Czym jest nowotwór?
Nowotwory dzieli się na złośliwe i łagodne. Nowotwór złośliwy to obecnie jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie. Do tej pory nie udało się znaleźć skutecznego leku na zatrzymanie procesu nowotworowego, chociaż można go spowalniać i walczyć ze skutkami jego bytowania w organizmie człowieka. Czym tak naprawdę jest rak i dlaczego jest tak niebezpieczny? Jakie znamy grupy nowotworów i kto jest szczególnie narażony na zachorowanie?
Zaczęło się od raka piersi. Historia i epidemiologia.
Pojęcie „rak” ma swoje źródło już w czasach starożytnych. Na początku rakiem określane były tylko złośliwe nowotwory piersi, które w późniejszym stadium przypominały kształtem raka. W średniowiecznych pismach medycznych, słowo rak służyło do określenia guza, który mnoży się i pojawia we wszystkich częściach ciała. Obecnie nowotwory złośliwe różnego typu to jeden z największych problemów współczesnej medycyny. Finansowe i społeczne koszty leczenia nowotworów złośliwych są ogromne. W samej Polsce obecnie notuje się 171 000 zachorowań na nowotwór złośliwy rocznie i 100 000 zgonów z tego powodu. Nowotwory łagodne nie są aż takim problemem, ponieważ istnieją skuteczne metody ich leczenia. Niestety, na nowotwór złośliwy nie wynaleziono jeszcze skutecznego leku.
Etiologia, przebieg choroby nowotworowej, struktura i częstość zachorowań na raka w Polsce zależą od wieku. Ryzyko zachorowania na raka wzrasta z wiekiem. U pacjentów przed 20 rokiem życia nowotwory występują z częstotliwością 10 zachorowań na 100 000 osób w tym przedziale wiekowym z całej populacji. Następnie, z biegiem upływających lat częstość zachorowań wzrasta 10-krotnie na każde 20 lat życia – do 100 zachorowań na 100 000 populacji ok. 40 roku życia. Następnie ponad 1000/100 000 zachorowań po 65 roku życia. Wzrost zachorowań w Polsce to efekt zmian demograficznych i skutek narażenia na czynniki cywilizacyjne, takie jak zanieczyszczenie powietrza, smog, dym tytoniowy, niewłaściwa dieta, brak aktywności i otyłość. Ryzyko zachorowania wzrasta z wiekiem, ponieważ człowiek im dłużej żyje, tym dłużej jest narażony na kontakt z kancerogennymi czynnikami środowiskowymi i jednocześnie mechanizmy obronne organizmu osłabiają się. Jeżeli w przyszłości zmiany w ilości zachorowań będą podlegały wyłącznie zmianom demograficznym, w 2030 roku można oczekiwać 200 000 zachorowań na raka w skali roku.
W Polsce dane na temat zachorowań na raka gromadzi się od lat 20 ubiegłego wieku, a od lat 50 działa Krajowy Rejestr Nowotworów, gdzie odnotowywany jest każdy przypadek zachorowania, z zaznaczeniem wieku, płci, rodzaju nowotworu i miejsca zamieszkania chorego.
Ogólne szacunki mówią, że w krajach rozwiniętych na nowotwór zachoruje nawet co 3 osoba.
Jak powstają komórki nowotworowe? Mechanizm raka złośliwego.
Nowotwór jest nieprawidłową tkanką, która powstaje z jednej „chorej” komórki organizmu. Komórki nowotworowe dzielą się w niekontrolowany sposób, jednocześnie zaburzone jest różnicowanie się powstających komórek. W wyniku mutacji genów, które kodują białka spełniające istotną rolę w całym cyklu komórkowym, organizm traci panowanie nad procesem namnażania się patologicznych komórek. Geny tego rodzaju nazywane są protoonkogenami i antyonkogenami. Ok 5-10 % chorób nowotworowych ma podłoże genetyczne i są dziedziczne. Nowotwór złośliwy ma możliwość rozwijania się tylko w takich tkankach, których komórki mają zdolność namnażania się.
Bytowanie nowotworu w organizmie niesie ze sobą poważne konsekwencje – upośledza, a czasem nawet uniemożliwia pracę zajętych narządów, zaburza równowagę organizmu, upośledza funkcje tkanek. U pacjentów onkologicznych objawy są zależne od zajętych narządów, jednak istnieje wiele wspólnych symptomów, takich jak np. wyczuwalny guz, utrata wagi, osłabienie organizmu, bolesność różnych części ciała, powiększone węzły chłonne.
Podział nowotworów.
Nowotwory dzielą się na łagodne (niezłośliwe) i złośliwe. Rakiem określana jest zwykle choroba nowotworowa, a więc namnażanie się w organizmie złośliwych komórek, które najpierw tworzą guza, a następnie przedostają się do innych części ustroju i tam tworzą kolejne guzy. Objawy choroby nowotworowej są zależne od umiejscowienia zmian, ich ilości i wielkości.
Nowotwory łagodne są o wiele częstsze niż te złośliwe, a ich komórki przypominają wyglądem i budową zdrowe komórki. Przyjmuje się, że im komórka zmiany nowotworowej jest bardziej podobna do zdrowej komórki, tym łagodniejsza jest zmiana. Nowotwory łagodne charakteryzują się dużym stopniem zróżnicowania i nie dają przerzutów.
Nowotwory złośliwe można podzielić na kilka większych grup, zależnie od tego, z jakiej tkanki wywodzi się pierwsza komórka, od której rozwinął się nowotwór.
Grupy nowotworów złośliwych.
W zależności od tego, z jakiej tkanki pochodziła pierwsza komórka, nowotwory można podzielić na kilka większych grup. Rodzaje nowotworów ze względu na źródło:
- Rak (carcinoma) – tkanka nowotworowa rozwija się z nabłonka (rak jelita grubego, rak krtani).
- Mięsaki (sarcoma) – nowotwory wywodzące się z komórek mezenchymalnych (rak kości, rak przewodu pokarmowego).
- Chłoniaki (lyphoma) – nowotwory tkanki limfatycznej.
- Białaczki (leuceamia) – nowotwory układu krwiotwórczego.
- Nowotwory greminalne – nowotwory rozwijające się w jądrach i jajnikach.
- Nowotwory Ośrodkowego Układu Nerwowego.
Co czyni nowotwór złośliwym? Odpowiadają za to dwie biologiczne cechy zachowań zmian nowotworowych:
- zdolność naciekania na okoliczne tkanki – naciekanie nowotworu niszczy tkanki otaczające guza lub narząd, na którym się pojawił;
- zdolność do tworzenia przerzutów do węzłów chłonnych lub odległych narządów – nowotwór ma zdolność dostawania się do krwiobiegu i chłonki, przez co może rozsiewać się po całym ciele. Gdy napotka odpowiednie warunki do osiedlenia, lokuje się w danej tkance i namnaża się – tak powstaje nowy guz, czyli przerzut.
Komórki nowotworowe przemieszczające się poprzez naczynia chłonne, najpierw powodują przerzuty w najbliższych pierwotnej zmianie nowotworowej węzłach chłonnych. Tą drogą rozsiewają się przede wszystkim raki nabłonka. Gdy komórki nowotworowe dostają się do krwi, mogą wywoływać przerzuty w każdym miejscu w ciele – są to przerzuty odległe. W ten sposób najczęściej rozsiewają się mięsaki.
Rozsiew komórek nowotworowych może odbywać się również poprzez płyn mózgowo-rdzeniowy, jednak dotyczy to głównie nowotworów OUN. Nowotwory mogą też rozsiewać się do jam ciała (np. rak wątroby do jamy opłucnej), z czym wiąże się pojawienie w tych jamach płynu (np. wodobrzusza – płyn w jamie otrzewnej). Im większy jest złośliwy guz, tym większą ma zdolność naciekania i przerzutów do innych tkanek i narządów.
Inne, specyficzne cechy nowotworów złośliwych:
- odrastanie w miejscu, gdzie pierwotnie pojawił się guz;
- różnorodny wygląd komórek nowotworu;
- określony kształt i wygląd jądra komórkowego;
- szybki wzrost guza;
- brak torebki guza;
- zdolność do tworzenia nieprawidłowych naczyń krwionośnych.
Leczenie i diagnostyka chorób nowotworowych.
Profilaktyka raka i powszechny dostęp do badań sprawiają, że większość nowotworów złośliwych udaje się wykrywać w dość wczesnej fazie, co jest ważne dla sukcesu leczenia. Podstawowym badaniem przy podejrzeniu raka jest badanie histopatologiczne, które ma za zadanie sprawdzić stopień złośliwości histologicznej danego guza. Tkanka nowotworowa najczęściej jest pobierana do badania drogą biopsji. Jeżeli pobrana tkanka wykazuje złośliwość, wykonuje się szereg badań obrazowych, mających na celu zlokalizowanie ewentualnych przerzutów (rezonans magnetyczny, RTG, scyntygrafia, tomografia komputerowa, USG). Konieczne jest również wycięcie pierwotnego guza wraz z marginesem zdrowych tkanek, aby zapobiec jego dalszemu wzrostowi. W niektórych przypadkach guza wycina się pilnie, bez wcześniejszego badania histopatologicznego – wykonuje się je dopiero po zabiegu.
Ogólnie rzecz biorąc, leczenie onkologiczne można podzielić na miejscowe (wycięcie zmiany i radioterapię) i ogólnoustrojowe (chemioterapię, terapię biologiczną, transplantację komórek krwiotwórczych, terapię genową, hormonoterapię itp.).
Leczenie nowotworów obecnie opiera się na podejściu całościowym do raka – pacjentem zajmuje się wielu specjalistów z różnych dziedzin, np. psychoonkolog, dietetyk, chirurg-onkolog, onkolog i pozostali specjaliści, zależnie od potrzeb. Coraz częściej udaje się leczyć chorobę w taki sposób, aby stawała się nie śmiertelna, ale przewlekła. Onkologia dysponuje wieloma różnymi metodami terapii, arsenałem leków i procedur, które mają na celu usuwanie z organizmu komórek nowotworowych. Są one dostosowywanie pod rokowanie pacjenta i jego ogólny stan. Bardzo Często stosuje się leczenie skojarzone, które łączy ze sobą operacje i naświetlania oraz chemioterapię.
Dużą nadzieję lekarze pokładają w immunoterapii, która ma za zadanie stymulować układ odpornościowy organizmu do walki z nowotworem.
Współczesna onkologia dysponuje szerokim arsenałem leków i procedur terapeutycznych mających na celu likwidację komórek nowotworowych. Najnowsze doniesienia o przełomowych terapiach oraz toczące się badania kliniczne dają nadzieję Pacjentom na pokonanie choroby.
Wiele obiecujących badań toczy się w kwestii leczenia celowanego nowotworów złośliwych. Chodzi tutaj o stosowanie leków przeciwko konkretnym, patologicznym cząsteczkom występującym w komórkach nowotworowych.
Przeczytaj także o: