Tachykardia (częstoskurcz, kołatanie serca)

Tachykardia charakteryzuje się szybkim biciem serca z silnym kołataniem sięgającym aż do gardła. Jest to reakcja organizmu na przykład na strach, podniecenie lub napięcie. Jednak tachykardia może również towarzyszyć innym chorobom serca. Jeśli serce bije nieprzerwanie szybciej niż 100 razy na minutę, zdecydowanie powinien przyjrzeć mu się lekarz. Tachykardia może prowadzić również do nagłej śmierci sercowej (łac. mors subita cardialis).

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku tachykardii? 

W przypadku występowania tachykardii warto skonsultować ten objaw z lekarzem. Jeśli kołatanie serca jest spowodowane poważną chorobą serca, lekarz omówi z pacjentem dalsze możliwości leczenia, takie jak przyjmowanie leków, ablacja serca lub zastosowanie defibrylatora. Łagodna tachykardia może być dziś w większości przypadków skutecznie leczona. Najwygodniejszym sposobem na szybką konsultację z lekarzem jest wideokonsultacja ze specjalistą TELEMEDI, który uściśli diagnozę i określi sposoby dalszego postępowania terapeutycznego, a w razie potrzeby wystawi potrzebną receptę i zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Co to jest tachykardia? W tachykardii serce bije więcej niż 100 razy na minutę (u dorosłych). W zależności od miejsca powstawania rozróżnia się częstoskurcz nadkomorowy (występujący poza komorami serca) i komorowy (występujący w komorach serca). Rozróżnia się również tachykardię ostrą i przewlekłą.
• Przyczyny występowania częstoskurczu: np. migotanie przedsionków, migotanie komór, tachykardia zatokowa, częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo-komorowym, zespół Wolffa-Parkinsona-White’a, choroba wieńcowa (coronary artery disease – CAD), nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, wahania hormonalne w okresie menopauzy, wstrząs po urazach z dużą utratą krwi, anemia, zatorowość płucna, zatrucia, leki, narkotyki, nikotyna, kofeina.
• Pierwsza pomoc: W przypadku wystąpienia dodatkowych objawów, takich jak duszność, brak oddechu, ucisk w klatce piersiowej, silny ból w klatce piersiowej, niepokój, utrata przytomności, zatrzymanie krążenia, należy powiadomić lekarza pogotowia ratunkowego. Pierwsza pomoc w przypadku zagrażającego życiu migotania komór sercowych: masaż serca, użycie defibrylatora lub uderzenia pięścią w klatkę piersiową. Łagodne kołatanie serca pojawia się nagle i zwykle ustępuje samoistnie; pomocne mogą być ćwiczenia relaksacyjne, głębokie wdechy i wydechy, manewr Valsalvy.
• Kiedy należy zgłosić się do lekarza? Częstoskurcz powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem!
• Diagnostyka: wywiad lekarski, badanie fizykalne, EKG, długotrwałe EKG, w razie potrzeby USG serca.
• Leczenie: w zależności od przyczyny, np. lekami (beta-blokery) lub środkami uspokajającymi.

Tachykardia: opis i objawy

U zdrowych osób dorosłych serce bije od 60 do 80 razy na minutę. Jeśli serce bije szybciej niż 100 razy na minutę, jest to tzw. tachykardia. Przy 150 lub więcej uderzeniach serca na minutę występuje już wyraźna tachykardia. Zwiększone kołatanie serca związane z tachykardią może być odczuwalne aż do poziomu gardła!

Tachykardia nie musi być groźna. Tachykardia łagodna, potocznie zwana kołataniem serca, występuje zwykle jako efekt uboczny niegroźnych schorzeń. Przykładem jest tzw. częstoskurcz węzłowy nawrotny AVNRT, w którym zaburzone jest rozprzestrzenianie się pobudzenia między komorami i przedsionkami serca. Łagodne kołatanie serca zawsze pojawia się nagle i równie niespodziewanie zanika samoistnie. Można je również rozpoznać na podstawie następujących objawów, np.:

• palpitacje pojawiają się znienacka, nie mają widocznego związku z sytuacjami, które wywołują strach lub ekscytację,
• objawy pojawiają się zwykle w stanie spoczynku lub jakiś czas po wysiłku fizycznym,
• kołataniu serca mogą towarzyszyć zawroty głowy, ucisk w klatce piersiowej lub mdłości.

Ogólnie rzecz biorąc, jeśli serce jest zdrowe, dobrze radzi sobie z nagłymi, łagodnymi kołataniami serca. Niemniej jednak należy zawsze poddać się badaniu lekarskiemu, nawet w przypadku łagodnego kołatania serca, aby wykluczyć poważniejsze przyczyny i uniknąć problemów w życiu codziennym. Dzieje się tak dlatego, że podczas ataku ograniczona jest zdolność do pracy i prowadzenia pojazdów. Tachykardia może doprowadzić nawet do omdleń.

Formy występowania kołatania serca

W zależności od tego, co jest źródłem częstoskurczu, rozróżnia się:

• częstoskurcz nadkomorowy – w tym przypadku częstoskurcz ma swoje źródło poza komorami serca;
• częstoskurcz komorowy – tutaj przyspieszony puls występuje w komorze serca. Jest to niebezpieczna forma tachykardii, ponieważ może powodować zagrażające życiu migotanie komór.

Tachykardia może również występować w sposób ostry lub przewlekły.

Przyczyny występowania tachykardii

Wysiłek fizyczny (np. podczas uprawiania sportu), stres, radość i niepokój mogą powodować podwyższenie pulsu. Jest to całkiem normalne i nie stanowi powodu do niepokoju. To, jak szybko serce bije w normalnych warunkach, zależy również od wieku. Na przykład, dzieci mają zazwyczaj wyższy puls niż dorośli. Dlatego zwykle nie trzeba się martwić o małe dzieci, nawet jeśli ich tętno wynosi do 100 uderzeń na minutę.

Inaczej jest z dorosłymi, którzy mają tak podwyższony puls. W takim przypadku konieczne jest przeprowadzenie badania lekarskiego w celu ustalenia przyczyny. Może ona znajdować się w samym sercu, w innym organie lub w czynnikach zewnętrznych.

Przyczyny tachykardii związane z sercem

Najczęściej przyczyną tachykardii jest samo serce. W tym celu trzeba wiedzieć, jak działa ten mięsień: wyspecjalizowane komórki mięśnia sercowego generują impulsy elektryczne, które wywołują skurcz mięśnia, czyli bicie serca. Główną rolę odgrywa tzw. węzeł zatokowo-przedsionkowy w prawym przedsionku serca generujący impulsy z częstotliwością 60-80 na minutę. Jeśli ten system komunikacji zostanie zakłócony, np. przez zmniejszony przepływ krwi lub wadliwe działanie węzła zatokowego, może dojść do kołatania serca.

Najważniejszymi przyczynami tachykardii związanymi z sercem (kardiologicznymi) są:

• Trzepotanie i migotanie przedsionków: Nieuregulowane bodźce elektryczne powodują trzepotanie lub migotanie mięśni przedsionków serca. Rezultatem jest zazwyczaj przyspieszony, nieregularny puls, przekraczający 100 uderzeń na minutę. Nie jest to jednak niebezpieczne, a wielu chorych nawet nie zauważa trzepotania lub migotania serca. Istnieje jednak zwiększone ryzyko wystąpienia zakrzepicy!
• Choroba niedokrwienna serca (morbus ischaemicus cordis), ChNS: Jest to zaburzenie krążenia w sercu spowodowane zwężeniem tętnic wieńcowych w wyniku miażdżycy. Mogą one prowadzić między innymi do zaburzeń rytmu serca (takich jak tachykardia) i zawałów serca.
• Trzepotanie komór i migotanie komór serca: W tym przypadku komory serca kurczą się bardzo szybko (od 200 do 800 razy na minutę). W wyniku tego krew nie jest już pompowana do krwiobiegu – konsekwencją tego jest utrata przytomności, zatrzymanie oddechu i krążenia. Istnieje poważne zagrożenie dla życia!
• Tachykardia zatokowa: Węzeł zatokowo-przedsionkowy pracuje w przyspieszonym tempie ponad 100 uderzeń na minutę. Ta forma kołatania serca jest często spotykana w stanach lękowych, atakach paniki lub gorączce.
• Częstoskurcz węzłowy nawrotny, AVNRT: W tzw. czasie reentry (pobudzenia nawrotnego) impulsy rozprzestrzeniają się między komorami i przedsionkami serca i przyspieszają w ten sposób tętno. Typowe są tutaj nagłe kołatania serca, które ustępują samoistnie. Częstoskurcz węzłowy nawrotny nie jest groźny. Czasami można go przerwać samodzielnie, na przykład poprzez krótki ucisk na tętnicę szyjną. 
• Częstoskurcz komorowy: Dodatkowe impulsy w komorach serca powodują, że bije ono szybciej i mniej wydajnie. Groźnym następstwem częstoskurczu komorowego może być migotanie komór serca.
• Zespół Wolffa-Parkinsona-White’a: U osób dotkniętych tym schorzeniem od urodzenia występuje dodatkowe przewodzenie impulsów między przedsionkami i komorami. Może to prowadzić do nagłego kołatania serca, a nawet utraty przytomności. Często jednak osoby dotknięte chorobą nie mają żadnych objawów i w takim przypadku leczenie nie jest konieczne.
• Nadciśnienie tętnicze: Nie tylko zbyt wysokie ciśnienie krwi, ale również szybki puls może prowadzić do nasilenia występowania kołatania serca.

Inne częste przyczyny tachykardii

• nadczynność tarczycy (nadczynność gruczołu tarczowego),
• wahania hormonalne w okresie menopauzy,
• wstrząs po urazach z dużą utratą krwi,
• niedokrwistość (anemia),
• zatorowość płucna,
• zatrucia,
• leki,
• narkotyki,
• nikotyna i kofeina.

Właściwe postępowanie w przypadku tachykardii

Przy pomocy określonych technik można samodzielnie zatrzymać łagodne kołatanie serca.

• Oddychaj głęboko: Tachykardia jest często spowodowana stresem lub niepokojem. W takich sytuacjach pomocne może być zatrzymanie się na chwilę, przyjęcie postawy siedzącej lub leżącej i świadome, głębokie oddychanie.
• Masaż szyi: Nerw szyjny znajduje się w miejscu, w którym odczuwasz puls. Monitoruje on ciśnienie w tętnicach szyjnych i kontroluje ciśnienie krwi. Lekko masuj ten obszar palcami wskazującym i środkowym. Może to spowolnić bicie serca. Ale uwaga: zazwyczaj ciśnienie krwi również nieco spada, dlatego należy stosować tę technikę tylko w pozycji leżącej lub siedzącej.
• Wykonaj manewr Valsalvy: Polega on na tym, że trzymasz się za nos i próbujesz delikatnie wydychać powietrze przy zamkniętych ustach. Powoduje to wzrost ciśnienia w klatce piersiowej i spowolnienie bicia serca.
• Picie i odbijanie: Szybkie wypicie zimnego, najlepiej gazowanego napoju, a następnie „beknięcie” daje taki sam efekt jak manewr Valsalvy.
• Unikaj kawy i papierosów: Jeśli często cierpisz na kołatanie serca, powinieneś unikać substancji, które zwiększają tętno i ciśnienie krwi. Należą do nich kofeina i nikotyna.
• Nie stresuj się: Główną przyczyną kołatania serca jest i pozostaje stres. Zwolnij w codziennej rutynie i stosuj techniki relaksacyjne. Należą do nich progresywna relaksacja mięśni, trening autogenny lub joga.

Tachykardia – kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Zasadniczo należy zawsze skonsultować z lekarzem nawracające kołatania serca, nawet jeśli samoistnie ustępują. Tylko lekarz może określić dokładne przyczyny i rozpocząć odpowiednie leczenie.

W następujących przypadkach, jeśli wystąpi kołatanie serca, należy natychmiast wezwać lekarza pogotowia ratunkowego:

• tachykardia nie ustępuje samoistnie, nie pomagają też takie działania jak ucisk na tętnicę szyjną,
• kołataniu serca towarzyszą: duszności, spłycenie oddechu i ucisk w klatce piersiowej,
• występuje również silny ból w klatce piersiowej, niepokój i duszności,
• dochodzi do utraty przytomności, a nawet zatrzymania krążenia.

Uwaga: W przypadku migotania i trzepotania komór serca istnieje ostre zagrożenie życia! Dlatego należy podjąć natychmiastowe działania. Silny impuls elektryczny z defibrylatora lub uderzenie pięścią w klatkę piersiową może zazwyczaj przerwać trzepotanie komór serca i zapoczątkować nowy, wolniejszy rytm bicia serca.

Tachykardia: co robi lekarz?

Lekarz przeprowadza najpierw rozmowę z pacjentem, aby uzyskać ważne informacje na temat historii choroby (anamneza). W tym celu może zadać na przykład następujące pytania:

• Kiedy kołatanie serca wystąpiło po raz pierwszy i kiedy wystąpiło po raz ostatni?
• Czy kołatanie serca występuje wyłącznie w sytuacjach związanych np. ze stresem, niepokojem lub wysiłkiem fizycznym?
• Jak często cierpisz na kołatanie serca?
• Czy kołatanie serca występuje nagle czy stopniowo? A jak znika?
• Jakie jest tętno? Czy serce bije regularnie podczas kołatania? Jak długo trwa atak?
• Czy kiedykolwiek byłeś nieprzytomny podczas ataku?
• Czy możesz sam kontrolować częstoskurcz (np. za pomocą leków lub własnych działań)?
• Czy w Twojej rodzinie występują przypadki tachykardii?
• Czy masz jakieś dodatkowe dolegliwości, takie jak duszności lub uczucie ucisku w klatce piersiowej?

Następnie przeprowadzane jest badanie fizykalne, podczas którego lekarz osłuchuje dźwięki dochodzące z serca. Mogą być również stosowane inne metody badania, na przykład:

• Elektrokardiografia (EKG): rejestruje elektryczne czynności mięśnia sercowego, co jest niezbędne do postawienia diagnozy. Jeśli czynności elektryczne serca są zmienione, może to wskazywać na różne choroby.
• Długoterminowe monitorowanie EKG: w przeciwieństwie do klasycznego EKG, długoterminowe EKG rejestruje aktywność serca w sposób ciągły przez 24 godziny. Pozwala to na niezawodne wykrywanie nieprawidłowości w funkcjonowaniu serca.
• USG serca (echokardiografia): badanie to może być wykonywane od zewnątrz przez skórę lub od wewnątrz przez przełyk. Dostarcza informacji o funkcji i kształcie zastawek serca, a także o jego wielkości.

Tachykardia: leczenie

Po ustaleniu przyczyny tachykardii lekarz rozpocznie odpowiednie leczenie. Oto kilka przykładów:

• Często w przypadku tachykardii, która pojawia się w sposób cykliczny lub utrzymuje się, pomocne są leki. Na przykład migotanie przedsionków jest często leczone za pomocą leków antyarytmicznych. Pacjent musi je przyjmować zawsze, gdy serce zaczyna wypadać z właściwego rytmu. Zazwyczaj podaje się również leki przeciwzakrzepowe, aby zmniejszyć zwiększone ryzyko zakrzepicy (np. udaru) związane z migotaniem przedsionków. Jeśli czynniki psychologiczne, takie jak stres lub niepokój, wywołują przyspieszoną akcję serca, często pomagają leki uspokajające, takie jak benzodiazepiny.
• Leki nie zawsze wystarczają do opanowania tachykardii. Wtedy, w zależności od przyczyny, można rozważyć inne terapie. Na przykład w zespole Wolffa-Parkinsona-White’a (zespół WPW) konieczna może być skleroterapia nadmiarowej drogi przewodzenia impulsów elektrycznych (cewnikowa ablacja migotania przedsionków). Jeśli częstoskurcz jest spowodowany zagrażającym życiu migotaniem komór serca, podejmuje się próbę jak najszybszego jego zatrzymania za pomocą wstrząsów elektrycznych (elektrokoagulacja).

Pytania i odpowiedzi

Jak długo może utrzymywać się kołatanie serca?

Tachykardia zazwyczaj zaczyna się nagle, trwa kilka minut i równie nagle ustaje. U niektórych osób tachykardia może trwać dłużej niż godzinę.

Jak odczuwa się tachykardię?

Podniecenie i wysiłek fizyczny powodują silne bicie serca – jest to całkowicie normalna reakcja. Ale kiedy częstoskurcz pojawia się bez powodu, osoba nimi dotknięta czuje się zagrożona. Atakowi mogą towarzyszyć zawroty głowy, duszności i mdłości.

Dlaczego alkohol powoduje palpitacje?

Ze względu na uwalnianie hormonów pobudzających, spożywanie napojów alkoholowych prowadzi do szybkiego bicia serca, zwiększając w ten sposób nacisk na ściany naczyń krwionośnych. Jest to szczególnie niebezpieczne, ponieważ wysokiemu ciśnieniu krwi zazwyczaj towarzyszy niewiele widocznych objawów.

Czy odwodnienie powoduje przyspieszone bicie serca?

Jeśli jesteś odwodniony, nawet w niewielkim stopniu, Twoje serce musi pracować ciężej, aby pompować krew, co może zwiększyć częstość akcji serca i spowodować nieregularne bicie serca lub kołatanie serca. Odwodnienie zagęszcza krew i sprawia, że ściany naczyń krwionośnych zwężają się, co może powodować nadciśnienie i obciążać serce.

Źródła

• Gerd Herold, Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy, Jerzy Januszkiewicz (tłum.), Jan Duława (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2004.
• Dubiel J, Surdacki A, Bednarz B, Budaj A, Sadowski J, Wierzbicki K: Niewydolność serca. W: Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom I. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005.
• Choroby wewnętrzne. Andrzej Szczeklik (red.). Kraków: Medycyna Praktyczna, 2005.

Przeczytaj także o:

Dreszcze

Jak wywołać okres – czy przyspieszenie okresu jest możliwe?

Ból w klatce piersiowej