Listerioza

Listerioza to choroba zakaźna wywoływana przez bakterie. Zazwyczaj jest wywoływana przez spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego. U zdrowych osób infekcja jest zwykle łagodna. Dla osób z osłabionym układem odpornościowym listerioza jest czasem zagrożeniem życia. Listeriozę można leczyć antybiotykami.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku listeriozy? 

Najbardziej zagrożone listeriozą są osoby chore i starsze, noworodki i osoby z osłabionym układem odpornościowym, a także kobiety w ciąży. Ponieważ po zakażeniu matki bakterie mogą przekroczyć barierę łożyskową, a nienarodzone dziecko nie ma jeszcze żadnych mechanizmów obronnych, skutkiem może być przedwczesny poród lub martwe urodzenie albo późniejsze uszkodzenie noworodka. W zależności od stanu zdrowia, w grupach ryzyka infekcja może prowadzić do zapalenia opon mózgowych, zapalenia mózgu lub zatrucia krwi. Jeśli podejrzewasz u siebie listeriozę, skorzystaj z możliwości wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który postawi diagnozę i opracuje plan dalszych działań terapeutycznych.

Podstawowe informacje

• Objawy: Czasami przebiega bezobjawowo, łagodnie u osób zdrowych, lekka gorączka, objawy grypopodobne, bóle kończyn, w ciężkich przypadkach sepsa, objawy neurologiczne w zapaleniu opon mózgowych lub mózgu.
• Badanie i diagnoza: Wykrycie patogenu za pomocą testów laboratoryjnych.
• Przyczyny i czynniki ryzyka: Bakterie (Listeria monocytogenes), przenoszenie głównie przez skażoną żywność pochodzenia zwierzęcego, surowe mięso, surowe produkty mleczne, przenoszenie w czasie ciąży i porodu na dziecko.
• Leczenie: Antybiotyki, ewentualnie leki łagodzące objawy.
• Przebieg choroby i rokowanie: Zazwyczaj dobre, możliwe są powikłania o ciężkim przebiegu u osób z obniżoną odpornością i noworodków.
• Zapobieganie: Higiena kuchni, staranne gotowanie niektórych pokarmów, unikanie niektórych pokarmów w czasie ciąży.

Co to jest listerioza?

Listerioza to choroba zakaźna wywoływana przez bakterię Listeria monocytogenes. Do zakażenia prawie zawsze dochodzi poprzez spożycie pokarmu skażonego bakteriami Listeria. Listeria występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Rzadko jednak bakterie znajdują się także w pokarmach niezwierzęcych, np. w sałatkach.

Jak często występuje listerioza?

Listerioza jest stosunkowo rzadką chorobą. Każdego roku zapada na nią od 0,1 do 10 osób na milion mieszkańców. Jednak liczba przypadków listeriozy jest różna w różnych krajach. 

Ogólnie rzecz biorąc, na listeriozę choruje nieco więcej mężczyzn niż kobiet. Natomiast wśród młodych dorosłych 80 procent pacjentów stanowią kobiety. Eksperci zakładają, że około dziesięciu procent zgłoszonych przypadków ma miejsce w czasie ciąży. Liczba ta obejmuje zakażenia zarówno kobiety w ciąży, jak i dziecka.

Listerioza: objawy

Czas pomiędzy zakażeniem a pojawieniem się listeriozy (okres inkubacji) wynosi od 3 do 70 dni (zwykle około trzech tygodni). Istnieją jednak pojedyncze doniesienia o bardzo krótkim okresie inkubacji, wynoszącym zaledwie kilka godzin.

W przypadku listeriozy w czasie ciąży okres inkubacji wynosi od 17 do 67 dni.

Osoby zdrowe mają zazwyczaj łagodne objawy listeriozy, takie jak lekka gorączka. Ryzyko ciężkiej choroby wywołanej przez listerię dotyczy głównie pacjentów z obniżoną odpornością. Jednak w rzadkich przypadkach ciężka postać listeriozy może pojawić się także u osób z normalnie funkcjonującym układem odpornościowym.

Lekki przebieg listeriozy

Listeria dostaje się do organizmu przez pożywienie, a więc przez przewód pokarmowy. Z tego powodu to właśnie przewód pokarmowy jest pierwszym miejscem, w którym pojawiają się objawy. U pacjentów pojawiają się objawy listeriozy, takie jak wymioty i biegunka, które odpowiadają grypie żołądkowej, a także następujące objawy ogólne:

• gorączka,
• bóle kończyn i mięśni,
• zmęczenie,
• złe samopoczucie.

Jeśli przebieg choroby jest łagodny, objawy te zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku dni.

Ciężki przebieg listeriozy

W rzadkich przypadkach listeria rozprzestrzenia się jednak dalej w organizmie. Jeśli bakterie dostaną się do krwiobiegu, możliwe jest zatrucie krwi (sepsa). Śmierć następuje wtedy w około jednej piątej przypadków. Innym szczególnie niebezpiecznym problemem jest rozprzestrzenianie się patogenów do mózgu i opon mózgowych.

Istnieje wtedy ryzyko zapalenia mózgu (encephalitis) lub zapalenia opon mózgowych. W tym przypadku należy spodziewać się poważnych objawów neurologicznych, takich jak zaburzenia poczucia równowagi czy świadomości.

W zasadzie zakażenie listerią jest możliwe w każdym narządzie, dlatego potencjalnie mogą one powodować ropne infekcje praktycznie w każdej części ciała. Przykładami różnych zainfekowanych organów są: zapalenie wewnętrznej wyściółki serca (zapalenie wsierdzia), zapalenie spojówki oka czy zapalenie stawów.

Objawy listeriozy w ciąży

Szczególnie często na listeriozę chorują kobiety w ciąży. U nich infekcja często przebiega bezobjawowo lub objawy listeriozy przypominają infekcję grypopodobną. Jeśli listerioza zostanie przeniesiona na nienarodzone dziecko przez łożysko w czasie ciąży, istnieje ryzyko przedwczesnego porodu lub urodzenia martwego dziecka.

Możliwe jest również przeniesienie listeriozy podczas porodu.

Objawy listeriozy u noworodków (listerioza neonatalna)

Objawy listeriozy u noworodków można podzielić na dwa obrazy kliniczne:

Wczesne zakażenie (także granulomatosis infantiseptica): Objawy listeriozy pojawiają się w pierwszym tygodniu życia. U noworodka mogą wystąpić następujące objawy:

• zatrucie krwi (sepsa),
• zespół zaburzeń oddychania,
• gromadzenie się ropy (ropnie),
• guzki (ziarniniaki).

Późne zakażenie: Objawy listeriozy pojawiają się od drugiego tygodnia życia. W większości przypadków dochodzi do zapalenia opon mózgowych.

Czy istnieje test na obecność listeriozy w ciąży?

Nie ma testu na listeriozę, który byłby powszechnie wykonywany w czasie ciąży. W przypadku podejrzenia listeriozy przeprowadzane są odpowiednie testy.

Właściwą osobą, z którą należy się skontaktować w przypadku podejrzenia listeriozy, jest lekarz rodzinny lub lekarz posiadający dodatkowe kwalifikacje w zakresie chorób zakaźnych. Aby zdiagnozować listeriozę, lekarz zapyta cię o twoją historię choroby. Zada ci między innymi następujące pytania:

• Od jak dawna czujesz się źle?
• Czy masz gorączkę?
• Czy cierpisz na chorobę, która osłabia twój system odpornościowy?
• Czy przyjmujesz leki immunosupresyjne?
• Czy jesteś w ciąży?

Jeśli podejrzewa się listeriozę, lekarz pobiera próbkę krwi, kału, płynu mózgowo-rdzeniowego, wydzielin pochwy, ropę lub płyn owodniowy, w zależności od przebiegu choroby. Z tego materiału laboratorium podejmie próbę wyhodowania i wykrycia patogenu.

Jeśli podejrzewasz, że zostałeś zarażony listeriozą przez żywność, zachowaj resztki podejrzanego posiłku i zleć ich zbadanie w laboratorium. To może dać ci szansę na znalezienie źródła infekcji.

Co jest przyczyną listeriozy?

Listerioza jest wywoływana przez pałeczkowate bakterie zwane listeriami. Patogeny te występują naturalnie na całym świecie. Jednak większość gatunków Listeria jest nieszkodliwa dla ludzi. Tylko Listeria monocytogenes powoduje choroby u ludzi.

Bakterie żyją i rozmnażają się w glebie, wodzie, na roślinach, w zwierzętach i ludziach.

Listeria są niezwykle odporne. Mogą przetrwać temperatury od -0,5°C do +45°C bez żadnych problemów i są w stanie rozmnażać się w lodówce (temperatura około +4°C). Aby zabić patogeny listeriozy, potrzebna jest wysoka temperatura, np. podczas gotowania, smażenia, sterylizacji czy pasteryzacji.

Jednak w pojedynczych przypadkach odnotowano również zakażenia spowodowane przez pasteryzowaną żywność. Do zakażenia dochodzi głównie przez zakażone jedzenie.

Żywność, która często jest skażona bakteriami listerii to:

• surowe mięso,
• ryby wędzone (np. wędzony łosoś),
• wstępnie pokrojone, zapakowane sałatki,
• skórki serów (zwłaszcza czerwonych serów, takich jak romadur czy brie),
• surowe mleko i produkty z surowego mleka (rzadko także z mleka pasteryzowanego).

Osoby zdrowe zazwyczaj nie chorują, kiedy mają kontakt z patogenami. Najbardziej zagrożone są osoby z osłabionym układem odpornościowym: noworodki, osoby starsze, pacjenci po przeszczepach narządów oraz osoby przyjmujące leki obniżające odporność (np. kortyzon) lub cierpiące na choroby przewlekłe (nowotwory, AIDS).

Kobiety w ciąży są również bardziej narażone na zachorowanie na listeriozę. Ryzyko zdrowotne w tym przypadku ponosi przede wszystkim dziecko: z jednej strony istnieje niebezpieczeństwo, że patogeny zostaną przeniesione na nienarodzone dziecko przez łożysko; z drugiej strony, niektóre dzieci zarażają się podczas porodu w kanale rodnym matki.

Do pięciu procent ludzi ma listerię w swoim przewodzie pokarmowym, ale nie choruje na listeriozę. W rezultacie wydalają bakterie niezauważone w swoim stolcu i stanowią kolejne źródło zakażenia dla osób z ich otoczenia.

Nie ma jednak powodu, by panikować z powodu zarażenia się listeriozą w czasie ciąży: jeśli kobiety w ciąży przestrzegają zaleceń i unikają spożywania pewnych pokarmów, prawdopodobieństwo zarażenia się listeriozą w czasie ciąży jest niewielkie.

Jak można leczyć listeriozę?

Listeriozę leczy się antybiotykami. Antybiotykiem pierwszego wyboru jest ampicylina w połączeniu z aminoglikozydem. Inne antybiotyki, takie jak erytromycyna, kotrimoksazol czy tetracykliny, są również skuteczne w walce z listerią.

W terapii listeriozy ważne jest, aby przyjmować antybiotyk przez co najmniej trzy tygodnie. W przeciwnym razie istnieje ryzyko ponownego wybuchu listeriozy, ponieważ nie wszystkie bakterie zostały wcześniej zabite. Jeśli wystąpią powikłania, takie jak zapalenie mózgu, konieczna może być antybiotykoterapia przez okres do sześciu tygodni.

Jakie jest rokowanie w przypadku listeriozy?

W większości przypadków listerioza jest łagodna i ustępuje w ciągu kilku dni bez żadnych konsekwencji. Jednak w niektórych przypadkach, zwłaszcza u osób z obniżoną odpornością, choroba jest bardzo poważna i w skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci.

Jeśli na przykład w przebiegu listeriozy dojdzie do zatrucia krwi (sepsy), to w około 20 procentach przypadków jest ono śmiertelne. W przypadku zapalenia opon mózgowych wywołanego przez bakterię listerii umiera około 13 procent osób dotkniętych chorobą.

Jak można zapobiegać listeriozie?

W prawie wszystkich przypadkach zakażenie listerią jest spowodowane przez skażoną żywność. Ponieważ nie ma szczepionki, zapobieganie listeriozie polega na przestrzeganiu pewnych zasad postępowania podczas przygotowywania i spożywania posiłków. Są one szczególnie ważne dla osób z grup ryzyka (kobiety w ciąży, osoby z osłabionym układem odpornościowym):

• Nie jedz surowego mięsa, np. mielonego. Przed zjedzeniem dobrze je usmaż.
• Ryby i mięso powinny być zawsze w pełni ugotowane.
• Przed jedzeniem dokładnie umyj warzywa.
• Zawsze dokładnie myj ręce, naczynia i przybory kuchenne.
• Przetwarzaj żywność pakowaną próżniowo i łatwo psującą się szybko po zakupie.
• Przygotowuj świeże sałatki i unikaj sałatek gotowych.
• Usuwaj skórkę z czerwonych serów miękkich (np. romadur, limburger, brie) przed ich zjedzeniem.

Osoby, które mają kontakt z osobami zakażonymi listeriozą, powinny przestrzegać zwykłych środków higieny, takich jak dezynfekcja rąk. Izolacja pacjenta cierpiącego na listeriozę nie jest konieczna.

Pytania i odpowiedzi

Jak objawia się zakażenie listerią?

Manifestacja listeriozy objawia się objawami grypopodobnymi, takimi jak gorączka, bóle mięśni oraz ewentualnie wymioty i biegunka. Może to prowadzić do sepsy, której nie można odróżnić od sepsy innego pochodzenia. Innym ważnym objawem jest ropne zapalenie opon mózgowych.

Jak można zabić listerię?

Bakterie mogą zostać zabite przez gotowanie w temperaturze powyżej 65°C. Jednak żywność może być skażona listerią także po wyprodukowaniu (np. po podgrzaniu, przed zapakowaniem).

Czy listeria zawsze występuje w surowym mleku?

Prawidłowo pasteryzowane mleko nie zawiera już listerii. Z drugiej strony surowe mleko, które nie zostało poddane obróbce termicznej, ma większą zawartość bakterii. Listeria zazwyczaj dostaje się do surowego mleka poprzez zanieczyszczoną paszę lub kał.

Czy listeria ginie w zmywarce do naczyń?

Nie. Naczynia są myte w zmywarce zwykle w temperaturze 55-65 stopni. Tymczasem listeria ginie w temperaturze około 70 stopni.

Źródła

• Choroby zakaźne i pasożytnicze. Zdzisław Dziubek (red.). Wyd. III uaktualnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.
• Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy. Gerd Herold (red.). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006.
• Mahon CR, Lehman DC, Manuselis G (25 March 2014). Textbook of Diagnostic Microbiology. Elsevier Health Sciences.

Przeczytaj także o:

Grypa żołądkowa