Skolioza

W skoliozie kręgosłup wygina się na bok. Zazwyczaj trzony kręgów są również przemieszczone. Objawy pojawiają się zwykle dopiero wtedy, gdy skrzywienie kręgosłupa jest poważniejsze. Łagodne formy można często leczyć za pomocą fizjoterapii i specjalnej ortezy, ale ciężkie przypadki wymagają operacji.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku skoliozy? 

Łagodna skolioza nie musi być leczona, ale musi być regularnie kontrolowana. Umiarkowane skoliozy są często leczone za pomocą gorsetu ortopedycznego. Operacja jest konieczna tylko w przypadku bardzo ciężkich skolioz. Sport i ćwiczenia fizyczne są przydatne, by wzmocnić mięśnie pleców. Jeśli stwierdzisz u siebie niepokojące objawy skoliozy, skorzystaj z możliwości wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który pomoże ci w dalszej terapii tego schorzenia.

Podstawowe informacje

• Definicja: Trwałe boczne skrzywienie kręgosłupa.
• Częste objawy: Ramiona na różnej wysokości, skrzywiona miednica, głowa trzymana pod kątem, boczny „garb żebrowy”, ból pleców, napięcie.
• Możliwe konsekwencje: Usztywnienie danego segmentu kręgosłupa, wczesne jego zużycie.
• Badania: Badanie fizykalne, test Adamsa, testy ruchowe/siłowe, RTG, określenie dojrzałości szkieletowej.
• Leczenie: Fizjoterapia, gorset, opatrunek gipsowy, technika usztywniająca, operacja.

Skolioza: opis

Aby zrozumieć, czym jest skolioza, trzeba najpierw wiedzieć, jak zbudowany jest zdrowy kręgosłup.

Budowa kręgosłupa

Zdrowy kręgosłup składa się z około 33 kręgów: siedmiu kręgów szyjnych, dwunastu kręgów piersiowych, pięciu kręgów lędźwiowych, pięciu zrośniętych kręgów krzyżowych i około czterech – również zrośniętych – kręgów ogonowych. Trzony kręgów są połączone z sąsiednimi kręgami i żebrami za pomocą wyrostków kostnych.

Patrząc z boku, kręgosłup ma kształt podwójnej litery „S”. Kręgosłup szyjny i lędźwiowy wygina się do przodu (lordoza), kręgosłup piersiowy i krzyżowy (kość krzyżowa) wygina się do tyłu (kifoza). Jeśli spojrzeć na kręgosłup od tyłu, tworzy on prawie prostą linię ze swoimi wyrostkami kolczystymi od głowy do fałdu odbytowego. Trzony kręgów leżą równo jeden na drugim, a między każdym z nich znajduje się krążek międzykręgowy, który pełni rolę amortyzatora.

Kręgosłup jest ważną częścią szkieletu nośnego, a także chroni rdzeń kręgowy – wiązkę dróg nerwowych, które przekazują sygnały między organizmem a mózgiem.

Co to jest skolioza?

W skoliozie struktura kręgosłupa jest naruszona. Nazwa choroby pochodzi od greckiego słowa scolios, które oznacza „krzywy”: w tym przypadku kręgosłup wygina się nie tylko do przodu i do tyłu, ale także na boki.

Zgodnie z definicją skoliozy według medycznych wytycznych ten obraz kliniczny to „trwale istniejące (utrwalone) boczne skrzywienie kręgosłupa o kącie mierzonym metodą Cobba wynoszącym co najmniej dziesięć stopni”. Kąt ten wskazuje, jak poważne jest boczne skrzywienie kręgosłupa, i można go określić na podstawie zdjęcia rentgenowskiego. W zależności od tego, po której stronie kręgosłup się wygina, lekarze mówią o skoliozie prawo- lub lewostronnie wypukłej.

Dodatkowo poszczególne kręgi są skręcone względem siebie, a cały kręgosłup względem swojej osi podłużnej (rotacja i skręcanie). Powoduje to, że wyrostki kostne trzonów kręgów (wyrostki kolczyste, processus spinosus) są skierowane ku przodowi. Strona wyrostków skierowana w stronę brzucha lub klatki piersiowej obraca się więc w kierunku krzywizny kręgosłupa. Rotacja jest najsilniejsza na wierzchołku skoliozy i zmniejsza się ponownie na przedłużeniach wygiętego odcinka kręgosłupa.

W miarę postępu skoliozy odpowiedni odcinek kręgosłupa może się usztywnić.

Ze względu na różne stopnie skręcenia, pomiędzy poszczególnymi trzonami kręgów powstają siły napięcia i nacisku. W rezultacie kręg ma również skręconą strukturę kostną (torqued): trzon kręgu jest wyższy po stronie, która wygina się na zewnątrz, niż po stronie, która skierowana jest do wewnątrz. To samo dotyczy krążków międzykręgowych znajdujących się między kręgami. Powoduje to trwałe wykrzywienie. Specjaliści nazywają też skręcony i skrzywiony kręgosłup skoliozą skrętną.

Skolioza skrętna zwykle występuje tylko w głównym odcinku krzywizny. Aby skompensować ciężką skoliozę, siła mięśni powoduje wtórne skrzywienia kręgosłupa w bezpośrednim sąsiedztwie głównego skrzywienia (kompensacja statyczna). Jednak krzywe wtórne nie wykazują rotacji ani skręcania. Jeśli tak się dzieje, nazywamy to skoliozą mnogą.

Jakie są formy skoliozy?

Skoliozę można podzielić na różne formy. Na przykład ogólnie rozróżnia się skoliozę idiopatyczną i wtórną.

• Idiopatyczna oznacza, że nie można znaleźć żadnego konkretnego czynnika wywołującego chorobę.
• Natomiast skolioza wtórna jest zawsze wynikiem znanej przyczyny.

Wada skoliotyczna jest tymczasowa i normalizuje się poprzez ruchy bierne lub czynne. Dzieje się tak na przykład w celu wyrównania skośności miednicy.

Ponieważ w wielu przypadkach przyczyna skoliozy nie jest znana, nie można jej skutecznie zapobiegać.

Prawdziwe skoliozy mogą być dalej różnicowane w zależności od wieku i wzoru skrzywienia.

Skolioza w różnych grupach wiekowych

Skoliozy można też różnicować w zależności od czasu ich pojawienia się po raz pierwszy. Wczesna postać nazywana jest skoliozą niemowlęcą i w większości przypadków ustępuje bez leczenia. Lekarze mówią o skoliozie niemowlęcej, kiedy skrzywienie kręgosłupa pojawia się przed ukończeniem trzeciego roku życia. Skolioza u dzieci w wieku od czterech do dziesięciu lat jest nazywana postacią młodzieńczą.

Skolioza młodzieńcza jest jednak najczęstsza od jedenastego roku życia. Kręgosłup jest zwykle wygięty w prawo w odcinku piersiowym (skolioza wypukła prawostronna). Dziewczynki są dotknięte tą chorobą częściej niż chłopcy.

Wzór krzywizny skoliozy

Ponadto skoliozę można sklasyfikować na podstawie centrum (lub korony) jej głównego wygięcia w kręgosłupie. W skoliozie piersiowej skrzywienie występuje w kręgosłupie piersiowym (thoracic spine). Skoliozy piersiowo-lędźwiowe mają największe skrzywienie boczne w miejscu, gdzie kręgosłup piersiowy łączy się z lędźwiowym (LS). Skrzywienie kręgosłupa w odcinku lędźwiowym nazywane jest skoliozą lędźwiową.

W niektórych przypadkach pacjenci cierpią jednocześnie na skoliozę odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa. Tworzy się wzór krzywizny, który – jeśli spojrzeć na plecy pacjenta od tyłu – przypomina literę „S” (podwójny łuk).

Jeśli kręgosłup jest całkowicie wygięty w jedną stronę, lekarze nazywają to skoliozą w kształcie litery „C”.

Jeśli kręgosłup wygina się na przemian w prawo i w lewo we wszystkich odcinkach (kręgosłup piersiowy, lędźwiowy i ich przejście), to powstaje kręgosłup typu podwójnego S, zwany też potrójną skoliozą.

Skolioza – stopień skrzywienia

Skoliozę można też sklasyfikować na podstawie tego, jak mocno kręgosłup jest wygięty:

• łagodna skolioza: kąt do 40 stopni (skolioza 1. stopnia),
• umiarkowana skolioza: kąt pomiędzy 40 a 60 stopni (skolioza 2 stopnia),
• ciężka skolioza: kąt 61 do 80 stopni (skolioza 3 stopnia),
• bardzo ciężka skolioza: kąt ponad 80 stopni (skolioza 4 stopnia).

Częstotliwość występowania skoliozy

Około dwóch do pięciu procent populacji cierpi na skoliozę idiopatyczną. Według badań przeprowadzonych przez Maimonides Medical Center (USA) częstotliwość ta może wzrosnąć nawet do 68% w starszym wieku (60-90 lat).

Im większe skrzywienie kręgosłupa i im wyższy wiek, tym częściej dotyka to kobiet i dziewcząt. Łagodne skoliozy najczęściej występują u chłopców. Bardziej wyraźne skoliozy, z kątem mierzonym metodą Cobba przekraczającym dwadzieścia stopni, występują około siedmiu razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Skolioza: objawy

W wielu przypadkach skolioza jest problemem czysto kosmetycznym. Jednak im dłużej choroba pozostaje nieleczona, tym bardziej prawdopodobne jest, że w jej trakcie pojawi się ból. To, jak wyraźne są objawy, zawsze zależy od tego, jak bardzo zaawansowane jest skrzywienie.

Do estetycznych objawów skoliozy, które można dostrzec gołym okiem, należą:

• ramiona na różnej wysokości,
• skrzywiona miednica lub miednica wystająca na jedną stronę,
• przekrzywiona głowa.

Przy wyraźnej skoliozie często pojawia się tzw. garb żebrowy, a w odcinku lędźwiowym i szyjnym mogą tworzyć się wybrzuszenia mięśni.

Ze względu na rosnące oznaki zużycia, osoby dotknięte tym problemem mają więcej problemów z napięciem mięśni i bólem, zwłaszcza od połowy trzeciej dekady życia. Może też dojść do zmniejszenia pojemności płuc i pojawienia się duszności, uczucia ucisku w klatce piersiowej lub kołatania serca.

Skolioza: przyczyny i czynniki ryzyka

Około 90 procent wszystkich skolioz to skoliozy idiopatyczne, czyli nie wiadomo, dlaczego się rozwijają. W przypadku pozostałych dziesięciu procent – skolioz wtórnych – w grę wchodzą różne przyczyny, które prowadzą do skrzywienia kręgosłupa.

Skolioza wrodzona

Ta forma skoliozy jest spowodowana wrodzonymi wadami rozwojowymi poszczególnych części kręgosłupa, np.

• trzony kręgów w kształcie klina (różne wysokości brzeżne),
• rozdwojone lub w połowie ukształtowane kości kręgów,
• wrodzone deformacje żeber (synostozy),
• ubytki w kanale kręgowym (np. diastomatomelia).

Dlatego eksperci określają ją jako skoliozę wrodzoną.

Skoliozy neuromięśniowe

Te skrzywienia kręgosłupa są spowodowane chorobami mięśni (w tym dziedzicznymi chorobami osłabiającymi mięśnie). Najczęstszą z nich jest dystrofia mięśniowa Duchenne’a, w której pewne określone białko mięśniowe nie jest produkowane. W rezultacie dzieci cierpią z powodu coraz większego osłabienia i utraty mięśni już w młodym wieku. U ponad połowy osób dotkniętych dystrofią mięśniową Duchenne’a skolioza rozwija się w trakcie jej trwania, najczęściej we wczesnym okresie dojrzewania i po utracie zdolności chodzenia.

W ciężkich przypadkach artrogrypoza może również prowadzić do wyraźnej skoliozy. Jest to wrodzona sztywność stawów spowodowana zmianami w ścięgnach, mięśniach i tkance łącznej.

Skolioza neuropatyczna

W tej postaci skoliozy do skrzywienia kręgosłupa prowadzi uszkodzenie układu nerwowego. Mięśnie, które stabilizują kręgosłup (mięśnie brzucha i pleców), nie funkcjonują już tak, jak powinny. Powoduje to brak równowagi, a kręgosłup wygina się w kierunku słabnących mięśni.

Między innymi tego typu choroby układu nerwowego prowadzą do skoliozy:

• myasthenia gravis (porażenie mięśni),
• wirusowe zapalenie rdzenia kręgowego (zapalenie rdzenia kręgowego),
• wczesnodziecięce uszkodzenie mózgu (np. dziecięce porażenie mózgowe),
• choroby neurodegeneracyjne z uszkodzeniem i utratą komórek nerwowych (np. rdzeniowy zanik mięśni z utratą drugiej drogi nerwowej do mięśni),
• jamy w rdzeniu kręgowym spowodowane zatorem płynu mózgowo-rdzeniowego (syringomielia),
• złośliwe lub łagodne rozrosty (np. nowotwory kręgosłupa).

Inne przyczyny skoliozy

Oprócz wspomnianych wyżej zaburzeń mięśni i nerwów ze skoliozą może wiązać się wiele innych objawów klinicznych o różnym stopniu nasilenia. Wpływają one bezpośrednio na otaczającą tkankę łączną, ale zazwyczaj także na struktury kostne i chrzęstne. W tabeli podano kilka przykładów.

Grupa schorzeń	Przyczyny skoliozy
Zaburzenia tkanki łącznej	zespół Marfana zespół Ehlersa-Danlosa
Choroby reumatyczne	reumatoidalne zapalenie stawów
Deformacje struktur kostno-chrzęstnych (osteochondrodysplazje)	mukopolisacharydozy dysplazja wielokrotna dysplazja nasadowa achondroplazja diastroficzna niskorosłość osteoporoza
Infekcje kości (ostre, przewlekłe)	zapalenie kości zapalenie kości i szpiku kostnego
Choroby metaboliczne (zaburzenia metabolizmu)	krzywica osteogenesis imperfectahomocystynuria zaburzenia metabolizmu melatoniny
Zmiany w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa	spondyloliza spondylolisteza (spondylolisthesis)

Również wypadki mogą prowadzić do skoliozy. Skoliozy pourazowe występują na przykład po złamaniu kości kręgosłupa, oparzeniach czy urazach rdzenia kręgowego. Co więcej, niektóre zabiegi medyczne powodują skrzywienie kręgosłupa, np. naświetlania czy laminektomia. W tym drugim przypadku usuwa się część kręgów (łuk kręgowy, ewentualnie wyrostki kolczyste).

Jak w przypadku wielu innych chorób, eksperci podejrzewają, że skolioza może być również dziedziczona. W 97% przypadków skolioza występuje w rodzinach. Wśród bliźniąt jednojajowych nawet w 70% przypadków obydwoje rodzeństwa cierpi na skoliozę. Ponieważ skolioza nasila się z wiekiem, badacze zakładają, że zużycie (zmiany zwyrodnieniowe) ostatecznie także ma na nią decydujący wpływ.

Skolioza: diagnoza i badanie

Specjalistą zajmującym się chorobami układu mięśniowo-szkieletowego jest ortopeda. Są też pediatrzy i ortopedzi dziecięcy, którzy specjalizują się w skoliozach. Po pierwsze, lekarz zbiera historię choroby pacjenta (anamneza) i zadaje pacjentowi lub członkom jego rodziny m.in. następujące pytania:

• Kiedy po raz pierwszy zauważyłeś, że masz krzywy kręgosłup?
• Czy cierpisz na dolegliwości takie jak ból pleców?
• Czy miałaś/eś już swoją pierwszą miesiączkę lub mutację głosu?
• Jak szybko urosłeś w ciągu ostatnich kilku lat?
• Czy masz jakieś inne znane schorzenia, takie jak deformacje stóp, skrzywiona miednica, zaburzenia mięśniowe lub nerwowe?
• Czy w twojej rodzinie są znane przypadki skoliozy?

Amerykańskie Towarzystwo Badań nad Skoliozą (US Scoliosis Research Society) regularnie publikuje kwestionariusze dla pacjentów cierpiących na skoliozę (aktualna wersja SRS-30). Polskie tłumaczenie kwestionariusza jest również używane przez lekarzy w Polsce.

Wskazówka: Pacjenci powinni wypełniać kwestionariusz w regularnych odstępach czasu. Dzięki temu mogą oni określić, jak ich zdaniem przebiega choroba i ocenić skuteczność zastosowanych terapii.

Badanie fizykalne

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz zbada cię pod względem fizycznym. Najpierw określi twój wzrost w pozycji stojącej i siedzącej, potem zbada twoje plecy, a zwłaszcza kształt twojego kręgosłupa. Jeśli linia wyrostków kolczystych jest odchylona, oznacza to tzw. nawis. W tym przypadku klatka piersiowa jest przesunięta na bok. W przypadku skoliozy linia prosta biegnąca od ostatniego kręgu szyjnego w dół nie kończy się już w fałdzie odbytowym, ale obok niego.

Sprawdza również równość boczną łopatek (symetryczną postawę ramion) i talii oraz zarys tułowia. W przypadku skoliozy barki znajdują się na różnej wysokości. Dwa tzw. trójkąty talii różnią się także wielkością, czyli odległością od lewego lub prawego ramienia wiszącego do tułowia.

W trakcie badania fizykalnego lekarz ogląda również figurę pacjenta z boku. To pozwala mu rozpoznać przerośnięty garb (hiperkyphosis) lub kręgosłup mocno wygięty w stronę brzucha (hyperlordosis, np. plecy wydrążone).

W rzadkich, wyrazistych przypadkach tworzy się wyraźny garb piersiowy. Kręgosłup piersiowy jest wtedy nie tylko wygięty w bok, ale też mocno wygięty do tyłu (kifoskolioza).

Taka kifoskolioza zwykle towarzyszy innym chorobom, na przykład krzywicy, zapaleniu szpiku kostnego czy gruźlicy trzonów kręgów.

Ponadto w kontekście skoliozy może być zauważalna skrzywiona miednica lub nogi o różnej długości (różnica długości nóg).

Lekarz zbada również skórę pleców, ponieważ choroby rdzenia kręgowego mogą być już widoczne w tym miejscu. Z kolei jasnobrązowe i równomierne plamy na skórze, tzw. plamy café-au-lait, są typowe dla dziedzicznej choroby nerwiakowłókniakowatości typu 1 (choroba Recklinghausena), która dotyka głównie skóry i układu nerwowego. Również w tym przypadku osoby dotknięte chorobą mogą cierpieć na skoliozę, zwłaszcza kifoskoliozę.

Badanie fizykalne niemowląt

Skolioza u niemowląt staje się widoczna dzięki różnym testom postawy. Na przykład jeśli dziecko leży brzuchem na dłoni badającego, może on łatwo rozpoznać skrzywiony kręgosłup, ponieważ krzywizna jest zwykle wyraźnie widoczna. Dzięki reakcji wychylenia bocznego Vojty można wykryć różnice w rozwoju ramion i nóg. Aby to zrobić, lekarz trzyma dziecko z boku i zwraca uwagę na napięcie ciała niemowlęcia. Ciało trzymane po stronie przeciwnej do skrzywienia zazwyczaj opada dużo bardziej swobodnie niż po stronie, w którą skierowane jest skrzywienie.

Skolioza jest również wyraźnie widoczna w reakcji zawieszenia pionowego (wg Peipera i Isberta). Trzymane za stopy i wiszące do góry nogami, całe ciało niemowlęcia wykazuje jednostronne wygięcie w kształcie litery C.

Test Adamsa

Podczas tego badania lekarz prosi cię o pochylenie się do przodu z całkowicie rozłożonymi kolanami. Patrząc na twoje plecy, lekarz może zauważyć typowe oznaki skoliozy, np. garb żebrowy na plecach, kiedy jesteś pochylony do przodu, lub wybrzuszenia mięśni w odcinku szyjnym i lędźwiowym.

Z reguły lekarz mierzy rozległość garbu żebrowego lub wybrzuszeń mięśniowych za pomocą tzw. skoliometru lub inklinometru. Porównuje wysokość lewej i prawej strony ramion. Zgodnie z wytycznymi odchylenia od normy przekraczające pięć stopni są uznawane za patologiczne. W takich przypadkach przeprowadza się dalsze badania, zwłaszcza zdjęcia rentgenowskie kręgosłupa.

Badanie ruchomości, siły, rozciągliwości i odruchów

W ramach badania fizykalnego lekarz poprosi cię także o wykonanie skłonu w tył i w przód oraz na bok. W ten sposób sprawdza mobilność kręgosłupa. Zmierzy również odległość między palcami a podłogą w pozycji maksymalnego zgięcia do przodu z wyciągniętymi nogami. Idealnie byłoby, gdybyś mógł dotknąć podłogi (0 cm), ale rzadko jest to możliwe przy wyraźnej skoliozie. Ponadto lekarz sprawdzi, czy skrzywienie kręgosłupa może być aktywnie kompensowane przez twoje własne ruchy lub przez ręczną pomoc lekarza (bierna, ręczna możliwość kompensacji). „Prawdziwe”, strukturalne skoliozy nie mogą być skorygowane prawie wcale lub wcale.

Ważne jest też, by rozpoznać wszelkie nieprawidłowości w układzie nerwowym, które mogą być przyczyną skoliozy lub być spowodowane skrzywieniem kręgosłupa albo dziedzicznymi chorobami tkanki łącznej (zespół Marfana).

Rentgen

W wielu przypadkach lekarz może zdiagnozować skoliozę tylko na podstawie badania fizycznego. Jeśli jednak podejrzewa się skrzywienie kręgosłupa, zawsze zleci wykonanie badania rentgenowskiego. Polega to na obrazowaniu całego kręgosłupa w pozycji stojącej, raz z przodu (lub z tyłu), a raz z boku.

Z pomocą zdjęć rentgenowskich lekarz może zmierzyć kąt metodą Cobba (w przypadku skoliozy niemowląt raczej kąt zejścia żeber), określić krzywizny główne i małe, zlokalizować kręgi i kręgi końcowe oraz określić wzór krzywizny. Zabieg ten jest ważny dla późniejszej terapii skoliozy. Ponadto można w ten sposób wykryć wady rozwojowe lub deformacje kości.

Określanie wieku kostnego

Aby ocenić postęp skoliozy u nastolatków, ważne jest określenie etapu rozwoju kręgosłupa. W tym celu, korzystając ze zdjęć rentgenowskich, ocenia się dojrzałość szkieletu na podstawie skostnienia wyrostków grzebienia biodrowego (apofiz). Wyrostki te kostnieją coraz bardziej wraz z wiekiem. Kiedy są całkowicie skostniałe i apofity są zamknięte, wzrost szkieletu jest zakończony. Wiek kostny można również określić za pomocą zdjęcia rentgenowskiego nadgarstka i sklasyfikować go według metody Greulicha-Pylea (GP).

Choć wiek jest zwykle związany z dojrzałością kostną, w pewnych okolicznościach może się też różnić. W prognozowaniu skoliozy wiek kostny jest bardziej wiarygodny niż wiek.

Alternatywy dla badania rentgenowskiego

Oprócz konwencjonalnej diagnostyki rentgenowskiej istnieje wiele metod obrazowania skoliozy, które nie wymagają ekspozycji na promieniowanie rentgenowskie. Alternatywą jest na przykład metoda optometryczna, fotogrametria Moiré lub komputerowy system badania postawy ciała Zebris. Jednak za pomocą tych metod można ocenić skoliozę tylko w ograniczonym zakresie, zwłaszcza w porównaniu ze zdjęciami rentgenowskimi.

Dalsze badania

W wyjątkowych przypadkach lekarz zleci wykonanie przekrojowych zdjęć za pomocą skanera rezonansu magnetycznego (MRI), zwłaszcza jeśli podejrzewa się wady rozwojowe rdzenia kręgowego lub zmiany w kanale kręgowym (np. guzy).

W ciężkich skoliozach funkcje serca i płuc mogą być zaburzone przez skrzywienia i wypaczenia całego obszaru klatki piersiowej. W takich przypadkach zlecane są dalsze badania. Należą do nich na przykład badania ultrasonograficzne serca i badanie czynności płuc (spirometria).

W zależności od stopnia skoliozy lekarz będzie regularnie powtarzał różne badania, aby monitorować postęp krzywizny kręgosłupa.

Skolioza: leczenie

Skoliozę leczy się zachowawczo, stosując fizjoterapię lub gorset, a w ciężkich przypadkach – chirurgicznie. Terapia skoliozy powinna rozpocząć się jak najszybciej po postawieniu diagnozy. Wybór metody leczenia zależy od stopnia, przyczyny i lokalizacji skrzywienia kręgosłupa, a także od wieku i kondycji fizycznej pacjenta. Fizjoterapia jest często wystarczająca w przypadku łagodnych skolioz, podczas gdy cięższe formy skoliozy są leczone przez lekarzy za pomocą gorsetu korekcyjnego. Jeśli skrzywienie jest bardzo poważne, pomocna może być operacja.

Cele terapii skoliozy

Lecząc skrzywienie kręgosłupa, lekarze wraz z innymi specjalistami, np. fizjoterapeutami, starają się sprawić, by skolioza ustąpiła lub przynajmniej się nie pogłębiała. Jeśli terapia skoliozy pozwoliła na zmniejszenie skrzywienia, dalsze etapy leczenia zapewniają utrzymanie tego sukcesu. Dla dzieci i nastolatków wytyczne wyznaczają jasny cel: kąt mierzony metodą Cobba powinien wynosić poniżej 40 stopni. Według ekspertów, jeśli uda się to osiągnąć, chirurgiczne leczenie skoliozy nie jest już konieczne.

Gorset ortopedyczny

Gorset ortopedyczny jest stosowany w przypadku poważnych skrzywień kręgosłupa u dziecka (kąt Cobba 20-50 stopni). Bardzo dobre wyniki osiąga się często w przypadku skolioz, które nie są spowodowane poważnymi chorobami podstawowymi (wady rozwojowe, choroby mięśni lub nerwów itp.).

Gorset ortopedyczny jest wykonany z tworzywa sztucznego i ma zarówno wbudowane podkładki uciskowe (pady), jak i wolne przestrzenie.

Jest on wykonywany na zamówienie, mocowany do ciała za pomocą pasków i rzepów, a jego zadaniem jest przywrócenie kręgosłupowi jego naturalnego kształtu. Gorset ortopedyczny powinien być noszony przez 22 do 23 godzin dziennie. Dostępne są różne gorsety ortopedyczne w zależności od stopnia skrzywienia kręgosłupa.

Dziewczynki mogą stopniowo skracać czas codziennego noszenia ok. dwa do trzech lat po pierwszej miesiączce, w zależności od postępów leczenia. U chłopców należy najpierw osiągnąć pewien stopień dojrzałości szkieletowej (stadium czwarte lub piąte wg Rissera), tak by nie można było oczekiwać znacznego wzrostu kręgosłupa.

Dorośli odnoszą niewielkie korzyści z tej terapii skoliozy, ponieważ ich wzrost kostny jest już zakończony. Niemniej jednak gorsety są stosowane także w starszym wieku, na przykład w celu ustabilizowania, a tym samym złagodzenia przebiegu choroby.

Regularne ćwiczenia gimnastyczne również wspomagają skuteczne leczenie skoliozy za pomocą gorsetów ortopedycznych.

Leczenie gorsetem gipsowym

W niektórych przypadkach wczesnego skrzywienia kręgosłupa (poniżej piątego roku życia, skolioza wczesna) można rozważyć terapię skoliozy z użyciem gorsetu gipsowego. W takim przypadku kręgosłup może dalej normalnie rosnąć. Po leczeniu gorsetem gipsowym zwykle następuje terapia z użyciem gorsetu ortopedycznego.

Chirurgiczne leczenie skoliozy

W niektórych przypadkach zachowawcze leczenie skoliozy (fizjoterapia, gorset) nie jest wystarczające. Jeżeli skolioza pogarsza się w widoczny sposób, a skrzywienie jest poważne, lekarze zazwyczaj zalecają chirurgiczne leczenie skoliozy. Bierze się pod uwagę kilka czynników:

• stopień skrzywienia (od kąta Cobba wynoszącego około 40 stopni w odcinku lędźwiowym i 50 stopni w odcinku piersiowym),
• szybka progresja i nieuchronne zużycie,
• wiek (jeśli to możliwe, nie wcześniej niż od 10 do 12 roku życia),
• ogólny stan fizyczny (stres psychiczny, ciągły ból).

Jednym z celów chirurgicznego leczenia skoliozy jest zapobieganie usztywnieniu spowodowanemu spondylozą. W przypadku spondylozy organizm wytwarza substancję kostną na krawędziach kręgów, by móc skompensować zwiększone obciążenie. Te kostne fragmenty sąsiadujących ze sobą kręgów mogą się jednak zrosnąć, a powstały w ten sposób most kostny usztywnia kręgosłup. Chirurgia jest również stosowana w celu zapobiegania ewentualnym skutkom dla układu krążenia i płuc.

Podczas właściwego zabiegu chirurgicznego chirurg odsłania uszkodzony odcinek kręgosłupa. Operacja jest wykonywana albo od przodu, przez klatkę piersiową lub jamę brzuszną, albo od tyłu. Wspólnym celem wszystkich chirurgicznych metod leczenia skoliozy jest wyprostowanie skrzywionego kręgosłupa i wyeliminowanie jego rotacji. Dodatkowo lekarz stabilizuje kręgosłup za pomocą śrub.

Chirurgia skoliozy

Tak zwana spondylodeza powoduje zrastanie się kręgów w obszarze dotkniętym chorobą. Celem jest usztywnienie kręgosłupa w jego wcześniej skorygowanym kształcie.

Nowsze metody chirurgicznego leczenia skoliozy u dzieci i młodzieży

Usztywnienie kręgosłupa uniemożliwia jego naturalny wzrost. Dlatego nie jest to rozwiązanie dla dzieci i młodzieży. Zamiast tego lekarze używają w takich przypadkach na przykład specjalnych tytanowych prętów.

Tak zwane VEPTR-y (vertical expandable titanium rib) są umieszczane w taki sposób, że nie uniemożliwiają wzrostu kręgosłupa.

Technika usztywniania

Ta forma chirurgicznego leczenia skoliozy jest odpowiednia dla kątów skrzywienia mniejszych niż 35 stopni. Lekarze zakładają specjalne zszywki w kształcie szponów (Shape Memory Alloy, SMA) na zakrzywioną stronę kręgosłupa. Przed zabiegiem są one schładzane; po zabiegu ciepło organizmu pacjenta przesuwa je z powrotem do pierwotnego kształtu, korygując w ten sposób skoliozę.

Rehabilitacja

W zależności od przeprowadzonej chirurgicznej terapii skoliozy następują dalsze zabiegi, np.:

• gorset ortopedyczny, który można zdjąć, gdy tylko skostnieją operowane części kręgosłupa,
• kontrolowane ćwiczenia fizjoterapeutyczne.

Rehabilitacja może odbywać się w warunkach ambulatoryjnych lub stacjonarnych. W każdym razie osoby dotknięte chorobą powinny jak najwcześniej nauczyć się nowych ruchów. Dzięki takim działaniom rehabilitacyjnym można korzystnie wspierać leczenie operacyjne skoliozy i zapobiegać późniejszym uszkodzeniom.

Skolioza: leczenie chorób podstawowych

Jeśli skolioza jest wynikiem innej choroby, zawsze jest ona również leczona. Dotyczy to w szczególności chorób lub wad rozwojowych, które mogłyby sprzyjać postępowi skrzywienia kręgosłupa. Na przykład jeśli pacjent ma nogi o różnej długości, próbuje się wyrównać tę różnicę za pomocą specjalnego obuwia.

Terapia bólu

Ból pleców, szyi lub ramion związany ze skoliozą, ale także bóle głowy zazwyczaj leczy się środkami przeciwbólowymi w postaci tabletek. Czasami pomagają też plastry, które wydzielają ciepło. Zastrzyki znieczulające miejscowo w plecy są stosowane tylko w przypadku silnego bólu. W skoliozie ból jest spowodowany na przykład zużyciem i uszkodzeniem kręgosłupa oraz zwężeniem nerwów rdzeniowych.

Czasami tak zwana przezskórna elektryczna stymulacja nerwów (TENS) może również pomóc w bólu związanym ze skoliozą. Elektrody są umieszczane na skórze, nad bolącym miejscem. Elektrody te wyzwalają impulsy elektryczne, które działają na głębiej położone nerwy. W ten sposób hamują przekazywanie bólu z tych nerwów do mózgu.

Skolioza: ćwiczenia

Ćwiczenia fizjoterapeutyczne są odpowiednie jako terapia skoliozy w przypadku łagodnych skrzywień kręgosłupa. Są one zaprojektowane tak, by korygować postawę. Oprócz zastosowań fizjoterapeutycznych istnieją również ćwiczenia na skoliozę, które pacjent może wykonywać w domu. Ćwiczenia stanowiące część terapii skoliozy mają na celu:

• poprawę postawy,
• wzmocnienie mięśni,
• wyeliminowanie skrzywień w przód i w tył,
• zwiększenie wydolności płuc i serca.

Obecnie istnieje wiele metod leczenia skoliozy za pomocą ćwiczeń.

Skolioza: przebieg choroby i rokowanie

Przebieg skoliozy jest bardzo zróżnicowany. Zasadniczo im wcześniej zdiagnozuje się skrzywienie kręgosłupa, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo, że będzie ono postępować.

Skolioza niemowlęca jest wyjątkiem. W ciągu pierwszych dwóch lat życia skrzywiony kręgosłup ustępuje samoistnie w 96% przypadków. Można na nią pozytywnie wpłynąć poprzez odpowiednie ułożenie ciała i fizjoterapię.

Przebieg choroby w starszym wieku

Skolioza może się jeszcze pogorszyć w dorosłym życiu. Jest to szczególnie ważne, gdy kąt Cobba pod koniec wzrostu wynosi ponad 50 stopni. Obliczenia dotyczące skolioz piersiowych i lędźwiowych wykazały, że krzywizna zwiększa się o około 0,5 do 1 stopnia rocznie.

Przy dużych skoliozach, zwłaszcza w dolnej części pleców, wzrasta ryzyko wystąpienia dolegliwości bólowych. Szczególnie wyraźne skrzywienia mogą też podrażniać nerwy kręgosłupa i powodować dyskomfort lub ból.

Uwaga: Jeśli skolioza osiągnie poziom około 80 stopni, może skrócić oczekiwaną długość życia.

W bardzo ciężkich przypadkach z powodu coraz większej deformacji oddychanie staje się coraz trudniejsze. Klatka piersiowa jest niemal nieruchoma (sztywność klatki piersiowej), a objętość płuc zmniejsza się. Po stronie skrzywienia płuca stają się nadmiernie wypełnione (rozedma płuc). Druga połowa płuca jest słabo wentylowana, a tkanka płucna miejscami zapada się (niedodma).

Istnieje ryzyko wystąpienia poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli czy zapalenie opłucnej. Ponadto serce jest poddawane coraz większym obciążeniom (cor pulmonale).

Powikłania po operacji skoliozy

Jak każdy zabieg chirurgiczny, operacje kręgosłupa niosą ze sobą pewne ryzyko, takie jak krwawienie, infekcje (zwłaszcza u pacjentów z trądzikiem) czy problemy z gojeniem się ran. Zaburzenia czucia lub porażenia zazwyczaj nie występują w przypadku skoliozy idiopatycznej. Jednak chirurgiczne leczenie skoliozy może doprowadzić do uszkodzenia nerwów lub rdzenia kręgowego.

Prawdopodobieństwo wystąpienia takiego powikłania jest jednak bardzo małe. Według badań wynosi ono od 0,3 do 2,5 procent. Ryzyko wzrasta, gdy przeprowadzana jest duża operacja i występują inne choroby (zwłaszcza rdzenia kręgowego). W niektórych przypadkach – na przykład w przypadku chorób rdzenia kręgowego – lekarze budzą pacjenta podczas operacji i sprawdzają jego ruchy i odczucia skórne.

Krwawienia i odma opłucnowa

Jeśli operacja została przeprowadzona przez jamę klatki piersiowej, w klatce piersiowej może również gromadzić się płyn. Odprowadza się go z ciała przez rurkę (drenaż). W pewnych okolicznościach może dojść do zapadnięcia się płuca, co z medycznego punktu widzenia nazywane jest odmą opłucnową. Również w tym przypadku stosuje się specjalny system drenażu, aby płuco mogło się ponownie rozprężyć.

Utracenie korekcji

Po niektórych operacjach usztywniających może się też zwiększyć krzywizna odwrotna skoliozy. Ponadto uzyskana korekcja jest czasem częściowo tracona w ciągu pierwszych kilku lat po operacji. Z reguły jednak skolioza stabilizuje się po operacji.

U młodych pacjentów, którzy są usztywnieni w najwcześniejszym wieku kostnym, utrata korekcji może być problematyczna. W miarę wzrostu trzonów kręgów w wielu przypadkach skręt kręgosłupa się zwiększa. Aby temu zapobiec, terapia skoliozy jest zwykle przeprowadzana zarówno z przodu, jak i z tyłu.

Inne szczególne powikłania to złamania metalowych prętów i śrub używanych podczas operacji. W takich przypadkach prawie zawsze dochodzi do utraty korekcji. W niektórych operacjach trzony kręgów nie zespalają się tak, jak planowano. Tworzą się tzw. pseudostawy. Mogą one powodować uporczywy ból (zwłaszcza w skoliozie lędźwiowej).

U niektórych pacjentów płaskie plecy powstają w wyniku operacji prostowania pleców przy użyciu prętów (pręty Harringtona). W tym przypadku eliminuje się naturalnie istniejące wygięcie kręgosłupa lędźwiowego do przodu. W rezultacie sąsiadujące z nim kręgi i krążki międzykręgowe szybciej się zużywają i powodują bolesne dolegliwości.

Skolioza a ciąża

Wbrew wielu obawom skolioza nie ma negatywnego wpływu na ciążę. Nie ma znaczenia, czy pacjentki były leczone zachowawczo (fizjoterapia, gorset), czy chirurgicznie. Podobnie jak u wszystkich kobiet w ciąży, również u pacjentek ze skoliozą może wystąpić głębszy ból pleców, ale nie udowodniono jeszcze, że powoduje on zwiększenie kąta Cobba.

Badania kontrolne

W zależności od stopnia skoliozy lekarz będzie regularnie sprawdzał przebieg skrzywienia. Dziecięce skrzywienia kręgosłupa poniżej 20 stopni są sprawdzane co około trzy do sześciu miesięcy podczas badania fizykalnego. Jeśli lekarz podejrzewa zwiększenie krzywizny, zleci wykonanie zdjęcia rentgenowskiego. Skoliozy powyżej 20 stopni są sprawdzane za pomocą promieniowania rentgenowskiego przynajmniej raz w roku. W ramach terapii skoliozy przynajmniej raz na pół roku przeprowadza się także badania kliniczne.

Jeśli wzrost jest pełny, a kąt Cobba jest mniejszy niż 20 stopni, nie ma potrzeby przeprowadzania dalszych badań. W przypadku skoliozy od 20 do 40 stopni, która nie była operowana, lekarz przeprowadza kontrolę około dwóch do czterech lat po zakończeniu wzrostu. Jeśli skrzywienie zwiększy się o pięć stopni, przeprowadza się kolejne badania kontrolne. Jeśli dorośli cierpią na skoliozę powyżej 40 stopni, wytyczne zalecają coroczne badanie kontrolne.

Jeśli pacjent przeszedł operację, po dwóch latach od niej nie ma potrzeby przeprowadzania dalszych rutynowych badań, jeśli sztywność jest stabilna, a kąt Cobba jest mniejszy niż 40 stopni.

Życie ze skoliozą

W większości przypadków pacjenci mogą żyć normalnie ze swoją skoliozą. Ważne jest, by aktywnie przeciwdziałać zniekształceniu kręgosłupa. Włącz ćwiczenia na skoliozę do swojego codziennego życia. Uprawiaj sport. Jeśli masz wątpliwości co do niektórych czynności, zawsze skonsultuj się z lekarzem.

Jeśli twoja skolioza stanowi problem w codziennym życiu, na przykład w pracy lub w czasie wolnym, nie wahaj się poprosić o pomoc. Skontaktuj się z pracodawcą, fizjoterapeutą lub znajomymi. Niektóre osoby ze skoliozą są również zaangażowane w działalność grup samopomocowych. Jeśli skolioza obciąża psychikę twoją lub twojego dziecka, pomocne może być także leczenie psychoterapeutyczne. Będąc otwartym i aktywnym, możesz w ten sposób zebrać cenne wskazówki i zapobiec pogłębianiu się skoliozy.

Pytania i odpowiedzi

W jaki sposób skolioza staje się zauważalna?

Zwłaszcza u osób starszych skolioza objawia się także w postaci bólu i napięcia pleców. Jeśli górna część pleców jest bardziej wygięta i napięta, płuca tracą przestrzeń, przez co mogą pojawić się duszności lub uczucie ucisku w klatce piersiowej.

Jak powstaje skolioza?

W około 90% przypadków przyczyna skoliozy jest nieznana, co nazywamy skoliozą idiopatyczną. Zwykle choroba występuje w rodzinie. Wyraźna różnica w długości nóg również może prowadzić do skoliozy.

Czy skolioza może się cofnąć?

Choroba musi być w każdym przypadku leczona, ponieważ nie ustępuje samoistnie, ale pogarsza się bez odpowiedniej terapii. W trakcie choroby mogą też pojawić się problemy z oddychaniem.

Źródła

• Jacek Wilczyński: Boczne skrzywienia kręgosłupa. Rozpoznanie i korekcja. Część 1. Kielce: Wszechnica Świętokrzyska, 2000
• Marek Krasuski, Waldemar Szymanik: Schorzenia i urazy kręgosłupa. pod redakcją Jerzego Kiwerskiego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2001
• Andrzej Nowakowski: Skolioza. Skrzywienie kręgosłupa można leczyć. Poznań: Bonami, 1995

Przeczytaj także o:

Ból wątroby

Ból po prawej stronie brzucha – co może oznaczać?

Zwolnienie lekarskie wstecz

złamanie palca u stopy

Choroby skóry