Powiększone węzły chłonne
Powiększone węzły chłonne (limfadenopatia, zapalenie węzłów chłonnych) świadczą o tym, że układ odpornościowy jest aktywny i zwalcza patogeny. Często węzły chłonne są wyraźnie i boleśnie odczuwalne podczas przeziębienia lub różyczki. Trwale powiększone węzły chłonne mogą również wskazywać na nowotwór.
Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku powiększonych węzłów chłonnych?
Jeśli węzły chłonne są powiększone bez żadnych oznak infekcji, obrzęk węzłów chłonnych występuje tylko po jednej stronie ciała, wyczuwalny lub widoczny obrzęk utrzymuje się dłużej niż cztery tygodnie bez wyraźnej przyczyny, węzły chłonne powiększają się do rozmiaru ponad dwóch centymetrów lub są twarde, należy zgłosić się do lekarza. Najszybszy kontakt zapewnia wideokonsultacja z lekarzem specjalistą TELEMEDI, który postawi diagnozę, wypisze receptę na leki i w razie takiej potrzeby wystawi zwolnienie lekarskie.
Podstawowe informacje
- Opis: Organizm ludzki posiada od 600 do 700 węzłów chłonnych, które są częścią systemu immunologicznego. Filtrują one płyn limfatyczny i „wyławiają” z niego np. patogeny lub komórki nowotworowe. Kiedy węzły chłonne obrzmiewają, oznacza to, że są one w danym momencie szczególnie aktywne. Dzieje się tak np. podczas infekcji.
- Przyczyny: Obrzęk węzłów chłonnych występuje przy infekcjach wirusowych (takich jak przeziębienie, grypa, mononukleoza, odra, różyczka), bakteryjnych (takich jak angina, błonica, gruźlica, borelioza), chorobach reumatoidalnych i w przypadku nowotworów.
- Kiedy należy zgłosić się do lekarza? Zawsze, jeśli obrzęk węzłów chłonnych nie zniknie samoistnie najpóźniej po trzech tygodniach lub jeśli nie jest spowodowany widoczną, niegroźną infekcją grypopodobną. Wizyta u lekarza wskazana jest również w przypadku jednostronnego powiększenia węzłów chłonnych oraz w przypadku wystąpienia dodatkowych objawów (takich jak niepożądana utrata wagi, gorączka, nocne poty, zmęczenie).
- Cechy szczególne w przypadku dzieci: W pierwszych latach życia często obserwuje się utrzymujący się obrzęk węzłów chłonnych, ponieważ układ odpornościowy dziecka jest jeszcze w fazie uczenia się. Wizyta u lekarza jest wskazana, jeśli u dziecka występują równocześnie problemy z wydolnością i zaburzenia wzrostu, a powiększenie węzłów chłonnych utrzymuje się dłużej niż cztery tygodnie.
- Diagnoza: Zebranie wywiadu, badanie fizykalne, w tym badanie palpacyjne węzłów chłonnych objętych chorobą, badanie krwi. W przypadku podejrzenia raka: biopsja. Jeśli zostanie ustalona przyczyna powiększenia węzłów chłonnych, rozpoczyna się odpowiednie leczenie.
Powiększone węzły chłonne – opis
U zdrowych osób węzły chłonne są zazwyczaj niezauważalne, ale osoby, które są na przykład przeziębione lub cierpią na inną infekcję, często zauważają obrzęk po bokach szyi. Są to obrzęknięte węzły chłonne – znak, że układ odpornościowy prowadzi obecnie intensywną walkę z zarazkami. Węzły chłonne mogą wtedy spuchnąć do rozmiaru dwóch centymetrów lub nawet więcej.
Jak powstają takie „guzki” pod skórą? Odpowiedzi dostarcza spojrzenie na anatomię, zadania i lokalizację węzłów chłonnych w organizmie.
Anatomia i zadania węzłów chłonnych
Układ limfatyczny jest częścią systemu immunologicznego (obronnego) organizmu. Dzieli się na narządy limfatyczne (takie jak śledziona i węzły chłonne) oraz układ naczyń limfatycznych.
Każdy człowiek posiada około 600 do 700 węzłów chłonnych (nodus lymphoideus). Występują one na całym ciele, np. pod pachami i w pachwinach, na szyi i w pobliżu narządów wewnętrznych. Filtrują one płyn tkankowy, tzw. limfę. Układ limfatyczny jest więc swego rodzaju „siecią kanalizacyjną” organizmu, która za pośrednictwem naczyń limfatycznych usuwa płyny z tkanek. Węzły chłonne oczyszczają te „ścieki”, zanim dostaną się one z powrotem do krwiobiegu.
Węzły chłonne mają zazwyczaj wielkość od pięciu do dziesięciu milimetrów i są otoczone twardą otoczką. W ich wnętrzu znajdują się liczne komórki odpornościowe, tzw. limfocyty B i T. Ich zadaniem jest wykrywanie i niszczenie obcych intruzów (patogenów, takich jak bakterie i wirusy) obecnych w płynie limfatycznym. Każdy węzeł chłonny jest odpowiedzialny za oczyszczanie limfy z określonego obszaru ciała lub konkretnego narządu.
Tak zwane węzły chłonne wartownicze odgrywają szczególnie ważną rolę jako pierwsza stacja filtrująca w obszarze drenażu limfatycznego danego narządu. W przypadku nowotworów są one zawsze poddawane badaniu na obecności komórek rakowych. Jeśli komórki nowotworowe zostaną wykryte w węźle wartowniczym, oznacza to, że komórki nowotworowe już „wyruszyły w podróż” i mogły się osiedlić w innych narządach (przerzuty).
Lokalizacja węzłów chłonnych
Lokalizacja powiększonych węzłów chłonnych jest dla lekarza ważną informacją, ponieważ na jej podstawie może on łatwiej określić również lokalizację choroby. W niektórych miejscach węzły chłonne leżą tak daleko na powierzchni, że można wyraźnie wyczuć ich powiększenie poprzez skórę. W zależności od ich położenia w organizmie występują następujące nazwy węzłów chłonnych, np.:
- szyjne – na szyi, wzdłuż dużych żył,
- pachowe – w pachach,
- pachwinowe – w pachwinie,
- podkolanowe – w tylnej części kolana,
- trzewne – w przedniej części jamy brzusznej.
Powiększone węzły chłonne: przyczyny
Organizm każdego dnia toczy walkę z wieloma wirusami, bakteriami i innymi intruzami. Najpóźniej w momencie wybuchu infekcji widoczny staje się również obrzęk węzłów chłonnych. Wiele osób pamięta jeszcze z dzieciństwa ściśnięte gardło z opuchniętymi węzłami chłonnymi, który to objaw jest typowy dla przeziębienia. Również niektóre choroby wieku dziecięcego objawiają się obrzękiem węzłów chłonnych, a czasami poważnymi trudnościami w przełykaniu. Przyczyny powiększonych węzłów chłonnych są więc zazwyczaj niegroźne. Czasami jednak kryje się za nimi poważna choroba. Obrzmiałe węzły chłonne są często pierwszym objawem raka.
Oto przegląd najważniejszych przyczyn powiększonych węzłów chłonnych.
Infekcje wirusowe
- Mononukleoza zakaźna (gorączka gruczołowa, angina monocytowa, choroba Pfeiffera, choroba pocałunków): Wirusem Epsteina-Barr zarażają się przede wszystkim młodzi dorośli poprzez kontakt z zakażoną śliną. Choroba ta nazywana jest również „chorobą pocałunków”. Powiększone węzły chłonne, ból gardła spowodowany zapaleniem migdałków, zmęczenie, bóle głowy i powiększona śledziona to typowe objawy mononukleozy zakaźnej.
- Cytomegalowirus: Wirus ten jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży, ponieważ może zaszkodzić nienarodzonemu dziecku. U osób, które nie są odporne, objawy takie jak łagodna gorączka i obrzęk węzłów chłonnych mogą występować nawet do kilku tygodni po zakażeniu.
- Odra: Do typowych objawów należą silnie zaczerwienione wysypki skórne, gorączka, obrzęk węzłów chłonnych i ogólne złe samopoczucie. Można się zaszczepić przeciwko tej chorobie wieku dziecięcego.
- Różyczka: Typowym czerwonym wysypkom skórnym towarzyszy gorączka i obrzęk węzłów chłonnych. Odporność na różyczkę również zapewnia szczepienie.
- HIV/Aids: Zakażenie wirusem HIV niszczy ważne komórki systemu obrony immunologicznej, co prowadzi do trwałego niedoboru odporności. Wkrótce po zakażeniu mogą wystąpić objawy grypopodobne. Należą do nich bóle głowy i kończyn, gorączka i powiększenie węzłów chłonnych na szyi.
Infekcje bakteryjne
- redukcja masy ciała i unikanie nadwagi,
- Zapalenie migdałków: W szczególności ropne zapalenie migdałków powoduje miejscowy obrzęk węzłów chłonnych, ból gardła i trudności w przełykaniu.
- Błonica: Obecnie istnieje szczepionka przeciwko tej poważnej chorobie, w której dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych. Jeśli zaatakowane jest gardło, pojawiają się objawy krupu prawdziwego, takie jak kaszel, utrata głosu, chrypka i problemy z oddychaniem.
- Kiła: W drugim stadium ta choroba przenoszona drogą płciową objawia się jako objawy grypopodobne z obrzękiem węzłów chłonnych na całym ciele.
- Chlamydioza: Zakażenie tymi bakteriami jest obecnie jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową. Jednym z objawów są powiększone węzły chłonne w okolicy pachwiny. Nieleczone chlamydie mogą prowadzić do niepłodności lub ślepoty.
- Gruźlica: W aktywnej gruźlicy początkowo występują niespecyficzne objawy, takie jak nocne poty, zmęczenie, utrata apetytu, a także lekka gorączka i powiększone węzły chłonne.
- Promienica (aktynomikoza): Promienica jest chroniczną, postępującą chorobą zakaźną. Wywołują ją bakterie z rodzaju Actinomyces, które wywołują tę chorobę wraz z innymi drobnoustrojami (np. gronkowcami). Bakterie te mogą powodować duże szkody, szczególnie na twarzy i w obszarze gardła/nosa/gardła. Dochodzi tu również do lokalnego obrzęku węzłów chłonnych.
- Borelioza: Czynnikiem wyzwalającym są bakterie Borrelia, które są przenoszone poprzez ukąszenia kleszczy. U osób dotkniętych chorobą pojawia się początkowo wysypka skórna i objawy grypopodobne z nabrzmiałymi węzłami chłonnymi.
- Zakażenia w obrębie jamy ustnej i gardła: Zapalenie przyzębia lub ropnie w jamie ustnej często powodują obrzęk węzłów chłonnych w obrębie szyi i dolnej szczęki.
- Choroba kociego pazura: Ta przeważnie niegroźna choroba zakaźna wywoływana jest przez patogen z rodzaju Bartonella. Patogen jest przenoszony z kotów na ludzi przez rany po zadrapaniach. Najpierw w pobliżu rany tworzy się guzek, a następnie puchną węzły chłonne znajdujące się najbliżej rany. Są to zazwyczaj węzły chłonne na szyi lub pod pachami.
Choroby reumatoidalne
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): Jeśli stawy są w stanie zapalnym, węzły chłonne w dotkniętym obszarze mogą również nabrzmiewać.
- Toczeń rumieniowaty: Ta choroba autoimmunologiczna często początkowo objawia się ogólnymi symptomami, takimi jak zmęczenie, znużenie, gorączka, utrata masy ciała i powiększenie węzłów chłonnych.
Nowotwory
- reChłoniak złośliwy: Rak gruczołów limfatycznych (chłoniak złośliwy) występuje zazwyczaj dopiero w starszym wieku. Z medycznego punktu widzenia rozróżnia się ziarnicę złośliwą (chłoniak Hodgkina) i chłoniak nieziarniczy. Oba te schorzenia charakteryzują się bezbolesnymi, powiększonymi węzłami chłonnymi na szyi, pod pachami i w pachwinach, a także niespecyficznymi objawami, takimi jak utrata wagi, gorączka i nocne poty.
- Białaczka: Wzrost liczby białych krwinek w krwi w tej chorobie wpływa również na układ limfatyczny – konsekwencją są powiększone węzły chłonne, złe samopoczucie, gorączka i podatność na infekcje.
- Przerzuty nowotworowe: Komórki nowotworowe mogą migrować z miejsca swojego powstania, np. z guza narządu, utknąć w pobliskich węzłach chłonnych i tam utworzyć przerzut. Lekarze mówią wtedy o przerzutach do węzłów chłonnych.
Inne przyczyny powiększonych węzłów chłonnych
- Toksoplazmoza: Pasożyty Toxoplasma gondii przenoszone są na ludzi najczęściej przez zarażone koty. Choroba przebiega zwykle bezobjawowo, ale czasami pojawia się ból gardła, obrzęk węzłów chłonnych lub zmęczenie. Toksoplazmoza jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży, ponieważ drobnoustrój ten może uszkodzić płód.
- Obrzęk limfatyczny: Przy osłabieniu naczyń limfatycznych może również dojść do powiększenia węzłów chłonnych. W tym przypadku płyn limfatyczny nie może być już wystarczająco sprawnie usuwany, przez co gromadzi się w tkankach – efektem są opuchnięte nogi i powiększone węzły chłonne, zwłaszcza w pachwinie. Obrzęk limfatyczny może pojawić się po operacji guza nowotworowego, na przykład po usunięciu wielu węzłów chłonnych.
Powiększone węzły chłonne: Kiedy należy zgłosić się do lekarza?
Wiele chorób objawia się nie tylko powiększonymi węzłami chłonnymi, ale także innymi symptomami, takimi jak gorączka, katar, ogólne złe samopoczucie czy ból gardła. Często przyczyna powiększenia się węzłów chłonnych jest oczywista: jest to zazwyczaj niegroźna infekcja, która sama ustąpi lub może być bezproblemowo wyleczona.
Nawet jeszcze kilka dni po ustąpieniu stanu zapalnego (np. anginy) węzły chłonne mogą być nadal powiększone.
Pamiętaj jednak, aby zgłosić się do lekarza, jeżeli:
- węzły chłonne są powiększone bez żadnych oznak infekcji,
- obrzęk węzłów chłonnych występuje tylko po jednej stronie (np. tylko pod lewą pachą, ale nie pod prawą),
- wyczuwalny lub widoczny obrzęk występuje od dłuższego czasu (ponad trzy tygodnie) i bez wyraźnej przyczyny,
- występują również inne dolegliwości, na przykład niepożądana utrata wagi, zauważalny spadek sprawności, gorączka lub nocne poty.
Powiększone węzły chłonne u dzieci
U dzieci powiększone węzły chłonne zwykle nie są powodem do niepokoju. Szczególnie w pierwszych latach życia węzły chłonne dziecka są często stale obrzęknięte, ponieważ młody jeszcze układ odpornościowy jest stale zajęty wieloma nieznanymi mu jeszcze patogenami i obcymi substancjami. Ta zwiększona aktywność objawia się powiększeniem węzłów chłonnych.
Jeśli po trzech do czterech tygodniach węzły chłonne są nadal powiększone, należy zabrać dziecko do pediatry. Szczególną ostrożność zaleca się w przypadku, gdy oprócz obrzęku węzłów chłonnych u dziecka występuje upośledzenie sprawności lub wzrostu.
Powiększone węzły chłonne: co robi lekarz?
Lekarz przeprowadza najpierw wywiad lekarski (anamneza): zapyta np. o ostatnio przebyte choroby. Informacje o innych dolegliwościach, które na pierwszy rzut oka nie mają nic wspólnego z obrzękiem węzłów chłonnych, mogą również dostarczyć lekarzowi ważnych wskazówek. Należą do nich na przykład nocne poty, niepożądana utrata wagi, gorączka, utrata energii lub kaszel.
Szczególnie ważne jest także badanie palpacyjne węzłów chłonnych. W tym celu lekarz sprawdza konsystencję i stan powierzchni, zdolność do poruszania się i wrażliwość na ból dotkniętych obrzękiem węzłów chłonnych. W przypadku łagodnych zmian węzły można ręcznie wyczuć i przesunąć. Jeśli badanie palpacyjne jest bolesne i występuje uczucie ucisku, wskazuje to na obecność zapalnej, ale łagodnej infekcji. Duże, bezbolesne węzły chłonne, które nie pozwalają się przesuwać, są uważane za oznakę występowania choroby nowotworowej.
Jeśli w badaniu fizykalnym nie można ustalić przyczyny, wykonuje się badanie krwi. Wartości laboratoryjne mogą sygnalizować stany zapalne, infekcje wirusowe (przeciwciała!) lub białaczkę.
Szczególnie w przypadku jednostronnego, nagłego obrzęku węzłów chłonnych bez wyraźnego źródła infekcji lekarz może pobrać próbkę tkanki z obrzękniętych węzłów chłonnych i wysłać ją do laboratorium w celu analizy (biopsja). Tam próbka jest badana pod mikroskopem w poszukiwaniu komórek nowotworowych.
W celu wykluczenia podejrzenia nowotworu lekarz może również zbadać pacjenta za pomocą procedur diagnostyki obrazowej. Szczególnie odpowiednie są: obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI) i tomografii komputerowej (CT). Z ich pomocą można stwierdzić, czy i jakie organy są dotknięte chorobą oraz czy komórki nowotworowe rozprzestrzeniły się już w organizmie.
W przypadku raka piersi, raka prostaty i raka skóry nacisk kładzie się przede wszystkim na wartownicze węzły chłonne. Są one usuwane razem z guzem i badane pod kątem zmian złośliwych. Jeśli są one dotknięte rakiem, oznacza to, że komórki nowotworowe rozprzestrzeniły się już w organizmie.
Powiększone węzły chłonne: co możesz zrobić samodzielnie?
Jeśli węzły chłonne są obrzęknięte przez kilka tygodni, zawsze należy skonsultować się z lekarzem. Tylko lekarz może zdiagnozować chorobę podstawową i rozpocząć odpowiednie leczenie.
Jeśli obrzęk węzłów chłonnych jest niegroźny, możesz sam zrobić coś, aby złagodzić objawy. Na przykład jeśli węzły chłonne na szyi są powiększone z powodu przeziębienia lub grypy, należy utrzymywać szyję w cieple. W tym przypadku chłód nie złagodzi obrzęku.
Często jednak węzeł chłonny jest nabrzmiały i wrażliwy na ucisk bez wyraźnego powodu. Przyczyną może być miejscowa reakcja zapalna, która może nawet już ustąpiła. W takim przypadku należy zachować spokój. Nawet jeśli czujesz się fizycznie zdrowy, to oznacza, że układ odpornościowy jest zajęty zwalczaniem infekcji. Aby uniknąć rozprzestrzeniania się bakterii i niepotrzebnego osłabiania organizmu w przypadku infekcji bakteryjnej, należy powstrzymać się od uprawiania sportu i innych forsownych zajęć. Poczekaj, aż obrzęk węzłów chłonnych ustąpi i znowu odzyskasz pełną sprawność fizyczną.
Pytania i odpowiedzi
Co oznaczają powiększone węzły chłonne w okolicach brzucha?
Zwykle podejrzewa się związek z infekcjami bakteryjnymi lub wirusowymi. Na przykład zakażenie wirusem EBV (mononukleoza zakaźna) lub CMV (wirus cytomegalii) może prowadzić do powiększenia węzłów chłonnych.
Co się dzieje, gdy węzły chłonne są usuwane?
Jak w przypadku wszystkich operacji może dojść do uszkodzenia nerwów, urazów naczyniowych, infekcji lub problemów z gojeniem się ran. Po rozległym usunięciu węzłów chłonnych drenaż płynu limfatycznego może być utrudniony i może dojść do powstania obrzęku limfatycznego.
Który lekarz jest odpowiedzialny za węzły chłonne?
Jest to lekarz laryngolog, który szuka przede wszystkim zgrubień lub guzków w bocznej części szyi, na tarczycy i śliniankach. Oczywiście zwraca on również uwagę na wielkość, wrażliwość na ból i ruchomość węzłów chłonnych po bokach szyi.
Czy można wyczuć powiększone węzły chłonne w jamie brzusznej?
Powiększone węzły chłonne mogą pojawić się w okolicy głowy, szyi i gardła, na rękach i nogach, w pachach, w pachwinach lub w kilku miejscach jednocześnie. Choroba może również rozpocząć się w węzłach chłonnych, które nie są widoczne lub wyczuwalne z zewnątrz, na przykład w klatce piersiowej lub w jamie brzusznej.
Czy przerzuty do węzłów chłonnych są uleczalne?
Tak. Nawet rozległe przerzuty do węzłów chłonnych mogą być potencjalnie wyleczalne.
Ile węzłów chłonnych znajduje się w dole pachowym?
Węzły chłonne znajdujące się w okolicy pachy nazywane są węzłami chłonnymi pachowymi. U człowieka jest to 20 do 30 węzłów chłonnych, które dzieli się na węzły chłonne pachowe głębokie i powierzchowne.
Czy stres może powodować powiększenie węzłów chłonnych?
Stresujące sytuacje i związany z nimi ciągły wyrzut adrenaliny osłabiają układ odpornościowy. W rezultacie powstają powiększone węzły chłonne, stałe infekcje, zaostrzenie się przebiegu pewnych chorób, takich jak astma, reumatyzm, alergie.
Co się dzieje, gdy węzły chłonne są usuwane?
Jak w przypadku wszystkich operacji, może dojść do uszkodzenia nerwów, urazów naczyniowych, infekcji lub problemów z gojeniem się ran. Po rozległym usunięciu węzłów chłonnych drenaż płynu limfatycznego może być utrudniony i może dojść do powstania obrzęku limfatycznego.
Co oznaczają spuchnięte węzły chłonne w pachwinie?
Węzły chłonne w pachwinie mogą wskazywać na chorobę zapalną miednicy, zapalenie dróg moczowych, przepuklinę lub zbieranie się ropy w pachwinie, zakrzepicę, zapalenie wyrostka robaczkowego i nowotwory, takie jak ziarnica złośliwa (chłoniak Hodgkina) lub białaczka.
Jak długo po szczepieniu na COVID-19 utrzymuje się obrzęk węzłów chłonnych?
Po szczepieniu szczepionką COVID-19 opisywano zwiększony obrzęk węzłów chłonnych w okolicy pachy i części pachowej gruczołu sutkowego (węzły chłonne śródpiersiowe). Obrzęk ten zwykle znika w ciągu 1-2 tygodni.
Czy węzły chłonne mogą się owrzodzić?
Tak. Jeśli węzeł chłonny bardzo boli lub sączy się z niego ropa lub inne substancje, osoba dotknięta chorobą powinna natychmiast zgłosić się do lekarza.
Jaka jest oczekiwana długość życia w przypadku chłoniaka, raka węzłów chłonnych?
Rak węzła chłonnego jest złośliwą chorobą układu limfatycznego, która występuje w postaci chłoniaka Hodgkina lub chłoniaka nieziarniczego. Rak węzłów chłonnych jest stosunkowo rzadki. Jeśli zostanie w porę wykryty, szanse na wyleczenie wynoszą od 70 do 90 procent. Nieleczona choroba prowadzi do śmierci.
Przeczytaj także o:
Źródła
- Kazimierz Ostrowski, Wojciech Bem: Histologia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1995.
- Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa: Immunologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
- Vinay Kumar [Red.], Ramzi S. Cotran [Red.], Stanley L. Robbins [Red.]: Patologia. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2005.