Utrata węchu – skąd się bierze anosmia?

Węch jest zmysłem, który jest nam potrzebny do odbierania otaczającego świata. Utrata węchu ma miejsce na skutek różnego rodzaju chorób. Utrata powonienia może być tymczasowa lub stała. To częsty objaw przeziębienia i grypy, a w ostatnim czasie zaburzenia węchu stały się oznaką infekcji covid-19. Utrata węchu, inaczej nazywana anosmią, może dotykać osoby w każdym wieku.

Po co nam zmysł węchu i jak działa? W jaki sposób dochodzi do utraty węchu?

Po co właściwie jest nam węch? Dzięki niemu wzmaga się apetyt. Powonienie jest ściśle związane z odczuwaniem smaku spożywanych potraw. Łatwo możemy również wyczuć, kiedy jedzenie jest zepsute i lepiej zaniechać jego spożycia. Zwykle utrata węchu i smaku występują razem. Zmysł węchu ma również wpływ na nasze bezpieczeństwo. Mamy szansę dosłownie „wyczuć zagrożenie” – np. zapach dymu lub różnego rodzaju gazów. Węch może przynieść też dużo przyjemności – wąchanie kwiatów, ulubionych perfum lub zapachu ukochanej osoby wprowadza w stan relaksu i odprężenia. Podobnie działa aromaterapia. Już dawno zostało udowodnione, że zapachy przywołują skojarzenia i wspomnienia, mogą również pobudzać naszą kreatywność i dodawać energii. Zmysł węchu pomaga nam podejmować decyzje zakupowe oraz „łóżkowe” – zapach drugiej osoby może dawać nam informację na temat jej atrakcyjności seksualnej (feromony). Zmysł powonienia innych osób możemy wykorzystywać w kreowaniu swojego wizerunku, poprzez używanie określonych perfum.

W nosie jest ulokowanych ok. 50 mln receptorów węchowych, które są komórkami nerwowymi. Każda z tych komórek jest wyposażona w 10-20 „rzęsek”. Aby zaszło pobudzenie tych receptorów i znajdujących się w nich „rzęsek”, substancja zapachowa niesiona z wdychanym powietrzem wnika w błonę śluzową nosa i tam się rozpuszcza. Rozpoczyna to cały cykl reakcji biochemicznych, które prowadzą do powstania impulsów elektrycznych w neuronach węchowych. Impulsy są przekazywane do opuszki węchowej, która położona jest nad polem węchowym i następnie do kory węchowej mózgu.

Kora węchowa znajduje się powyżej nosa, dzięki czemu droga przesyłania informacji jest niezwykle krótka – mózg natychmiastowo otrzymuje informację o danym zapachu. Receptory węchowe to charakterystyczne miejsce, ponieważ to właśnie przez nie struktury nerwowe stykają się bezpośrednio ze światem zewnętrznym.

Zaburzenia węchu lub utrata węchu mają miejsce wtedy, kiedy dochodzi do naruszenia i zaburzeń struktur błony śluzowej nosa oraz nerwów, które się tam znajdują. Nie chodzi tutaj wyłącznie o mechaniczne uszkodzenia wnętrza nosa (chociaż to też się zdarza), ale stany takie jak np. zapalenie zatok przynosowych, kiedy zmysł węchu nie może działać prawidłowo, przez toczący je proces zapalny. Zaburzenia węchu mogą mieć swoje źródło również w zmianach hormonalnych i chorobach układu nerwowego. Pracę receptorów węchowych zaburzać może też wdychany dym tytoniowy lub substancje chemiczne docierające do jamy nosowej. Istnieją nawet halucynacje węchowe w przebiegu chorób i zaburzeń psychicznych.

Rodzaje zaburzeń węchu – co wywołuje zaburzenia węchu i smaku?

W pierwszej kolejności utrata węchu kojarzy się nam z katarem. Gdy dochodzi do infekcji górnych dróg oddechowych pojawiają się zaburzenia węchu lub całkowita utrata węchu na jakiś czas. Osłabienie powonienia spowodowane jest procesem zapalnym w błonie śluzowej nosa. Źródłem utraty węchu może być więc infekcja bakteryjna lub wirusowa z towarzyszącym katarem, kaszlem, gorączką i bólem gardła. W ostatnich latach szczególnie zakażenia wirusa SARS-CoV-2 kojarzyły się z utratą zmysłu węchu i smaku. Przy infekcji wirusowej o niewielkim nasileniu objawów często powonienie pozostaje w normie lub występuje jedynie lekkie osłabienie węchu.

Kolejne powody, dla których występuje utrata węchu są już nieco poważniejsze i często skutkują już trwałym brakiem powonienia. Należą do nich nowotwory w obrębie nosa i polipy przewodu nosowego. Utrata węchu może być wywołana urazem głowy, konkretnie płata czołowego, gdzie znajduje się kora węchowa. Odczuwanie zapachów może być zaburzone gdy występuje krzywa przegroda nosowa, lub na skutek jej poważnego złamania, kiedy nerwy węchowe ulegają zniszczeniu.

Zaburzenie węchu może mieć miejsce na skutek zmian hormonalnych zachodzących w organizmie – jest to objaw spotykany szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży. Występuje wtedy nadwrażliwość węchowa, szczególnie na zapachy wywołane pożywieniem. Kobieta w tym czasie może reagować na niektóre zapachy wręcz odruchem wymiotnym, ich nasilenie może spowodować ból głowy. Brak węchu u ciężarnych może występować na skutek obrzęku śluzówki wywołanego zwiększonym stężeniem estrogenu i progesteronu. Pojawia się wtedy uczucie zatkanego nosa (szczególnie uciążliwe w nocy), może wystąpić katar a nawet krwawienia.

Utrata węchu może nastąpić również na skutek stosowania niektórych leków:

• silne środki znieczulające stosowane donosowo;
• niektóre leki na padaczkę;
• obniżające ciśnienie i moczopędne preparaty stosowane w leczeniu problemów z sercem.

Choroby, które mogą spowodować zaburzenia węchu:

• choroby endokrynologiczne – niedoczynność tarczycy;
• cukrzyca;
• choroby neurodegradacyjne takie jak Alzheimer i choroba Parkinsona;
• niektóre choroby psychiczne, szczególnie o przebiegu psychotycznym (np. schizofrenia) mogą wywołać u pacjenta halucynacje zapachowe – pacjent może sygnalizować odczuwanie nieistniejących zapachów np. zgnilizny, odchodów lub wręcz przeciwnie – kwiatów, deszczu, trawy, kościoła itp.

Oprócz tego, czynnikami które mogą doprowadzić o osłabienia zmysłu węchu są:

• alergiczny nieżyt nosa spowodowany kontaktem z alergenem, np. pyłkami traw;
• palenie tytoniu;
• nadmierna i częsta ekspozycja na zapach ostrych środków chemicznych;
• niedobór witamin i innych składników odżywczych;
• zażywanie kokainy i innych substancji narkotycznych donosowo;
• osłabienie węchu często pojawia się w podeszłym wieku.

Jak ważny w życiu jest zmysł węchu? Diagnostyka zaburzeń węchu.

Utrata węchu lub jego osłabienie mają realny wpływ na jakość życia. Brak powonienia i utrata smaku często występują ze sobą w parze. W 2010 roku angielscy naukowcy z University of East Anglia i James Paget University Hospital w Gorleston-On-Sea przeprowadzili badania na 71 pacjentach, którzy stale utracili zmysł węchu. Okazuje się, że w życiu codziennym muszą oni mierzyć się z wieloma problemami. Przede wszystkim wszyscy oni stracili przyjemność z jedzenia. Pojawił się brak apetytu, niedobory składników odżywczych lub przeciwnie – pacjenci jedli byle co, przez co zwiększyła się ich masa ciała. Wiele osób uskarżało się na brak poczucia pewności siebie ze względu na obawę, że mogą brzydko pachnieć ale tego nie czują. Rodzice dzieci uskarżali się na uczucie porażki rodzicielskiej, gdyż nie wiedzieli kiedy ich dziecko zapełniło pieluchę, przez co często dochodziło do odparzeń niemowlęcych pup. Jedna z matek skarżyła się, że nie umie zbudować satysfakcjonującej relacji z dzieckiem, ponieważ nie czuje jego zapachu. Prawie wszyscy badani wyrażali ubolewanie, że nie mogą przypomnieć sobie i ponownie poczuć zapachów wywołujących dobre wspomnienia z dzieciństwa – np. zapachu choinki, świeżo skoszonego siana, bliskich osób czy perfum używanych przez bliskie osoby.

Gdy masz wrażenie, że Twój nerw węchowy zaczyna szwankować, a nie masz kataru, nie jesteś w ciąży i nie palisz papierosów, warto udać się do lekarza rodzinnego. Dostaniesz skierowanie na badania krwi oraz konsultacje specjalistyczne. Wskazane są wizyty u laryngologa, neurologa i endokrynologa. Osłabienie węchu może być oznaką różnego rodzaju chorób, dlatego aby przywrócić powonienie, najpierw należy leczyć chorobę, która leży u podstaw tych zaburzeń. Może być zaordynowane leczenie farmakologiczne, prawdopodobnie będzie konieczny szereg specjalistycznych badań – np. rezonans magnetyczny. Przy braku lub osłabieniu węchu, laryngolodzy proponują suplementację kwasów Omega-3 i trening węchowy, który polega na wąchaniu różnych, dość ostrych zapachów. Ratunkiem może okazać się również usunięcie polipów z nosa lub operacja przegrody nosowej.