Ukąszenie przez kleszcza

Kleszcze są bardzo małymi i wytrzymałymi zwierzętami, które z łatwością mogą przetrwać wszelkiego rodzaju ekstremalne warunki, takie jak gorąco, zimno, wysokość lub woda. Na świecie istnieje około 900 różnych gatunków kleszczy, które żywią się wyłącznie krwią. Po komarach kleszcze są uważane za najczęstszych roznosicieli chorób. Dlatego ważne jest, aby odpowiednio się przed nimi chronić, a w przypadku ukąszenia szybko usunąć kleszcza.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku ukąszenia przez kleszcza?

Nawet jeśli wiele ukąszeń kleszczy nie powoduje powikłań, zwierzęta te mogą przenosić poważne choroby takie jak borelioza. Dlatego ważne jest, aby jak najszybciej usunąć kleszcza ze swojej skóry i obserwować miejsce ukąszenia przez kilka dni. W przypadku wystąpienia zmian lekarze TELEMEDI podczas videokonferencji online mogą je ocenić i postawić diagnozę.

Podstawowe informacje

• Kleszcze to małe pajęczaki, które żywią się krwią.
• Kleszcze i borelioza mogą być przenoszone na ludzi przez kleszcze.
• Występują na terenie całej Polski i można je znaleźć głównie na łąkach i w podszyciu leśnym.
• Kleszcze należy jak najszybciej, ale ostrożnie usuwać ze skóry.
• Zazwyczaj wizyta u lekarza po ukąszeniu przez kleszcza nie jest konieczna.

Kleszcze

Wbrew pozorom kleszcze nie należą do gromady owadów, lecz pajęczaków. Mają wielkość od 1,2 do 12 mm, w zależności od tego, czy są w pełni napojone krwią, czy nie, i żywią się wyłącznie krwią różnych gatunków kręgowców. Spędzają na żywicielu do 10 dni (jeśli nie są sztucznie usuwane) i odpadają, gdy są w pełni napojone.

Te niewielkie zwierzęta są niezwykle wytrzymałe i są w stanie przetrwać zarówno wysokie, jak i niskie temperatury, wodę, wysokość, a nawet całe lata bez pożywienia. Często przenoszą one również patogeny, takie jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu, które mogą następnie przekazywać swoim żywicielom, tj. osobom ukąszonym. Należy jednak pamiętać, że nie każdy kleszcz jest zarażony.

Występowanie

Kleszcze można spotkać przez cały rok, ale najbardziej aktywne są w miesiącach ciepłych, tj. od marca do października. Żyją głównie na trawach wysokich łąk i w poszyciu leśnym na wysokości 10–50 cm i tam czekają na potencjalnego żywiciela, który się do nich zbliży.

Co robić po ukąszeniu kleszcza?

Jeśli znajdziesz kleszcza na swoim ciele, nie ma jeszcze powodów do paniki. Należy jednak dążyć do jak najszybszego usunięcia kleszcza, jednak należy to zrobić spokojnie i bez pośpiechu.

Usuwanie kleszczy

Istnieje kilka sposobów na usuwanie kleszczy. Specjalne narzędzia do usuwania kleszczy można kupić online lub w aptece.

Karta do usuwania kleszczy.

• Umieść kartę do usuwania kleszczy tak płasko, jak to możliwe na skórze.
• Przesuwaj kartę pod kleszcza, aż kleszcz zostanie usunięty.

Lasso do kleszczy

• Umieścić pętlę lasso wokół kleszcza na skórze.
• Następnie przytrzymaj uchwyt lasso prostopadle do skóry i mocno zaciągnij nitkę lasso.
• Wyciągnij kleszcza pionowo.

Pęsetą

• Umieść pęsetę jak najbliżej skóry.
• Chwyć kleszcza mocno, ale nie zgniataj jego odwłoka.
• Wyciągnij kleszcza ostrożnie i prosto, pionowo.

Palcami

• Tylko w nagłych wypadkach, gdy nie ma pod ręką żadnego „narzędzia”.
• Chwyć kleszcza paznokciem jak najbliżej skóry, ale nie zgniataj jego odwłoka.
• Lekkimi ruchami w lewo i w prawo poluzuj kleszcza i wyciągnij go.

Po usunięciu kleszcza zdezynfekuj miejsce ukąszenia.

Mimo starannego usunięcia może się zdarzyć, że część kleszcza pozostanie wbita w skórę. Nie jest to głowa, jak się zwykle zakłada, ale części aparatu gębowego, które nie są niebezpieczne i w większości przypadków są wypierane przez skórę.

W każdym przypadku należy obserwować miejsce ukąszenia kleszcza przez kilka dni. W przypadku wystąpienia zaczerwienienia wokół miejsca ukąszenia należy skonsultować się z lekarzem.

Ochrona przed kleszczami

Istnieje kilka sposobów, aby chronić się przed ukąszeniami kleszczy. Ważną rolę odgrywa tutaj odpowiednia odzież.

• Prawdopodobnie najprostszym sposobem jest odpowiedni ubiór. Kiedy przebywasz na łonie natury, noś długie ubrania, a najlepiej wsuwaj spodnie w skarpetki, tak aby kleszcze nie mogły dostać się do skóry.

• Inną lub uzupełniającą opcją są spraye/repelanty przeciw kleszczom, które odstraszają te zwierzęta. Może to być również przydatne dla Twoich zwierząt domowych, ponieważ są one częściej atakowane przez kleszcze, a następnie przynoszą je do Twojego domu.

• Pomimo wszelkich środków ostrożności, po pobycie na łonie natury, należy sprawdzić, czy na ciele nie ma kleszczy. Szczególnie miejsca, gdzie skóra jest cienka, przepływ krwi jest duży, są chętnie wybierane przez kleszcze. Są to pachy, zagłębienia kolan, łokci, pachwiny i, zwłaszcza u dzieci, głowa.

• Należy również sprawdzić ubrania, a w najlepszym wypadku wyprać je w temperaturze 60°C.

Choroby przenoszone przez kleszcze

Choroby, które są najczęściej przenoszone przez kleszcze w Polsce, to borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu.

Borelioza (choroba z Lyme)

Borelioza jest infekcją bakteryjną. Bakterie (Borrelia) bytują w jelicie kleszcza i zwykle potrzebują 12–24 godzin, aby przedostać się do krwiobiegu żywiciela. Ryzyko zarażenia się boreliozą jest więc stosunkowo niskie, jeśli kleszcz zostanie wcześnie wykryty i usunięty.

• Jeśli zachorujesz na boreliozę, konieczne jest leczenie antybiotykami.

• Szczepienie nie jest możliwe.

Objawy boreliozy można podzielić na trzy etapy:

1. faza: w ciągu pierwszych dni do tygodni:

• Wokół miejsca ukąszenia kleszcza rozwija się rumień wędrujący (okrągłe zaczerwienienie, które rozszerza się).
• Możliwe jest również zakażenie bez widocznego rumienia wędrującego.
• Kolejnymi objawami są zmęczenie, gorączka i ból głowy.

2. faza: po tygodniach do miesięcy:

• Rozwija się stan zapalny mózgu, rdzenia kręgowego i wszystkich nerwów.
• Bóle stawów i mięśni, zapalenie oczu. Objawem boreliozy są również poważne problemy z funkcjonowaniem serca.

3. faza: po miesiącach do lat:

• W rzadkich przypadkach dochodzi do tego, że skóra na grzbiecie dłoni staje się cieńsza, Występuje brak napędu, paraliż twarzy lub zapalenia stawów.

Objawy boreliozy są stosunkowo niespecyficzne, dlatego początkowo często nie wzbudzają podejrzeń.

Kleszczowe zapalenie mózgu (TBE)

Kleszczowe zapalenie mózgu jest również chorobą przenoszoną przez kleszcze. Jest to wirus, który początkowo wywołuje u ludzi objawy grypopodobne, takie jak gorączka, bóle głowy, bóle kończyn i złe samopoczucie. Objawami kleszczowego zapalenia mózgu mogą być również zaburzenia neurologiczne, takie jak zaburzenia świadomości lub paraliż, ponieważ wirus może wywołać zapalenie opon mózgowych i samego mózgu. Jednak nie każda osoba zarażona jest dotknięta chorobą.

Tylko niewielka część (ok. 0,1–5%) kleszczy jest nosicielami wirusa i może w ten sposób zarażać ludzi. W niektórych krajach regularnie określa się obszary ryzyka, w których ryzyko zakażenia jest nieco podwyższone. 

Oprócz ogólnych możliwości ochrony przed kleszczami istnieje skuteczna szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu.

• Dla optymalnej ochrony poszczepiennej konieczne są trzy szczepienia.

• Druga szczepionka powinna być podana około jeden do trzech miesięcy po pierwszej. Trzecie szczepienie odbywa się, w zależności od szczepionki, od pięciu do dwunastu lub od dziewięciu do dwunastu miesięcy po drugim szczepieniu. Aby zapewnić stałą ochronę, należy wykonywać szczepienie przypominające co około pięć lat.

• Po szczepieniu możliwe jest wystąpienie łagodnych skutków ubocznych. Obejmują one obrzęk, zaczerwienienie lub ból w miejscu zastrzyku. Ponadto w ciągu pierwszych czterech dni po szczepieniu możliwe są objawy ogólne, takie jak podwyższona temperatura, ból głowy, bóle mięśni i stawów, złe samopoczucie i dolegliwości żołądkowo-jelitowe.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Zazwyczaj nie ma konieczności udawania się do lekarza w przypadku ukąszenia przez kleszcza. Jeśli jednak kleszcz jest bardzo trudny do usunięcia lub część zwierzęcia nadal tkwi w skórze, możesz poprosić o pomoc w gabinecie lekarskim.

Ogólnie rzecz biorąc, należy obserwować miejsce ukąszenia przez kilka dni po usunięciu kleszcza. W przypadku pojawienia się zaczerwienienia, bólu lub tzw. rumienia wędrującego, czyli mniej lub bardziej okrągłego powiększenia się zaczerwienienia, zaleca się konsultację z lekarzem.

Źródła

• Andrzej Szczeklik: Choroby wewnętrzne. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2010.
• Choroby zakaźne i pasożytnicze. Janusz Cianciara, Jacek Juszczyk (red.). Lublin: CZELEJ, 2007.
• Anna Grzeszczuk, Joanna M. Zajkowska, Borelioza, wyd. 2, Warszawa: PZWL, 2018.