Celiakia – autoimmunologiczna choroba trzewna

Celiakia jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, co oznacza że komórki odpornościowe organizmu atakują jego tkanki. Inna nazwa celiakii to glutenozależna choroba trzewna, ponieważ na skutek spożywania glutenu dochodzi do zaniku kosmków jelitowych jelita cienkiego. Leczenie celiakii polega na wyłączeniu z jadłospisu produktów z glutenem. Choroba zmusza pacjenta do przestrzegania diety bezglutenowej do końca życia.

Celiakia – skąd się bierze i co ją powoduje?

Celiakia to choroba trzewna i pojawia się głównie u osób genetycznie predysponowanych. Na skutek reakcji autoimmunologicznej po spożyciu glutenu dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Osoba chora traci tolerancję na gluten zawarty w pożywieniu – do tej sytuacji może dojść w każdym wieku, nie ma reguły że dotyka tylko dzieci lub wyłącznie osoby starsze. Na sutek spożycia glutenu pojawia się nieprawidłowa reakcja immunologiczna, szczególnie w jelicie cienkim, która prowadzi do stanu zapalnego i uszkodzenia błony śluzowej jelita. Następnie występuje zanik kosmków jelitowych, które odpowiadają za wchłanianie się witamin, minerałów i innych składników odżywczych. Wchłanianie składników odżywczych jest upośledzone, przez co pojawiają się objawy ze strony różnych układów i narządów. Doprowadza to do niedożywienia chorego, a w ciężkich przypadkach nawet do śmierci.

Zwykle czynnikiem wyzwalającym jest infekcja żołądkowo-jelitowa, przebyta operacja lub zażywanie leków. Największe ryzyko zachorowania mają najbliżsi krewni chorych na celiakię, chorzy na cukrzycę typu I lub osoby chorujące na choroby autoimmunologiczne. Szczególnie narażeni na wystąpienie celiakii są chorzy na autoimmunologiczne zapalenie wątroby lub (i) tarczycy, zespół Turnera, zespół Downa. Choroba trzewna współistnieje dość często z zespołem Williamsa i nefropatią IgA. Częstość występowania wynosi 1% całej populacji (w Polsce ok. 400 000 osób). Jest to jedna z najczęstszych chorób przewodu pokarmowego w Europie.

Jeżeli jedno z bliźniąt jednojajowych ma objawy celiakii, na 70% zachoruje również drugie. U bliźniąt dwujajowych ryzyko zachorowania drugiego bliźniaka wynosi tylko 5%.

Najczęściej na celiakię choruje się w krajach wysokorozwiniętych a diagnoza jest uzyskiwana przed 20 rokiem życia. Kobiety chorują dwukrotnie częściej od mężczyzn.

Diagnostyka celiakii jest coraz łatwiej i szerzej dostępna, dlatego prawdopodobnie chorych będzie przybywać. 1% populacji są to oficjalne i znane statystyki, tymczasem na celiakię może chorować jeszcze bardzo wielu pacjentów i nie mieć świadomości tego faktu. Aż 60% przypadków choroby ma postać ukrytą lub niemą. Całkowitą podstawą leczenia celiakii jest dieta bezglutenowa.

Gdy pacjent podejrzewa u siebie celiakię, powinien zgłosić się do lekarza rodzinnego. Nie należy samodzielnie wprowadzać diety bezglutenowej, ponieważ potencjalna choroba trzewna będzie jeszcze trudniejsza do zdiagnozowania.

Objawy celiakii – dochodzi od zaniku kosmków jelitowych

Początek celiakii może być nagły lub stopniowy. ,,Wyzwolicielami” objawów choroby są zwykle wszelkie sytuacje obciążające układ pokarmowy: infekcja jelitowa, ciąża, biegunka w podróży, operacja lub zabieg w obrębie przewodu pokarmowego. Często zdarza się, że od pierwszych objawów do postawienia diagnozy mija aż 10 lat. Choroba ma również postać bezobjawową.

Znane są 4 postacie celiakii, które mają wiele różnych objawów klinicznych, głównie związanych z przewodem pokarmowym, ale często zdarzają się również objawy pozajelitowe.

Objawy celiakii klasycznej to głównie symptomy ze strony układu pokarmowego:

• przewlekła biegunka o wodnistym lub tłuszczowym charakterze;
• utrata wagi lub brak jej przyrostu u dzieci;
• wzdęcia brzucha, bóle brzucha, zwiększenie jego obwodu;
• nawracające afty i wrzodziejące zapalenia jamy ustnej;
• częsta zgaga;
• nudności i wymioty;
• mogą występować zaparcia;
• zaburzenia rozwoju u dzieci;
• objawy związane z zaburzeniem wchłaniania składników odżywczych (objawy niedoboru żelaza, wczesna osteoporoza)

Objawy celiakii nietypowej (głównie wywołane zaburzeniem wchłaniania składników odżywczych):

• niedokrwistość z niedoboru żelaza (anemia);
• zaburzenia związane z niewłaściwym wchłanianiem wapnia (częste złamania, ciężkie złamania, osteoporoza, niedorozwój szkliwa zębowego, bóle kości i stawów);
• zmiany błon śluzowych i skórne – częste afty, opryszczkowe zapalenia skóry, zapalenia jamy ustnej);
• zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne (zmiany nastrojów, depresja, depresja, ataksja, migreny, zaburzenia pamięci i koncentracji, bóle głowy);
• zaburzenia ze strony stawów (zapalenia dużych stawów);
• zaburzenia układu rozrodczego (częste poronienia, niskie libido, zaburzenia płodności męskiej i żeńskiej, nadmiar prolaktyny u mężczyzn, nieregularne cykle lub ich całkowity zanik);
• zaburzenia ze strony wątroby (marskość wątroby, stłuszczenie, zwiększony cholesterol).

Celiakia niema – nie daje objawów klinicznych, pomimo to dochodzi do uszkodzenia w błonie śluzowej jelita cienkiego, co kończy się zanikiem kosmków jelitowych. Wykryć ją można poprzez oznaczenie przeciwciał przeciw transglutaminazie tkankowej i autoprzeciwciała przeciwendomyzjalne.Celiakia latentna -we krwi występują autoprzeciwciała przeciwendomyzjalne i przeciw transglutaminazie tkankowej, ale kosmki jelitowe nie są uszkodzone. Ta postać celiakii może w przyszłości zmienić się na aktywną, z konkretnymi objawami.

Celiakia oporna na leczenie – to postać choroby trzewnej, kiedy po wprowadzeniu diety bezglutenowej nadal dochodzi do zaniku kosmków jelitowych i wystąpienia różnorodnych objawów klinicznych.

Powikłania celiakii

W celiakii niezwykle groźne i uciążliwe mogą być powikłania. Dochodzi do nich najczęściej, kiedy chory nie stosuje diety bezglutenowej. Nietolerancja glutenu może doprowadzić do wielu zaburzeń funkcjonowania organizmu, dlatego niezwykle ważnym jest, aby stosować dietę bezglutenową, co pomaga wyciszyć chorobę trzewną.

1. Rozwój nowotworów układu pokarmowego – gardła, przełyku, jelita cienkiego i grubego, wątroby i węzłów chłonnych.
2. Wrzodziejące zapalenie jelita cienkiego.
3. Osteoporoza i poważne złamania.
4. Niepłodność i częste poronienia, porody wcześniacze.
5. Zbyt wczesna menopauza.

Diagnoza i leczenie celiakii – ochrona błony śluzowej jelita cienkiego

Rozpoznanie celiakii od pierwszych objawów może potrwać nawet wiele lat, zważając na nieswoiste objawy, jakie niesie ta choroba. Objawy zwykle początkowo wskazują, że jest to zwykła nietolerancja glutenu lub uczulenie na pszenicę. W diagnostyce celiakii wykonuje się następujące badania:

• biopsję dwunastnicy (pozwala zdiagnozować zanik kosmków jelitowych);
• testy skórne w kierunku uczulenia na pszenicę;
• obecność przeciwciał TG2 i EMA;
• w diagnostyce choroby trzewnej niekiedy wykonuje się badanie genetyczne na antygeny HLA DQ2 albo HLA DQ8, szczególnie w przypadku wątpliwości diagnostycznych. Brak powyższych antygenów to wykluczenie celiakii.

Jedyną metodą leczenia celiakii jest stosowanie diety bezglutenowej. Na czym ona polega? Gluten jest białkiem występującym w pszenicy, jęczmieniu i życie. Z codziennej diety należy wykluczyć:

• pieczywo i wyroby cukiernicze, do których zostały użyte pszenica, jęczmień, żyto i owies (wyjątek stanowi owies certyfikowany);
• przetwory z wyżej wymienionych zbóż;
• makarony;
• kaszę manną, kuskus, bullgur i jęczmienną;
• płatki owsiane;
• słodycze zawierające gluten – szczególnie ciastka przygotowane z mąki pszennej i żytniej.

Osoby będące na diecie bezglutenowej uczą się jej przez długi czas. Szczególną ostrożność muszą zachowywać kupując produkty spożywcze, ponieważ w bardzo wielu z nich się on znajduje, nawet pozornie nie kojarzących się z pszenicą lub mąką. Praktycznie należy całkowicie wyeliminować z diety produkty zawierające gluten, ponieważ nawet niewielka jego ilość może wywołać objawy. Chory jest zmuszony do przestrzegania przez całe życie diety bezglutenowej.

Dieta bezglutenowa początkowo powinna być rozpisana przez dietetyka. Z czasem pacjent uczy się, jak robić zakupy spożywcze, czytać etykiety aby sprawdzić zawartość glutenu Chodzi o trwałą zmianę nawyków żywieniowych chorego z chorobą trzewną.