Demencja

Demencja oznacza trwałe lub postępujące upośledzenie pamięci, myślenia lub innych funkcji mózgu. Przyczyny mogą być różne. Istnieją różne formy demencji, takie jak choroba Alzheimera czy demencja naczyniowa (inaczej otępienie naczyniopochodne).

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku demencji?

W przypadku uporczywych zaburzeń pamięci lub trudności w znajdowaniu słów, a także wyraźnych zaburzeń zachowania w starszym wieku, ich przyczyna powinna być zdecydowanie wyjaśniona przez lekarza psychiatrę i psychoterapeutę lub neurologa. Skorzystaj z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który szybko ustali właściwą diagnozę i poprowadzi dalsze etapy terapii, a w razie potrzeby wystawi recepty lub zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Główne formy demencji: Choroba Alzheimera (45-70% wszystkich demencji), otępienie naczyniowe (15-25%), otępienie z ciałami Lewy’ego (DLB, dementia with Lewy bodies; 3-10%), otępienie czołowo-skroniowe (3-18%), postacie mieszane otępienia (5-20%).
• Objawy: We wszystkich formach demencji dochodzi do długotrwałej utraty zdolności umysłowych. Inne objawy i dokładny przebieg różnią się w zależności od formy demencji.
• Dotknięci demencją: Głównie osoby powyżej 65 roku życia. Wyjątkiem jest otępienie czołowo-skroniowe, które zaczyna się około 50 roku życia. Większość pacjentów z demencją to kobiety, ponieważ przeciętnie żyją one dłużej niż mężczyźni.
• Przyczyny: Pierwotne demencje (takie jak choroba Alzheimera) są niezależnymi chorobami, w których komórki nerwowe w mózgu stopniowo obumierają – dokładna przyczyna tego zjawiska nie jest znana. Wtórne otępienia mogą być wynikiem innych chorób (takich jak alkoholizm, zaburzenia metaboliczne, stany zapalne) lub przyjmowania leków.
• Leczenie: Lekarstwa, środki niefarmakologiczne (takie jak terapia zajęciowa, terapia behawioralna, muzykoterapia itp.).
• Czy demencję da się wyleczyć? Pierwotne demencje nie są uleczalne. Jednak właściwe leczenie może opóźnić przebieg choroby. Demencje wtórne mogą być czasami wyleczone, jeśli ich przyczyna zostanie rozpoznana i leczona w odpowiednio wczesnym stadium.

Czym jest demencja?

Termin „demencja” nie odnosi się do konkretnej choroby, ale do wspólnego występowania pewnych zespołów objawów (syndromu), które mogą mieć wiele różnych przyczyn. W sumie termin ten obejmuje ponad 50 form choroby (takich jak choroba Alzheimera czy demencja naczyniowa).

Wspólną cechą wszystkich form demencji jest trwałe lub postępujące upośledzenie pamięci, myślenia lub innych funkcji mózgu. Często pojawiają się też inne symptomy (np. w zachowaniach interpersonalnych).

Otępienie pierwotne i wtórne

Termin „otępienie pierwotne” obejmuje wszystkie formy otępienia, które są niezależnymi obrazami klinicznymi. Mają one swoje źródło w mózgu, gdzie obumiera coraz więcej komórek nerwowych.

Najczęstszym pierwotnym otępieniem (i ogólnie najbardziej rozpowszechnionym) jest choroba Alzheimera. Na drugim miejscu plasuje się demencja naczyniowa. Inne pierwotne formy otępienia to otępienie czołowo-skroniowe i otępienie z ciałami Lewy’ego.

Wtórne otępienie odnosi się do otępienia spowodowanego lekami lub innymi chorobami, takimi jak uzależnienie od alkoholu, choroby tarczycy czy poważne niedobory witamin. Wtórne formy demencji są raczej rzadkie – stanowią około dziesięciu procent wszystkich przypadków demencji.

Istnieją również mieszane formy procesów chorobowych związanych z otępieniem, szczególnie mieszane formy choroby Alzheimera i otępienia naczyniowego.

UWAGA: Pseudodemencja nie jest „prawdziwą” demencją i dlatego nie jest ani pierwotną, ani wtórną formą demencji. Jest to symptom – zazwyczaj ciężkiej depresji.

Otępienie korowe i podkorowe

Inna klasyfikacja demencji oparta jest na miejscu występowania zmian w mózgu: otępienie korowe związane jest ze zmianami w korze mózgowej (łac. cortex cerebri). Tak jest na przykład w przypadku choroby Alzheimera i otępienia czołowo-skroniowego.

Z drugiej strony demencja podkorowa odnosi się do demencji ze zmianami poniżej kory mózgowej lub w głębszych warstwach mózgu. Należy do nich encefalopatia miażdżycowa, zwana także podkorową encefalopatią miażdżycową Binswangera, która jest formą otępienia naczyniowego.

Ta klasyfikacja nie jest jednak pozbawiona wad, ponieważ istnieją liczne formy mieszane i przejściowe. Na przykład otępienie z ciałami Lewy’ego może objawiać się jako postać korowa lub mieszana.

Zespół otępienny

Termin „zespół otępienny” jest często używany synonimicznie z terminem „demencja”. Rozumie się przez to ogólne obniżenie sprawności intelektualnej, na przykład zaburzenia pamięci i orientacji oraz zaburzenia mowy. Z czasem często zmienia się także osobowość pacjenta.

Zespołowi otępiennemu towarzyszą również deficyty neurologiczne. Są to centralne zaburzenia nerwowe „wyższych” funkcji mózgu, np. zaburzenia mowy, zaburzenia rozpoznawania znanych przedmiotów, niezdolność do pisania, czytania, liczenia lub wykonywania skoordynowanych działań.

Pseudodmencja

Pseudodemencja musi być odróżniona od zespołu otępiennego. Termin ten obejmuje przejściowe zaburzenia pracy mózgu, które są wywoływane przez zahamowanie myśli i popędu. Najczęściej pseudodemencja rozwija się w kontekście ciężkiej depresji. Jeśli depresja jest odpowiednio leczona, objawy pseudodemencji zwykle ustępują. Pseudodemencja jest terminem używanym przez lekarzy do opisania zaburzeń mózgu, które występują tymczasowo i są udawane przez zahamowanie myślenia i napędu.

Pseudodemencja depresyjna jest najczęstszą formą pseudodemencji. Może wystąpić w ciężkiej depresji. Pseudodemencja depresyjna często nie jest łatwa do odróżnienia od początku demencji (takiej jak choroba Alzheimera) lub współwystępowania demencji i depresji. Często lekarze mogą postawić właściwą diagnozę dopiero po długiej i uważnej obserwacji pacjenta.

Z reguły pseudodemencja depresyjna ustępuje, gdy depresja jest leczona profesjonalnie (farmakologicznie i niefarmakologicznie).

Zespół otępienny: choroba Alzheimera, alkohol, AIDS

Zespół otępienny najczęściej występuje pod postacią choroby Alzheimera (demencja typu alzheimerowskiego). Szeroko rozpowszechnione są również otępienia naczyniowe i mieszane (szczególnie mieszane formy Alzheimera i otępienia naczyniowego). Inne formy to na przykład choroba Niemanna Picka (otępienie czołowo-skroniowe) i otępienie z ciałami Lewy’ego.

Zespół otępienny może być także wynikiem zapalenia mózgu (encephalitis) lub urazowego uszkodzenia mózgu. Ta ostatnia jest przyczyną tak zwanej „demencji bokserskiej” (encefalopatia bokserska), spowodowanej powtarzającymi się małymi urazami mózgu, jakich mogą doznać bokserzy po uderzeniach w głowę.

Inne choroby mózgu również mogą prowadzić do demencji. Należą do nich: choroba Huntingtona, choroba Creutzfeldta-Jakoba, stwardnienie rozsiane i choroba Parkinsona (ta ostatnia nazywana jest demencją Parkinsona).

Istnieje również tzw. otępienie AIDS (pierwotna encefalopatia HIV): jest to najczęstsze powikłanie w obszarze mózgu w przebiegu infekcji HIV.

Innym chorobom, z których część jest uleczalna, również może towarzyszyć zespół otępienny. Należą do nich zaburzenia metaboliczne i hormonalne (takie jak niedoczynność tarczycy), niedobory niektórych witamin (B12, B1, niacyny), nowotwory i formy wodogłowia komunikacyjnego.

W wielu przypadkach przewlekłe nadużywanie alkoholu jest także czynnikiem wyzwalającym objawy demencji. Osoby dotknięte tą chorobą często wypełniają luki w pamięci wymyślonymi treściami (zespół Korsakowa).

Oprócz alkoholizmu także inne przewlekłe zatrucia (np. lekami, narkotykami, rozpuszczalnikami) mogą powodować zespół otępienny.

Otępienie starcze i demencja starcza

Ponieważ demencja rozwija się głównie u osób starszych, często używa się nazwy „demencja starcza”. Nie należy jednak mylić tego pojęcia ze ścisłym, medycznym pojęciem „demencji starczej”, która oznacza otępienie w chorobie Alzheimera o późnym początku (typ 1), pojawiające się po 65. roku życia, zwykle w późnych latach 70. lub później, z powolnym postępem i z zaburzeniami pamięci jako główną jego cechą. Przeciwieństwem tego jest presenilna choroba Alzheimera, która zazwyczaj pojawia się już w piątej lub szóstej dekadzie życia.

Obecnie demencja typu Alzheimera i demencja starcza są zwykle określane wspólnym mianem choroby Alzheimera lub demencji typu Alzheimera.

Demencja: objawy

W demencji dochodzi do długotrwałej utraty zdolności umysłowych. Właściwie objawy demencji zależą od konkretnej choroby – na przykład choroby Alzheimera lub demencji naczyniowej.

Choroba Alzheimera

Wczesnymi objawami demencji w chorobie Alzheimera (i wielu innych formach demencji) są problemy z pamięcią krótkotrwałą: osoby dotknięte tą chorobą stają się coraz bardziej zapominalskie, często mylą rzeczy i mają trudności z koncentracją. Czasami nagle zapominają często używanych w rozmowie pojęć. Problemy z orientacją w nieznanym otoczeniu są również pierwszymi oznakami demencji typu alzheimerowskiego.

Zaawansowane objawy demencji u pacjentów z chorobą Alzheimera wpływają także na pamięć długotrwałą. Chorzy coraz słabiej pamiętają wydarzenia z przeszłości. W pewnym momencie nie są już w stanie rozpoznać nawet bliskich osób. W późnych stadiach demencji pogarsza się także ich sprawność fizyczna i potrzebują oni pomocy we wszystkich codziennych czynnościach.

Otępienie naczyniowe

Otępienie naczyniowe jest wynikiem zaburzeń krążenia w mózgu. Objawy demencji są często podobne do tych występujących w chorobie Alzheimera. Jednak dokładny obraz kliniczny otępienia naczyniowego zależy od tego, w którym miejscu w mózgu pacjenta występują zaburzenia krążenia i jak bardzo są one nasilone.

Możliwe objawy to problemy z uważnym słuchaniem, spójną mową i orientacją. Te objawy demencji są obecne także w chorobie Alzheimera, ale często pojawiają się wcześniej i są bardziej nasilone w demencji naczyniowej. Ponadto sprawność pamięci może być w demencji naczyniowej dłużej zachowana.

Inne możliwe oznaki otępienia naczyniowego to zaburzenia chodu, spowolnienie, zaburzenia opróżniania pęcherza, problemy z koncentracją, zmiany charakteru i objawy psychiatryczne, takie jak depresja.

Otępienie z ciałami Lewy’ego

Otępienie z ciałami Lewy’ego również objawia się podobnymi symptomami otępienia jak choroba Alzheimera. Jednakże wielu pacjentów doświadcza również halucynacji (złudzeń zmysłowych) we wczesnych stadiach choroby. Z drugiej strony sprawność pamięci jest zwykle zachowana dłużej niż w chorobie Alzheimera.

Ponadto wiele osób z otępieniem z ciałami Lewy’ego wykazuje objawy choroby Parkinsona. Należą do nich sztywne ruchy, mimowolne drżenie i niestabilna postawa. To dlatego osoby dotknięte tym problemem często chwieją się i upadają.

Inną cechą charakterystyczną tej formy demencji jest to, że fizyczny i psychiczny stan pacjentów czasami bardzo się waha. Czasami osoby dotknięte tym problemem są przedsiębiorcze i rozbudzone, innym razem zdezorientowane, zdezorientowane i introwertyczne.

Otępienie czołowo-skroniowe

Otępienie czołowo-skroniowe – zwane też chorobą Niemanna Picka – ma zupełnie inny przebieg. Typowymi objawami demencji są tu zmiany osobowości i często dziwne zachowania: osoby dotknięte tym problemem są zwykle łatwo drażliwe, agresywne, zachowują się nietaktownie lub wstydliwie. Możliwe jest też nieumiarkowane jedzenie i apatia.

Ze względu na rzucające się w oczy i antyspołeczne zachowanie wielu chorych, często zamiast demencji podejrzewa się zaburzenia psychiczne. Dopiero w zaawansowanym stadium choroby Niemanna Picka pojawiają się typowe objawy demencji, takie jak problemy z pamięcią. Dodatkowo zasób słów chorych ulega zubożeniu.

Różnice między chorobą Alzheimera a demencją

Podobieństwa i różnice: Choroba Alzheimera i inne formy demencji mają pewne podobieństwa, ale także różnią się od siebie. Często jednak zdarzają się też formy mieszane, na przykład pomiędzy Alzheimerem a demencją naczyniową. W tym przypadku objawy choroby nakładają się na siebie.

Wiele osób zastanawia się, jaka jest różnica między demencją a chorobą Alzheimera – zakładając, że są to dwa różne schorzenia. W rzeczywistości jednak choroba Alzheimera jest formą demencji, podobnie jak np. demencja naczyniowa czy demencja z ciałami Lewy’ego. Pytanie powinno więc brzmieć: czym różni się od siebie choroba Alzheimera i inne formy demencji?

Różnice: choroba Alzheimera i demencja naczyniowa

Choroba Alzheimera i demencja naczyniowa to dwie najbardziej powszechne formy demencji. Najważniejsze różnice między nimi dotyczą początku i przebiegu choroby: otępienie typu alzheimerowskiego zaczyna się podstępnie, a objawy narastają powoli. Z kolei otępienie naczyniowe zwykle zaczyna się nagle; objawy często narastają gwałtownie, choć czasem także podstępnie i powoli, tak jak w przypadku choroby Alzheimera.

Inne różnice:

• owanej różnicy w chorobie Alzheimera. Z kolei otępienie naczyniowe występuje częściej u mężczyzn.
• Pacjenci z otępieniem naczyniowym często mają za sobą udar mózgu, podczas gdy pacjenci z chorobą Alzheimera zazwyczaj nie.
• Paraliż i drętwienie są częste w otępieniu naczyniowym, podczas gdy w otępieniu alzheimerowskim zwykle ich nie ma.

Te dwie formy demencji często się łączą

Choć w teorii różnice między chorobą Alzheimera a demencją naczyniową są oczywiste, rzeczywistość często jest inna. Wielu pacjentów nie cierpi na czystą postać jednej lub drugiej formy demencji, ale na ich postać mieszaną. Na przykład otępienie naczyniowe rzadko występuje bez zmian typowych w chorobie Alzheimera. Oznacza to, że oba te obrazy kliniczne mogą się na siebie nakładać, co utrudnia diagnozę.

Różnica: choroba Alzheimera i demencja czołowo-skroniowa

Istnieją zarówno podobieństwa, jak i różnice pomiędzy otępieniem typu Alzheimera a otępieniem czołowo-skroniowym. Kilka przykładów:

• Podczas gdy choroba Alzheimera pojawia się zwykle w 7. dekadzie życia, otępienie czołowo-skroniowe często ujawnia się wcześniej (w 5. do 7. dekadzie życia).
• Przebieg otępienia czołowo-skroniowego jest średnio nieco szybszy niż choroby Alzheimera.
• Choroba Alzheimera rzadko występuje rodzinnie, a demencja czołowo-skroniowa stosunkowo często (w około 50% przypadków).
• Charakterystyczną cechą choroby Alzheimera jest upośledzenie pamięci. W otępieniu czołowo-skroniowym zdarza się to jednak stosunkowo rzadko. Tutaj na pierwszy plan wysuwają się inne symptomy, takie jak ogólne „zaniedbanie” i brak higieny osobistej. Jednak w chorobie Alzheimera zmiany osobowości stają się zazwyczaj wyraźnie rozpoznawalne dopiero w późnym stadium.
• Otępieniu czołowo-skroniowemu bardzo często towarzyszy obniżenie napędu, euforia/dezorientacja oraz brak świadomości choroby. Takie objawy są rzadkie w chorobie Alzheimera.
• Zaburzenia rozpoznawania twarzy, mowy i języka, a także nietrzymanie moczu pojawiają się zwykle późno w chorobie Alzheimera, ale wcześnie w otępieniu czołowo-skroniowym.
• Ruchy i działania są już zaburzone we wczesnych stadiach demencji Alzheimera. Otępieniu czołowo-skroniowemu rzadko towarzyszy taka apraksja (upośledzenie precyzyjnych, celowych ruchów przy braku niedowładu, objawów móżdżkowych i zaburzeń czucia).
• Pacjenci z chorobą Alzheimera rzadko wykazują pobudzenie i tylko w późniejszych stadiach choroby. Z kolei osoby z demencją czołowo-skroniową są często niespokojne i to już we wczesnych stadiach choroby.

Różnica: choroba Alzheimera i demencja z ciałami Lewy’ego

Otępienie alzheimerowskie i otępienie z ciałami Lewy’ego mają też wiele cech podobnych, dlatego to drugie schorzenie przez długi czas nie było nawet uważane za odrębną chorobę. Jest ona obecnie uznawana za oddzielną chorobę, ponieważ istnieją również różnice pomiędzy chorobą Alzheimera a demencją z ciałami Lewy’ego. Najważniejszymi z nich są:

• Stan pacjentów z chorobą Alzheimera pogarsza się powoli i mniej lub bardziej systematycznie. Z kolei przebieg otępienia z ciałami Lewy’ego jest często zmienny, zwłaszcza jeśli chodzi o koncentrację uwagi.
• Zaburzenia pamięci pojawiają się wcześnie w chorobie Alzheimera, często późno w otępieniu z ciałami Lewy’ego.
• Halucynacje wzrokowe, które są bardzo częste i wczesne w otępieniu z ciałami Lewy’ego, rzadko są wczesnymi objawami choroby Alzheimera.
• Otępieniu z ciałami Lewy’ego często i wcześnie towarzyszą objawy parkinsonowskie (zwłaszcza sztywnienie). W chorobie Alzheimera pojawiają się one dopiero w późniejszych stadiach, o ile w ogóle się pojawiają. Inne objawy neurologiczne są tu również rzadkie. Z kolei osoby z otępieniem z ciałami Lewy’ego cierpią z powodu powtarzających się utrat przytomności i zaburzeń snu (łącznie z rzeczywistym odgrywaniem treści snów).
• Nadwrażliwość na neuroleptyki (leki na halucynacje, urojenia, dezorientację itp.) jest kolejną wyraźną różnicą pomiędzy chorobą Alzheimera a demencją z ciałami Lewy’ego. Osoby z otępieniem z ciałami Lewy’ego źle tolerują te leki lub nie tolerują ich wcale, podczas gdy pacjenci z chorobą Alzheimera tolerują je dobrze.

W praktyce jednak różnica między chorobą Alzheimera a otępieniem typu ciał Lewy’ego nie zawsze jest tak wyraźna. W międzyczasie odkryto odmianę Alzheimera, w której w mózgu tworzą się nie tylko blaszki miażdżycowe, ale także ciała Lewy’ego. Objawy mogą się wtedy na siebie nakładać.

Demencja: przyczyny i czynniki ryzyka

W większości przypadków demencji jest to choroba pierwotna (otępienie pierwotne), czyli niezależna choroba pochodząca z mózgu. U osób nią dotkniętych komórki nerwowe stopniowo obumierają, a połączenia między komórkami nerwowymi ulegają zanikowi. Lekarze określają to mianem zmian neurodegeneracyjnych. Dokładna przyczyna uzależniona jest od formy pierwotnej demencji i często nie jest w pełni rozpoznana.

Demencja Alzheimera: przyczyny

W najczęstszej formie demencji w mózgu tworzą się tak zwane blaszki miażdżycowe. Są to złogi patologicznego białka (beta-amyloidu). Lekarze podejrzewają, że te blaszki miażdżycowe są jedną z przyczyn choroby Alzheimera lub przynajmniej jej sprzyjają.

Nie wiadomo dokładnie, dlaczego tworzą się blaszki miażdżycowe. Rzadko – w około jednym procencie przypadków – przyczyny są genetyczne: zmiany w materiale genetycznym (mutacje) prowadzą do tworzenia się blaszek miażdżycowych i początku choroby. Takie mutacje sprawiają, że demencja Alzheimera jest dziedziczna. W ogromnej większości przypadków nie wiemy jednak dokładnie, dlaczego ktoś cierpi na chorobę Alzheimera.

Otępienie naczyniowe: przyczyny

W demencji naczyniowej zaburzenia krążenia w mózgu prowadzą do śmierci komórek nerwowych. Może być na przykład wynikiem kilku małych udarów (spowodowanych zatkaniem naczyń krwionośnych), które wystąpiły jednocześnie lub z opóźnieniem w jednym regionie mózgu („otępienie wielozawałowe”). Czasami otępienie naczyniowe rozwija się także na podłożu większego wylewu krwi do mózgu, na przykład u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym.

Mniej powszechnymi przyczynami otępienia naczyniowego są na przykład zapalenia naczyń i choroby genetyczne.

Otępienie z ciałami Lewy’ego: przyczyny

W otępieniu z ciałami Lewy’ego w komórkach nerwowych kory mózgowej odkładają się pozostałości białka transportowego alfa-synukleiny, która między innymi reguluje uwalnianie dopaminy. Te tak zwane ciała Lewy’ego utrudniają komunikację między komórkami nerwowymi. Dlaczego one powstają, pozostaje zwykle niewiadomą. Bardzo rzadko choroba ma podłoże genetyczne.

Otępienie czołowo-skroniowe: przyczyny

W otępieniu czołowo-skroniowym komórki nerwowe w płatach czołowych i skroniowych mózgu stopniowo obumierają. Także tutaj przyczyna jest w dużej mierze nieznana. Niektóre przypadki tej choroby mają podłoże genetyczne.

Otępienie wtórne: przyczyny

Rzadko spotykane demencje wtórne są spowodowane przez inne choroby lub leki. Mogą one być wywołane na przykład przez uzależnienie od alkoholu, choroby tarczycy, choroby wątroby, infekcje (np. HIV encephalitis, neuroborelioza) lub niedobór witamin. Również niektóre leki mogą spowodować demencję.

Czynniki ryzyka demencji

Zaawansowany wiek i związane z nim predyspozycje genetyczne zwiększają ryzyko demencji. Inne czynniki ryzyka to wysokie ciśnienie krwi, cukrzyca, zaburzenia rytmu serca, wysoki poziom cholesterolu, depresja, uraz mózgu, palenie papierosów, nadmierne spożywanie alkoholu i otyłość.

Osoby o niskiej aktywności umysłowej, społecznej i fizycznej są również bardziej podatne na demencję.

Demencja: badania i diagnoza

Częstsze zapominanie w starszym wieku nie musi być jeszcze powodem do zmartwień. Jeśli jednak zapominanie trwa przez wiele miesięcy lub nawet nasila się, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego. Jeśli podejrzewa się demencję, lekarz może skierować pacjenta do specjalisty (gabinetu lekarza neurologa lub poradni leczenia zaburzeń pamięci).

Wywiad medyczny

Lekarz zapyta pacjenta najpierw o jego objawy i ogólny stan zdrowia. Zapyta również, czy stosowane są jakieś leki, a jeśli tak, to jakie. Dzieje się tak dlatego, że wiele leków może czasowo lub trwale upośledzać pracę mózgu. Podczas tej anamnezy lekarz zwróci również uwagę na to, jak dobrze pacjent potrafi się skoncentrować na rozmowie.

Często lekarz rozmawia także z bliskimi krewnymi pacjenta. Pyta ich na przykład o to, czy pacjent jest bardziej niespokojny lub agresywny niż wcześniej, czy jest bardzo aktywny w nocy lub czy ma urojenia zmysłowe.

Testy poznawcze na demencję

Lekarz może użyć różnych testów, by określić, czy występuje demencja i jak bardzo jest ona nasilona. Popularne testy na demencję to Test Rysowania Zegara, MMSE (ang. Mini–Mental State Examination, potocznie „minimental”) i DemTect. Są one łatwe do wykonania i nie zajmują dużo czasu. Jednak ich znaczenie w łagodnej i dyskusyjnej demencji jest ograniczone. Co więcej, te krótkie testy poznawcze nie są odpowiednie do różnicowania pomiędzy różnymi rodzajami demencji.

Test Rysowania Zegara 

Test Rysowania Zegara pomaga wykryć demencję w jej wczesnym stadium. Zawsze jednak jest on połączony z innym testem. Sam wynik Testu Rysowania Zegara nie jest wystarczający do postawienia diagnozy demencji.

Procedura Testu Rysowania Zegara jest bardzo prosta: pacjent ma zadanie napisać liczby od 1 do 12 w kółku, tak jak są one ułożone na tarczy zegara. Powinien także narysować wskazówki godzinową i minutową, aby uzyskać konkretny czas (np. 11:10).

Podczas oceny lekarz sprawdza na przykład, czy cyfry i wskazówki są prawidłowo narysowane i czy cyfry są łatwe do odczytania. Na podstawie błędów i odchyleń może wnioskować o możliwej demencji. Osoby z początkiem demencji często nieprawidłowo ustawiają wskazówkę minutową, ale prawidłowo ustawiają wskazówkę godzinową.

Istnieją różne warianty testu zegara. Zwykle stosuje się wzór Shulmana (1993): tutaj osoba badana proszona jest o narysowanie cyfr od 1 do 12 w danym okręgu, tak jak są one ułożone na tarczy zegara. Wskazówki minutowa i godzinowa mają być narysowane tak, by wskazywały konkretny czas (zwykle jest to 11:10).

Czasami, stosuje się także wariant testu zegara według Sunderlanda (1989). Tutaj testowany pacjent musi także samodzielnie narysować tarczę zegara (czyli okrąg).

Test Rysowania Zegara służy do badania rozumienia instrukcji, planowania wykonania zadania, pamięci wzrokowej i tzw. zdolności wzrokowo-konstrukcyjnych. To ostatnie rozumiane jest jako zdolność do uchwycenia i odtworzenia złożonego wzoru – w tym przypadku tarczy zegara z określonym wskazaniem czasu.

Czasami tarcza zegara z jej cyframi i wskazówka godzinowa są narysowane poprawnie, ale wskazówka minutowa jest umieszczona nieprawidłowo. Może to wskazywać na początek demencji.

MMST

Skrót MMST oznacza MMSE (ang. Mini–Mental State Examination, potocznie „minimental”), czyli małe narzędzie przesiewowe do oceny otępień. Jest to bardzo często stosowany test na demencję. Pacjent musi wypełnić prosty kwestionariusz, który testuje różne funkcje mózgu, takie jak pamięć, uwaga i arytmetyka. Jego umiejętności orientacji w otoczeniu są również testowane za pomocą pytań takich jak: „Jaka jest pora roku?” czy „W jakim mieście się teraz znajdujemy?”. Każdej odpowiedzi przypisana jest punktacja.

Na koniec testu wszystkie zdobyte punkty są sumowane. Na podstawie wyniku szacuje się stopień zaawansowania demencji. W odniesieniu do choroby Alzheimera – zdecydowanie najczęstszej formy demencji – rozróżnia się następujące stadia demencji:

• MMST 20 do 26 punktów: łagodna demencja Alzheimera.
• MMST 10 do 19 punktów: umiarkowana/umiarkowana demencja Alzheimera.
• MMST < 10 punktów: ciężka demencja Alzheimera.

Pamięć jest testowana w MMST na przykład przez poproszenie pacjenta o powtórzenie trzech różnych terminów, które egzaminator najpierw wypowiada powoli (np. cytryna, klucz, piłka). Punkty przyznawane są za każde poprawne określenie. Po wykonaniu kilku innych zadań prowadzący badanie pyta pacjenta, czy nadal pamięta trzy wcześniej wymienione pojęcia.

MMST testuje uwagę i arytmetykę następującym zadaniem: „Licz wstecz, zaczynając od 100 w krokach po siedem”. Po wykonaniu pięciu odejmowań (93, 86, 79, 72, 65) test zostaje przerwany, a prowadzący badanie liczy poprawne odpowiedzi.

W innym zadaniu pacjentowi pokazuje się zegarek naręczny i pyta, co to jest. Następnie czynność powtarza się z ołówkiem.

MMST sprawdza również, czy chory potrafi powtórzyć pewne zdanie, dając mu tylko jedną próbę. 

Inne zadanie w MMST zawiera trzyczęściowe polecenie, które pacjent ma wykonać: „Weź do ręki kartkę papieru, złóż ją na pół i połóż na podłodze”. Za każde poprawnie wykonane działanie przyznawany jest jeden punkt.

W kolejnych zadaniach pacjent proszony jest o zapisanie dowolnego, pełnego zdania (z podmiotem i czasownikiem) oraz o dokładne prześledzenie krawędzi dwóch przecinających się pięciokątów.

Ponieważ MMST jest tak łatwy i szybki do wykonania, jest on szeroko stosowany w diagnostyce demencji. Ma jednak także pewne wady. Na przykład MMST nie jest wystarczająco czuły na łagodne zaburzenia poznawcze, które są trudne do wykrycia.

Ponadto MMST łatwo prowadzi do wyników fałszywie ujemnych (tzn. demencja nie jest wykrywana) u osób z wysokim poziomem wykształcenia. I odwrotnie, fałszywie pozytywny wynik może szybko pojawić się u pacjentów z niskim poziomem wykształcenia.

Kolejną słabością MMST jest to, że różne zdolności poznawcze nie mogą być oceniane w bardziej zróżnicowany sposób. Dlatego często łączy się test MMST z innymi procedurami testowymi.

DemTect

Skrót DemTect oznacza „Dementia Detection” (wykrywanie demencji). Ten około dziesięciominutowy test sprawdza różne zdolności poznawcze, takie jak pamięć. Pacjentowi odczytuje się dziesięć różnych pojęć (pies, lampa, talerz itd.), które musi on powtórzyć. Kolejność powtarzania nie ma znaczenia. Zliczana jest liczba pojęć, które pacjent zapamiętał.

W innym zadaniu pacjent musi wymienić jak najwięcej rzeczy, które można kupić w supermarkecie. Testuje to jego semantyczną sprawność posługiwania się słownictwem.

Na koniec wszystkie wyniki cząstkowe z pięciu podtestów otrzymują odpowiednią wartość punktową zgodnie z tabelą przeliczeniową. Wartości punktowe są sumowane do wyniku całkowitego (maksymalnie: 18). Daje on wskazówkę na temat zdolności poznawczych pacjenta:

• 13 – 18 punktów: sprawność poznawcza odpowiednia dla wieku.
• 9 – 12 punktów: łagodne zaburzenia poznawcze.
• 0 – 8 punktów: podejrzenie demencji.

Jeśli istnieje podejrzenie demencji, przeprowadzane są dalsze badania.

UWAGA: DemTect nie jest odpowiedni do wyjaśnienia podejrzenia demencji u pacjentów poniżej 40 roku życia.

DemTect może być również połączony z MMST (Mini Mental Status Test), innym ważnym testem w diagnostyce demencji. To połączenie daje wiele korzyści, ponieważ DemTect może wykryć łagodne zaburzenia poznawcze lepiej niż MMST.

Badanie fizykalne

Badanie fizykalne jest ważne, by wykluczyć inne choroby jako przyczynę objawów podejrzewanej demencji. Pomaga też określić kondycję fizyczną pacjenta. Na przykład lekarz mierzy ciśnienie krwi pacjenta, sprawdza jego odruchy mięśniowe i reakcję źrenic na światło.

Testy laboratoryjne

Diagnostyka demencji obejmuje również badania krwi. Wykonuje się morfologię krwi i określa różne wartości krwi (elektrolity takie jak sód i potas, cukier na czczo, osad krwi, mocznik, witamina B12, wartości tarczycy, gamma-GT itd.). W ten sposób można ustalić, czy istnieje ewentualnie wtórne otępienie, które jest wywołane na przykład chorobą tarczycy lub niedoborem witaminy B12.

W niektórych przypadkach konieczne są bardziej szczegółowe badania laboratoryjne, na przykład gdy pacjent z demencją jest wyjątkowo młody lub gdy objawy postępują bardzo szybko. Następnie lekarz zleca np. badanie na obecność narkotyków, badanie moczu lub badanie na obecność boreliozy, kiły i HIV.

Jeśli wywiad lekarski i poprzednie badania dają podstawy do podejrzenia zapalnej choroby mózgu, należy pobrać próbkę płynu mózgowo-rdzeniowego (CSF) z odcinka lędźwiowego kręgosłupa (nakłucie lędźwiowe) i poddać ją analizie laboratoryjnej. Może to dostarczyć wskazówek na temat choroby Alzheimera: charakterystyczne zmiany w koncentracji pewnych białek (białka amyloidowego i białka tau) w płynie mózgowo-rdzeniowym z dużym prawdopodobieństwem wskazują na chorobę Alzheimera.

Procedury obrazowania medycznego

Badania obrazowe mózgu są wykorzystywane do wykluczenia uleczalnych przyczyn demencji (takich jak guz). Pomagają one także rozróżnić różne formy demencji pierwotnej (choroba Alzheimera, demencja naczyniowa itd.).

Stosuje się głównie tomografię komputerową (CT) i rezonans magnetyczny (MRI, znany także jak obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego). Czasami jednak przeprowadza się także inne badania. Obejmują one na przykład badanie ultrasonograficzne naczyń szyjnych (jeśli podejrzewa się otępienie naczyniowe). W niejasnych przypadkach otępienia z ciałami Lewy’ego przydatne mogą być badania medycyny nuklearnej (pozytonowa tomografia emisyjna = PET, tomografia emisyjna pojedynczego fotonu = SPECT single-photon emission computed tomography).

Badania genetyczne

Jeśli istnieje podejrzenie, że demencja jest dziedziczna, pacjentowi należy zaoferować poradnictwo i testy genetyczne. Wynik testu genetycznego nie ma wpływu na terapię. Niektórzy pacjenci chcieliby jednak wiedzieć dokładnie, czy rzeczywiście są nosicielami genu powodującego chorobę, czy też nie.

Demencja: leczenie

Pomimo różnych możliwości leczenia demencji – choroba ta jest zazwyczaj nieuleczalna (wyjątek: niektóre demencje wtórne). Celem terapii jest natomiast złagodzenie objawów i spowolnienie postępów choroby. Pomaga to pacjentom prowadzić niezależne i samodzielne życie tak długo, jak to możliwe.

Terapia demencji składa się z leczenia farmakologicznego i środków niefarmakologicznych. Dla każdego pacjenta tworzony jest indywidualny plan terapii. Przy wyborze środków niefarmakologicznych należy przede wszystkim wziąć pod uwagę osobowość i życzenia pacjenta. Szanse na powodzenie leczenia są tym większe, im wcześniej rozpocznie się terapię.

Leki przeciw demencji

Leki przeciw demencji wpływają na różne neurotransmitery w mózgu. W ten sposób mogą utrzymać sprawność umysłową pacjentów. Jednak leki przeciw demencji działają zazwyczaj tylko przez ograniczony czas.

Leki przeciw demencji były testowane głównie w leczeniu choroby Alzheimera. Zatwierdzonymi przedstawicielami są inhibitory acetylocholinoesterazy i antagonista glutaminianu (antagonisty receptora NMDA) memantyna.

Inhibitory acetylocholinoesterazy (takie jak donepezil lub rywastygmina) hamują enzym w mózgu, który rozkłada przekaźnik nerwowy – acetylocholinę. Ten neurotransmiter jest ważny dla komunikacji między komórkami nerwowymi. U chorych na Alzheimera nie jest on produkowany w wystarczających ilościach, co przyczynia się do wystąpienia objawów demencji. Inhibitory acetylocholinoesterazy mogą kompensować niedobór tego neurotransmitera we wczesnych i średnich stadiach Alzheimera. Pacjenci mogą wtedy lepiej radzić sobie w codziennym życiu. Ponadto funkcje mózgu takie jak myślenie, uczenie się i zapamiętywanie zostają zachowane na dłużej.

Inhibitory acetylocholinoesterazy są również często stosowane w innych postaciach choroby, takich jak otępienie z ciałami Lewy’ego i postacie mieszane demencji.

Antagonista glutaminianu, memantyna, blokuje miejsca dokowania w mózgu neurotransmitera – glutaminianu. Stężenie glutaminianu może być zwiększane na przykład w chorobie Alzheimera, która na dłuższą metę niszczy komórki nerwowe. Memantyny (neuroprotekcja) chronią przed tym nieodwracalnym uszkodzeniem nerwów. Stosuje się je w środkowych i późnych stadiach choroby Alzheimera.

Preparaty na bazie miłorząbu japońskiego są często zalecane przy demencji. Są one uważane za mniej skuteczne, ale mogą być stosowane jako uzupełnienie właściwej terapii farmakologicznej.

Inne leki na demencję

Kiedy ludzie dowiadują się, że mają demencję, często popadają w depresję. Za depresję może być odpowiedzialne także obumieranie samych komórek mózgowych. W takich przypadkach lekarz może przepisać leki antydepresyjne. Mają one działanie podnoszące nastrój i pobudzające.

Niektórzy pacjenci stają się agresywni i niespokojni, cierpią na urojenia sensoryczne lub urojenia prześladowcze. Takie objawy mogą być złagodzone przez neuroleptyki (takie jak risperidon, melperon czy pipamperon). Jednak stosowanie tych leków powinno być bardzo starannie przemyślane i ograniczone w czasie, ze względu na ich silne efekty uboczne.

W otępieniu naczyniowym należy leczyć czynniki ryzyka i choroby podstawowe, które mogą prowadzić do dalszego uszkodzenia naczyń. Obejmuje to na przykład podawanie leków przeciwnadciśnieniowych i środków obniżających poziom lipidów we krwi (takich jak podwyższony cholesterol).

Terapia behawioralna

Diagnoza demencji wywołuje u wielu osób niepewność, niepokój, depresję lub agresję. Psycholog lub psychoterapeuta w ramach terapii behawioralnej może pomóc osobom dotkniętym chorobą w lepszym radzeniu sobie z tymi objawami. Dlatego terapia behawioralna jest szczególnie odpowiednia dla pacjentów we wczesnych stadiach demencji.

Trening zdolności poznawczych

Trening zdolności poznawczych może spowolnić postęp demencji, szczególnie we wczesnych i środkowych stadiach choroby. Polega na ćwiczeniu zdolności umysłowych (poznawczych), takich jak pamięć, uwaga i orientacja. Podczas terapii indywidualnej lub grupowej pacjenci muszą na przykład odgadywać pojęcia, nazywać kolory i dokańczać rymowanki. Trening zdolności poznawczych powinien być dostosowany do każdego pacjenta w taki sposób, by nie był ani zbyt wymagający, ani zbyt łatwy.

Praca autobiograficzna

We wczesnych i środkowych stadiach demencji, przydatna może być praca autobiograficzna. W trakcie rozmów (terapii indywidualnej lub grupowej) pacjent powinien wykorzystywać zdjęcia, książki i przedmioty osobiste, aby nawiązać do wcześniejszych pozytywnych doświadczeń i opowiadać o nich. Taka praca autobiograficzna utrzymuje żywą pamięć osoby cierpiącej na demencję o jej poprzednim życiu i wzmacnia jej poczucie tożsamości.

Orientacja w rzeczywistości (Reality Orientation)

W orientacji w rzeczywistości pacjenci trenują orientację przestrzenną i czasową oraz lepszą klasyfikację osób i sytuacji. Orientacja w czasie może być wspierana przez zegary, kalendarze i zdjęcia pór roku. Aby ułatwić pacjentom orientację w terenie (np. w ich domu), poszczególne pomieszczenia (łazienka, kuchnia, sypialnia itd.) mogą być oznaczone różnymi kolorami.

Orientacja w rzeczywistości jest przydatna we wszystkich stadiach choroby. Może być trenowana indywidualnie lub w grupach.

Muzykoterapia

Cel muzykoterapii w demencji opiera się na fakcie, że muzyka może przywoływać pozytywne wspomnienia i uczucia. We wczesnych stadiach demencji pacjenci mogą – indywidualnie lub grupowo – grać na jakimś instrumencie (bęben, trójkąt, cymbałki itp.) lub śpiewać. W zaawansowanej demencji nawet słuchanie znanych melodii może uspokajać pacjenta lub uśmierzać jego ból.

Terapia zajęciowa

Aby pacjenci we wczesnym lub środkowym stadium demencji byli w stanie jak najdłużej wykonywać codzienne czynności, takie jak robienie zakupów, gotowanie czy czytanie gazety, powinni regularnie ćwiczyć te czynności wraz z terapeutą.

W umiarkowanych i ciężkich stadiach choroby taniec, masaż i bodźce dotykowe mogą zachęcać chorych do aktywności fizycznej. Może to sprawiać pacjentowi przyjemność i poprawiać jego samopoczucie.

Terapia milieu

Terapia milieu polega na uczynieniu środowiska pacjenta przyjaznym dla osób z demencją. Osoby dotknięte chorobą powinny czuć się bezpiecznie i komfortowo w swoich przestrzeniach życiowych. Pomieszczenia powinny być więc zaprojektowane w sposób jak najbardziej odpowiedni. Na przykład gładkie drewno i miękkie tkaniny są postrzegane przez większość pacjentów jako bardzo przyjemne. Znajome zapachy (na przykład jako aromaty do pomieszczeń) i ulubione kwiaty mogą przynosić pacjentom radość, uspokajać ich lub rozweselać i budzić miłe wspomnienia.

Planowanie opieki w przypadku demencji

Pacjenci z demencją we wczesnym i środkowym stadium choroby zazwyczaj mogą jeszcze samodzielnie radzić sobie w życiu codziennym, czasem z niewielką pomocą bliskich. Wielu z nich może nadal mieszkać w swoim własnym domu. Prędzej czy później jednak niezbędna staje się większa pomoc w codziennym życiu. Dlatego osoby cierpiące na demencję oraz ich bliscy powinni dowiedzieć się na wczesnym etapie, jakie usługi wsparcia są dostępne i jakie opcje mieszkaniowe można rozważyć, jeśli samodzielne życie nie jest już dla pacjenta możliwe.

Demencja: opieka w domu

Około dwóch na trzech pacjentów z demencją mieszka obecnie w swoich własnych domach. Zwłaszcza dla osób starszych dom jest zazwyczaj centrum ich życia. Znajome otoczenie przywołuje pozytywne wspomnienia i zapewnia bezpieczeństwo – czynniki, które są szczególnie ważne w przypadku demencji. Dlatego wielu pacjentów z demencją chce pozostać w swoich własnych domach tak długo, jak to możliwe.

We wczesnych stadiach demencji zazwyczaj nie stanowi to problemu. Pacjenci często nadal samodzielnie radzą sobie z codziennym życiem. Tylko w czynnościach wymagających dużej koncentracji (korespondencja z urzędami, pójście do banku itp.) potrzebują pomocy bliskich.

Krewni lub dobrzy sąsiedzi powinni kilka razy dziennie sprawdzać, co dzieje się z osobą cierpiącą na demencję, jeśli mieszka ona sama. Powinni także upewniać się, że pacjent spożywa zbilansowaną i dostateczną dietę oraz wystarczająco dużo pije. 

W planowaniu opieki nad osobami z demencją ważne jest także upewnienie się, że dom pacjenta jest przyjazny takim osobom. Dotyczy to na przykład:

• Duże symbole na drzwiach w mieszkaniu sygnalizujące przeznaczenie danego pomieszczenia (kuchnia, łazienka, sypialnia itd.).
• Przezroczyste drzwi szafy (ułatwiają znalezienie pożądanych elementów garderoby, takich jak bielizna czy płaszcz).
• Przekształcenie kuchenek tak, aby wyłączały się po pewnym czasie (zapobieganie pożarom i oparzeniom).
• Elementy świetlne w podłodze (zapobieganie upadkom).
• Bezpieczne przechowywanie środków czystości (zmniejsza ryzyko pomyłki i zatrucia).
• Usunięcie zamków i haczyków, które mogą być użyte na przykład do zamknięcia drzwi łazienki od wewnątrz.

Opieka nad osobą z demencją wymaga od bliskich wiele zaangażowania i cierpliwości – a wraz z postępem choroby tego zaangażowania musi być coraz więcej. Rodzina powinna więc rozważyć, jak wiele wsparcia może zapewnić choremu i w którym momencie konieczna jest pomoc z zewnątrz (np. ambulatoryjna). Lekarz prowadzący pomaga bliskim w tej ocenie.

Zaawansowana demencja: dom opieki

Jeśli krewni nie mogą (lub już nie są w stanie) zapewnić całościowej opieki osobie cierpiącej na demencję, a opieka całodobowa jest finansowo niewykonalna, istnieje możliwość zakwaterowania w domu opieki lub w alternatywnych formach zamieszkania (takich jak wspólne mieszkania dla osób cierpiących na demencję).

Wybierając dom, bliscy powinni dokładnie się poinformować i krytycznie porównać oferty. Oprócz tradycyjnych domów opieki istnieje wiele miejsc, które oferują specjalne oferty życia i opieki dla osób z demencją. Takie wspólnoty domowe, grupy mieszkalne są dostosowane do szczególnych potrzeb osób z demencją.

Radzenie sobie z demencją

Radzenie sobie z demencją wymaga wiele zrozumienia i cierpliwości – zarówno ze strony krewnych i opiekunów, jak i samych osób dotkniętych tą chorobą. Symptomy takie jak pogarszająca się pamięć i rosnąca dezorientacja często nasilają się, gdy inni ludzie reagują na nie frustracją i zniecierpliwieniem.

Radzenie sobie z demencją: wskazówki dla osób dotkniętych chorobą

U wielu osób dotkniętych tą chorobą diagnoza demencji wywołuje obawy, zmartwienie i pytania: Jak długo będę w stanie dbać o siebie? Jak mam sobie radzić z nasilającymi się objawami demencji? Co mogę zrobić, by je złagodzić?

Doświadczenie pokazuje, że we wczesnych stadiach demencji osoby nią dotknięte najlepiej radzą sobie w życiu codziennym, jeśli są dobrze poinformowane o chorobie, otwarcie się z nią obchodzą i szukają pomocy, kiedy jest ona im potrzebna.

Utrzymywanie kontaktów społecznych i hobby

Aby dobrze radzić sobie z demencją, ważne jest, by pozostać aktywnym. Regularne spotkania z przyjaciółmi, wycieczki i hobby, które były kultywowane przed diagnozą demencji, powinny być utrzymywane tak długo, jak to możliwe. Jeśli jesteś aktywny, możesz dłużej zachować to, czego się nauczyłeś i trenować swoją niezależność. Odpowiednia aktywność w ciągu dnia zapewnia też dobry sen.

Sensowne jest także uczestnictwo w grupach rekreacyjnych lub seniorskich. W zaawansowanych stadiach demencji osoby nią dotknięte powinny dołączyć do grupy opiekuńczej dla chorych na demencję.

Planując i organizując czas wolny, osoby z demencją nie powinny się przemęczać: lepiej jest wykonywać mniej czynności w ciszy i spokoju, niż pędzić przez cały dzień od jednej czynności do drugiej.

Dostosowywanie działań i uczenie się nowych rzeczy

Niektórym pacjentom z demencją, zajmowanie się dotychczasowym hobby sprawia coraz więcej trudności. Na przykład czytanie trudnych książek, rozwiązywanie skomplikowanych łamigłówek czy budowanie skomplikowanych modeli samolotów. Właściwym sposobem radzenia sobie z demencją nie jest rezygnacja z takich aktywności, ale ich odpowiednie dostosowanie.

Na przykład można preferować czytanie krótkich opowiadań i artykułów prasowych, podejmować się rozwiązywania łatwiejszych łamigłówek lub nabywać modele, które są łatwiejsze w montażu.

Tego typu działania są dobrym treningiem mózgu i pamięci. Jednak osoby cierpiące na demencję powinny nie tylko trzymać się sprawdzonych zajęć, ale także uczyć się nowych, takich jak taniec, granie na instrumentach muzycznych, malowanie czy układanie puzzli. Dla chorych na demencję przydatne są również takie zajęcia jak gry towarzyskie (w miarę możliwości uproszczone), gra w piłkę lub gry słowne (takie jak zgadywanie lub uzupełnianie przysłów).

Organizacja dnia

Radzenie sobie z demencją i jej objawami jest łatwiejsze dla osób nią dotkniętych, jeśli dobrze zorganizują one swój dzień. Wszystkie działania, takie jak spanie, jedzenie, mycie się, wychodzenie na spacer, spotkania z przyjaciółmi, sport itp., powinny być wykonywane o stałych porach. Pomaga to w orientacji i pozwala uniknąć stresu.

Bycie mobilnym

Odpowiednie postępowanie w przypadku demencji pozwala wielu osobom dotkniętym tą chorobą przez długi czas samodzielnie prowadzić gospodarstwo domowe, np. gotować, robić zakupy, pranie czy pracować w ogrodzie. Jeśli to konieczne, krewni lub opiekunowie mogą udzielić pomocy.

Dla osób cierpiących na demencję korzystne są również regularne ćwiczenia. Rozwija to mięśnie, zdolności koordynacyjne i zmysł równowagi. Osoby z demencją powinny wybrać taki rodzaj sportu, który potrafią dobrze uprawiać i który lubią. Może to być na przykład gimnastyka, pływanie lub taniec. Jeszcze przyjemniej jest trenować razem z innymi, na przykład w klubie sportowym.

Jeśli chodzenie i stanie sprawiają problemy, pomocne mogą okazać się chodziki i rollatory.

Zrównoważona dieta i duża ilość napojów

Jeśli pacjenci nie stosują zrównoważonej diety i piją zbyt mało, może to pogorszyć ich objawy demencji. Dlatego bardzo ważna jest urozmaicona dieta i odpowiednia ilość przyjmowanych płynów.

Niektórzy pacjenci tracą jednak poczucie smaku, radość z jedzenia i apetyt. Strategią przeciwko temu jest intensywniejsze doprawianie jedzenia i większa różnorodność w menu. Można też porozkładać po domu małe miseczki z kawałkami owoców, warzyw i czekolady. Zachęca to osoby z demencją do częstszego jedzenia. Ci chorzy, którzy nie mogą już sami sobie gotować, mają możliwość zamawiania dostawy posiłków.

Dzienna ilość wypijanych płynów powinna wynosić co najmniej 1,5 litra, najlepiej w postaci zup, wody, soków lub herbaty. Również w tym przypadku sensowne jest umieszczanie butelek z napojami w kilku miejscach w domu.

Sposoby na zapobieganie zapominaniu

Osoby cierpiące na demencję powinny starać się trzymać ważne przedmioty, których często potrzebują (klucze, portfel, okulary itp.) zawsze w tym samym miejscu. Ważne numery telefonów i adresy powinny być zawsze pod ręką, najlepiej zarówno w stałym miejscu w domu, jak i w torebce/portfelu.

Terminy i ważne daty powinny być wpisywane do kalendarza.

Radzenie sobie z demencją: wskazówki dla krewnych i opiekunów

Radzenie sobie z demencją jest łatwiejsze, zarówno dla krewnych i opiekunów, jak i dla osób dotkniętych tą chorobą, jeśli znają oni jej rodzaj i możliwy przebieg. Istnieją również inne wskazówki, które mogą poprawić i ułatwić postępowanie z osobami cierpiącymi na demencję.

Właściwa komunikacja

Dobra opieka nad osobami z demencją obejmuje także właściwą komunikację z pacjentami. Jednak w trakcie choroby staje się to coraz trudniejsze – chorzy coraz bardziej zapominają, nie pamiętają nazwisk, dat, znaczeń słów i często powoli formułują zdania. Wymaga to od innych ludzi wiele zrozumienia i cierpliwości.

Przydatne mogą być tu pomoce pamięciowe. Na przykład można zapisywać na małych karteczkach informacje o codziennych czynnościach lub odpowiedzi na częste pytania pacjentów (takie jak dzień tygodnia, gdzie mieszkają itp.). Takie notatki mogą być przyklejane w często uczęszczanych miejscach, takich jak lodówka czy drzwi łazienki.

Inną formą przypominania, która może ułatwić i promować komunikację w przypadku demencji, jest „księga wspomnień”. Wkleja się w nią zdjęcia z ważnych wydarzeń i osób z życia pacjenta, a pod spodem umieszcza się krótką notatkę (rodzaj wydarzenia, imię itp.).

W rozmowach z osobami cierpiącymi na demencję należy wziąć sobie do serca poniższe wskazówki dotyczące komunikacji z nimi:

• Pochwal osobę z demencją, gdy zrobi coś dobrze. Nie krytykuj jej za błędy.
• Poczekaj cierpliwie, aż pacjent odpowie na pytania lub spełni twoją prośbę.
• Jeśli to możliwe, formułuj pytania w taki sposób, by pacjent mógł odpowiedzieć „tak” lub „nie”.
• Przed każdą rozmową nawiązuj kontakt wzrokowy i zwracaj się do pacjenta po imieniu.
• Mów powoli, wyraźnie i krótkimi zdaniami.
• Unikaj ironicznych lub satyrycznych uwag – chory na demencję zazwyczaj ich nie rozumie.
• Powtórz kilka razy ważne informacje, np. o której godzinie chcesz wyjść na wizytę u lekarza czy na spacer.
• Unikaj dyskusji.
• W miarę możliwości ignoruj oskarżenia i wyrzuty ze strony osoby z demencją – często nie są one wymierzone personalnie, a jedynie odzwierciedlają strach, frustrację i bezradność danej osoby.
• Nie oferuj więcej niż dwóch opcji do wyboru (np. jedzenia lub napojów) – wszystko inne może dezorientować osoby z demencją.

Ważnym modelem komunikacji z osobami z demencją jest tzw. walidacja. Chodzi tu o docenienie i poważne traktowanie (walidacja) osoby z demencją.

Tyle pomocy, ile potrzeba – nie więcej!

W kontaktach z chorymi na demencję krewni i opiekunowie powinni uzbroić się w cierpliwość. Osoby cierpiące na demencję często są dość powolne, jeśli chodzi o takie czynności jak ubieranie się, czesanie włosów czy podlewanie kwiatów. Z powodu niecierpliwości lub nadmiernej troski krewni i opiekunowie często starają się zapewnić więcej pomocy, niż to jest konieczne.

Nie należy jednak wyręczać chorego we wszystkim, ale dać mu czas na samodzielne działanie. Nie tylko trenuje to mózg, ale także sprawia, że chorzy na demencję nie czują się traktowani jak dzieci.

Niecierpliwe stanie z boku również nie jest pomocne. Wtedy chorzy na demencję czują na sobie dodatkową presję.

Stymulowanie zmysłów

Znajome zapachy z przeszłości mogą budzić wspomnienia, o których można było sądzić, że zostały już dawno pogrzebane. Mogą to być perfumy matki lub, jeśli osoba z demencją pracowała w warsztacie samochodowym, zapach oleju maszynowego. 

Inne bodźce zmysłowe (dotyk, smak, wzrok) również mogą stymulować chorych na demencję, sprawiać im przyjemność i budzić miłe wspomnienia.

Wypoczynek opiekunów

Cierpliwość, siła, czas, zrozumienie – zajmowanie się chorymi na demencję jest wyczerpujące i wymaga od bliskich i opiekunów wiele wysiłku. Regularny wypoczynek i odpoczynek są więc bardzo ważne.

Pomoc przy demencji

Pomoc przy demencji jest często potrzebna zarówno osobom dotkniętym demencją, jak i ich bliskim. Wiele instytucji, stowarzyszeń i towarzystw oferuje informacje, wskazówki i porady dotyczące codziennego życia z demencją.

Demencja: przebieg choroby i rokowanie

W każdej formie demencji dochodzi do długotrwałej utraty zdolności umysłowych. Osobowość pacjenta jest również nieodwracalnie zmieniona.

W indywidualnych przypadkach przebieg demencji może być jednak bardzo różny u różnych pacjentów. Zależy to przede wszystkim od rodzaju choroby. Na przykład demencja naczyniowa często pojawia się nagle i pogarsza się stopniowo. W większości przypadków jednak demencja zaczyna się podstępnie i postępuje powoli.

Co więcej, osoba cierpiąca na demencję może mieć „dobre” i „złe” dni. Stan pacjenta może również zmieniać się w ciągu dnia. Na przykład wielu pacjentów z demencją ma więcej objawów otępienia wieczorem niż w ciągu dnia.

Zachowanie pacjentów z demencją jest również bardzo zróżnicowane. Niektórzy pacjenci stają się coraz bardziej agresywni, inni pozostają przyjaźni i spokojni. Niektórzy pacjenci przez długi czas zachowują sprawność fizyczną, inni szybko zostają przykuci do łóżka.

Ogólnie rzecz biorąc, przebieg demencji może się bardzo różnić w zależności od osoby. Jest też trudny do przewidzenia.

Wpływ na przebieg demencji

Demencji nie da się wyleczyć. Jednak dzięki aktywizacji, zajęciom i ludzkiej uwadze jakość życia osób z demencją może ulec znacznej poprawie. Ponadto, odpowiednia terapia (leki i środki niefarmakologiczne) może pomóc w tymczasowym zatrzymaniu lub przynajmniej spowolnieniu przebiegu demencji.

Demencja: profilaktyka

Wiele różnych czynników sprzyja demencji. Jeśli uda się unikać lub przynajmniej zredukować te czynniki ryzyka, pomoże to zapobiec demencji.

Wysokie ciśnienie krwi, podwyższony poziom lipidów we krwi i otyłość powinny być leczone – nie tylko lekami, ale także odpowiednim stylem życia. Na przykład dieta śródziemnomorska wydaje się chronić przed demencją: zawiera ona dużo owoców i warzyw, ryb, oliwy z oliwek i pełnoziarnistego chleba. Z drugiej strony wieprzowina i produkty mleczne powinny być spożywane z umiarem.

Mózg i cały organizm odnoszą korzyści z regularnych ćwiczeń fizycznych w każdym wieku. Aktywność fizyczna stymuluje przepływ krwi i metabolizm w mózgu. W rezultacie komórki nerwowe są bardziej aktywne i lepiej łączą się w sieci. Sport i ćwiczenia obniżają również ciśnienie krwi i poziom cholesterolu, zapobiegają otyłości, cukrzycy, zawałom serca, udarom mózgu i depresji. Ponadto regularne ćwiczenia utrzymują naczynia krwionośne w dobrej kondycji, co chroni przed demencją naczyniową. Aktywność fizyczna jest jednak odpowiednia nie tylko w profilaktyce: korzystają z niej także osoby już chore na demencję.

Zaleca się również „trening mózgu”: tak jak mięśnie, również mózg powinien być regularnie poddawany wyzwaniom. Nadają się do tego na przykład zajęcia kulturalne, łamigłówki matematyczne czy kreatywne hobby. Taka aktywność umysłowa w pracy i w czasie wolnym może zmniejszyć ryzyko demencji.

Jeśli chcesz zapobiec demencji, powinieneś także utrzymywać kontakty towarzyskie. Im więcej się socjalizujesz i kontaktujesz z innymi ludźmi, tym bardziej prawdopodobne jest, że pozostaniesz sprawny umysłowo w starszym wieku. To bardzo ważny element ochrony przed demencją.

Pytania i odpowiedzi

Jak szybko umiera się na demencję?

Choroba postępuje inaczej u każdej osoby. Można jednak wyróżnić trzy podstawowe etapy, które płynnie przechodzą jeden w drugi. W zależności od diagnozy, od wystąpienia pierwszych objawów do śmierci mija od trzech do dziesięciu lat.

Jak długo trwa ostatnie stadium demencji?

Stadium ciężkiej demencji może trwać wiele miesięcy, a czasem nawet lat, aż do momentu, kiedy chory w końcu umrze.

Jak można umrzeć z powodu demencji?

Zapalenie płuc jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci, ponieważ osoby w końcowym stadium demencji są zazwyczaj bardziej podatne na choroby zakaźne. Zapalenie płuc często występuje również dlatego, że osoby z zaawansowaną demencją często się krztuszą.

Czy można powstrzymać początek demencji?

Choroba postępuje w różnym tempie u każdej osoby, ale ludzie z chorobą Alzheimera żyją średnio osiem lat od momentu pojawienia się pierwszych objawów. Obecnie nie istnieje leczenie, które mogłoby zatrzymać postęp choroby.

Jak szybko demencja może się rozwijać i postępować?

U osób z demencją funkcje umysłowe pogarszają się zazwyczaj w ciągu dwóch do dziesięciu lat. Jednakże, w zależności od przyczyny, demencja postępuje w różnym tempie.

Czy można popaść w demencję w wieku 20 lat?

Demencja czołowo-skroniowa może pojawić się już u osób w wieku od 20 do 30 lat. Co tysięczna osoba zapada na demencję w wieku od 45 do 65 lat.

Jak wygląda ostatnie stadium demencji?

W ostatnim stadium mowa prawie całkowicie zanika, ustaje też kontrola nad jelitami i pęcherzem. Wreszcie, co nie mniej ważne, usztywnienie kończyn uniemożliwia chodzenie bez pomocy, możliwe są też skurcze. Ponieważ zwiększa się podatność na infekcje, często to nie sama choroba Alzheimera, ale właśnie infekcja prowadzi do śmierci chorego.

Czy senność to objaw demencji?

Nadmierna potrzeba snu w ciągu dnia to jedna z wczesnych oznak rozpoczynającej się demencji u osób starszych. Dużo snu w starszym wieku może wskazywać na zwiększone ryzyko utraty sprawności umysłowej.

Czy chorzy na demencję są zawsze zmęczeni?

Na długo, zanim u pacjentów z chorobą Alzheimera pojawią się pierwsze problemy z pamięcią, początek demencji może już manifestować się poprzez pewne niespecyficzne objawy. Na przykład u wielu osób dotkniętych chorobą występuje wyraźne zmęczenie w ciągu dnia. Śpią niezwykle dużo w ciągu dnia i często mimowolnie zasypiają.

Dlaczego chorzy na demencję nie chcą jeść?

Zaburzenia poznawcze mogą prowadzić do tego, że osoba z demencją „nie ma czasu” na jedzenie, bo jest zajęta innymi rzeczami, dziejącymi się w jej umyśle. Bardzo łatwo się też rozprasza. Zapomina się o posługiwaniu sztućcami; noże i widelce są czasem postrzegane jako zagrożenie.

Dlaczego chorzy na demencję nie śpią w nocy?

Zaburzenia rytmu snu i czuwania nie są rzadkością w demencji Alzheimera, ponieważ „wewnętrzny zegar” może być również zaburzony przez obumierające komórki nerwowe w mózgu. Osoby dotknięte tym problemem nie mogą zasnąć wieczorem, są bardzo niespokojne w nocy, włóczą się i po prostu nie mogą zasnąć.

Dlaczego chorzy na demencję już nie mówią?

Chorzy nie mogą już mówić na stosunkowo wczesnym etapie choroby, ponieważ komórki nerwowe, które są za to odpowiedzialne, już nie działają.

Czy osoby z demencją stają się agresywne?

Krzyki, przekleństwa, bicie lub rzucanie przedmiotami – niektóre osoby z demencją reagują czasem oburzeniem, stają się wściekłe lub, co rzadko się zdarza, nawet agresywne. Może to być spowodowane strachem, nadmiernymi wymaganiami lub nieporozumieniami.

Czy chorzy na demencję mają poczucie czasu?

Poczucie czasu jest zaburzone. Pacjenci z demencją mają trudności z orientacją w czasie; na przykład nie wiedzą, w którym roku się znajdują lub jaka jest pora dnia.

Dlaczego osoby z demencją krzyczą w nocy?

Krzyk lub wołanie może być jedynym dostępnym werbalnym środkiem komunikacji osoby z demencją, która nie zawsze potrafi jasno komunikować swoje potrzeby.

Jakie jedzenie dla chorych na demencję?

Chorzy na demencję powinni jeść dużo owoców i warzyw, oliwy z oliwek i orzechów, ale mniej czerwonego mięsa i dużo ryb. Jeśli chodzi o ryby, należy sięgać po tłuste ryby morskie, takie jak łosoś, dorsz czy makrela, ponieważ zawierają one wiele długołańcuchowych kwasów tłuszczowych omega-3. Należy pić wystarczająco dużo; zaleca się od dwóch do trzech litrów napojów dziennie.

Jak uspokoić osoby cierpiące na demencję?

Kiedy pacjenci z demencją stają się zdenerwowani lub agresywni, zazwyczaj próbuje się ich uspokoić za pomocą leków. Jednak dobrze działają również ćwiczenia na świeżym powietrzu, masaże i muzykoterapia.

Jakiego jedzenia nie podawać chorym na demencję?

Demencja to nie tylko utrata pamięci. Głód, pragnienie i sytość nie zawsze są prawidłowo odczuwane, dlatego chorzy albo ciągle jedzą, albo nie jedzą wcale. Typowa jest niechęć dotkniętych demencją osób do kwaśnych, słonych i gorzkich pokarmów. Z drugiej strony preferowane są słodkie produkty.

Co sprawia, że pacjenci z demencją są szczęśliwi?

Osoby z demencją mogą być szczęśliwe, kiedy są w kontakcie z innymi i doświadczają miłości i uznania. Są smutne i przygnębione, kiedy czują się samotne i bezradne lub cierpią z powodu bólu.

Jakie są sygnały alarmowe demencji?

Chociaż wczesne oznaki demencji mogą się różnić, to z reguły obejmują one:

• problemy z pamięcią, szczególnie z pamięcią krótkotrwałą,
• coraz większe zagubienie,
• zmniejszoną koncentrację,
• zmiany osobowości lub zachowania,
• apatię i wycofanie lub depresję,
• utratę zdolności do wykonywania codziennych czynności.

Jakie witaminy pomagają zapobiegać demencji?

Niedobór witaminy D jest powszechny wśród osób starszych, częściowo dlatego, że zdolność ich skóry do syntezy witaminy D ze słońca zmniejsza się wraz z wiekiem. Dlatego niektórzy badacze zalecają zwiększanie dziennej dawki witaminy D, w nadziei na zapobieganie demencji lub chorobie Alzheimera.

Źródła

• ICD 10. Zaburzenia psychiczne u osób dorosłych. Opisy przypadków klinicznych. Gdańsk: American Psychiatric Press – Medical Press, 1999.
• Paul R Solomon, Memory loss : a practical guide for clinicians, [Edinburgh?]: Elsevier Saunders, 2011.
• Gauthier Serge, Clinical diagnosis and management of Alzheimer’s disease, wyd. 3rd ed, Abingdon, Oxon: Informa Healthcare, 2006.

Przeczytaj także o:

Choroby skóry

Zwolnienie lekarskie wstecz