Choroba dwubiegunowa

Choroba dwubiegunowa to ciężka choroba psychiczna. Ludzie, którzy na nią cierpią, doświadczają ciągłych wzlotów i upadków emocjonalnych. Czasami czują się bardzo przygnębieni, innym razem są euforyczni, nadpobudliwi i przeceniają swoje możliwości.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku choroby dwubiegunowej? 

Osoby dotknięte chorobą przechodzą przez fazy depresji z głębokimi obniżeniami nastroju i fazy maniakalne z nastrojem euforycznym lub niezwykle drażliwym, z wyraźnie zwiększonym popędem. Jeśli zauważysz u siebie podobne objawy, skorzystaj z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który poprowadzi twoją terapię, wypisze recepty na właściwe leki i w razie potrzeby wypisze również zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Objawy: Naprzemiennie występują fazy depresyjne i maniakalne (= fazy z wyraźnie podwyższonym, ekspansywnym lub drażliwym nastrojem, zwiększonym popędem, chęcią mówienia itp.).
• Przyczyny i czynniki ryzyka: W rozwój choroby prawdopodobnie zaangażowanych jest kilka czynników, w tym czynniki genetyczne, ale także inne, takie jak zaburzona równowaga neuroprzekaźników w mózgu, stres, niektóre leki.
• Diagnoza: Wywiad lekarski, kwestionariusze kliniczne, badanie fizykalne w celu wykluczenia chorób organicznych.
• Leczenie: Głównie leki w połączeniu z psychoterapią; jeśli to konieczne, inne terapie, takie jak terapia wybudzeniowa i elektrokonwulsyjna; środki wspomagające, takie jak metody relaksacyjne, programy ćwiczeń, ergoterapia, muzykoterapia, spotkania z grupami samopomocy itp.
• Rokowanie: Choroba dwubiegunowa jest trudna do wyleczenia, ale można ją ustabilizować dzięki odpowiedniemu leczeniu. Ze względu na wysokie ryzyko samobójstwa, ważne jest wczesne podjęcie terapii. Jednak osoby dotknięte tą chorobą często nie rozumieją, na czym ona polega.

Choroba dwubiegunowa: opis

Choroba dwubiegunowa, podobnie jak depresja, należy do tzw. zaburzeń afektywnych. Oznacza to, że wpływa na uczucia osób, których dotknie. Pacjenci doświadczają silnych wahań nastroju, dla których zwykle nie ma zewnętrznego bodźca. Fazy maniakalne, charakteryzujące się dużą euforią, energią i przecenianiem siebie lub drażliwością i nieufnością, przeplatają się z fazami depresyjnymi, w których osoba dotknięta chorobą jest przygnębiona i niespokojna. Choroba dwubiegunowa jest więc często jeszcze potocznie nazywana depresją maniakalną.

Szacuje się, że zaburzenia dwubiegunowe dotykają od jednego do trzech procent populacji.

Choroba dwubiegunowa: różne formy

W chorobie dwubiegunowej fazy lub epizody obniżonego nastroju przeplatają się w nieregularnych odstępach czasu z fazami wyraźnie podwyższonego nastroju lub nastroju drażliwego (fazy maniakalne). Nie jest to jednak jednolity obraz kliniczny. Istnieją natomiast różne przejawy zaburzeń dwubiegunowych, w tym przede wszystkim następujące:

• Choroba dwubiegunowa typu I: Depresja i mania występują naprzemiennie. Epizod depresyjny trwa co najmniej dwa tygodnie, epizod maniakalny co najmniej siedem dni. Ten ostatni jest bardzo wyraźny (różnica w porównaniu z chorobą dwubiegunową typu II).
• Choroba dwubiegunowa typu II: Występują tu epizody depresyjne i co najmniej jeden epizod hipomanii. Ten ostatni różni się od epizodu maniakalnego minimalnym czasem trwania (co najmniej cztery dni) oraz obecnością pewnych objawów (np. zwiększone trudności z koncentracją zamiast gonitwy myśli lub natłoku pomysłów; mniejsza pewność siebie i ryzykowne zachowania itp.).
• Rapid Cycling (szybka zmiana faz): Ta szczególna forma charakteryzuje się szczególnie szybką zmianą pomiędzy epizodami depresyjnymi i maniakalnymi (co najmniej cztery różne epizody w ciągu 12 miesięcy). Dotyka do 20 procent wszystkich pacjentów z zaburzeniem dwubiegunowym, głównie kobiet.
• Cyklotymia: W tym przypadku niestabilny nastrój utrzymuje się przez co najmniej dwa lata. Nie jest on jednak tak ciężki, by spełnione były kryteria manii lub przynajmniej umiarkowanego epizodu depresyjnego. Dlatego cyklotymia jest czasem zaliczana do trwałych zaburzeń afektywnych, a nie do zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.

Choroba dwubiegunowa: objawy

W chorobie dwubiegunowej występują cztery różne rodzaje epizodów. Oprócz „klasycznych” epizodów depresyjnych i maniakalnych są też epizody hipomaniczne i mieszane. Czasami po fazie maniakalnej następuje epizod depresyjny – albo bezpośrednio jako „wstrząs wtórny”, albo później (po okresie „normalnego” nastroju) jako osobny epizod. W innych przypadkach jest na odwrót: zaczyna się od fazy depresji, po której następuje faza maniakalna – znowu jako „wstrząs wtórny” lub występuje w odosobnieniu. Bardzo rzadko zdarza się, że pacjent cierpi tylko na fazy maniakalne.

Symptomy epizodu depresyjnego

W fazach depresyjnych obraz kliniczny przypomina depresję. Do głównych objawów należą wtedy:

• przygnębienie,
• utrata zainteresowań i przyjemności,
• bezsenność,
• zaburzenia snu, zwłaszcza problemy z zaśnięciem w drugiej połowie nocy,
• zaburzenia koncentracji i myślenia,
• poczucie winy,
• zwątpienie w siebie,
• myśli samobójcze.

Podczas epizodu depresyjnego mimika twarzy jest sztywna i pozbawiona wyrazu. Cierpiący mają tendencję do mówienia cicho, a ich reakcje są opóźnione.

W fazie depresji mogą też wystąpić objawy fizyczne. Zmniejsza się apetyt i wielu chorych znacznie traci na wadze. Niektórzy doświadczają bólu w różnych częściach ciała. Najczęstsze dolegliwości to duszności, problemy z sercem, żołądkiem i jelitami, a także zawroty i bóle głowy oraz zaburzenia erekcji.

Symptomy epizodu maniakalnego

W fazach manii wszystko jest wyolbrzymione – pobudzenie emocjonalne, myślenie, mówienie, działanie: pacjent jest pełen energii (przy jednoczesnym niewielkim zapotrzebowaniu na sen) i ma wyraźnie podwyższony nastrój lub jest bardzo rozdrażniony. Ma silną potrzebę mówienia, jest niekonsekwentny i nieskoncentrowany, bardzo potrzebuje kontaktu, jest nadpobudliwy i impulsywny.

Typowe jest też przecenianie samego siebie, zwiększone podejmowanie ryzyka i lekkomyślność. Niektórzy pacjenci wydają pieniądze bezmyślnie i rozpoczynają przerośnięte projekty, które mogą wpędzić ich w problemy finansowe i prawne. Problematyczna jest też utrata zahamowań społecznych. Osoby dotknięte chorobą podchodzą do przypadkowych nieznajomych i mają tendencję do bardziej otwartego flirtowania i zachowań seksualnych.

Podczas epizodu maniakalnego pacjenci są też bardzo kreatywni. Obecnie uważa się, że między innymi Vincent van Gogh i George Frideric Handel mieli depresję maniakalną.

Ponad dwie trzecie wszystkich pacjentów z manią doświadcza również objawów psychotycznych. Należą do nich nadmierna pewność siebie, halucynacje, urojenia prześladowcze i myśli urojeniowe.

Objawy epizodu hipomanii

W niektórych przypadkach choroby dwubiegunowej objawy maniakalne występują w osłabionej formie. Nazywa się to hipomanią. Osoby dotknięte tą chorobą cierpią na przykład na trudności z koncentracją, a nie na ucieczkę myśli i gonitwę myśli. Szczególnie zauważalne objawy manii, takie jak utrata zahamowań społecznych, silna przecena własnych możliwości i lekkomyślne zachowanie, są nieobecne lub prawie nieobecne.

Objawy epizodu mieszanego

Oprócz epizodów czysto depresyjnych i (hipo)maniakalnych w chorobie dwubiegunowej pojawiają się czasem epizody mieszane. Charakteryzują się one połączeniem lub gwałtowną zmianą (w ciągu kilku godzin) objawów depresyjnych i (hipo)maniakalnych. Jednak o epizodzie mieszanym mówimy dopiero wtedy, gdy objawy depresyjne i (hipo)maniakalne występują w równym stopniu przez większość czasu przez co najmniej dwa tygodnie.

Choroba dwubiegunowa wiąże się z ogromnym cierpieniem i zwiększonym ryzykiem popełnienia samobójstwa. Próby samobójcze i samobójstwa prawie zawsze mają miejsce w trakcie lub bezpośrednio po epizodzie depresyjnym lub mieszanym.

Choroba dwubiegunowa: przyczyny i czynniki ryzyka

Choroba dwubiegunowa jest spowodowana zarówno czynnikami biologicznymi, jak i psychospołecznymi. Dotychczasowe badania sugerują, że chorobie sprzyja skomplikowana interakcja kilku genów i różnych czynników środowiskowych.

Zaburzenie dwubiegunowe: przyczyny genetyczne

Badania rodzinne i bliźniacze wykazały, że w rozwój choroby dwubiegunowej zaangażowane są czynniki genetyczne. Na przykład dzieci chorego rodzica są o dziesięć procent bardziej narażone na depresję maniakalną. Jeśli oboje rodzice mają zaburzenia dwubiegunowe, prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta nawet do 50 procent.

Ostatnie badania wykazały, że jedenaście regionów w ludzkim genomie jest związanych z chorobą dwubiegunową (a także ze schizofrenią). Sześć z tych regionów nie było wcześniej znanych.

Zaburzenia dwubiegunowe: wpływ neuroprzekaźników

Wiele wskazuje na to, że w zaburzeniu dwubiegunowym zaburzona jest dystrybucja i regulacja ważnych substancji przekaźnikowych w mózgu (neuroprzekaźników). Neurotransmitery to substancje endogenne, które wywołują pewne reakcje w organizmie i w mózgu. Przykładami są serotonina, noradrenalina i dopamina.

Stwierdzono, że u osób cierpiących na depresję występuje niedobór noradrenaliny i serotoniny. Z kolei w fazach maniakalnych stężenie dopaminy i noradrenaliny jest zwiększone. W zaburzeniu dwubiegunowym ważną rolę może odgrywać zaburzenie równowagi różnych neuroprzekaźników. W terapii zaburzeń dwubiegunowych dąży się więc do kontrolowanego uwalniania tych substancji sygnałowych.

Choroba dwubiegunowa: przyczyny psychospołeczne

Oprócz wpływów biologicznych, w zaburzeniach dwubiegunowych biorą udział także indywidualne okoliczności życiowe. Szczególnie stres wydaje się czynnikiem wyzwalającym epizody maniakalno-depresyjne.

Poważne choroby, dręczenie, złe doświadczenia z dzieciństwa, rozłąka z powodu rozwodu czy śmierci są tak samo stresujące jak niektóre fazy rozwoju człowieka (np. dojrzewanie). To, w jaki sposób stres jest odczuwany i przetwarzany, zależy od danej osoby. Niektórzy ludzie wypracowali sobie dobre strategie radzenia ze stresem, podczas gdy inni szybko się załamują. Tak więc czynniki wyzwalające stres mogą zwiększyć prawdopodobieństwo rozwoju choroby dwubiegunowej.

Choroba dwubiegunowa: przyczyny związane z przyjmowaniem leków

Niektóre leki mogą zmieniać nastrój, a w skrajnych przypadkach nawet wywoływać chorobę dwubiegunową. Należą do nich preparaty zawierające kortyzon, metylofenidat, niektóre leki przeciw parkinsonizmowi i epilepsji, ale także narkotyki, takie jak alkohol, LSD, marihuana i kokaina.

Istnieją też pojedyncze opisy przypadków, według których zaburzenia dwubiegunowe pojawiły się po urazach mózgu.

Choroba dwubiegunowa: testy i diagnoza

Choroba dwubiegunowa nie jest łatwa do zdiagnozowania, ponieważ może być mylona z innymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak klasyczna depresja czy schizofrenia. Ponieważ faza maniakalna jest często interpretowana przez bliskich i osoby cierpiące jako zwykłe podwyższenie nastroju, często mijają lata, zanim zostanie postawiona właściwa diagnoza.

Choroba dwubiegunowa typu II i cyklotymia są szczególnie trudne do rozpoznania, ponieważ objawy są mniej wyraźne niż w chorobie dwubiegunowej typu I. Dlatego szczególnie ważne jest, by dokładnie opisać lekarzowi lub terapeucie swoje doświadczenia, nastroje i uczucia.

Właściwa osoba, z którą można porozmawiać

Jeśli podejrzewa się chorobę dwubiegunową, można najpierw skontaktować się z lekarzem rodzinnym. Jednak ze względu na trudną diagnozę i zwiększone ryzyko samobójstwa zaleca się natychmiastowy kontakt z poradnią psychiatryczną lub lekarzem psychiatrą. Często jednak osoby dotknięte chorobą nie widzą potrzeby skorzystania z pomocy medycznej – zwłaszcza w fazie maniakalnej.

Obszerny wywiad

Aby wyjaśnić ewentualne zaburzenie dwubiegunowe, lekarz najpierw szczegółowo porozmawia z pacjentem, by zebrać wywiad medyczny (anamnezę). Lekarz lub terapeuta może zadać następujące pytania:

• Czy w ciągu ostatnich kilku tygodni czułeś się przygnębiony lub osłabiony?
• Czy masz trudności z porannym wstawaniem?
• Czy miałeś problemy z przespaniem całej nocy?
• Czy miałeś dobry apetyt?
• Jakie są Twoje myśli w tej chwili? Co ci przeszkadza?
• Czy miewasz czasem myśli o śmierci lub o odebraniu sobie życia?
• Czy w ciągu ostatnich kilku tygodni byłeś wyjątkowo nadpobudliwy?
• Czy miałeś poczucie, że jesteś pod napięciem?
• Czy miałeś wrażenie, że mówiłeś więcej i szybciej niż zwykle?
• Czy zmniejszyło się twoje zapotrzebowanie na sen?
• Czy byłeś bardzo aktywny i robiłeś wiele rzeczy w bardzo krótkim czasie?
• Czy twój nastrój był ostatnio zmienny?
• Czy w twojej rodzinie są znane przypadki choroby maniakalno-depresyjnej?

Dobrze jest, gdy lekarz przepytuje także krewnych pacjenta (a potem włącza ich w proces terapeutyczny). Zwłaszcza jeśli pacjent nie ma świadomości własnej choroby, obserwacje i pomoc bliskich krewnych są niezwykle ważne. Dzieje się tak dlatego, że bliscy często potrafią bardzo dobrze ocenić różne fazy nastroju osoby dotkniętej chorobą. Współdziałanie osób dotkniętych chorobą, krewnych i profesjonalistów (terapeutów) na równych zasadach, jakie przewiduje współczesna psychiatria, nazywamy trialogiem.

W diagnostyce choroby dwubiegunowej wykorzystuje się także kwestionariusze kliniczne. Niektóre z nich służą do oceny objawów maniakalnych, inne do oceny objawów depresyjnych. Ponadto istnieją kwestionariusze do samooceny, jak również do oceny zewnętrznej (np. przez partnera).

Diagnozy różnicowe

Podczas stawiania diagnozy lekarz musi być szczególnie ostrożny, by odróżnić manię od schizofrenii, co nie zawsze jest łatwe. Zamiast choroby dwubiegunowej za objawy pacjenta mogą być odpowiedzialne także inne choroby psychiczne. Diagnozy różnicowe obejmują zaburzenie osobowości typu borderline oraz ADHD.

Przed postawieniem diagnozy choroby dwubiegunowej lekarz musi również wykluczyć różne choroby organiczne jako możliwe przyczyny objawów maniakalnych lub depresyjnych. Do chorób tych należą na przykład epilepsja, guzy mózgu, stwardnienie rozsiane, choroby tarczycy, uzależnienie od alkoholu, narkotyków lub leków, neurosyfilis (zapalenie układu nerwowego w wyniku kiły), demencja czołowo-skroniowa, choroba Parkinsona, choroba Cushinga i choroba Addisona. Różne badania fizyczne pomagają wykryć lub wykluczyć takie choroby organiczne.

Choroby współistniejące

Jeśli lekarz zdiagnozuje chorobę dwubiegunową, musi również dokładnie odnotować wszelkie choroby towarzyszące (choroby współistniejące). Nie są one rzadkością w chorobie dwubiegunowej i mogą wpływać na jej przebieg i rokowanie. Lekarz musi wziąć to pod uwagę podczas planowania terapii.

Wiele osób z zaburzeniem dwubiegunowym cierpi również na inne choroby psychiczne. Do najczęstszych należą zaburzenia lękowe i obsesyjno-kompulsywne, uzależnienie od alkoholu lub narkotyków, ADHD, zaburzenia odżywiania i zaburzenia osobowości.

Ponadto pacjenci cierpiący na dwubiegunówkę często cierpią na jedną lub więcej chorób organicznych, w tym choroby układu krążenia, zespół metaboliczny, cukrzycę, migrenę i choroby układu mięśniowo-szkieletowego.

Choroba dwubiegunowa: leczenie

Po postawieniu diagnozy „choroba dwubiegunowa”, pacjenci i ich bliscy powinni być odpowiednio poinformowani przez lekarza o chorobie i możliwych strategiach leczenia. Najlepiej byłoby, gdyby lekarz, pacjent i – jeśli ten ostatni wyrazi na to zgodę – jego krewni wspólnie ustalili plan leczenia. Jeśli pacjenci są dobrze poinformowani i zaangażowani, zwiększa to ich gotowość do współpracy, przestrzeganie zasad leczenia, a także pewność siebie i jakość życia.

W leczeniu zaburzeń dwubiegunowych podstawowe rozróżnienie dotyczy zarówno leczenia epizodów, jak i profilaktyki po epizodach.

Leczenie doraźne – jest prowadzone w ostrej fazie choroby i ma na celu krótkoterminowe zmniejszenie obecnych objawów depresyjnych lub (hipo)maniakalnych.

Profilaktyka epizodów – w tym przypadku celem długoterminowym jest uniknięcie lub przynajmniej zmniejszenie liczby kolejnych epizodów afektywnych. Często nie da się tego osiągnąć w pełni i od razu. Następnie próbuje się zbliżyć do celu długoterminowego za pomocą „zwycięstw etapowych”. Na przykład dąży się do tego, by epizody były krótsze lub rzadsze.

Choroba dwubiegunowa: elementy terapii

Zarówno w leczeniu ostrym, jak i w profilaktyce fazowej zwykle stosuje się połączenie leków i środków psychoterapeutycznych.

• Przyjmowanie leków jest absolutnie konieczne w chorobie dwubiegunowej – nie tylko po to, by zmniejszyć objawy depresji i maniakalne, ale też by zmniejszyć ryzyko samobójstwa.
• Leczenie psychoterapeutyczne może pozytywnie wpłynąć na przebieg choroby dwubiegunowej. Przede wszystkim jednak decydujące znaczenie ma zrozumienie choroby przez pacjenta i jego wola leczenia się. Dwubiegunowcom często brakuje tej spolegliwości, ponieważ w fazach maniakalnych czują się szczególnie dobrze i niechętnie z nich rezygnują.

Leczenie farmakologiczne i psychoterapeutyczne może być z pożytkiem uzupełnione innymi środkami. Może to być na przykład terapia w stanie czuwania lub terapia elektrokonwulsyjna w leczeniu ostrym lub procedury twórcze i zorientowane na działanie (np. muzykoterapia) w profilaktyce fazowej.

Ponadto lekarz prowadzący powinien wskazać pacjentowi i jego bliskim, że konsultanci, podręczniki samopomocy i programy szkoleniowe (np. trening samokontroli) mogą również zaoferować im bardzo cenne wsparcie. Może on też udzielać konkretnych wskazówek dotyczących literatury i zachęcić do udziału w bieżących spotkaniach terapeutycznych. Lekarz powinien też zachęcać pacjentów i ich bliskich do uczęszczania do grup samopomocy – regularny kontakt i wymiana doświadczeń z innymi osobami dotkniętymi chorobą mogą ustabilizować sukces leczenia.

Osoby cierpiące na depresję maniakalną zazwyczaj muszą być leczone do końca życia, bo tylko w ten sposób mogą utrzymać swój stabilny nastrój. Jeśli pacjenci zaprzestaną leczenia, istnieje duże ryzyko nawrotu choroby.

Choroba dwubiegunowa: leczenie farmakologiczne

Zaburzenie dwubiegunowe leczy się głównie lekami przeciwdepresyjnymi, „stabilizatorami nastroju” i atypowymi neuroleptykami. Jeśli pacjent cierpi również na pobudzenie, agresję lub zaburzenia lękowe, lekarz może tymczasowo przepisać mu środek uspokajający, taki jak diazepam.

• Leki antydepresyjne: Mogą złagodzić objawy depresji. Dostępnych jest około 30 rodzajów leków przeciwdepresyjnych, na przykład trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (takie jak amitryptylina, imipramina, doksepina) i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, takie jak fluoksetyna, citalopram, paroksetyna).
• „Stabilizatory nastroju”: Jest to grupa heterogenicznych substancji, które mogą kompensować nadmierne wahania nastroju zarówno w fazie depresyjnej, jak i maniakalnej – w krótkim i długim okresie. Ważnymi przedstawicielami są lit (w postaci soli, np. węglanu litu) oraz leki przeciwdrgawkowe (antyepileptyki): karbamazepina, kwas walproinowy i lamotrygina.
• Neuroleptyki atypowe: Są to leki dopuszczone do stosowania w leczeniu zaburzeń psychotycznych (głównie schizofrenii), a czasem także w leczeniu zaburzeń dwubiegunowych. Na przykład kwetiapina, amisulpryd, aripiprazol, olanzapina i risperidon są stosowane u pacjentów z chorobą dwubiegunową.

Indywidualny przypadek decyduje o tym, jakie substancje aktywne, w jakiej kombinacji i w jakiej dawce lekarz prowadzący przepisuje pacjentowi. Decydującymi czynnikami są rodzaj i faza choroby dwubiegunowej, tolerancja na poszczególne substancje czynne oraz ewentualne choroby towarzyszące.

Działanie wymienionych leków często zaczyna się pojawiać dopiero po kilku tygodniach. Osoby dotknięte chorobą muszą więc uzbroić się w cierpliwość, aż poprawa ich stanu będzie zauważalna.

Podczas przyjmowania leku ważne jest, by postępować zgodnie z zaleceniami lekarza. Samodzielne zwiększanie dawki jest bardzo niebezpieczne i może spowodować poważne skutki uboczne. W żadnym wypadku nie należy odstawiać leku nagle i bez konsultacji z lekarzem, w przeciwnym razie zwykle dochodzi do nowego epizodu choroby maniakalno-depresyjnej.

Choroba dwubiegunowa: leczenie psychoterapeutyczne

W leczeniu zaburzeń dwubiegunowych stosuje się różne procedury psychoterapeutyczne. Niektóre procedury okazały się szczególnie skuteczne w zapobieganiu kolejnym epizodom choroby.

Terapia psychoedukacyjna

Podczas terapii psychoedukacyjnej pacjent i jego bliscy są informowani i edukowani na temat choroby dwubiegunowej, jej przyczyn, przebiegu i możliwości leczenia. Może się to odbywać w różnym zakresie – na przykład w formie ograniczonej czasowo rozmowy informacyjnej w środowisku indywidualnym lub grupowym („prosta psychoedukacja”) lub jako szczegółowa i interaktywna psychoedukacja.

Ta ostatnia zawiera na przykład instrukcje dotyczące samoobserwacji: pacjent powinien zwracać uwagę na swoje samopoczucie, czynności, rytm snu i czuwania oraz codzienne doświadczenia, aby rozpoznać ewentualny związek z wahaniami nastroju.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

W terapii behawioralnej pacjent uczy się na przykład rozpoznawać wczesne sygnały ostrzegawcze i potencjalne czynniki wyzwalające fazy depresji lub fazy maniakalne. Powinien nauczyć się sumiennie przyjmować leki i opracować strategie radzenia sobie z objawami maniakalnymi i depresyjnymi.

Ponadto, w terapii behawioralnej rozwiązuje się problemy indywidualne i konflikty interpersonalne. Ma to na celu zmniejszenie poziomu stresu u pacjenta – stres odgrywa bowiem decydującą rolę w zaostrzaniu się faz choroby dwubiegunowej.

Terapia skoncentrowana na rodzinie (FFT)

Terapia skoncentrowana na rodzinie jest stosowana głównie w przypadku młodszych pacjentów. Jest to terapia poznawczo-behawioralna zorientowana na terapię rodzinną – tzn. ważne osoby dla pacjenta (np. rodzina, partner) są włączone w terapię.

Plan terapii składa się z 21 sesji. Obejmuje on część psychoedukacyjną oraz trening umiejętności komunikacyjnych i rozwiązywania problemów wszystkich uczestników. Ma to na celu umożliwienie codziennego funkcjonowania pomimo choroby i wyeliminowanie wszelkich istniejących problemów.

Interpersonalna i społeczna terapia rytmu (IPSRT)

Interpersonalna i społeczna terapia rytmu próbuje zapobiegać epizodom maniakalno-depresyjnym poprzez trzy mechanizmy. Te mechanizmy to:

• odpowiedzialne obchodzenie się z lekami,
• stabilizacja rytmów społecznych lub regularnej codziennej rutyny (np. struktura dnia, rytm snu i czuwania, stymulacja społeczna),
• zmniejszenie problemów indywidualnych i interpersonalnych.

Zaburzenia dwubiegunowe: terapia Wake

Terapia czuwania lub pozbawienia snu pomaga podczas epizodów depresyjnych: u 40-60% pacjentów z chorobą dwubiegunową objawy depresji ulegają znacznej poprawie dzięki zmniejszeniu ilości snu, ale tylko na krótki czas. Dlatego terapia przez przebudzenie może być jedynie uzupełnieniem innych metod leczenia (np. leków).

Protokół leczenia terapii Wake obejmuje dwa do trzech okresów czuwania w ciągu jednego tygodnia.

• W pełnej terapii czuwania pacjent pozostaje w stanie czuwania przez 36 do 40 godzin (np. od rana do wieczora następnej nocy) – ze snem regeneracyjnym następnej nocy. Cały proces powtarza się trzeciego i piątego dnia tygodnia.
• W terapii częściowego czuwania pacjent śpi przez pierwszą połowę nocy (np. od 21.00 do 1.00), a następnie pozostaje rozbudzony przez drugą połowę nocy i następny dzień (do wieczora).

Oba warianty terapii wykazują takie samo działanie przeciwdepresyjne i mogą być stosowane zarówno w warunkach ambulatoryjnych, jak i stacjonarnych.

W niektórych przypadkach nie wolno prowadzić terapii czuwania, na przykład u pacjentów ze znanymi zaburzeniami padaczkowymi (pozbawienie snu zwiększa ryzyko wystąpienia napadów padaczkowych).

Choroba dwubiegunowa: terapia elektrokonwulsyjna

Leczenie doraźne za pomocą terapii elektrokonwulsyjnej (electroconvulsive therapy, ECT) jest bardzo skuteczne w przypadku ciężkich epizodów depresyjnych i maniakalnych. Działa to w następujący sposób:

Krótkie impulsy elektryczne są wysyłane do mózgu pacjenta za pomocą elektrod umieszczonych na głowie. Ponieważ cała procedura odbywa się w znieczuleniu ogólnym, pacjent niczego nie zauważa. Impulsy elektryczne wywołują krótkie (od 20 do 40 sekund) drgawki – brzmi to przerażająco, ale w rzeczywistości jest nieszkodliwe, a wręcz przeciwnie – bardzo skuteczne: nastrój pacjenta normalizuje się w wyniku wywołanych prądem drgawek. Do tej pory nie wiadomo jednak, jaki dokładnie jest mechanizm działania tej terapii.

W sumie seria zabiegów terapii elektrokonwulsyjnej składa się zazwyczaj z sześciu do dwunastu sesji. Wskaźnik skuteczności jest zwykle dużo wyższy niż w przypadku leków – terapia elektrowstrząsowa działa na większą liczbę pacjentów niż intensywne leczenie farmakologiczne. W dodatku efekt leczenia pojawia się szybciej – w przypadku leków z kolei potrzeba zazwyczaj kilku tygodni, by pojawiły się oczekiwane efekty.

Niemniej jednak po skutecznym zastosowaniu terapii elektrokonwulsyjnej pacjenci muszą, jeśli to możliwe, otrzymywać leki zapobiegające nowym epizodom choroby (w połączeniu z psychoterapią). W przeciwnym razie nawrót choroby może nastąpić bardzo szybko.

Dla bezpieczeństwa przed rozpoczęciem terapii elektrokonwulsyjnej przeprowadza się różne badania fizyczne i psychiatryczne. Dzieje się tak dlatego, że w niektórych przypadkach nie można jej stosować, np. w przypadku podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego lub ciężkiego nadciśnienia. Starszy wiek i ciąża również nie pozwalają na stosowanie ECT.

Inne terapie

Kompleksowe koncepcje terapeutyczne, takie jak te stosowane w przypadku zaburzeń dwubiegunowych, zazwyczaj obejmują również procedury wspierające. Na przykład techniki relaksacyjne mogą pomóc w przypadku konkretnych objawów, takich jak niepokój, zaburzenia snu i lęki.

Terapia sportem i ćwiczeniami fizycznymi może odwrócić uwagę pacjenta od negatywnych bodźców i poprawić jego nastrój dzięki interakcji z innymi ludźmi.

Terapia zajęciowa może pomóc osobom z zaburzeniem dwubiegunowym w kontynuowaniu lub wznowieniu uczestnictwa w ważnych obszarach życia, takich jak prowadzenie gospodarstwa domowego, praca, edukacja czy spędzanie czasu wolnego.

Różne terapie artystyczne (muzykoterapia, terapia tańcem, terapia sztuką) mogą wspierać lub przywracać zdrowie psychiczne pacjentów.

Życie z chorobą

Zaburzenia dwubiegunowe często towarzyszą pacjentom przez całe życie. Dlatego ważne jest, by nauczyli się oni, jak radzić sobie z tą chorobą, by osiągnąć jak najlepszą jakość życia. Leczenie psychoterapeutyczne pomaga też pacjentom zintegrować się ze środowiskiem społecznym i zawodowym.

Choroba dwubiegunowa: przebieg choroby i rokowanie

Czy chorobę dwubiegunową można wyleczyć? Jest to pytanie, które zadaje sobie wielu chorych i ich bliskich. Odpowiedź: obecnie nauka nie zna żadnych sprawdzonych metod ani sposobów na wyleczenie choroby dwubiegunowej. Są pacjenci, u których epizody maniakalno-depresyjne słabną z wiekiem, pojawiają się bardzo rzadko lub już w ogóle nie występują. Jednak zdecydowana większość pacjentów cierpi na to zaburzenie do końca życia.

Przebieg choroby

Przebieg choroby dwubiegunowej jest bardzo różny u różnych osób. Rodzaj zaburzenia dwubiegunowego odgrywa tu ważną rolę: w chorobie dwubiegunowej typu I i Rapid Cycling, epizody maniakalne i depresyjne występują naprzemiennie – ale w tym drugim przypadku w znacznie krótszych odstępach czasu. W chorobie dwubiegunowej typu II występują epizody depresyjne i słabe epizody maniakalne (= hipomaniczne). Cyklotymia (która czasami nie jest zaliczana do zaburzeń dwubiegunowych) charakteryzuje się dość uporczywymi epizodami maniakalnymi i depresyjnymi.

Nie oznacza to jednak, że osoby z chorobą dwubiegunową typu II lub cyklotymią cierpią mniej. W tych postaciach choroby dwubiegunowej epizody maniakalne lub depresyjne występują częściej niż w chorobie dwubiegunowej typu I.

Liczba i czas trwania epizodów choroby dwubiegunowej

Większość pacjentów z chorobą dwubiegunową doświadcza w życiu tylko kilku epizodów choroby. Tylko jeden na dziesięciu pacjentów doświadcza więcej niż dziesięciu epizodów w ciągu swojego życia. Gwałtowne zmiany, charakteryzujące się bardzo szybkimi zmianami pomiędzy epizodami choroby, są szczególnie ciężką formą choroby.

Czas trwania epizodów depresyjnych i maniakalnych waha się od kilku dni, kilku miesięcy do (bardzo rzadko) kilku lat. U nieleczonych pacjentów wynosi on średnio od czterech do dwunastu miesięcy. Pomiędzy tymi epizodami chorzy mogą być wolni od objawów przez dłuższy lub krótszy czas. W szczególnej formie, zwanej Rapid Cycling, w ciągu roku występują co najmniej cztery fazy manii lub depresji, a niestabilny nastrój często utrzymuje się w przerwach między nimi.

Czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu choroby dwubiegunowej

Choroba dwubiegunowa zwykle po raz pierwszy daje o sobie znać między 15 a 25 rokiem życia. Im wcześniejsze jest pojawienie się choroby dwubiegunowej, tym mniej korzystny przebieg choroby. Według badań młodzi pacjenci mają większe skłonności samobójcze i często rozwijają się u nich inne zaburzenia psychiczne.

Eksperci szacują, że odsetek samobójstw wśród pacjentów dwubiegunowych wynosi około 15 procent.

Oprócz młodego wieku w momencie pojawienia się pierwszych objawów istnieją inne czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu choroby dwubiegunowej, czyli często powracających epizodów. Należą do nich płeć żeńska, trudne wydarzenia życiowe, epizody mieszane, objawy psychotyczne (takie jak halucynacje) i niewystarczająca skuteczność fazowej terapii profilaktycznej. Bardzo często pojawiają się też nawracające epizody choroby w postaci Rapid Cycling.

Ważna jest wczesna diagnoza

Dla rokowania ważne jest, by jak najwcześniej zdiagnozować i leczyć chorobę dwubiegunową. Jeśli nie jest ona leczona, fazy maniakalne i depresyjne pojawiają się coraz częściej. Im więcej takich epizodów doświadczył pacjent, tym gorzej działa leczenie. I odwrotnie, oznacza to, że podjęta w porę profesjonalna terapia może znacząco poprawić przebieg choroby.

Niestety nawet wtedy nie można wykluczyć nawrotów choroby. Jednak objawy choroby dwubiegunowej, a co za tym idzie – poziom cierpienia, można znacznie zmniejszyć dzięki lekom (i innym metodom leczenia).

Pytania i odpowiedzi

Skąd mam wiedzieć, że ktoś jest dwubiegunowy?

Typowe cechy manii to:

• podwyższony lub drażliwy nastrój,
• zmniejszona potrzeba snu,
• niepokój, tysiąc pomysłów naraz,
• chęć mówienia i gonitwa myśli,
• nieobecność umysłu, łatwość rozpraszania się,
• nadmierna pewność siebie, urojenia wielkości,
• zwiększone libido,
• niekontrolowane spożywanie alkoholu.

Skąd się bierze choroba dwubiegunowa?

Większość badaczy uważa obecnie, że choroba dwubiegunowa jest spowodowana interakcją czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych. Osoby dotknięte tym zaburzeniem mają większe genetyczne prawdopodobieństwo jego rozwoju, co nazywamy podatnością genetyczną.

W jakim wieku pojawia się choroba dwubiegunowa?

Zazwyczaj pierwsze objawy choroby dwubiegunowej pojawiają się między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia. W rzadkich przypadkach pierwsze epizody choroby mogą wystąpić także u nastolatków.

Czy osoby cierpiące na chorobę dwubiegunową mogą pracować?

W zależności od zawodu i przebiegu choroby osoby nią dotknięte mogą kontynuować pracę bez żadnych problemów. Możliwe jest jednak również, że zaburzenie to doprowadzi do niepełnosprawności zawodowej.

Czy osoba chorująca na dwubiegunowość może kochać?

Częste wzloty i upadki, które mogą się zmieniać w każdej chwili i bez powodu, stanowią obciążenie dla związku miłosnego osoby z zaburzeniem dwubiegunowym. Każdy, kto ma doświadczenie z partnerem dwubiegunowym, wie, że wahania nastroju mogą bardzo negatywnie wpływać na wspólne życie pary.

Czy zaburzenia dwubiegunowe są dziedziczne?

Nawet jeśli samej choroby dwubiegunowej nie da się odziedziczyć, to przynajmniej podatność na nią jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Stresujące wydarzenia życiowe mogą doprowadzić do pojawienia się choroby.

Źródła

• Healy D (2011). Mania: A Short History of Bipolar Disorder. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• Mondimore FM (2014). Bipolar Disorder: A Guide for Patients and Families (3rd ed.). Baltimore: Johns Hopkins University Press
• Yatham L (2010). Bipolar Disorder. New York: Wiley.

Przeczytaj także o:

Co pomaga na migrenę?

Psychiatra online