Uzależnienie od Internetu

Czy to za pomocą smartfona, czy komputera: uzależnienie od internetu jest uzależnieniem behawioralnym, które staje się coraz powszechniejsze. Zwłaszcza młodzi ludzie szybko dają się wciągnąć w czar wirtualnego świata. Przyjaciele, rodzina i szkoła tracą na znaczeniu. To oderwanie od rzeczywistości ma daleko idące konsekwencje dla życia społecznego i zawodowego, a także dla zdrowia.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku uzależnienia od internetu?

Jeśli podejrzewasz, że cierpisz na uzależnienie od internetu lub chciałbyś pomóc komuś ze swojego otoczenia, to powinieneś nawiązać kontakt ze specjalistą w dziedzinie psychiatrii lub psychiatrii dzieci i młodzieży, psychoterapeutą lub psychologiem klinicznym. Najwygodniejszym sposobem takiego kontaktu jest wideokonsultacja ze specjalistą TELEMEDI, który będzie mógł pomóc w rozwiązaniu problemu uzależnienia od internetu.

Podstawowe informacje

• Opis: Uzależnienie od internetu (także uzależnienie od smartfonu/uzależnienie od sieci) jest uzależnieniem behawioralnym.
• Objawy: Zaniedbywanie obowiązków, kontaktów społecznych, pracy, szkoły i hobby, spadek wydajności, samotność, utrata kontroli nad czasem trwania i porą korzystania z internetu, rozdrażnienie podczas odstawiania.
• Przyczyny: Konflikty społeczne/rodzinne, samotność, niska samoocena, pamięć z mechanizmem uzależnienia w układzie nagrody w mózgu.
• Diagnoza: Na podstawie kryteriów uzależnienia, takich jak: utrata kontroli, wytworzenie się tolerancji, utrata zainteresowań, dalsze nadmierne używanie mimo negatywnych konsekwencji, wycofanie społeczne, zaniedbywanie obowiązków.
• Leczenie: Specjalistyczna terapia behawioralna w grupach i sesjach indywidualnych, w łagodnych przypadkach w warunkach ambulatoryjnych, w innych przypadkach w specjalistycznych klinikach.
• Rokowanie: Zachowania uzależniające mogą być kontrolowane, jeśli pacjent zrozumie chorobę i skorzysta ze specjalistycznej terapii.

Uzależnienie od internetu: opis

Nie sposób wyobrazić sobie dzisiejszego świata bez internetu. Praca, zakupy, wymiana informacji z przyjaciółmi – niemal każda dziedzina życia jest podłączona do internetu. Szczególnie dzieci i młodzież są narażone na ryzyko zagubienia się w wirtualnym świecie. Ekran smartfona towarzyszy nam teraz przez całą dobę. Kiedy świat realny schodzi na dalszy plan, internet zagraża zdrowiu psychicznemu i fizycznemu.

Zjawisko patologicznego używania komputera, telefonu komórkowego i Internetu jest wciąż stosunkowo nowe i dlatego jest badane dopiero od kilku lat. Uzależnienie od internetu, zwane też uzależnieniem od smartfona lub uzależnieniem od sieci, należy do grupy uzależnień behawioralnych. W przeciwieństwie do uzależnienia od alkoholu czy narkotyków to nie zażywanie substancji uzależnia, ale samo zachowanie człowieka, które staje się jego obsesją. W przypadku uzależnienia od internetu dana osoba korzysta z niego tak intensywnie, że zaniedbuje wszystkie inne sfery życia. Uzależnieni od internetu prawie nie zwracają uwagi na swoje hobby, przyjaciół i rodzinę, szkołę i pracę. Pomimo ogromnego wpływu uzależniających zachowań na ich życie, osoby dotknięte tym problemem nie potrafią już przestać. Uzależnienie staje się niezależne, a zachowanie kompulsywne.

Uzależnienie o wielu twarzach

Uzależnienie od internetu, uzależnienie od telefonu komórkowego, uzależnienie od gier komputerowych, uzależnienie od komunikacji za pośrednictwem komputera – istnieje wiele nazw dla uzależnienia od internetu i wiele form uzależniających zachowań w sieci. Mężczyzn szczególnie pociągają gry komputerowe i gry online. W „World of Warcraft” gracze mogą walczyć z potworami i odkrywać nowe światy w wirtualnym, równoległym świecie. Środkiem wzmacniającym uzależnienie są nagrody w postaci punktów doświadczenia lub wirtualnych przedmiotów, które czynią graczy silniejszymi w świecie gry.

Kobiety wolą spędzać czas w internecie na portalach społecznościowych, takich jak Facebook. Spędzają godziny na wymianie pomysłów z przyjaciółmi, ale także z nieznanymi ludźmi w sieci. Internet daje im możliwość zaprezentowania się takimi, jakimi chciałyby być. Dla wielu z nich kusząca jest możliwość zmiany swojej osobowości i wyglądu. Co więcej, w internecie nigdy nie jest się samemu. Obcy ludzie stają się pozornie dobrymi przyjaciółmi, nawet jeśli nigdy nie spotkałeś ich w prawdziwym życiu.

Inną formą uzależnienia od internetu jest patologiczne korzystanie z hazardu i zakładów sportowych, które odbywają się w internecie. Kompulsywne korzystanie z erotycznych czatów nazywane jest uzależnieniem od cyberseksu.

Kogo dotyka uzależnienie od internetu?

Uzależnienie od internetu nie zostało jeszcze dostatecznie zbadane. Ze względu na niespójność kryteriów diagnostycznych można jedynie szacować liczbę osób uzależnionych od internetu. Uzależnienie od internetu jest najbardziej powszechne wśród nastolatków i młodych dorosłych. Kobiety dotyka to równie często jak mężczyzn. Jednak mężczyźni wolą gry komputerowe, podczas gdy kobiety spędzają większość czasu na portalach społecznościowych.

Uzależnienie od internetu rzadko występuje samodzielnie

Badania z ostatnich lat pokazują, że około 86 procent osób uzależnionych od internetu ma także inne zaburzenia psychiczne. Bardzo często depresja, ADHD, a także uzależnienie od alkoholu i tytoniu występują jednocześnie z uzależnieniem od sieci (choroba współistniejąca). Nie jest jeszcze jasne, czy zaburzenia psychiczne zwiększają ryzyko uzależnienia od internetu, czy też są jego konsekwencją. Prawdopodobnie oba warianty są możliwe i różnią się w zależności od osoby.

Uzależnienie od internetu: objawy

Uzależnieni od internetu mają ciągłe pragnienie bycia w sieci. Ma to wiele negatywnych konsekwencji. Zaniedbywanie codziennych obowiązków, przyjaciół i hobby, ale także trudności fizyczne i psychiczne mogą wskazywać na uzależnienie od internetu.

Spadek wydajności

Naukowcy odkryli, że uzależnione od internetu nastolatki osiągają gorsze wyniki w szkole. Nadmierne korzystanie z internetu powoduje problemy poznawcze. W rezultacie szczególnie zaburzona jest zdolność koncentracji i uwagi. Innym powodem jest oczywiście to, że większość czasu pochłaniają zachowania związane z nałogiem, nie pozostawiając prawie żadnego czasu na naukę czy inne obowiązki.

Także u dorosłych badania pokazują, że wydajność ich pracy spada z powodu uzależnienia od internetu, a kontakt z kolegami z pracy jest ograniczony. Im bardziej wyraźne są zachowania związane z uzależnieniem, tym większe jest ryzyko zwolnienia z pracy. Konsekwencje finansowe mogą doprowadzić nawet do zagrożenia egzystencjalnego.

Osamotnienie

Brak czasu daje się odczuć także w sferze społecznej. Uzależnieni od internetu nie zwracają uwagi na swoich przyjaciół i rodzinę lub poświęcają im tylko niewiele uwagi. Chorzy często stają się samotni, nawet nie zauważając tego. Żyją w iluzji pielęgnowania prawdziwych przyjaźni w internecie. Czasem rzeczywiście w internecie rozwijają się przyjaźnie, ale z reguły nie dochodzi do spotkań w realu. Istniejące w realnym świecie przyjaźnie rozpadają się, gdy dana osoba spędza czas tylko w internecie. Dla osób, które mają trudności z nawiązaniem kontaktu, internet wydaje się na początku dobrym rozwiązaniem. Badania pokazują jednak, że to jeszcze bardziej pogarsza ich sytuację.

Szkody dla zdrowia

Z powodu ciągłego pragnienia przebywania w internecie i strachu przed przegapieniem czegoś nowego, wielu uzależnionych tłumi swoją potrzebę snu. Gry online powodują też podwyższony poziom pobudzenia, który utrudnia zasypianie. Osoby uzależnione od internetu często skarżą się na zaburzenia snu. Brak snu wpływa z kolei na zdolność koncentracji i nastrój. U osób dotkniętych tym problemem mogą pojawić się cechy depresyjne, a także agresja i drażliwość.

Oprócz snu osoby uzależnione zaniedbują także inne swoje podstawowe potrzeby, takie jak odpowiednia dieta. Wielu z nich żywi się fast foodami lub słodyczami, bo nie mają zbyt wiele czasu na jedzenie. Niektórzy zapominają nawet o regularnych posiłkach. Dlatego wśród osób uzależnionych od internetu znajdują się osoby z nadwagą i takie, które mają normalną wagę lub niedowagę. Niebezpieczeństwo nadwagi zwiększa się jeszcze przez brak ruchu.

Ciągłe siedzenie przed komputerem wpływa negatywnie na postawę ciała. Bóle stawów, bóle szyi, głowy i problemy ze wzrokiem to kolejne problemy, które niesie ze sobą uzależnienie od internetu.

Objawy odstawienia internetu

Uzależnienia behawioralne niosą ze sobą również objawy odstawienia. Kiedy uzależnieni nie mogą korzystać z internetu, stają się przygnębieni i niespokojni, drażliwi i złośliwi. Niektórzy z nich są bardzo niespokojni, a nawet agresywni.

Uzależnienie od internetu: przyczyny i czynniki ryzyka

Przyczyny uzależnienia od internetu nie zostały do tej pory prawie w ogóle zbadane. Podobnie jak w przypadku innych uzależnień, w rozwoju uzależnienia od internetu prawdopodobnie bierze udział kilka czynników. Wielu ekspertów nie uważa internetu czy komputera za przyczynę, ale za czynnik wyzwalający uzależnienie. Według nich prawdziwe przyczyny uzależnienia leżą w głębiej ukrytych konfliktach psychologicznych. Podejrzewa się, że kolejnym czynnikiem wpływającym na powstawanie uzależnienia jest zaburzenie funkcjonowania neuroprzekaźników w mózgu. Naukowcy nie byli jeszcze w stanie jednoznacznie udowodnić, czy uzależnienie od internetu ma również podłoże genetyczne.

• Poszukiwanie kontaktu: Badacze zakładają, że ważną rolę odgrywają konflikty społeczne i rodzinne. Dzieci i młodzież, które mają trudności w kontaktach społecznych i preferują kontakty internetowe, są szczególnie narażone na rozwój uzależnienia od internetu. Obecnie bowiem, jeśli nie możesz znaleźć przyjaciół w realnym świecie, szukasz ich w sieci.
• Niskie poczucie własnej wartości: Ludzie, którzy wycofują się społecznie, często cierpią z powodu niskiej samooceny. W internecie, osoby uzależnione mogą nie tylko nadać sobie nową twarz, ale także stać się odważnymi wojownikami w grach komputerowych. W ten sposób, wirtualny świat nagradza gracza i wzmacnia jego obraz samego siebie. Do pewnego stopnia jest to możliwe także w sieciach społecznościowych, gdzie można zaprezentować się tylko od swojej najkorzystniejszej strony lub nawet przyjąć kompletnie wymyśloną tożsamość. Staje się to niebezpieczne, gdy świat internetu staje się dla danej osoby bardziej atrakcyjny niż jej prawdziwe życie.
• Konflikty rodzinne: Niektóre badania wskazują, że konflikty wewnątrz rodziny sprzyjają wycofaniu się dzieci do świata internetu. Młodzi ludzie uzależnieni od internetu często mieszkają tylko z jednym rodzicem. Dokładne korelacje są jednak niejasne. Pewne jest to, że w wielu przypadkach brakuje im dostatecznego wsparcia społecznego.
• Przyczyny biochemiczne: Badania pokazują, że w uzależnieniach behawioralnych zachodzą w mózgu podobne zmiany jak np. w przypadku uzależnienia od alkoholu. Zwiększone uwalnianie dopaminy w mózgu również najprawdopodobniej odgrywa rolę w powstawaniu uzależnienia od internetu. Kiedy podczas grania w internecie uwalnia się dopamina, wywołuje to uczucie szczęścia: takie zachowanie jest nagradzane. Z czasem układ dopaminergiczny staje się coraz bardziej uwrażliwiony na takie zachowanie i reaguje szczególnie silnie, gdy osoba korzysta z internetu. Inne bodźce nie są w stanie dotrzymać kroku temu źródłu uczucia szczęścia i ludzie poświęcają im coraz mniej uwagi. Za to coraz częściej odwiedzają internet, by znów doświadczyć tego pozytywnego uczucia.

Uzależnienie od internetu: badania i diagnoza

Jeśli zauważysz u siebie, swoich bliskich lub przyjaciół oznaki uzależnienia od internetu, powinieneś jak najszybciej skontaktować się z terapeutą, który w czasie rozmowy może posługiwać się specjalnymi kwestionariuszami, aby ustalić, czy dane zachowanie jest uzależnieniem, czy nie.

Konsultacja wstępna

Uzależnienie od internetu nie jest spowodowane jedynie ilością czasu, jaki dana osoba spędza przed komputerem lub surfuje po sieci za pomocą smartfona. Decydujące dla uzależnienia od internetu jest również to, że zachowanie to jest realizowane z wewnętrznego przymusu. Podczas wstępnej konsultacji terapeuta może zadać następujące pytania:

• Czy często postanawiasz sobie, że będziesz spędzać mniej czasu w internecie, ale nie udaje ci się to?
• Czy czujesz się niespokojny lub rozdrażniony, gdy nie masz dostępu do internetu?
• Czy osoby z twojego otoczenia narzekają, że za dużo czasu spędzasz w internecie?
• Czy zaniedbujesz swoich przyjaciół, hobby lub zobowiązania, by spędzać więcej czasu w sieci?
• Czy często myślisz o tym, co robisz w sieci, kiedy nie jesteś online?

Oprócz szczegółowych pytań dotyczących uzależnienia od internetu terapeuta zapyta o sytuację rodzinną i zawodową. Szczególnie w przypadku nastolatków konieczne jest również zaangażowanie rodziny. Z jednej strony członkowie rodziny mogą dostarczyć ważnych wskazówek dotyczących diagnozy. Z drugiej strony rodzina również powinna zostać poinformowana o istnieniu uzależnieniu od internetu i dowiedzieć się, jak może wspierać osobę nim dotkniętą.

Diagnoza uzależnienia od internetu

Uzależnienie od internetu jest obecnie nadal klasyfikowane jako zaburzenie kontroli impulsów i nie funkcjonuje w systemach klasyfikacyjnych jako samodzielne zaburzenie. Kwestia tego, czy uzależnienie od internetu można zaliczyć do uzależnień, jest wciąż dyskusyjna. W przeciwieństwie do uzależnień od substancji psychoaktywnych, takich jak uzależnienie od alkoholu, w przypadku uzależnienia od internetu nie można rozwinąć fizycznego uzależnienia. Wielu ekspertów opowiada się za uznaniem uzależnienia od internetu za uzależnienie samo w sobie, ponieważ osoby uzależnione od internetu wykazują silne uzależnienie psychiczne.

Ponieważ nie ma jednolitych kryteriów diagnozowania uzależnienia od internetu, psychologowie i lekarze posługują się, jako wskazówkami, ogólnymi kryteriami uzależnienia. Często stosowanym testem do diagnozy uzależnienia od internetu jest Test Uzależnienia od Internetu (IAT Kimberly Young). Opiera się on na kryteriach uzależnień zawartych w Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych (DSM – Diagnostic and statistical manual of mental disorders).

Dopóki uzależnienie od internetu nie zostanie uznane za samodzielne zaburzenie psychiczne, DSM-5 proponuje następujące objawy jako kryteria diagnostyczne do stwierdzenia występowania uzależnienia od internetu:

• Silne pragnienie przebywania w sieci i nieustanne zaabsorbowanie internetem.
• Objawy odstawienia po odebraniu dostępu do internetu.
• Rozwój tolerancji wraz z rosnącym zakresem korzystania z internetu.
• Nieudane próby kontrolowania korzystania z internetu.
• Ciągłe korzystanie z internetu, mimo że znane są jego negatywne konsekwencje.
• Utrata innych zainteresowań i pasji poza internetem.
• Korzystanie z internetu dla rozładowania złego nastroju.
• Okłamywanie członków rodziny i innych osób na temat zakresu korzystania z internetu.
• Narażanie na szwank ważnych relacji lub pracy poprzez korzystanie z internetu.

Co najmniej pięć z tych kryteriów musi wystąpić w okresie dwunastu miesięcy.

Dość nowym narzędziem do diagnozowania uzależnienia od internetu jest kwestionariusz AICA-SKI:IBS (Structured Clinical Interview on Internet-Related Disorders).

Uzależnienie od internetu: leczenie

To, które terapie są szczególnie skuteczne w przypadku uzależnienia od internetu, pozostaje niejasne z powodu niewielkiej ilości badań naukowych na ten temat. Coraz więcej terapeutów oferuje pomoc właśnie w przypadku uzależnienia od internetu. Niektóre ośrodki leczenia uzależnień mają własne ambulatorium dla osób uzależnionych od internetu. W leczeniu zazwyczaj łączy się różne formy terapii, takie jak terapia indywidualna i grupowa.

Uzależnienie od internetu: leczenie ambulatoryjne czy stacjonarne?

Uzależnienie od internetu może być leczone zarówno ambulatoryjnie, jak i stacjonarnie. To, która forma jest skuteczniejsza, zależy od stopnia zaawansowania uzależnienia od korzystania z sieci. Pobyt w ośrodku stacjonarnym jest zalecany, jeśli dana osoba nie ma już prawie żadnego kontaktu ze światem zewnętrznym. Jeśli internet stał się ważniejszy od przyjaciół, rodziny, pracy czy szkoły, często tylko leczenie w ośrodku może pomóc choremu. W środowisku zamkniętym trudniej jest osobom uzależnionym od internetu powrócić do ich starych wzorców zachowań. Dzień jest zorganizowany, a internet nie jest już głównym celem życia.

Terapia poznawczo-behawioralna dla osób uzależnionych od internetu

Ważną częścią leczenia uzależnienia od internetu jest terapia poznawczo-behawioralna. Pierwszym krokiem w leczeniu jest szczegółowe poinformowanie osoby dotkniętej uzależnieniem, a także jej bliskich, o specyfice uzależnienia od internetu i jego konsekwencjach (psychoedukacja). Wiedza o chorobie powinna wzmocnić osobistą odpowiedzialność chorego.

W ramach terapii poznawczo-behawioralnej osoba uzależniona powinna nauczyć się rozpoznawać swoje problematyczne wzorce myślowe i skutecznie je zmieniać. Osobom uzależnionym od internetu udziela się pomocy w oduczeniu się nieprawidłowego zachowania i osiągnięciu kontrolowanego używania lub nawet całkowitego wyrzeczenia się korzystania z sieci.

Wiele osób uzależnionych od wirtualnego świata czuje się w nim bardziej komfortowo niż w realnym życiu. Powszechnym poglądem wśród pacjentów jest to, że mają oni znaczenie w internecie, a nie w prawdziwym życiu. W czasie terapii osoba uzależniona uczy się samokrytycznie kwestionować swoją rolę w internecie. W grach online, takich jak „World of Warcraft”, osoba uzależniona wciela się w postać (awatara) w wirtualnym świecie i buduje przyjaźnie z innymi graczami. W trakcie terapii pacjent uczy się dystansować od swojego awatara i intensywnie zajmować się swoim prawdziwym „ja”. Ważnym elementem w leczeniu uzależnienia od internetu jest także nawiązywanie kontaktów społecznych w realnym świecie.

Inne metody leczenia uzależnienia od internetu

Oprócz indywidualnych sesji terapeutycznych ważną rolę w leczeniu uzależnienia od internetu odgrywa terapia grupowa. Tutaj pacjent może porozmawiać o swoich problemach z innymi uzależnionymi. Kontakt z prawdziwymi ludźmi i spójność w grupie oferują namiastkę kontaktów w internecie. Dla wielu pacjentów ulgą jest to, że nie są sami ze swoim problemem. Korzystają też z doświadczeń innych uzależnionych w radzeniu sobie z własnym uzależnieniem.

Uzależnienie od internetu: przebieg choroby i rokowanie

Uzależnienie od internetu nie jest jeszcze uważane za chorobę samą w sobie, ale nie należy lekceważyć jego powagi. Negatywne konsekwencje uzależnień behawioralnych mają ogromny wpływ na życie osób nimi dotkniętych. Na początku uzależnienie od internetu jest trudno rozpoznawalne. Wielu ludzi spędza znaczną część dnia przy komputerze, a mimo to nie są od niego uzależnieni. Dla niektórych jednak internet staje się z czasem osią ich całego życia. Jeśli osoba uzależniona rezygnuje dla internetu ze wszystkich innych zajęć i przyjaciół, to jest to alarmujący znak ostrzegawczy.

Liczba osób uzależnionych od internetu stale rośnie. Ze względu na ciągły postęp mediów i technologii eksperci podejrzewają, że problem uzależnienia od internetu będzie się nadal pogłębiał.

Im dłużej uzależnienie od internetu pozostaje nieleczone, tym bardziej pogłębiają się problemy z nim związane. Utrata kontaktów społecznych, porzucenie szkoły czy utrata pracy wpędzają dotkniętych tym problemem w błędne koło. Świat realny nie oferuje wtedy zbyt wielu bodźców, które mogą jeszcze skłonić uzależnionego do wyłączenia komputera.

Profesjonalne wsparcie może umożliwić osobom dotkniętym uzależnieniem powrót do normalnego życia. Rozwój specjalnych ofert terapeutycznych pomocy dla osób uzależnionych od internetu w ośrodkach leczenia uzależnień znacznie poprawiło ofertę leczenia. Jak dotąd, terapia poznawczo-behawioralna okazała się szczególnie skuteczna w leczeniu uzależnienia od internetu.

Pytania i odpowiedzi

Jakie są zagrożenia związane z uzależnieniem od internetu?

Bóle ciała, zespół cieśni nadgarstka, bezsenność, problemy ze wzrokiem, przyrost/utrata wagi to tylko niektóre z problemów fizycznych, jakie mogą wystąpić w wyniku uzależnienia od internetu. Efekty emocjonalne mogą obejmować depresję, niepokój, izolację społeczną, agresję i wahania nastroju.

Jak uzależnienie od internetu wpływa na mózg?

Uzależnienie od internetu zmienia objętość mózgu. Zmiany w mózgu są podobne do tych, które powstają w wyniku uzależnienia od alkoholu i kokainy. Uzależnienie od internetu powoduje zmniejszenie się ilości istoty szarej i białej w mózgu, co skutkuje zmianami w przetwarzaniu emocji i funkcjonowaniu mózgu.

Skąd wiadomo, że jest się uzależnionym od internetu?

O uzależnieniu od internetu mówi się wtedy, gdy pojawiają się zachowania charakterystyczne dla choroby uzależnieniowej: osoba dotknięta uzależnieniem nie potrafi już kontrolować, ile czasu spędza przy komputerze, smartfonie czy tablecie, jej myśli krążą wyłącznie wokół cyfrowego świata, cierpią na tym jej relacje społeczne i zdrowie psychiczne.

Kiedy uważa się, że ktoś jest uzależniony od smartfona?

Oznaki uzależnienia od telefonu komórkowego są następujące: smartfon staje się niezbędny; smartfon jest też używany w nieodpowiednich sytuacjach; osoba uzależniona ma coraz mniej realnych kontaktów społecznych i woli komunikować się z innymi ludźmi przez smartfon.

Jakie są formy uzależnienia od Internetu?

• „Cybersexual Addiction“ (pornografia internetowa),
• „Cyber-relationship Addiction“ (wirtualne związki),
• „Net compulsion“ (hazard i handel),
• „Information Overload“ (przeciążenie informacją),
• „Computer Addiction“ (uzależnienie od gier komputerowych).

Kiedy dziecko jest uzależnione od internetu?

Uzależnienie od internetu u dziecka można rozpoznać po tym, że internet dominuje jego myśli i wypowiedzi i determinują jego zachowanie w życiu codziennym. Codzienne obowiązki (szkoła lub sport) i kontakty społeczne (przyjaciele i rodzina) są zaniedbywane na rzecz przebywania online.

Źródła

• Jakubik Andrzej, „Zespół uzależnienia od Internetu”, Studia Psychologica, 3, 2002 r.
• Raczkowska Jadwiga, Woyciechowska Teresa D., „Problemy zagrożenia młodzieży uzależnieniem (diagnoza i terapia)”, Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1993 r.
• Tereshchenko S, Kasparov E, Smolnikova M, Shubina M, Gorbacheva N, Moskalenko O (October 2021). „Internet Addiction and Sleep Problems among Russian Adolescents: A Field School-Based Study”. International Journal of Environmental Research and Public Health. 18.

Przeczytaj także o:

Psychiatra online