzi w kwestii podjęcia kolejnych kroków.

Podstawowe informacje

• Udar termiczny występuje w przypadku przegrzania organizmu.
• Może to nastąpić w wyniku działania temperatur zewnętrznych, takich jak upalna pogoda lub przebywanie w ogrzewanych pomieszczeniach.
• Udar cieplny jest często poprzedzony skurczami lub wyczerpaniem. Występują ostre objawy gorączkowe i zaburzenia świadomości.
• Jeśli organizm nie jest w stanie regulować własnej temperatury, może dojść do uszkodzeń organicznych i mózgowych. Istnieje zagrożenie dla życia.
• W przypadku udaru cieplnego konieczna jest natychmiastowa pierwsza pomoc i doraźna opieka medyczna.

Definicja udaru cieplnego

Udar cieplny występuje, gdy temperatura ciała wzrasta powyżej progu 40 °C bez wystąpienia gorączki. Do takiego nagrzewania dochodzi podczas długotrwałego przebywania w ekstremalnie ciepłym lub wilgotnym środowisku. Typowe scenariusze to na przykład:

• przebywanie na zewnątrz w ekstremalnych temperaturach letnich,
• środowiska o wysokiej wilgotności,
• wysiłek fizyczny w silnie ogrzewanych, zamkniętych pomieszczeniach,
• zbyt ciepłe ubrania w gorące dni.

W przeciwieństwie do udaru słonecznego udar cieplny nie musi być wywołany przez pogodę. Jedynym istotnym czynnikiem jest relacja pomiędzy temperaturą ciała a temperaturą otoczenia. Może on być również pochodzenia sztucznego, np. przez ogrzewanie, ogień lub parę wodną.

Przyczyny występowania udaru cieplnego

Udar cieplny jest wywoływany, gdy organizm nie jest w stanie dłużej utrzymywać własnej równowagi cieplnej w stosunku do temperatury zewnętrznej. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy z powodu braku płynów ustaje pocenie się.

Czynniki ryzyka wystąpienia udaru cieplnego

Z medycznego punktu widzenia rozróżnia się dwa rodzaje udaru cieplnego.

Klasyczny udar cieplny

Do grup osób szczególnie narażonych na klasyczny udar cieplny należą:

• seniorzy,
• niemowlęta i małe dzieci,
• osoby przewlekle chore,
• osoby z uszkodzeniem nerwów (np. chorzy na cukrzycę),
• pacjenci, którzy muszą przyjmować leki odwadniające,
• osoby przebywające w pomieszczeniach, które silnie się nagrzewają (mieszkanie na poddaszu, pojazdy mechaniczne).

Nawet osoby w dobrym stanie zdrowia, które nie są przyzwyczajone do wysokich temperatur, mają zwiększone ryzyko wystąpienia udaru cieplnego. Dla Europejczyków ryzykowny może być na przykład pobyt w regionach tropikalnych lub pustynnych bez wcześniejszej wystarczającej aklimatyzacji.

Wysiłkowy udar cieplny

W porównaniu z klasycznym – wysiłkowy udar cieplny ma dodatkowy czynnik w postaci aktywności fizycznej. Taki rodzaj udaru cieplnego może dotknąć również młodych i zdrowych ludzi. Wysiłkowy udar cieplny występuje u osób, które nie mogą uniknąć wysiłku w upale:

• pracownicy zatrudnieni w miejscach pracy o wysokiej temperaturze (hutnicy, robotnicy drogowi),
• zawodnicy sportowi,
• pracownicy zatrudnieni na otwartym terenie (rolnictwo, górnictwo odkrywkowe i tym podobne).

Objawy udaru cieplnego

Udar cieplny objawia się szeregiem różnych, niespecyficznych symptomów. Trudność polega na tym, że sygnały alarmowe mogą pojawić się z pewnym opóźnieniem w stosunku do sytuacji, która je wywołała. Dlatego zawsze należy brać pod uwagę możliwość wystąpienia udaru cieplnego.

Typowe objawy udaru cieplnego to:

Widoczne objawy

• gorąca, zaczerwieniona lub niebiesko-czerwona przebarwiona skóra,
• brak pocenia się,
• wygląd sugerujący złe samopoczucie chorego.

Objawy wymierne

• wysoka temperatura ciała,
• podwyższony puls,
• spadek ciśnienia krwi,
• spłycone oddychanie,
• palpitacje serca.

Dolegliwości występujące przy udarze cieplnym

• nudności, wymioty,
• ból i sztywność odczuwalna w okolicach szyi,
• ból głowy,
• zawroty głowy,
• zaburzenia świadomości.

Dolegliwości wewnętrzne

• odwodnienie,
• niewydolność narządów.

Przebieg udaru cieplnego

Nierównowaga temperatury i płynów w organizmie prowadzi do takich skutków jak zaburzenia poziomu ciśnienia w komórkach i konsystencji płynów ustrojowych. Oznacza to na przykład, że krew staje się bardziej lepka. To z kolei wpływa na ciśnienie krwi i funkcje narządów. Możliwe jest również zatrzymanie wody w mózgu.

W tym samym czasie naczynia krwionośne w skórze rozszerzają się. W ten sposób organizm stara się oddać dodatkowe ciepło na zewnątrz poprzez krew transportowaną w pobliżu skóry. Jeśli ciało nie zostanie jak najszybciej schłodzone i zaopatrzone w płyny, istnieje ryzyko wystąpienia śmiertelnej zapaści.

Diagnoza udaru cieplnego

Diagnozę udaru cieplnego stawia się, gdy u pacjenta występuje kilka z wymienionych powyżej objawów. Mogą również występować oczywiste oznaki, takie jak nieodpowiednia odzież lub wcześniejszy wysiłek fizyczny. Na tej podstawie można dokonać oceny nawet jako laik, bez wiedzy medycznej.

Leczenie i pierwsza pomoc w przypadku udaru cieplnego

Jeśli podejrzewa się udar cieplny, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem pogotowia. Do czasu przybycia lekarza należy przestrzegać następujących zasad:

1. Osoby poszkodowane muszą pozostawać pod nadzorem, ponieważ mogą stracić przytomność. Sprawdź puls, oddychanie i temperaturę ciała chorego.
2. Należy przenieść pacjenta do chłodnego otoczenia, z dala od słońca i położyć go w pozycji horyzontalnej. W razie potrzeby należy poluzować zbyt ciasne ubrania.
3. Należy schładzać pacjenta za pomocą zimnych okładów i wentylatorów. Ważne jest również podawanie pacjentowi płynów, o ile jest on w stanie je przyjąć.
4. Nigdy nie należy używać lodowato zimnej wody lub lodu. Tak duża różnica temperatur może spowodować dalszy wzrost temperatury ciała.

Jeżeli pacjent z hipertermią straci przytomność przed przybyciem lekarza pogotowia ratunkowego, należy ułożyć go w położeniu bocznym. W przypadku zatrzymania oddechu należy natychmiast podjąć działania resuscytacyjne.

Zapobieganie udarom cieplnym

Udar cieplny stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia. Mimo podjętych działań terapeutycznych udar cieplny kończy się śmiertelnie dla co dziesiątego chorego. Dlatego tym ważniejsze jest, aby za wszelką cenę unikać udaru cieplnego.

Jeśli przebywasz w gorącym otoczeniu, możesz chronić się w następujący sposób:

• W miarę możliwości należy unikać wysiłku fizycznego w wysokich temperaturach otoczenia.
• Należy pić co najmniej dwa litry wody w ciągu dnia.
• Należy wybierać przewiewne ubrania w jasnych kolorach. Podczas przebywania na słońcu należy również nosić nakrycie głowy.
• Jeśli to możliwe, należy przebywać w cieniu lub w chłodnych pomieszczeniach.

Kiedy z udarem cieplnym należy udać się do lekarza?

Udar cieplny jest zawsze stanem nagłego zagrożenia zdrowia i życia. Leczenie udaru cieplnego bezwzględnie należy powierzyć profesjonalistom. Leczenie odbywa się w szpitalu na oddziale intensywnej terapii, gdzie organizm jest profesjonalnie schładzany i przywracana jest równowaga płynów i składników mineralnych.

Pytania i odpowiedzi

Co należy pić przy udarze cieplnym?

Udar cieplny jest zwykle poprzedzony poważnym odwodnieniem. Organizm traci również sole i minerały, które są pilnie potrzebne do utrzymania określonych funkcji organicznych. Woda mineralna, napoje izotoniczne, piwo bezalkoholowe, lekko osolona woda z kranu lub bulion są szczególnie przydatne jako środki pierwszej pomocy w przypadku udaru cieplnego, jak też w celu zapobiegania mu.

Czy leki przeciwgorączkowe pomagają przy udarze cieplnym?

Trzymaj się z dala od tabletek: pacjenci z udarem cieplnym nigdy nie mogą być leczeni środkami obniżającymi gorączkę. Leki te nie są skuteczne w przypadku tej formy przegrzania. Wręcz przeciwnie, mogą one dodatkowo obciążać i tak już nadwyrężoną krzepliwość krwi, wątrobę i nerki.

Jak można rozpoznać udar cieplny u dziecka?

Widoczne i wymierne objawy udaru cieplnego u niemowląt i małych dzieci są takie same jak u dorosłych. Ponieważ dziecko nie potrafi wyrazić poszczególnych odczuć, takich jak ból głowy i mdłości, apatia, rozdzierający płacz i odmowa przyjmowania pokarmu są czynnikami alarmującymi.

Źródła

• Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2017. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2017.
• Lior Yankelson i inni, Life-threatening events during endurance sports: is heat stroke more prevalent than arrhythmic death?, „Journal of the American College of Cardiology”, 6.
• Steven S. Welc i inni, Heat stroke activates a stress-induced cytokine response in skeletal muscle, „Journal of Applied Physiology (Bethesda, Md.: 1985).