Jak często robić cytologię? Wytyczne NFZ i lekarzy, które musisz znać

Zastanawiasz się, jak często powinnaś wykonywać cytologię? Sprawdź aktualne zalecenia NFZ i lekarzy, które dotyczą profilaktyki raka szyjki macicy. Dowiedz się, kiedy warto wykonać badanie klasyczne, a kiedy płynne, jakie są czynniki ryzyka i jak działa refundacja w ramach programu przesiewowego.

Wstęp do profilaktyki raka szyjki macicy

Cytologia to podstawowe i skuteczne badanie w profilaktyce raka szyjki macicy. Regularne wykonywanie tego testu pozwala wykryć niepokojące zmiany już we wczesnym stadium, co znacznie zwiększa szanse na wyleczenie. Regularna cytologia umożliwia wykrycie zmian przedrakowych, które mogą być skutecznie leczone, jeśli zostaną wykryte odpowiednio wcześnie.

Program profilaktyczny finansowany przez NFZ umożliwia dostęp do badań każdej kobiecie w określonym wieku.

Rodzaje badań cytologicznych

W Polsce dostępne są dwa typy badań cytologicznych:

• Cytologia klasyczna – tańsza, powszechnie stosowana metoda tradycyjnej cytologii. Materiał do badania pobierany jest pomocą szczoteczki, a następnie nanoszony na szkiełko laboratoryjne, co umożliwia ocenę mikroskopową preparatu. Ocena mikroskopowa pozwala na dokładne wykrycie zmian w komórkach.
• Cytologia na podłożu płynnym (LBC) – nowocześniejsza metoda, znana również jako cytologia płynna lub cytologia lbc. Zapewnia lepszą jakość obrazu i większą wiarygodność wyników w porównaniu do tradycyjnej cytologii. Pozwala także na wykonanie dodatkowych testów z jednej próbki (np. HPV).

Obie metody wykrywają zmiany nowotworowe i przednowotworowe, a wybór zależy często od wskazań lekarza lub dostępności świadczeń w danej placówce.

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy

Do najważniejszych czynników ryzyka należą:

• Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), zwłaszcza onkogennymi typami – jest to najważniejszy czynnik ryzyka rozwoju raka szyjki macicy,
• Palenie papierosów,
• Wczesne rozpoczęcie współżycia i liczni partnerzy seksualni,
• Obniżona odporność (ryzyko wzrasta zwłaszcza, jeśli przyjmujesz leki immunosupresyjne),
• Przebyta choroba szyjki macicy lub nieprawidłowe wyniki wcześniejszych cytologii.

Kobiety narażone na wyższe ryzyko powinny częściej kontrolować stan zdrowia i wykonywać badania zgodnie z indywidualnym harmonogramem ustalonym z lekarzem.

Jak często robić cytologię? Wytyczne NFZ i ekspertów

Program profilaktyczny NFZ:

• Dla kobiet w wieku 25–59 lat – cytologia co 3 lata, refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
• Jeśli u pacjentki stwierdzono infekcję HPV lub nieprawidłowości w poprzednim badaniu – cytologię należy powtarzać co 12 miesięcy lub częściej według zaleceń lekarza.

Rekomendacje ekspertów:

• Cytologię warto rozpocząć po rozpoczęciu współżycia lub najpóźniej do 25. roku życia.
• Po 65. roku życia, przy kilku prawidłowych wynikach i braku czynników ryzyka, lekarz może odstąpić od dalszych badań.

---

Testy wspomagające – HPV HR

Test na HPV HR (wysokoonkogenne typy wirusa) jest skutecznym narzędziem w diagnostyce raka szyjki macicy. Badania dowodzą, że test HPV HR pozwala wykryć zmiany na bardzo wczesnym etapie rozwoju choroby, co umożliwia skuteczniejsze leczenie i zapobieganie poważniejszym powikłaniom. Może być wykonywany równolegle z cytologią. Obowiązuje w wielu krajach jako główny test przesiewowy. W Polsce:

• Refundowany przez NFZ dla kobiet po 30. roku życia, co 5 lat, o ile wynik cytologii jest prawidłowy.
• W przypadku dodatniego testu HPV konieczna może być kolposkopia lub dalsze monitorowanie.

W przypadku nieprawidłowych wyników testu HPV lub cytologii, konieczne może być wykonanie badania histopatologicznego w celu potwierdzenia diagnozy.

Przygotowanie do badania cytologicznego

Aby wynik był miarodajny:

• Unikaj współżycia, tamponów, leków dopochwowych na 48h przed badaniem,
• Nie wykonuj irygacji pochwy,
• Badanie najlepiej przeprowadzić między 10. a 20. dniem cyklu (czyli kilka dni po miesiączce).

---

Cytologia w ciąży

Cytologia w ciąży to niezwykle ważny element profilaktyki raka szyjki macicy, który pozwala na wczesne wykrycie zmian nowotworowych lub przednowotworowych. Jeśli kobieta nie wykonywała badania cytologicznego w ciągu ostatnich trzech lat, powinna zgłosić się na pobranie wymazu już na początku ciąży – najlepiej podczas pierwszej wizyty u ginekologa. Regularne wykonywanie cytologii w tym okresie jest szczególnie istotne, ponieważ ciąża nie chroni przed rozwojem raka szyjki macicy, a wczesne wykrycie zmian daje szansę na skuteczne leczenie i ochronę zdrowia matki oraz dziecka.

Badanie cytologiczne w ciąży jest bezpieczne zarówno dla kobiety, jak i dla płodu. Lekarz ginekolog pobiera wymaz z szyjki macicy, najczęściej po zakończeniu krwawienia miesiączkowego, aby wynik był jak najbardziej wiarygodny. W przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii, specjalista może skierować pacjentkę na dalszą diagnostykę, taką jak badanie kolposkopowe lub – w uzasadnionych przypadkach – biopsję. Dzięki temu możliwe jest szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia, zanim rak szyjki macicy rozwinie się w zaawansowanym stadium.

Warto pamiętać, że zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) jest główną przyczyną rozwoju raka szyjki macicy. Dlatego w ciąży, zwłaszcza przy podejrzeniu infekcji HPV, lekarz może zalecić wykonanie testu HPV HR, który wykrywa obecność typów wirusa o wysokim ryzyku onkogennym. Wczesne wykrycie obecności wirusa pozwala na ścisłą kontrolę i szybkie reagowanie w przypadku pojawienia się niepokojących zmian.

Szczególną uwagę na regularne badania cytologiczne powinny zwrócić kobiety w ciąży, które przyjmują leki immunosupresyjne lub są zakażone wirusem HIV. Obniżona odporność zwiększa ryzyko rozwoju zmian nowotworowych szyjki macicy, dlatego w takich przypadkach lekarz może zalecić częstsze kontrole i badania profilaktyczne.

Podsumowując, cytologia w ciąży to nie tylko element rutynowej opieki, ale przede wszystkim skuteczna metoda wczesnego wykrycia zmian, które mogą zagrażać zdrowiu kobiety i jej dziecka. Warto pamiętać, że profilaktyka raka szyjki macicy zaczyna się od regularnych badań i świadomego dbania o swoje zdrowie – także w czasie oczekiwania na dziecko.

Interpretacja wyników cytologii

Wynik prawidłowy (NILM):

Brak niepokojących zmian – kolejne badanie zgodnie z harmonogramem (za 3 lata).

Wynik nieprawidłowy:

Może obejmować:

• ASC-US – komórki o nieokreślonym znaczeniu,
• LSIL – łagodne zmiany śródnabłonkowe,
• HSIL – zmiany o wysokim ryzyku progresji,
• AGC – nieprawidłowe komórki gruczołowe.

W zależności od wyniku, lekarz może zlecić powtórną cytologię, test HPV, kolposkopię lub biopsję.

---

Cytologia a refundacja NFZ

• Badania w ramach programu profilaktyki są bezpłatne, realizowane w ramach świadczeń opieki zdrowotnej w placówkach posiadających umowę z NFZ. Nadzór nad jakością i certyfikacją badań cytologicznych sprawuje Narodowy Instytut Onkologii, będący państwowym instytutem badawczym.
• Warto zgłaszać się na wezwania z przychodni i aktywnie korzystać z badań profilaktycznych. Pacjentki po zakończeniu leczenia nowotworu szyjki macicy mogą ponownie zostać objęte badaniami cytologicznymi w ramach programu profilaktycznego.
• Można także wykonać cytologię prywatnie – koszt badania wynosi zazwyczaj od 50 do 150 zł, w zależności od typu.

Rola edukacji i świadomości

W Polsce wciąż zbyt mało kobiet regularnie wykonuje cytologię – mimo dostępności bezpłatnych badań. Regularne badania cytologiczne zmniejszają ryzyko zachorowania na raka szyjki i pozwalają wykryć zmiany nowotworowe szyjki macicy na wczesnym etapie. Cytologia to bezpieczne badanie komórek, które umożliwia wykrycie stanów przednowotworowych i raka szyjki macicy zanim pojawią się objawy. Po zakończeniu kontroli onkologicznej pacjentki mogą wrócić do regularnych badań profilaktycznych w ramach kontroli onkologicznej.

Kluczowe jest:

• Upowszechnianie wiedzy na temat raka szyjki macicy,
• Edukacja w zakresie szczepień przeciwko HPV (zalecane przed rozpoczęciem współżycia),
• Promowanie regularnych badań i rozmów z lekarzem ginekologiem.

Podsumowanie

Cytologia to szybkie, bezpieczne i niezwykle ważne badanie, które może uratować życie. Dzięki programowi NFZ kobiety mają możliwość bezpłatnego monitorowania swojego zdrowia. Warto z tej możliwości korzystać regularnie i zgodnie z zaleceniami, zwłaszcza jeśli występują czynniki ryzyka. Pamiętaj: profilaktyka to najlepsza forma ochrony.