Złamanie podstawy czaszki
Złamanie podstawy czaszki (lub pęknięcie podstawy czaszki) występuje po zadziałaniu na głowę bardzo dużej siły, najczęściej w wypadkach drogowych, i jest urazem zagrażającym życiu. U podstawy czaszki dochodzi do uszkodzenia struktur kostnych przedniego, środkowego lub, rzadziej, tylnego dołu czaszki.
Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku złamania podstawy czaszki?
Złamanie podstawy czaszki jest spowodowane bezpośrednim działaniem siły na czaszkę. Typowe objawy to krwiaki wokół oczu, porażenie nerwu twarzowego i upośledzenie słuchu. Jeśli po urazie zauważysz u siebie podobne objawy, natychmiast skontaktuj się z lekarzem. Sposobem na błyskawiczny kontakt może być wideokonsultacja ze specjalistą TELEMEDI.
Podstawowe informacje
- Złamanie podstawy czaszki (pęknięcie podstawy czaszki) jest jednym ze złamań czaszki, podobnie jak złamanie sklepienia czaszki i złamanie części twarzowej czaszki. Zazwyczaj jest ono postrzegane jako niebezpieczny uraz, ale głównie nie z powodu samego złamania, ale z powodu uszkodzenia mózgu, które często następuje w tym samym czasie.
- Formy złamania podstawy czaszki
Głównymi typami złamań w złamaniach podstawy czaszki są:
- podłużne złamanie części skalistej kości skroniowej (złamanie przednio-boczne),
- poprzeczne złamanie części skalistej kości skroniowej (złamanie boczne).
Podłużne złamania części skalnej kości skroniowej występują znacznie częściej niż poprzeczne złamania części skalnej kości skroniowej, w 70-80% przypadków. Złamanie w tym miejscu przebiega wzdłuż osi podłużnej części skalnej kości skroniowej (Os temporale), przez sklepienie przestrzeni ucha środkowego i kanał nerwu twarzowego (Canalis n. facialis). W procesie tym często dochodzi do przesunięcia kosteczek słuchowych, co zaburza przekazywanie dźwięków. Istnieje również ryzyko, że infekcja może przedostać się przez przewód słuchowy zewnętrzny. Dzieje się tak w około 20 procentach wszystkich złamań części skalnej kości skroniowej.
W przypadku złamania poprzecznego części skalnej kości skroniowej szczelina złamania przecina sklepienie przewodu słuchowego wewnętrznego, a także rozciąga się w kierunku kanału nerwu twarzowego.
Złamanie podstawy czaszki: objawy
W przypadku złamania podstawy czaszki objawy zależą od tego, czy jest to złamanie podłużne, czy poprzeczne części skalistej kości skroniowej. Ponieważ przez podstawę czaszki mogą przechodzić liczne nerwy i naczynia, które ulegają uszkodzeniu w wyniku złamania, pojawiają się różne zaburzenia.
Objawy złamania podłużnego kości skroniowej
Krwiak wokół oczu (krwiak jednooczny lub krwiak okularowy) jest typowy dla tej formy złamania podstawy czaszki. W tym przypadku bardzo puchną powieki. Jeśli dno oczodołu jest złamane, gałka oczna może wsunąć się głębiej (złamanie typu blow-out), co zwykle powoduje, że pacjent widzi podwójne obrazy.
W złamaniu podłużnym części skalistej kości skroniowej dochodzi również do uszkodzenia zatok przynosowych. W przewodzie słuchowym zewnętrznym mogą również tworzyć się wgłębienia. U niektórych pacjentów błona bębenkowa pęka, a łańcuch kosteczek słuchowych zostaje przerwany, co powoduje zaburzenie przewodzenia dźwięku (niedosłuch przewodzeniowy).
W 15-25% wszystkich przypadków złamania podłużnego kości skroniowej dochodzi do porażenia nerwu twarzowego. Zmysł węchu jest zaburzony z powodu zerwania nerwów węchowych. Z nosa, ucha lub ust może wypływać płyn mózgowo-rdzeniowy lub krew.
Objawy złamania poprzecznego kości skroniowej
Złamanie boczne zazwyczaj dotyczy ucha: z powodu uszkodzenia ucha wewnętrznego osoba dotknięta tym problemem nie może już nic usłyszeć i traci zmysł równowagi. Porażenie nerwu twarzowego jest znacznie częstsze niż w przypadku złamania podłużnego kości piętowej. Dotyczy to około połowy pacjentów ze złamaniem poprzecznym kości skroniowej. Płyn mózgowo-rdzeniowy może również wyciekać przez ucho.
Złamanie podstawy czaszki: przyczyny i czynniki ryzyka
Złamanie podstawy czaszki jest spowodowane silnym uderzeniem w czaszkę, np. w wypadku drogowym lub bójce. Ponad połowa osób dotkniętych tym problemem miała wypadek drogowy, zwykle związany z czołowym zderzeniem.
U około 17% wszystkich pacjentów ze złamaniem sklepienia czaszki szczelina złamania rozciąga się na podstawę czaszki.
Złamanie czaszki zazwyczaj występuje razem z urazowym uszkodzeniem mózgu. Izolowane złamanie podstawy czaszki występuje u około czterech procent wszystkich pacjentów z poważnym urazowym uszkodzeniem mózgu. Ze względu na obrzęk w okolicy twarzy i na to, że inne skutki urazu głowy są zwykle na pierwszym planie, złamanie podstawy czaszki jest często niezauważane.
Złamanie podstawy czaszki: badania i diagnostyka
Pacjenci ze złamaniem podstawy czaszki często mają wiele urazów (polytrauma) i początkowo są przyjmowani na intensywną terapię. Aby zdiagnozować złamanie podstawy czaszki, lekarz najpierw zapyta pacjenta – o ile pozwala na to jego stan zdrowia – bardziej szczegółowo o przebieg wypadku i historię choroby (anamneza). Niektóre pytania, które może zadać lekarz, to:
- Jak doszło do wypadku?
- Czy odczuwasz ból?
- Czy zauważyłeś, że z Twoich uszu, ust lub nosa wypływa płyn?
- Czy masz problemy z mówieniem, słyszeniem lub widzeniem?
Badania fizykalne
Po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego następuje badanie fizykalne. W przypadku skomplikowanego złamania podstawy czaszki zwykle współpracuje kilku lekarzy z różnych specjalności, takich jak neurochirurgia, chirurgia szczękowa oraz chirurgia ucha, nosa i gardła.
Uszy
Lekarz bada zewnętrzny przewód słuchowy pacjenta, sprawdzając, czy nie wytworzyły się w nim wgłębienia lub wydzielina uszna. Jeśli błona bębenkowa jest nadal nienaruszona, krew zwykle gromadzi się w uchu środkowym (haematotympanum). Następnie, jeśli to możliwe, testuje się funkcje słuchowe. Ubytek słuchu w uchu środkowym można odróżnić od ubytku słuchu w uchu wewnętrznym za pomocą widełek stroikowych.
Równowagę można ocenić za pomocą tzw. okularów Frenzla. Jeśli narząd równowagi znajdujący się w uchu wewnętrznym zawodzi, dochodzi do oczopląsu.
Nerwy czaszkowe i duże naczynia krwionośne
Następnie lekarz sprawdzi nerwy podstawy czaszki i duże naczynia krwionośne. W przypadku paraliżu twarzy ważne jest rozróżnienie, czy paraliż rozwijał się stopniowo, czy też od początku był pełnoobjawowy. Pomaga to ocenić rokowanie i zaplanować dalsze działania.
Wyciek wydzieliny
Jeśli z nosa, ucha lub ust osoby poszkodowanej wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy (CSF) lub krew, może to również wskazywać na złamanie podstawy czaszki. Ponieważ płyn mózgowo-rdzeniowy wyciekający z nosa wygląda bardzo podobnie do wydzieliny z nosa, konieczne jest wykonanie badania laboratoryjnego. Do określania stężenia cukru (stężenia glukozy) używa się specjalnych pasków testowych: stężenie cukru jest wyższe w płynie mózgowo-rdzeniowym niż w wydzielinie z nosa.
Diagnostyka obrazowa
Wymienione wyżej wskazówki mogą wzbudzić podejrzenie złamania podstawy czaszki, ale nie mogą go jednoznacznie potwierdzić. Złamanie podstawy czaszki jest również trudne do wykrycia na konwencjonalnym zdjęciu rentgenowskim. Dlatego dalszą diagnostykę zawsze przeprowadza się za pomocą tomografii komputerowej (CT). Jeśli na zdjęciach mózgu i twarzoczaszki lekarz odkryje powietrze wewnątrz czaszki lub wypełnione powietrzem komory kostne, takie jak zatoki przynosowe i komórki wyrostka sutkowatego (pneoencephalon), wskazuje to na złamanie podstawy czaszki. Szczelina złamania nie musi być widoczna.
Jeśli osoba dotknięta tym problemem straciła słuch lub ma paraliż twarzy, przeprowadza się badanie rezonansem magnetycznym (MRI). Można go użyć do wykluczenia krwiaka w mózgu oraz do uwidocznienia nerwów twarzowych.
Złamanie podstawy czaszki: leczenie
Pacjenci ze złamaniem podstawy czaszki muszą być monitorowani przez pierwsze 24 godziny i leżeć w łóżku z uniesioną głową. Poza tym leczenie zależy od rozległości złamania podstawy czaszki.
W większości przypadków stosuje się leczenie zachowawcze. Jeśli jednak elementy kostne są rozbite i przemieszczone lub jeśli istnieją punkty przebicia, przez które wydostaje się płyn mózgowo-rdzeniowy, nieunikniona staje się operacja. Operacja jest też konieczna w przypadku natychmiastowego, całkowitego porażenia twarzy (facial paresis). Z reguły operacja jest wykonywana dopiero wtedy, gdy opuchlizna mózgu ustąpi. Wyjątkiem jest występowanie rozległego krwiaka.
Złamanie podstawy czaszki: leczenie zachowawcze
Uszkodzony przewód słuchowy zostaje oczyszczony i pokryty sterylną powłoką. Jeśli w wyniku złamania podstawy czaszki doszło do niedosłuchu ucha wewnętrznego, rozpoczyna się tzw. leczenie reologiczne, podobnie jak w przypadku niedosłuchu: dzięki pewnym substancjom aktywnym próbuje się poprawić krążenie krwi w uchu wewnętrznym. Występujące zawroty głowy mogą być złagodzone specjalnymi lekami (leki typu antyvertiginosa).
Jeśli z powodu złamania podstawy czaszki z nosa, ucha lub ust wycieknie płyn mózgowo-rdzeniowy, należy najpierw podać antybiotyki jako środek zapobiegawczy, aby uniknąć infekcji wstępującej. Jeśli ubytek jest umiejscowiony w środkowym dole czaszki, a przez ucho przepływa płyn mózgowo-rdzeniowy, szczelina ta zwykle zrasta się samoistnie i rzadko wymaga leczenia chirurgicznego.
Nerwy, które są uwięzione w szczelinie pęknięcia, nie muszą wymagać operacji. Czasami mogą się one samoistnie regenerować.
Złamanie podstawy czaszki: operacja
W przypadku złamań w okolicy przedniego dołu czaszki (zwłaszcza blaszki grzebieniastej), kiedy płyn mózgowo-rdzeniowy odpływa przez nos, zawsze należy przeprowadzić operację. Dzieje się tak dlatego, że szczelina pęknięcia nie zamyka się samoistnie i nawet po latach może dojść do zakażenia. Podczas operacji najpierw zamykane są opony mózgowe twarde (dura), aby uszczelnić płyn mózgowo-rdzeniowy. Następnie kość jest rekonstruowana.
Krwawienie spowodowane pęknięciem naczyń mózgowych również musi być zatamowane chirurgicznie. W tym procesie chirurg usuwa krwiak, który znajduje się w tzw. przestrzeni zewnątrzoponowej. Zapobiega to wzrostowi ciśnienia w mózgu, co może spowodować jego uszkodzenia.
Złamanie podstawy czaszki: przebieg choroby i rokowanie
Rokowanie w przypadku złamania kości czaszki różnią się w zależności od rodzaju złamania. Złamanie podłużne ma zazwyczaj dobre rokowanie i rzadko prowadzi do wtórnych uszkodzeń. Z kolei złamanie poprzeczne, w którym uszkodzone zostały funkcje ucha wewnętrznego i nerwu twarzowego, może spowodować trwałe uszkodzenia.
Złamanie podstawy czaszki: powikłania
Możliwymi powikłaniami złamania podstawy czaszki są:
- zapalenie mózgu (zapalenie opon mózgowych),
- gromadzenie się ropy,
- ropień mózgu,
- urazy tętnicy szyjnej,
- przetoka jamista zatoki szyjnej,
- trwałe uszkodzenie nerwów czaszkowych.
Takie powikłania mogą pogorszyć rokowanie w przypadku złamania podstawy czaszki.
Pytania i odpowiedzi
Jak długo trwa leczenie złamania podstawy czaszki?
Jeśli podejrzewa się złamanie podstawy czaszki, należy natychmiast wezwać lekarza dyżurnego. Diagnoza zostanie postawiona na podstawie badania rentgenowskiego lub tomografii komputerowej. Zwykle złamanie podstawy czaszki goi się samo po kilku tygodniach, jeśli przestrzega się bezwzględnego odpoczynku w łóżku.
Czy można umrzeć z powodu pękniętej podstawy czaszki?
Złamanie podstawy czaszki powstaje po zadziałaniu na głowę bardzo dużej siły, najczęściej w wyniku wypadków drogowych, i jest urazem zagrażającym życiu.
Źródła
- Baugnon, KL; Hudgins, PA (August 2014). „Skull base fractures and their complications”. Neuroimaging Clinics of North America. 24.
- Ratilal, Bernardo O; Costa, João; Pappamikail, Lia; Sampaio, Cristina; Ratilal, Bernardo O (2015). „Antibiotic prophylaxis for preventing meningitis in patients with basilar skull fractures”. The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4.
- Dagi, T.Forcht; Meyer, Frederick B.; Poletti, Charles A. (1983). „The incidence and prevention of meningitis after basilar skull fracture”. The American Journal of Emergency Medicine. 1.
Przeczytaj także o: