Bruksizm

Kiedy człowiek zgrzyta zębami (bruksizm), oznacza to, że wielokrotnie i bezwiednie dociska on zęby do siebie z dużym naciskiem. To zjawisko ma miejsce zazwyczaj podczas snu. Z czasem dochodzi do ścierania się szkliwa nazębnego. Konsekwencją bruksizmu są poważne uszkodzenia zębów, a nawet ich utrata. Ponadto często występuje bolesne napięcie mięśni żuchwy, co może prowadzić do bólów głowy, szyi lub twarzy.

Jak TELEMEDICO może pomóc Ci w przypadku bruksizmu? 

Sporadyczne zgrzytanie i zaciskanie zębów w zasadzie nie jest szkodliwe i służy wielu ludziom jako sposób radzenia sobie z emocjami.  Jeśli jednak regularne zgrzytanie zębami prowadzi do innych dolegliwości, takich jak problemy ze stawami szczękowymi, ból lub problemy stomatologiczne, należy skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia dokładnych przyczyn bruksizmu. Skorzystaj z prostej metody kontaktu z lekarzem, jaką oferuje wideokonsultacja ze specjalistą TELEMEDICO, który przeprowadzi wywiad lekarski i ustali właściwą diagnozę oraz zaproponuje dalsze kroki postępowania.

Podstawowe informacje

• Przyczyny: Stres, nieprawidłowe ustawienie zębów lub szczęk, zbyt duże korony zębowe lub plomby, zbyt duża ilość spożywanego alkoholu lub kofeiny, niektóre leki, choroby podstawowe, takie jak zespół niespokojnych nóg, bezdech senny, zaburzenia krążenia, wylew krwi do mózgu, epilepsja, choroba Huntingtona, choroba Parkinsona.
• Objawy: Rytmiczne, mimowolne zaciskanie zębów, często ze zgrzytaniem, wykonywanie ruchów przypominających żucie. Głównie w nocy, ale czasami również w ciągu dnia. Możliwe objawy towarzyszące: napięcie mięśniowe z bólem głowy, bólem karku, bólem szczęki, bólem twarzy. Wrażliwe na ból, porowate zęby, poważne uszkodzenia zębów aż do utraty zębów włącznie.
• Leczenie: W zależności od przyczyny, np. korekta zbyt dużych koron zębowych lub wypełnień ubytków w zębach, szyny zgryzowe, w przypadku zgrzytania zębami związanego ze stresem – ćwiczenia rozluźniające i relaksacyjne, fizjoterapia i w razie potrzeby krótkotrwałe stosowanie leków przeciwbólowych lub rozluźniających mięśnie, psychoterapia w przypadku głębiej ukrytych stresorów psychologicznych, procedury biofeedback.
• Diagnoza: Na podstawie typowych oznak, takich jak wrażliwe na nacisk mięśnie żwaczowe, ślady zębów na języku/policzkach, gładko wypolerowane powierzchnie żujące, pęknięcia/odpryski na szkliwie zębów, odpryski na strukturze zębów, szyjkach zębów i brzegach siecznych, zęby wrażliwe na ból.
• Rokowanie: W przypadku wczesnego leczenia rokowanie jest dobre. Można wtedy z reguły uniknąć poważnych uszkodzeń zębów.

Zgrzytanie zębami: przyczyny

Głównymi przyczynami zgrzytania zębami (bruksizmu) są:

• Stres: Prawie co drugi człowiek reaguje na przeciążenie zawodowe lub prywatne chwilowym zgrzytaniem zębami. Ale tylko u około 20 procent ludzi przeradza się to w problem o charakterze chronicznym.
• Wady zgryzu: Do zgrzytania zębami może dojść, gdy zgryz szczęki jest zaburzony. Niewłaściwie ustawione zęby i korony zębowe lub wypełnienia, które nie pasują do zgryzu, mogą wywołać tego rodzaju problemy. Inną możliwą przyczyną są wyrastające zęby. Dzieje się tak na przykład w przypadku utraty zęba. Ząb położony w przeciwległej szczęce nie napotyka już wtedy na opór i może bez przeszkód dalej rosnąć – skutkiem tego jest zaburzony zgryz między górną i dolną szczęką, któremu często towarzyszy zgrzytanie zębami.
• Alkohol, kofeina, leki: Nadmierne spożywanie środków pobudzających, a także niektórych leków może również powodować zgrzytanie zębami.
• Choroby: Czasami zgrzytanie zębami spowodowane jest chorobami takimi jak: zespół niespokojnych nóg, obturacyjny bezdech senny, niedokrwienie mózgu, krwotok mózgowy, padaczka nocna, choroba Huntingtona, zespół Parkinsona.

Jeśli nie ma wyraźnej przyczyny medycznej występowania zgrzytania zębami, nazywa się to bruksizmem pierwotnym. W tym przypadku pewną rolę może odgrywać stres. Lekarze mówią o bruksizmie wtórnym, gdy można zidentyfikować konkretny czynnik wyzwalający zgrzytanie zębami, na przykład zaburzenia neurologiczne lub psychiczne, zaburzenia snu lub przyjmowanie leków.

Zgrzytanie zębami u dzieci i niemowląt

Około połowy wszystkich dzieci zaczyna zgrzytać zębami w wieku dziesięciu miesięcy. Nie jest to powód do zmartwień, ponieważ w ten sposób nowe zęby mleczne są wyrównywane i „szlifowane”. Kiedy wypadnie ostatni ząb mleczny, bruksizm zazwyczaj zanika.

Natomiast u dzieci w wieku szkolnym zgrzytanie zębami zwykle wskazuje na stres – zwłaszcza jeśli współistnieją inne objawy, takie jak obgryzanie paznokci czy gryzienie ołówków. Dzieci, które mówią przez sen lub które moczą się w nocy (enurezja), również często zgrzytają zębami.

Zgrzytanie zębami występuje okresowo u prawie wszystkich dzieci. Okresy silnego zgrzytania zębami przeplatają się z dniami, tygodniami lub miesiącami, w których dziecko nie zgrzyta zębami. Należy obserwować, w jakich fazach występuje bruksizm u dziecka. Zgrzytanie zębami może być związane np. z rozpoczęciem uczęszczania do przedszkola lub przeprowadzką do innego miasta, mieszkania lub domu. 

Jeśli dziecko zgrzyta zębami w ciągu dnia, rodzice powinni zwrócić mu na to uwagę w przyjazny sposób. Dzieje się tak dlatego, że maluchy często działają nieświadomie – na przykład podczas koncentracji. Jeśli dziecko jest czymś bardzo zaabsorbowane, pierwszą rzeczą, którą należy zrobić, jest zapewnienie mu zewnętrznego spokoju, tj. zadbanie o mniejszą konsumpcję mediów i niezakłócony sen w nocy. Jeśli zgrzytanie jest nadal bardzo silne w nocy, pomóc może plastikowa szyna chroniąca zęby. Stomatolog dopasowuje szyny zębowe indywidualnie. Decyduje on również, czy taka szyna jest konieczna dla zębów mlecznych. W każdym razie, jeśli rodzice zauważą, że zgrzytanie zębów u dziecka się nasila, zęby bolą lub są bardziej wrażliwe, powinni zabrać dziecko do dentysty.

Inne schorzenia, w których może wystąpić objaw zgrzytania zębami, to:

• alkoholizm,
• zatrucie alkoholowe,
• burnout,
• zespół Korsakowa,
• narkolepsja,
• bezdech senny,
• encefalopatia Wernickego.

Zgrzytanie zębami: objawy

Kiedy ludzie zgrzytają zębami (bruksizm), mimowolnie dociskają do siebie zęby górnej i dolnej szczęki, przy czym dzieje się to bez żadnego funkcjonalnego celu (np. żucia pokarmu). Mogą również wystąpić rytmiczne, zgrzytające, przypominające żucie ruchy.  

Najgorszą rzeczą w zgrzytaniu zębami jest to, że na zęby i stawy szczęki wywierany jest przy tym bardzo silny nacisk. Możliwe jest występowanie nacisku aż do około 480 kilogramów na centymetr kwadratowy (kg/cm2) – jest to dziesięciokrotnie większy nacisk niż ten, który występuje podczas normalnego przeżuwania pokarmów! Na dodatek te ogromne siły działają na zęby i szczęki nie tylko przez krótki czas jedzenia, zgrzytanie zębami może trwać nawet do 45 minut dziennie.

To ogromne obciążenie powoduje trwałe ścieranie się szkliwa i odsłanianie zębiny (kości zęba) wraz z jej drogami nerwowymi. Rezultatem są wrażliwe na ból, coraz bardziej zniszczone zęby.

W dłuższej perspektywie zgrzytanie zębami może poważnie uszkadzać zęby, a nawet prowadzić do ich straty. Bruksizm często prowadzi również do napięcia mięśniowego, co może skutkować bólami szczęki, szyi, twarzy i głowy. Możliwe są również napięcia i bóle mięśni pleców.

Zgrzytanie zębami podczas snu i w ciągu dnia

Większość ludzi zgrzyta zębami podczas snu. Lekarze mówią wtedy o bruksizmie nocnym lub bruksizmie sennym.

Mniej powszechny jest bruksizm dzienny (bruksizm na jawie), czyli zgrzytanie zębami w ciągu dnia. W tym przypadku szczęki są zazwyczaj tylko mocno zaciśnięte, bez zgrzytania zębami.

Bruksizm centryczny i ekscentryczny

Niektórzy ludzie nieświadomie bardzo mocno dociskają zęby do siebie. W bruksizmie centrycznym na zęby i stawy szczęki działają bardzo duże siły.

W bruksizmie ekscentrycznym zęby ocierają się o siebie, co powoduje mniej lub bardziej głośny dźwięk zgrzytania.

Zgrzytanie zębami: co pomaga?

Istnieją skuteczne metody leczenia zgrzytania zębami. Czasami wystarczy zrelaksować się w sposób ukierunkowany. Przydatne są na przykład regularne spacery i przerwy w pracy, a także ciepła relaksująca kąpiel wieczorem (zarówno dla dorosłych, jak i dzieci z nocnym zgrzytaniem zębami).

Jeśli żaden z tych sposobów nie pomaga, należy skonsultować się z lekarzem lub stomatologiem, który zaproponuje odpowiednią terapię. Jeśli przyczyną zgrzytania zębami jest np. zbyt duża korona zębowa lub wypełnienie ubytku zęba, stomatolog może je zeszlifować i w ten sposób łatwo usunie przyczynę występowania bruksizmu. Szyna zgryzowa chroni zęby przed ścieraniem i dalszymi uszkodzeniami. Jeśli zgrzytanie zębami jest spowodowane inną chorobą podstawową (np. zespołem niespokojnych nóg), należy ją odpowiednio leczyć.

Ćwiczenia relaksacyjne

Mindfulness, czyli trening uważności, i ukierunkowana samoobserwacja pomagają w walce z bruksizmem występującym na jawie. Na przykład można przylepić na smartfonie, zegarku na rękę lub na ekranie laptopa kolorową kropkę i za każdym razem, gdy wzrok padnie na tę kropkę, pacjent sprawdza, czy nie zaciska zębów. Jeśli tak jest, świadomie rozluźnia szczęki. W tym celu należy wielokrotnie szeroko otwierać usta i delikatnie poruszać dolną szczęką do przodu i do tyłu.

Należy również spróbować metod relaksacyjnych w przypadku zgrzytania zębami związanego ze stresem. Może to zmniejszyć wewnętrzne napięcie i przeciwdziałać zgrzytaniu zębami. Ćwiczenia mogą również pomóc w bólach głowy i szczęki związanych ze zgrzytaniem zębami.

Do sprawdzonych metod redukcji stresu należą:

• trening autogeniczny,
• progresywna relaksacja mięśni Jacobsona.

Szyna zgryzowa

Szyna zgryzowa (szyna okluzyjna) jest indywidualnie dopasowywana przez lekarza stomatologa. Zapobiega on bezpośredniemu kontaktowi między zębami podczas zgryzania, chroniąc w ten sposób strukturę zęba i przyzębie oraz przyczynia się do przyjmowania przez górną i dolną szczękę pozycji zrelaksowanej.

Wskazówka: Regularnie (co sześć miesięcy) kontroluj stan swoich zębów u dentysty. W ten sposób wszelkie uszkodzenia zębów mogą być wykryte w ich wczesnym stadium.

Fizjoterapia

Ćwiczenia fizjoterapeutyczne rozluźniają napięte mięśnie, wspomagają ukrwienie tkanek i ćwiczą skoordynowane ruchy żuchwy. Fizjoterapeuta może również zaproponować ćwiczenia do wykonywania w domu.

Leki

W niektórych przypadkach leki przeciwbólowe lub rozluźniające mięśnie mogą być przydatne w przypadku zwalczania zgrzytania zębami. Powinny być one jednak stosowane tylko przez krótki czas.

Psychoterapia

Często powodem zgrzytania zębami jest stres. Jeśli ten stres ma głębsze przyczyny psychologiczne, oprócz ćwiczeń relaksacyjnych pomocna może być psychoterapia. Stosowane tutaj metody psychoterapeutyczne to najczęściej trening autogenny lub progresywne rozluźnianie mięśni Jakobsona.

Trening biofeedback

Trening biofeedback jest również skuteczny w przypadku zgrzytania zębami. Z pomocą urządzeń elektronicznych pacjent uczy się kontroli nad nieświadomymi procesami fizycznymi, takimi jak zgrzytanie zębami. Może nimi wtedy sterować, na przykład poprzez świadome rozluźnianie mięśni szczęki.

Zgrzytanie zębami: diagnoza

Jeśli zauważymy, że w ciągu dnia częściej zgrzytamy zębami lub mocno je do siebie przyciskamy, powinniśmy udać się do dentysty. Dotyczy to również sytuacji, gdy Twój partner informuje Cię o nocnym zgrzytaniu zębami. Zazwyczaj sam tego nie zauważasz. Należy także być czujnym, jeśli rano po przebudzeniu dolna szczęka jest sztywna i zmęczona lub jeśli boli przy przeżuwaniu.

Stomatolog sprawdzi, jak silny jest bruksizm i w jakim stopniu zęby zostały już uszkodzone. Objawami bruksizmu są na przykład:

• wrażliwe na nacisk mięśnie żwaczowe,
• ślady zębów na języku i na policzkach,
• gładko wypolerowane powierzchnie żujące (okluzyjne) zębów,
• pęknięcia i odpryski szkliwa zębów,
• odpryski w strukturze zęba, szyjkach zębów i brzegach siecznych,
• wrażliwe na ból zęby.

Zgrzytanie zębami: rokowanie

Większości osób cierpiących na bruksizm można pomóc. Rokowanie jest tym lepsze, im wcześniej zgrzytanie zębami zostanie wyleczone. Jeśli zwlekasz zbyt długo, poważne uszkodzenie zęba i towarzyszące mu objawy, takie jak ból i napięcie, są zazwyczaj nieuniknione. Dlatego też, jeśli podejrzewasz u siebie zgrzytanie zębami, powinieneś natychmiast coś z tym zrobić. Czasami, aby opanować zgrzytanie zębami, wystarczą proste ćwiczenia relaksacyjne. Jeśli nie, należy skonsultować się z lekarzem lub stomatologiem.

Pytania i odpowiedzi

Czy bruksizm można wyleczyć?

Chociaż nie ma lekarstwa, które całkowicie powstrzymałoby zgrzytanie zębami, leczenie może zmniejszyć jego częstotliwość, ograniczyć jego skutki i złagodzić objawy.

Jakie niedobory witamin powodują zgrzytanie zębami?

Niedobór witamin i składników mineralnych (np. wapnia lub magnezu) w diecie może być związany ze zgrzytaniem zębami, dlatego ważne jest, aby stosować dobrze zbilansowaną, odżywczą dietę i w razie potrzeby przyjmować suplementy multiwitaminowe.

Jak bruksizm wpływa na Twoje życie?

Przewlekłe zaciskanie szczęki lub zgrzytanie zębami może mieć poważny wpływ na Twoje codzienne życie. Bruksizm może prowadzić do ciągłych bólów głowy i szczęki. Ból ten może zaburzać zdolność koncentracji w pracy lub czerpania przyjemności z kontaktów towarzyskich.

Czy bruksizm jest zaburzeniem neurologicznym?

Bruksizm może być powikłaniem niektórych zaburzeń neurologicznych, w tym choroby Parkinsona i Huntingtona.

Czy bruksizm jest dziedziczny?

Bruksizm nocny często występuje rodzinnie, więc jeśli masz rodzica, dziadka lub rodzeństwo, którzy zgrzytają zębami w nocy, możesz sam być bardziej narażony na zgrzytanie zębami.

Czy bruksizm może ustąpić samoistnie?

W większości przypadków bruksizm nie powoduje większych problemów i może być krótkotrwałym nawykiem, który sam zanika.

Czy bruksizm może powodować szumy uszne?

Często ludzie zgrzytają zębami podczas snu, nie mając pojęcia, że to robią. Zarówno zgrzytanie zębami, jak i ich zaciskanie może prowadzić do powstawania szumów usznych.

Jakie suplementy pomagają w walce z bruksizmem?

Witamina C może pomóc w obniżeniu poziomu stresu, magnez sprzyja lepszemu snu, a witaminy z grupy B mogą zmniejszyć stres i objawy depresji. Dodanie tych witamin do diety może pomóc w walce z bruksizmem.

Czy niedobór witaminy D powoduje zgrzytanie zębami?

Bruksizm senny jest istotnie powiązany z niedoborem witaminy D i niskim spożyciem wapnia w diecie, a także z podwyższonym poziomem lęku i depresji. Konieczne są jednak jeszcze dalsze badania w celu sprawdzenia, czy suplementacja witaminy D i wapna może wpłynąć na poprawę sytuacji w zakresie bruksizmu sennego.

Czy bruksizm jest objawem stwardnienia rozsianego?

Jeśli chodzi o początek choroby, stwierdzono, że bruksizm pojawił się u 70% pacjentów po rozpoznaniu stwardnienia rozsianego. Wyniki te wskazują na możliwość istnienia istotnego związku między stwardnieniem rozsianym a bruksizmem.

Czy bruksizm powoduje uszkodzenie mózgu?

Bruksizm to mimowolne zgrzytanie zębami, które może wystąpić jako powikłanie urazu mózgu. Nieleczony bruksizm może prowadzić do poważnych urazów okluzyjnych.

Czy bruksizm powoduje zmęczenie?

Bruksizm nocny może zakłócać spokojny sen, prowadząc do zmęczenia i senności następnego dnia. Równie często bruksizm nocny może powodować to, że pacjent budzi się rano z bólem szczęki, głowy, a nawet ze złamanymi zębami.

Czy zespół stresu pourazowego (posttraumatic stress disorder – PTSD) może być przyczyną bruksizmu?

U osób z zespół stresu pourazowego szczególnie często występuje stan ciągłego napięcia, który w efekcie może prowadzić do rozwoju bruksizmu.

Jaki pasożyt powoduje zgrzytanie zębami?

Takie objawy jak nerwowość, bezsenność i zgrzytanie zębami są zwykle przypisywane owsikom ludzkim (Enterobius vermicularis) i gliście ludzkiej (Ascaris lumbricoides hominis) oraz występowaniu innych pasożytów.

Czy fibromialgia powoduje bruksizm?

Ponieważ fibromialgia może zwiększać stres, zaburzenia snu i ból, zgrzytanie zębami i zaciskanie zębów może być efektem ubocznym tego schorzenia.

Czy bruksizm można leczyć operacyjnie?

Chirurgia jest rozwiązaniem dla osób cierpiących na poważny bruksizm. Chirurgia rekonstrukcyjna może pomóc w naprawie szkód spowodowanych przez intensywne zaciskanie i zgrzytanie zębami.

Czy stany lękowe są przyczyną bruksizmu?

Zgrzytanie zębami i zaciskanie szczęk (zwane również bruksizmem) jest często związane ze stresem lub niepokojem. Nie zawsze powoduje to objawy, ale u niektórych osób pojawiają się bóle twarzy i głowy, a z czasem może dojść do ścierania się zębów.

Czy zgrzytanie zębami jest objawem obecności pasożytów w układzie pokarmowym?

Powszechnie uważa się, że nocne zgrzytanie zębami, szczególnie u dzieci, świadczy o obecności robaków jelitowych, zwłaszcza owsika ludzkiego.

Które leki mogą powodować bruksizm?

Bruksizm może być skutkiem ubocznym stosowania określonej grupy leków, znanych jako selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takich jak Prozac, Effexor, Paxil, Zoloft i Celexa.

Jak można pozbyć się nawyku zgrzytania zębami?

Jeśli przyczyną bruksizmu jest stres, pomocne mogą okazać się techniki takie jak trening autogenny czy progresywne rozluźnianie mięśni. Pomocne jest uprawianie sportu, joga lub ćwiczenia mindfulness. Ważne jest, aby omówić odpowiednie metody z lekarzem.

Który lekarz leczy bruksizm?

Obok stomatologii i medycyny snu szczególne znaczenie w leczeniu bruksizmu ma fizjoterapia. Ponadto w leczeniu mogą brać udział np. ortopedzi, ortodonci, chirurdzy jamy ustnej, laryngolodzy lub psycholodzy.

Źródła 

• M. Behr, S. Hahnel, A. Faltermeier, R. Bürgers, C. Kolbeck, G. Handel, P. Proff. The two main theories on dental bruxism. „Annals of Anatomy”. 194.
• Okeson JP: Management of Temporomandibular Disorders and Occlusion. Wyd. 7. St. Louis, Mosby: 2013.
• G.J. Lavigne i inni, Neurobiological mechanisms involved in sleep bruxism, „Critical Reviews in Oral Biology & Medicine”, 14.

Przeczytaj także o:

Krew w moczu