Ból wątroby

Wątroba wykonuje codziennie bardzo intensywną pracę, a jej wytrzymałość i zdolność do szybkiej regeneracji jest zupełnie niezwykła. Nie jest ona jednak w stanie poradzić sobie z nielimitowanym obciążeniem: zbyt duża ilość węglowodanów i tłuszczów w diecie – zwłaszcza w połączeniu z otyłością – jak również nadmierne spożycie alkoholu mogą przeciążyć wątrobę. Wszystko, co jest dostarczane do organizmu w nadmiarze, może nie zostać właściwie przetworzone i rozłożone. W wyniku tego wątroba magazynuje w swoich komórkach tłuszcz, co może prowadzić do stłuszczenia wątroby.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku bólu wątroby? 

Choroby wątroby bardzo długo nie dają żadnych objawów i dlatego mogą przez długi czas pozostawać nierozpoznane. Przy pewnych objawach, takich jak uporczywy ból wątroby, istnieje podejrzenie marskości wątroby. Specjalista TELEMEDI podczas wiedeokonsultacji zapyta o objawy i w razie takiej potrzeby zleci przeprowadzenie odpowiednich badań prowadzących do postawienia właściwej diagnozy, która pozwoli na zastosowanie odpowiedniej terapii.

Podstawowe informacje

• Sama wątroba nie jest wyposażona w receptory bólowe. Ból może być odczuwany przez błonę włóknistą wątroby, powodowany przez jej rozciąganie lub ucisk. Z reguły, dolegliwości w obszarze wątroby są więc postrzegane pośrednio poprzez powiększenie tego narządu w kontekście procesów zapalnych lub podobnych. Powiększona wątroba uciska wtedy na otaczające ją struktury (nerwy i okoliczne narządy) i wywołuje w nich bodźce bólowe. 
• Ból wątroby jest zlokalizowany, zgodnie z położeniem wątroby, w prawej, górnej części brzucha, zwykle tuż poniżej prawego łuku żebrowego. Czasami ból może również promieniować do prawego barku lub pleców. 
• Inne objawy, które mogą wskazywać na chorobę wątroby, to żółtaczka (zażółcenie skóry i spojówek), gładki, suchy i błyszczący język, zaczerwienienie dłoni, łysienie brzuszne (utrata włosów na brzuchu), rozszerzenie drobnych naczyń krwionośnych i widoczne znamiona naczyniowe na ścianie jamy brzusznej, będące wynikiem krążenia obocznego w układzie naczyniowym na skutek zwiększonego ciśnienia w żyle wrotnej. 
• Nagromadzenie wody w jamie brzusznej (wodobrzusze) również może być oznaką choroby wątroby.

Przyczyny bólu wątroby

Ból, który postrzegany jest jako ból wątroby, rzadko pochodzi rzeczywiście z samej wątroby.

W tych raczej rzadkich przypadkach przyczyną jest zwykle zwiększenie się rozmiarów wątroby. Powoduje to napięcie błony włóknistej otaczającej wątrobę, która w przeciwieństwie do samej wątroby jest wrażliwa na ból. Napięcie podrażnia błonę wątroby i tym samym powoduje ból.

Przyczyną takiego obrzęku wątroby mogą być choroby złośliwe, takie jak:

• białaczka (rak krwi) i nowotwory wątroby, 
• ropnie wątroby (np. po operacji), 
• duże torbiele,
• osłabienie czynności serca (może również prowadzić do powiększenia wątroby lub do cofania się krwi do wątroby), 
• stany zapalne wątroby (należą do nich choroby zakaźne wątroby, ale z reguły rzadko towarzyszy im silny ból w okolicy wątroby), 
• stan zapalny związany z chorobą stłuszczeniową wątroby może również powodować ból (tłuszczenie wątroby jest spowodowane przede wszystkim niezdrową dietą, otyłością lub regularnym spożywaniem alkoholu).

Istnieje również ból, który jest zlokalizowany w okolicy wątroby, ale nie pochodzi z samej wątroby. Typowym przykładem jest kamica żółciowa. Pęcherzyk żółciowy umiejscowiony jest na spodniej stronie wątroby, może powodować ból z dwóch powodów: 

• może to być stan zapalny, 
• kamień żółciowy może utknąć w jednym z przewodów żółciowych. 

Często zapalenie pęcherzyka żółciowego występuje po tym, jak kamień żółciowy uniemożliwił odpływ żółci.

Co robić w przypadku bólu wątroby – porady ogólne

W większości przypadków to, co jest postrzegane jako ból wątroby, nie jest bólem, który w rzeczywistości pochodzi bezpośrednio z wątroby.

W celu podjęcia decyzji, co zrobić z bólem zlokalizowanym w okolicy prawego łuku żebrowego, najważniejszym pytaniem jest to, jakie są jego możliwe przyczyny.

Jedną z najczęstszych przyczyn bólu zlokalizowanego w okolicy wątroby jest prawdopodobnie kolka żółciowa spowodowana niedrożnością dróg żółciowych z powodu kamienia lub zapalenie pęcherzyka żółciowego. W przypadku podejrzenia takiej choroby należy skonsultować się z lekarzem. Ogólnie rzecz biorąc, lekarz może wykryć nieprawidłowości w obszarze wątroby za pomocą badania ultrasonograficznego. Nie zawsze jednak, w przypadku bólu w okolicy prawego łuku żebrowego, konieczna jest wizyta u lekarza.

Często pomaga odrobina cierpliwości. Można również spróbować, czy ulgę przynosi ciepło (na przykład w postaci kompresów czy butelki z gorącą wodą) lub zimno (na przykład w postaci chłodnego okładu zawiniętego w ręcznik). Jeśli ból utrzymuje się przez kilka godzin lub dni, znacznie się nasila lub pojawia się falami, czyli ma charakter kolki, warto skonsultować się z lekarzem w celu przeprowadzenia dalszej diagnostyki.

Wątroba jest organem, w którym rozkładany jest spożyty alkohol, jednak bardzo rzadko zdarza się, że ból wątroby występuje po spożyciu alkoholu. Nawet w zaawansowanej chorobie wątroby spowodowanej przewlekłym spożywaniem alkoholu wątroba rzadko powoduje bóle. Z reguły jednak nawet przy braku dolegliwości bólowych należy za wszelką cenę unikać alkoholu, jeśli wątroba jest już uszkodzona.

Do jakiego lekarza należy się zgłosić w przypadku bólu wątroby?

Pierwszym punktem kontaktowym w przypadku bólu może być lekarz rodzinny. Może on przeprowadzić pierwsze badania (wywiad lekarski, pobranie krwi, badanie fizykalne), a następnie zadecydować, czy konieczne jest dalsze leczenie, np. przez specjalistę chorób przewodu pokarmowego (gastroenterologa). Jeśli przyczyną objawów jest powiększenie wątroby, może za to odpowiadać również choroba nowotworowa. W takim przypadku lekarz rodzinny może również skierować pacjenta do specjalisty w dziedzinie onkologii (onkologa) w celu przeprowadzenia dalszej diagnostyki.

Czy ból wątroby jest niebezpieczny?

Ponieważ ból wątroby występuje właściwie tylko wtedy, gdy dochodzi do jej obrzęku, należy go zawsze traktować poważnie. Przyczyną obrzęku wątroby mogą być poważne choroby, takie jak rak wątroby lub rak krwi. Powiększenie wątroby w kontekście choroby stłuszczeniowej wątroby może również, w dość rzadkich przypadkach, powodować ból. Podsumowując, występowanie nawracających bólów wątroby wymaga wyjaśnienia i konsultacji z lekarzem.

Znacznie częściej do rzekomych bólów wątroby prowadzą dolegliwości w obszarze pęcherzyka żółciowego; również w tym przypadku należy wcześniej czy później skonsultować się z lekarzem. Sama choroba w większości przypadków nie jest ostra, ale w przypadku nawrotu objawów wymaga leczenia.

Umiejscowienie bólu wątroby

Ból wątroby jest zwykle zlokalizowany w prawej części nadbrzusza, w okolicy prawego łuku żebrowego. Często ból jest postrzegany jako rozproszony i nie jest wyraźnie skupiony w jednym miejscu. Z tego powodu nierzadko jest on mylony z innymi przyczynami. Na przykład ból wątroby może być mylnie interpretowany jako problemy z nerkami lub jelitami. Ból wątroby może, w zależności od stopnia jego nasilenia, prowadzić również do bólu w dole pleców lub w bokach, dlatego często jest błędnie interpretowany jako problem z kręgosłupem. Ból wątroby może promieniować również do prawego barku. To samo dotyczy pęcherzyka żółciowego. Z kolei ból śledziony lub trzustki przenosi się najczęściej na lewe ramię. Jeśli występuje ból wątroby, zazwyczaj wzmaga się on przy ucisku pod prawym łukiem żebrowym. Jest to nazywane bólem uciskowym. W tym przypadku należy jednak rozważyć rozpoznanie zapalenia pęcherzyka żółciowego (cholecystitis), któremu również towarzyszy ból uciskowy pod prawym żebrem.

Ból wątroby promieniujący do pleców

Ból wątroby może promieniować do pleców i tym samym prowadzić do bólu w ich środkowej części. Dzieje się tak, ponieważ powiększona wątroba może uciskać na okoliczne struktury i nerwy. Nerwy te biegną w obszarze klatki piersiowej, pomiędzy żebrami, i mogą w ten sposób przenosić impulsy bólowe na obszar kręgosłupa.

Dlatego też rzadko może się zdarzyć, że ból, który w rzeczywistości jest generowany przez wątrobę, jest błędnie interpretowany jako wypadnięty dysk w kręgosłupie piersiowym, zablokowany kręg lub problem z mięśniami i przez długi czas nie jest rozpoznawany, jako rzeczywisty ból wątroby.

Częściej jednak niż ból wątroby promieniuje do pleców kolkowy ból spowodowany niedrożnością dróg żółciowych wywołaną przez kamienie żółciowe. W tym przypadku przewód żółciowy jest zablokowany przez kamień żółciowy, co powoduje falujące skurcze pęcherzyka żółciowego i przewodu żółciowego, które mają na celu wydalenie kamienia. Jest to bardzo bolesne. Zazwyczaj jednak ból promieniujący z powodu problemów z pęcherzykiem żółciowym pojawia się w okolicy lewego barku.

W niektórych przypadkach zapalenie trzustki może również powodować ból w pobliżu wątroby. Stosunkowo typowym objawem ostrego zapalenia trzustki jest ból w nadbrzuszu, który często promieniuje do pleców. Należy wtedy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Ostre zapalenie trzustki może być bardzo niebezpieczne i zazwyczaj wymaga stacjonarnego leczenia szpitalnego.

Możliwe czynniki wywołujące bóle wątroby

• Kamienie żółciowe: Jak już wspomniano, kamienie żółciowe są częstą przyczyną bólu, który jest zlokalizowany w okolicy wątroby, ponieważ pęcherzyk żółciowy znajduje się w dolnej krawędzi wątroby. Jeśli kamień żółciowy blokuje jeden z przewodów żółciowych, ból narasta i zmniejsza się falami. Nazywa się to kolką żółciową. W przypadku kolki żółciowej należy szybko skonsultować się z lekarzem, zarówno w celu odpowiedniego leczenia bólu, jak i dalszej diagnostyki, gdyż u większości pacjentów, jeśli powoduje on objawy, należy dokonać zabiegu usunięcia pęcherzyka żółciowego.
• Ból wątroby i dieta: Bóle wątroby wywołane przez artykuły spożywcze zdarzają się bardzo rzadko. Istnieją jednak potrawy, które mogą wywołać niewydolność wątroby. Należą do nich na przykład trujące grzyby. Takiej niewydolności wątroby rzadko jednak towarzyszy ból w jej okolicach. Tak więc ogólnie rzecz biorąc, dieta nie jest związana z bólem wątroby.
• Ból wątroby po posiłkach: Ból w okolicy wątroby, który pojawia się bezpośrednio po posiłku, jest zwykle spowodowany przez pęcherzyk żółciowy. Dolegliwości pojawiają się szczególnie po bardzo tłustych posiłkach. Przyczyną są najczęściej kamienie żółciowe, które zaburzają odpływ żółci do jelita. Żółć jest tam wykorzystywana do trawienia tłuszczu. Występuje skurczowy ból w prawej, górnej części brzucha, który pojawia się samoistnie lub bezpośrednio podczas lub bezpośrednio po jedzeniu. Sama wątroba zazwyczaj nie jest przyczyną dolegliwości, jeśli ból pojawia się w związku z przyjmowaniem posiłków.
• Ból wątroby spowodowany tłustym pożywieniem: Tłuste pokarmy mogą w niektórych przypadkach powodować bóle wątroby. Chociaż ból spowodowany przez tłuste jedzenie może być postrzegany jako ból pochodzący z wątroby, jest on przede wszystkim związany z sąsiadującym z wątrobą pęcherzykiem żółciowym lub przewodami żółciowymi. Żółć jest bowiem substancją, która odgrywa istotną rolę w trawieniu tłuszczów. Tłuste pokarmy stymulują uwalnianie żółci z pęcherzyka żółciowego do jelit. Jeśli w tym momencie pojawia się ból wątroby, istnieje podejrzenie, że przyczyną są kamienie żółciowe. Powodują one niedrożność przewodu żółciowego i tym samym ból. Zapalony pęcherzyk żółciowy jest również podrażniany przez tłuste pokarmy. Jeśli więc występują bóle wątroby spowodowane tłustym jedzeniem, należy zgłosić się do gastroenterologa, który może dokładniej przyjrzeć się tej kwestii. Opcje terapeutyczne dla kamieni żółciowych obejmują rozbicie kamieni lub usunięcie pęcherzyka żółciowego. Zapalony pęcherzyk żółciowy również wymaga chirurgicznego usunięcia. W niektórych przypadkach wystarczy unikać tłustych potraw przez jakiś czas, aż sytuacja się uspokoi. Tłuste potrawy rzadko są przyczyną bólów wątroby, które rzeczywiście powstają w samej wątrobie.
• Ból wątroby i kawa: Kawa zazwyczaj nie powoduje bólu wątroby. Uważa się raczej, że kawa może czasami powodować ból brzucha, zwłaszcza u pacjentów z bardzo wrażliwym żołądkiem. Szczególnie jeśli ktoś ma już podrażniony żołądek, powinien unikać kawy.
• Ból wątroby po spożyciu alkoholu: Wątroba jest narządem, który sam w sobie nie ma receptorów bólowych, co oznacza, że ból wątroby pojawia się dopiero późno, kiedy błona włóknista wątroby staje się napięta. Wątroba jest głównym organ metabolizujący alkohol w organizmie. Po wielu latach nadmiernego spożywania alkoholu może dojść do uszkodzenia i powiększenia wątroby, a tym samym do bólu wątroby spowodowanego napięciem błony włóknistej. Ból wątroby po alkoholu jest więc wyrazem zaawansowanych już uszkodzeń wątroby. Objawia się on bolesnym uczuciem ucisku w prawej, górnej części brzucha, poniżej żeber. Alkoholowe uszkodzenie wątroby postępuje etapami. Najpierw dochodzi do stłuszczenia wątroby. Stłuszczenie wątroby (steatosis hepatis) jest wstępnym stadium marskości wątroby i w niektórych przypadkach może już prowadzić do bólów wątroby występujących po spożyciu alkoholu. Często jednak ból wątroby występujący po spożyciu alkoholu jest wyrazem poważniejszej choroby, takiej jak marskość wątroby. W tym przypadku wątroba ulega nieodwracalnemu zwłóknieniu. Wątroba powiększa się tak bardzo, że rozciąga błonę włóknistą wątroby i w ten sposób powoduje bóle w okolicach wątroby, które występują częściej po spożyciu alkoholu. Ból w okolicach wątroby po spożyciu alkoholu może być również spowodowany przez choroby dróg żółciowych lub pęcherzyka żółciowego. Występują one po alkoholu, ponieważ jest on bodźcem do produkcji i wydzielania żółci. W każdym przypadku ból wątroby po alkoholu powinien być wyjaśniony przez lekarza, a spożycie alkoholu powinno być natychmiast przerwane.
• Ból wątroby przy odstawieniu alkoholu: Podobnie jak w przypadku spożycia alkoholu – odstawienie alkoholu nie powoduje zazwyczaj bólu wątroby. Mimo że alkohol jest metabolizowany przez wątrobę, zbyt duża lub zbyt mała ilość (u pacjentów uzależnionych od alkoholu) alkoholu nie powoduje zazwyczaj dolegliwości bólowych.
• Ból wątroby spowodowany przyjmowanymi lekami: Istnieje wiele leków, które mogą mieć szkodliwy wpływ na wątrobę. Typowym i często stosowanym przedstawicielem tego rodzaju farmaceutyków jest na przykład środek przeciwbólowy – paracetamol. Przyjmowany w dużych dawkach paracetamol może prowadzić do niewydolności wątroby, a w konsekwencji nawet do śmierci. Również wiele innych leków, np. z grupy leków przeciwpadaczkowych (przeciwdrgawkowych), antybiotyków, leków psychotropowych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (przeciwbólowych), może uszkadzać wątrobę. Gdy leki uszkadzają wątrobę, ból pojawia się jednak rzadko.
• Ból wątroby po chemioterapii: Bóle wątroby podczas chemioterapii są raczej rzadkością. Istnieją jednak choroby, których objawem jest ból wątroby i które muszą być leczone chemioterapią. Należą do nich na przykład rak wątroby (rak wątrobowokomórkowy) lub białaczka, czyli rak krwi.
• Ból wątroby i stres: Również stres nie jest zazwyczaj przyczyną bólu wątroby. Nierzadko jednak stres może prowadzić do bólu zlokalizowanego w środkowej części nadbrzusza (epigastrium). W niektórych przypadkach jego przyczyną może być przewlekłe zapalenie żołądka lub – w najgorszym przypadku – wrzód żołądka, którego rozwojowi sprzyjał permanentny stres.
• Psychosomatyczne bóle wątroby: Dolegliwości psychiczne, które przejawiają się w postaci objawów fizycznych, nazywamy bólami psychosomatycznymi. Dolegliwości psychosomatyczne mogą objawiać się na wiele różnych sposobów, często na przykład w postaci bólu pleców lub bólu w zupełnie innych częściach ciała. Nierzadko ból pojawia się jeszcze przed wystąpieniem stresującej sytuacji psychologicznej. W tym błędnym kole ból i psychika potęgują się wzajemnie. Bóle wątroby nie są typowym objawem zaburzeń psychosomatycznych, jednakże, ponieważ jest to zjawisko tak wieloaspektowe, może występować także ból wątroby.
• Nocne bóle wątroby: Bóle wątroby mogą występować również w nocy. Może to być spowodowane przez wiele problemów zdrowotnych, które zostały już omówione powyżej. W niektórych przypadkach ból wątroby jest również bardziej odczuwalny w nocy, ponieważ człowiek jest spokojniejszy i bardziej koncentruje się na swoim ciele. Ponadto pozycja leżąca w nocy może powodować lub nasilać ból wątroby. Jest to spowodowane zwiększonym przepływem krwi do wątroby w pozycji leżącej, co zwiększa ciśnienie w błonie włóknistej wątroby i powoduje ból wątroby. Ponadto istnieją teorie, zwłaszcza w naturopatii, że wątroba jest centralnie zaangażowana w rozwój zaburzeń snu. Istnieje wiele relacji opisujących pacjentów budzących się w nocy o określonej godzinie i skarżących się na ból wątroby. Dokładny mechanizm tego zjawiska nie jest jeszcze jasny, ale u tych osób prawie zawsze stwierdzano dysfunkcję wątroby. Jeśli bóle wątroby występują w nocy, należy w każdym przypadku przeprowadzić badanie lekarskie wątroby i dróg żółciowych, aby móc w porę rozpoznać i leczyć ewentualnie występujące poważne choroby.
• Ból wątroby w pozycji leżącej: Ból wątroby może być spowodowany lub nasilony przez pozycję leżącą. Jest to związane z przepływem krwi i położeniem narządów w jamie brzusznej w pozycji leżącej. Ból wątroby jest spowodowany uciskiem tego narządu na jego własną błonę włóknistą. Oznacza to, że każdy wzrost ciśnienia lub zmiana pozycji ciała, która powoduje ucisk na błonę włóknistą wątroby, może zwiększyć ból wątroby. Dzieje się tak w przypadku przyjmowania pozycji leżącej. Przede wszystkim ważną rolę odgrywa zaopatrzenie organu w krew. Większość krwi dociera do wątroby przez żyłę wrotną, w której panuje określone ciśnienie. Ciśnienie to zmienia się w zależności od pozycji ciała; w pozycji leżącej jest ono wyższe niż w stojącej, szczególnie bezpośrednio po zmianie pozycji. Jeśli wątroba została uszkodzona przez zwyrodnienie stłuszczeniowe lub marskość wątroby, ten niewielki wzrost ciśnienia podczas leżenia może prowadzić do bólu wątroby. Ciśnienie w żyle głównej dolnej jest również wyższe w pozycji leżącej. Mówiąc wprost, w wątrobie gromadzi się więcej krwi, błona włóknista wątroby staje się bardziej napięta i pojawia się ból wątroby. Na położenie narządów w jamie brzusznej wpływa również grawitacja. Podczas zmiany pozycji ze stojącej na leżącą dochodzi do zwiększonego nacisku wątroby na mięśnie przepony. Ten mechanizm może być również wystarczający do wywołania bólu wątroby podczas leżenia, jeśli wątroba jest już częściowo uszkodzona.
• Ból wątroby podczas kaszlu: Kaszel prowadzi do krótkotrwałego wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej (ciśnienie wewnątrzbrzuszne). Może to prowadzić do podrażnienia już chorych narządów w jamie brzusznej. W przypadku powiększenia wątroby spowodowanego np. białaczką błona włóknista wątroby jest rozciągana i tym samym drażniona. Może to prowadzić do bólu. Jeśli dodatkowo występuje podrażnienie spowodowane zwiększonym ciśnieniem w jamie brzusznej (podczas kaszlu), może to nasilić ból wątroby. Jeśli ból w okolicy wątroby pojawia się tylko podczas kaszlu, to jest to prawdopodobnie ból spowodowany uciskiem na nerw lub naciągnięciem mięśni; sama wątroba nie jest wtedy prawdopodobnie uszkodzona.
• Ból wątroby po operacji pęcherzyka żółciowego: Zazwyczaj po usunięciu pęcherzyka żółciowego (cholecystektomia) nie występują żadne inne dolegliwości poza bólem, który utrzymuje się przez kilka dni. Po tym czasie pacjent powinien być wolny od objawów. W niektórych przypadkach jednak pacjent może doświadczyć tzw. zespołu po cholecystektomii, szczególnego rodzaju dolegliwości, które mogą występować po usunięciu pęcherzyka żółciowego. Do objawów towarzyszących należą: ból pod prawym żebrem (w okolicy wątroby), dyskomfort po spożyciu obfitych i tłustych posiłków, ból brzucha, biegunka, wzdęcia i tłuste stolce. Często objawy te nie pojawiają się przez kilka tygodni po operacji pęcherzyka żółciowego i nie zawsze są one wszystkie obecne w pełnej formie. W każdym przypadku przyczyna objawów musi być wyjaśniona przez lekarza, ponieważ istnieją różne możliwości. Z jednej strony przyczyną może być niedostateczna produkcja żółci, ale również kamienie lub inne zwężenia mogą prowadzić do niedrożności dróg żółciowych i nie pozwalają już na przepływ żółci. Wszystkie te czynniki mogą powodować objawy opisane powyżej. Ponadto po usunięciu pęcherzyka żółciowego często dochodzi do poszerzenia dróg żółciowych, które w pewnym stopniu przejmują funkcję magazynowania żółci przez pęcherzyk. Rozszerzenie przewodu żółciowego może również powodować ból w okolicy wątroby. Kamienie żółciowe mogą jednak powstawać również w rozszerzonych przewodach żółciowych, co może wywoływać kolkowy ból w górnej części brzucha. W związku z ty, w przypadku dolegliwości w prawej górnej części brzucha występujących po operacji woreczka żółciowego należy skonsultować się z lekarzem.
• Ból wątroby i biegunka: Bóle wątroby, którym towarzyszy biegunka, mogą mieć różne przyczyny. Jedną z chorób, która może objawiać się w ten sposób, jest tzw. stłuszczenie wątroby. Z czasem tłuszcz stopniowo odkłada się w tkance wątroby, aż do momentu, gdy wątroba staje się bardzo stłuszczona. Możliwe przyczyny to nadmierne spożycie alkoholu lub cukrzyca. Stłuszczenie wątroby często daje o sobie znać poprzez niespecyficzne objawy, takie jak uczucie ucisku i bólu w prawym nadbrzuszu, nudności i wymioty, utrata apetytu, ale także biegunka. Inne objawy to gorączka, utrata masy ciała i żółtaczka (icterus). Z powodu stłuszczenia wątroby organ ten nie może już odpowiednio spełniać swoich funkcji metabolicznych, przez co organizm może zostać wtórnie poważnie upośledzony, aż do stanu zatrucia. Stłuszczenie wątroby może w końcu zakończyć się marskością wątroby. Jest to guzkowa przemiana tkanki wątrobowej, która traci zdolność do pełnienia swoich funkcji. W ostatnim stadium pomóc może jedynie przeszczep wątroby. Ponieważ najczęstszą przyczyną stłuszczenia wątroby jest przewlekłe nadużywanie alkoholu, aby poprawić rokowanie, należy w tym przypadku bezwzględnie unikać jego spożywania. Z reguły jednak ból wątroby, któremu towarzyszy biegunka, może mieć również inne przyczyny. Jeśli objawy nie ustępują lub nasilają się, w każdym przypadku należy skonsultować się z lekarzem.
• Ból wątroby w czasie ciąży: Ból wątroby w czasie ciąży jest zwykle spowodowany uciskiem rosnącego dziecka na wątrobę i pęcherzyk żółciowy. Im większe jest dziecko, tym mniej miejsca w jamie brzusznej mają narządy wewnętrzne. W związku z tym, kobiety w ciąży muszą częściej chodzić do toalety i czasami skarżą się na mdłości, zwłaszcza gdy dziecko naciska na okolice żołądka. W ten sam sposób zwiększa się również nacisk na obszar wątroby. Może się to objawiać jako tępy, uciskający ból w okolicy prawego żebra. Jednak ból wątroby w ciąży może mieć również inne przyczyny, dlatego w przypadku utrzymywania się objawów zawsze wskazana jest wizyta u lekarza. Jeśli kobieta w ciąży cierpi na tzw. zespół HELLP, ból wątroby może być również spowodowany tym niebezpiecznym stanem. Zespół HELLP jest spowodowany nadmiernym krzepnięciem krwi w łożysku, co prowadzi do gwałtownego spadku liczby płytek krwi. Może to szybko doprowadzić do krwawienia wewnętrznego, np. do powstawania krwiaków w obrębie błony włóknistej wątroby. W zespole HELLP wątroba jest dodatkowo uszkadzana przez złogi fibryny. Występuje wzmożone napięcie błony włóknistej wątroby, które objawia się mniej lub bardziej silnym bólem w prawym nadbrzuszu. Ból ten często promieniuje do okolicznych regionów. Ponieważ zespół HELLP jest bardzo niebezpiecznym stanem u kobiet w ciąży, wszelkie objawy, które mogą na niego wskazywać, powinny być traktowane poważnie.

Ból wątroby – co robić?

W przypadku utrzymujących się przez dłuższy czas bólów w okolicy wątroby należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem, aby można było ustalić przyczynę dolegliwości. Nie należy przyjmować leków na własną rękę, ponieważ ból może być również spowodowany przez pęcherzyk żółciowy lub inne narządy. W celu szybkiego złagodzenia bólu pomocne może być położenie się w możliwie najwygodniejszej pozycji i ewentualnie przyłożenie do bolącego miejsca butelki z gorącą wodą. Może to mieć działanie odprężające. Jeśli ciepło pogarsza ból, należy natychmiast usunąć butelkę z gorącą wodą. Alternatywą dla stosowania samej butelki z gorącą wodą może być również zastosowanie okładu na wątrobę. W tym celu mały ręcznik należy zanurzyć w gorącej wodzie, dobrze wykręcić i położyć na okolicy wątroby. Na wierzchu umieszcza się butelkę z gorącą wodą, a następnie wszystko mocuje się na miejscu za pomocą dużego suchego ręcznika. Ciepły okład na wątrobie pozostawia się przez około 30 minut.

W każdym przypadku podczas dolegliwości wątroby należy unikać alkoholu i tłustych potraw. Bardzo ważne jest jednak spożywanie odpowiedniej ilości płynów w postaci wody i niesłodzonych herbat ziołowych, ponieważ pomaga to organizmowi szybko wypłukać toksyny. Różne preparaty ziołowe mogą wspomagać pracę wątroby. Należą do nich świeżo parzone herbatki z ostropestu plamistego, liści karczocha, werbeny, stokrotki lub przylaszczki, krwawnika i lnu. Ciepła kąpiel z dodatkiem owsa zwyczajnego może również złagodzić objawy. Jeśli lekarz nie zaleci inaczej, nie należy leczyć objawów lekami, np. przeciwbólowymi, ponieważ dodatkowo obciążają one wątrobę. Dopóki objawy nie zostaną wyjaśnione przez lekarza, nie należy się leczyć na własną rękę.

Domowe sposoby leczenia bólu wątroby

Do domowych sposobów leczenia bólu w okolicy wątroby można zaliczyć delikatne herbatki ziołowe, takie jak herbatki z rumianku, dzikiej róży i mięty pieprzowej, odpoczynek fizyczny oraz całkowitą abstynencję od alkoholu. Ulgę może przynieść również butelka z gorącą wodą umieszczona na bolącym miejscu lub – alternatywnie – zimny okład zawinięty w ręcznik.

Uśmierzanie bólu wątroby

Wyżej wymienione środki domowe, takie jak ciepłe herbatki, odpoczynek fizyczny, powstrzymanie się od alkoholu i butelka z gorącą wodą, mogą pomóc w walce z bólem w okolicy wątroby. Jeśli jednak przyczyną bólu w okolicy wątroby jest stan zapalny pęcherzyka żółciowego lub kamienie żółciowe, należy skonsultować się z lekarzem. Może on przepisać leki łagodzące ból i skurcze. W przypadku nawracających bólów wątroby występujących w kontekście zapalenia pęcherzyka żółciowego lub kamieni żółciowych wskazane jest usunięcie pęcherzyka żółciowego.

Choroby, które mogą prowadzić do bólu wątroby

Stłuszczenie wątroby

Zbyt duża ilość alkoholu (i innych toksyn) nadwyręża zdolność wątroby do odtruwania i rozkładania toksyn.

Wątroba powiększa swoje rozmiary, ponieważ w coraz większym stopniu magazynuje tłuszcze, co w konsekwencji wywołuje bóle wątroby. Już w tym stadium wątroba traci częściowo zdolność funkcjonowania, ale nie jest jeszcze trwale uszkodzona. Jest to tzw. stłuszczenie wątroby.

Jeśli przeciążenie wątroby utrzymuje się przez dłuższy czas, dochodzi do marskości wątroby. Większość komórek wątroby już obumarła, dlatego wątroba zaczyna się kurczyć i nie może już spełniać swoich zadań. Reakcją jest marskość wątroby.

W tym stadium marskości wątroby pacjenta nie da się już wyleczyć. Dodatkowo pogarsza się ukrwienie zrazików wątroby (lobulus hepatis). To z kolei prowadzi do cofania się krwi do żyły wrotnej (nadciśnienie wrotne), co ma dalsze negatywne skutki.

Żółtaczka (icterus)

Produkty rozpadu czerwonych krwinek, bilirubina, ma, w stanie niezwiązanym, żółtawe zabarwienie (jako bilirubina pośrednia).

Jeśli wątroba nie przetwarza wystarczającej ilości produktów rozpadu czerwonych krwinek, substancje te pozostają we krwi i przebarwiają skórę pacjenta na lekko żółtawy kolor. Jest on najbardziej widoczny w gałkach ocznych pacjenta (sclerenicterus).

Zapalenie wątroby

Ogólnie rzecz biorąc, o zapaleniu wątroby mówimy wtedy, gdy w wątrobie występuje jakakolwiek reakcja zapalna.

Może ona być wywołana przez toksyny (alkohol, narkotyki), wirusy (wirusy zapalenia wątroby typu A-E), bakterie (salmonellae, leptospiry), grzyby, wady genetyczne lub niewłaściwie ukierunkowaną reakcję immunologiczną. Ostra postać zapalenia wątroby może być odróżniona od postaci przewlekłej, ale rzadko możliwa jest tutaj skuteczna interwencja lecznicza. W każdym przypadku ważne jest, aby ściśle unikać innych substancji uszkadzających wątrobę (zwłaszcza należy powstrzymać się od spożywania alkoholu).

Niewydolność wątroby

Ból wątroby może być spowodowany jej niewydolnością. O niewydolności wątroby mówimy wtedy, gdy wątroba nie może już w wystarczającym stopniu spełniać swoich funkcji. Może to mieć bardzo różne przyczyny i tak samo wiele skutków. Dla lekarzy ważne jest funkcjonowanie wątroby w procesie rozkładu podawanych leków. Zalecane dawki leków uwzględniają zdolność wątroby do ich rozkładania. Jeśli z powodu niewydolności wątroby zmniejsza się jej zdolność do rozkładania leków, pojawiają się problemy z oszacowaniem prawidłowej dawki środków farmaceutycznych.

Nadciśnienie wrotne

O nadciśnieniu wrotnym mówimy wtedy, gdy przepływ krwi przez wątrobę jest utrudniony z powodu stanów patologicznych (marskość wątroby, zapalenie wątroby).

Ponieważ stale napływająca krew nie może odpłynąć, a stale napływa dalsza krew, wraca ona do naczyń dośrodkowych i zwiększa tam ciśnienie.

Wątroba zatorowa

Jeśli z powodu osłabienia pracy serca (niewydolność serca) dochodzi do zatorowości krwi, rozwija się obraz kliniczny wątroby zatorowej. Krew napływa do zrazików wątroby, które pęcznieją, a następnie obumierają z powodu chronicznie podwyższonego ciśnienia krwi.

Hipoksja (niedotlenienie)

Jak we wszystkich tkankach, również w wątrobie brak tlenu prowadzi do niedoboru energetycznego. W wątrobie zachodzi wiele energochłonnych procesów przemiany materii, dlatego brak tlenu szybko zagraża przetrwaniu komórek wątroby.

Niedobór alfa-1-antytrypsyny (AAT)

Pewne specyficzne białko krwi, alfa-1-antytrypsyna, jest odpowiedzialne za hamowanie aktywności innych białek, które mogłyby doprowadzić do uszkodzenia tkanek w trakcie reakcji immunologicznych.

Jeśli z powodu wady genetycznej zabraknie tego specjalnego ochronnego białka, dochodzi do nadmiernych uszkodzeń, przede wszystkim w tkance płucnej, ale także w wątrobie, co ostatecznie prowadzi do nieodwracalnego, postępującego uszkodzenia tkanki (np. do przewlekłej obturacyjnej choroby płuc – POChP).

Obrzęki, wodobrzusze (puchlina brzuszna)

Jeśli wątroba nie jest w stanie wytwarzać wystarczającej ilości białek krwi, organizm nie jest w stanie regulować dystrybucji płynów wewnątrz i na zewnątrz naczyń krwionośnych.

Dochodzi do nadmiernego przenikania płynów z krwi do tkanek, szczególnie w podudziach (obrzęki) lub w jamie brzusznej (wodobrzusze).

Niedobór białek może mieć kilka przyczyn. Jeśli w wyniku niedożywienia wątroba nie ma wystarczającej ilości składników budulcowych, nie może naturalnie produkować wystarczającej ilości białek.

Inną, częstszą przyczyną jest ogólnie zmniejszona wydolność czynnościowa wątroby (niewydolność wątroby).

Kamienie żółciowe

Kamienie żółciowe to złogi (konkrecje) skrystalizowanych składników żółci. Kamienie te odkładają się albo w pęcherzyku żółciowym, albo w przewodach żółciowych.

Rozróżnia się 2 główne rodzaje kamieni żółciowych:

• kamienie zawierające cholesterol (ok. 90%),
• kamienie zawierające bilirubinę (ok. 10%).

Pęknięcie wątroby

Pęknięcie wątroby jest z reguły spowodowane urazami brzucha, takimi jak uderzenie w brzuch lub nieszczęśliwy upadek.

Do pęknięcia wątroby dochodzi często podczas wypadków lub urazów sportowych. Pęknięcie błony włóknistej wątroby prowadzi z reguły do bardzo silnych dolegliwości bólowych. Pęknięcie wątroby wymaga zwykle natychmiastowego leczenia chirurgicznego.

Pytania i odpowiedzi

Jak odczuwany jest ból wątroby?

Większość ludzi odczuwa go jako tępe, pulsujące uczucie w prawej górnej części brzucha. Ból wątroby może być również odczuwany jako uczucie kłucia, które zapiera dech w piersiach. Niekiedy bólowi temu towarzyszy obrzęk, a czasami ludzie odczuwają promieniujący ból wątroby w plecach lub w prawej łopatce.

Kiedy należy się martwić bólami wątroby?

Jeśli bóle wątroby pojawiają się szybko, są zbyt silne, trwają długo lub uniemożliwiają wykonywanie normalnych czynności, należy się zbadać.

Co odczuwa się jako ból przy marskości wątroby?

Ból w samej wątrobie może być odczuwany jako tępy, pulsujący ból lub uczucie kłucia w prawej górnej części brzucha, tuż pod żebrami. Ogólne bóle brzucha i dyskomfort mogą być również związane z obrzękiem spowodowanym zatrzymaniem płynów oraz powiększeniem śledziony i wątroby w wyniku marskości wątroby.

Czy ból wątroby mija?

Ból może być pulsujący lub kłujący, może pojawiać się i ustępować. Jeśli odczuwasz ten rodzaj bólu regularnie lub jeśli jego intensywność uniemożliwia Ci normalne funkcjonowanie, jak najszybciej zgłoś się do lekarza.

Czy stłuszczenie wątroby jest bolesne?

Stłuszczenie wątroby zazwyczaj nie powoduje żadnych objawów. Może jednak powodować zmęczenie lub ciągły tępy ból w prawej górnej części brzucha lub na całym jego obszarze.

Czy można wyczuć, że wątroba jest powiększona?

W większości przypadków przy nieznacznie powiększonej wątrobie nie występują żadne objawy. Jeśli jest ona mocno powiększona, mogą wystąpić: bóle, uczucie pełności, uczucie dyskomfortu w brzuchu.

W tym artykule poruszamy zagadnienia dotyczące:

• gdzie boli wątroba
• co zrobić gdy boli wątroba
• czy wątroba boli
• co na bol watroby
• jak boli wątroba
• co zrobić jak boli wątroba
• kłucie w okolicy wątroby
• torbiele wątroby
• torbiele nowotworowe
• torbiel wątroby
• torbiele pourazowe
• torbieli wątroby
• objawy torbieli
• wątrobie torbiele

Źródła

• Vinay Kumar, Stanley L. Robbins, Abul K. Abbas, Nelson Fausto, Richard Sheppard Mitchell: Robbins basic pathology. Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier, 2007.
• Interna Szczeklika : podręcznik chorób wewnętrznych 2012. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2012.
• Tadataka Yamada, David H. Alpers, Chung Owyang: Textbook of gastroenterology. Philadelphia: Lippincott Williams Wilkins, 2003.

Przeczytaj także o:

Duszący kaszel w nocy – jak sobie radzić?

Czarny stolec

Biegunka i gorączka – co mogą oznaczać te objawy?

Zielony stolec – czy jest oznaką choroby?

Wymioty

Ból po prawej stronie brzucha – co może oznaczać?

Róża