Zaburzenia lękowe

Strach jest zazwyczaj zdrową reakcją na sytuacje zagrożenia. Może to być jednak również objaw zaburzeń psychicznych lub fizycznych. U niektórych osób lęk jest tak silny, że poważnie ogranicza jakość ich życia.

Jak TELEMEDICO może pomóc Ci w przypadku zaburzeń lękowych? 

Zaburzenia lękowe często powodują ogromne dolegliwości fizyczne i psychiczne, wysoki poziom cierpienia, poważne ograniczenia w życiu codziennym. Wideokonsultacja z lekarzem specjalistą TELEMEDICO pozwala na szybkie postawienie właściwej diagnozy i ustalenia sposobu dalszego leczenia. Lekarz TELEMEDICO może również wystawić receptę na potrzebne leki oraz zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Czym jest lęk? Jest to w zasadzie normalna reakcja na sytuacje zagrożenia. Jednak niektórzy ludzie są bardziej bojaźliwi niż inni ze względu na ich usposobienie i doświadczenia. Lęk jest patologiczny, gdy występuje bez konkretnej przyczyny, staje się częstym/trwałym zjawiskiem i upośledza jakość życia.
• Formy lęku patologicznego: Zaburzenie lękowe uogólnione, zaburzenie paniczne, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne, fobie (takie jak klaustrofobia, arachnofobia, fobia społeczna), zespół stresu pourazowego, nerwica serca, hipochondria, lęk w schizofrenii i depresji.
• Przyczyny patologicznego lęku: Istnieją różne podejścia wyjaśniające (psychoanalityczne, terapii behawioralnej i neurobiologiczne). Czynniki, które wyzwalają lęk to stres, trauma, spożywanie alkoholu i zażywanie narkotyków, niektóre leki, zaburzenia czynności tarczycy, choroby serca i choroby mózgu.
• Kiedy należy zgłosić się do lekarza? W przypadku nadmiernego lęku, lęku, który staje się coraz częstszy lub bardziej dotkliwy i nie może być przezwyciężony samodzielnie, lęku bez obiektywnej przyczyny lub poważnie obniżonej jakości życia z powodu lęku.
• Objawy: Palpitacje, przyspieszony puls, pocenie się, drżenie, trudności w oddychaniu, zawroty głowy. W ciężkich przypadkach: ból w klatce piersiowej, wymioty, biegunka, uczucie niepokoju, zaburzenia świadomości, poczucie bycia obok siebie lub utraty przytomności, strach przed śmiercią w napadach paniki, ból w lęku ogólnym.
• Diagnoza: Szczegółowy wywiad, kwestionariusze, ewentualnie dalsze badania.
• Terapia: Terapia poznawczo-behawioralna, metody psychologii głębi, leki.
• Profilaktyka: Techniki relaksacyjne, zdrowy tryb życia z dużą ilością ruchu i zdrową dietą.

Lęk – opis

Strach, podobnie jak radość, przyjemność i gniew, jest jedną z podstawowych ludzkich emocji. Ma to zasadnicze znaczenie dla przetrwania: ci, którzy się boją, zachowują się szczególnie ostrożnie i uważnie w krytycznych sytuacjach – lub w ogóle nie narażają się na niebezpieczeństwo. Ponadto lęk powoduje, że organizm mobilizuje wszystkie rezerwy, których potrzebuje do walki lub ucieczki.

Lęk – objawy

Lęk jest związany z różnymi objawami fizycznymi. Należą do nich:

• palpitacje serca,
• przyspieszony puls,
• pocenie się,
• drżenie,
• trudności w oddychaniu,
• zawroty głowy.

W przypadku dużego niepokoju może wystąpić również ból w klatce piersiowej, wymioty, biegunka, uczucie niepokoju, a nawet utrata przytomności. Pacjenci mają wrażenie depersonalizacji, jakby byli obok siebie lub zupełnie tracą zmysły. Podczas ataków paniki osoby cierpiące na nie często odczuwają strach przed śmiercią. Z drugiej strony lęki ogólne często wiążą się z bólem.

Kiedy lęk jest normalny, a kiedy patologiczny?

To, jak lękliwa jest dana osoba, zależy od różnych czynników. Ważną rolę odgrywają predyspozycje wrodzone. Także przeżyte doświadczenia, zwłaszcza te z wczesnego dzieciństwa, mają wpływ na kształtowanie gotowości do odczuwania lęku. Jest więc zupełnie normalne, że niektórzy ludzie są bardziej nieśmiali, szybciej się martwią i są bardziej ostrożni niż inni.

O patologicznym lęku mówimy dopiero wtedy, gdy lęk pojawia się bez konkretnego powodu lub gdy staje się objawem ciągłym. Wówczas lęk może znacznie ograniczyć jakość życia osoby nim dotkniętej. Tego rodzaju lęki nie są normalną reakcją na konkretne zagrożenie, ale niezależnym schorzeniem, które powinno być leczone psychoterapeutycznie.

Formy zaburzeń lękowych

Termin „zaburzenie lękowe” odnosi się do grupy zaburzeń psychicznych, w których objawy lękowe występują bez udziału zewnętrznego zagrożenia. Objawy lęku mogą być fizyczne (przyspieszone bicie serca, pocenie się itp.) i psychologiczne (myślenie katastroficzne, zachowania unikające, takie jak odmowa wyjścia z domu). Zaburzenia lękowe mogą objawiać się w różnych formach.

Zaburzenia lękowe uogólnione

Dla osób z uogólnionym zaburzeniem lękowym zmartwienia i obawy są stałymi towarzyszami życia. Często lęki te nie mają konkretnej przyczyny (nieokreślone zmartwienia, lęki i ogólna nerwowość). Mogą one jednak odnosić się także do realnych zagrożeń (możliwość wypadku samochodowego, choroby bliskich osób itp.), choć i w tym przypadku objawy lękowe są wyolbrzymione. Często uczucie lęku jest tak silne, że codzienne życie jest poważnie ograniczone w wielu jego dziedzinach.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Są to zaburzenia lękowe charakteryzujące się obsesyjnymi myślami lub działaniami. Na przykład osoby cierpiące na ten rodzaj zaburzeń lękowych reagują napięciem i niepokojem, gdy uniemożliwia się im wykonywanie pewnych rytuałów. Dotyczy to np. przymusu mycia się, liczenia przedmiotów lub wielokrotnego sprawdzania, czy okna są zamknięte. Obsesyjne myśli mogą mieć treść agresywną, obraźliwą lub przerażającą.

Fobie

Ludzie z fobią odczuwają nadmierny lęk przed pewnymi sytuacjami lub przedmiotami. Większość z osób, których to dotyczy, zdaje sobie sprawę z tego, że ich obawy są w gruncie rzeczy bezpodstawne. Mimo to odpowiednie kluczowe bodźce wyzwalające wywołują niekiedy bardzo gwałtowne reakcje lękowe. Takimi kluczowymi bodźcami mogą być określone sytuacje (podróż samolotem, duża wysokość, podróż windą itp.), zjawiska naturalne (burze, zbiorniki wodne itp.) lub określone zwierzęta (np. pająki, szczury). Czasami fobię wywołują przedmioty związane z chorobami i urazami (krew, zastrzyki itp.).

Specjaliści rozróżniają trzy główne typy fobii:

• Agorafobia: Pacjenci z agorafobią boją się świata zewnętrznego, szczególnie nieznanych miejsc lub tłumów. Boją się sytuacji, z których nie mogą uciec lub których nie mogą kontrolować. Lęk może się nasilić aż do ataku paniki (zaburzenie paniczne z agorafobią). W perspektywie średnioterminowej osoby dotknięte chorobą często ze strachu całkowicie wycofują się z życia i nie wychodzą już z domu.
• Fobia społeczna: Osoby dotknięte tą chorobą obawiają się być w centrum uwagi, znaleźć się w niezręcznej sytuacji lub ponieść porażkę. Dlatego coraz bardziej wycofują się z życia społecznego.
• Fobia specyficzna: Fobia w tym przypadku ma wąsko zdefiniowany czynnik wyzwalający. Tak jest na przykład w przypadku arachnofobii (lęk przed pająkami), trypanofobii (lęk przed igłami), awiofobii (lęk przed lataniem), klaustrofobii (lęku przed zamkniętymi pomieszczeniami) i akrofobii (lęk wysokości).

UWAGA: Nie każda fobia wymaga leczenia. Terapia jest wskazana tylko wtedy, gdy zaburzenie znacznie ogranicza jakość życia osób nim dotkniętych.

Zespół stresu pourazowego (PTSD)

Zespół stresu pourazowego (PTSD) rozwija się w wyniku niezwykle stresującego lub groźnego doświadczenia (traumy). Może to być na przykład doświadczenie wojny, klęski żywiołowej, poważnego wypadku, śmierci bliskiej osoby, wykorzystywania seksualnego lub innych doświadczeń związanych z przemocą. Nie tylko osoby bezpośrednio poszkodowane, ale także świadkowie takich traumatycznych wydarzeń mogą później zachorować na zespół stresu pourazowego.

Typowe dla PTSD są tak zwane retrospekcje. Są to nagle pojawiające się, niezwykle stresujące fragmenty pamięci, w których osoba dotknięta chorobą przeżywa traumatyczne doświadczenie wciąż na nowo. Te tzw. flashbacki wywoływane są np. przez dźwięki, zapachy lub pewne słowa, które są ściśle związane z traumatycznym przeżyciem. Aby uniknąć tych bodźców, wiele osób po traumatycznych przeżyciach wycofuje się z aktywnego życia. Są one bardzo nerwowe i drażliwe, cierpią na zaburzenia snu i koncentracji, ale jednocześnie wydają się coraz bardziej obojętne uczuciowo.

Zaburzenia paniczne

Pacjenci z zaburzeniami panicznymi mają powtarzające się ciężkie ataki lęku z silnymi objawami fizycznymi i psychicznymi. Należą do nich duszności, przyspieszone bicie serca, ucisk w gardle lub uczucie duszenia się, pocenie się, mdłości, strach przed śmiercią lub utratą kontroli oraz poczucie nierealności.

Atak paniki trwa zazwyczaj krócej niż pół godziny. Może pojawić się całkiem niespodziewanie lub zostać wywołany przez pewne sytuacje. Zaburzenie paniczne bardzo często połączone jest z agorafobią: osoby cierpiące na to zaburzenie odczuwają panikę w pewnych sytuacjach (takich jak znajdowanie się w tłumie ludzkim) lub w pewnych miejscach (np. w miejscach użyteczności publicznej, środkach transportu publicznego). Odczuwają one lęk przed tym, że nie będą w stanie uciec wystarczająco szybko lub że zwrócą na siebie zawstydzającą uwagę z powodu własnych objawów paniki.

UWAGA: Kobiety zapadają na zaburzenia paniczne około dwóch razy częściej niż mężczyźni.

Inne rodzaje lęku patologicznego

Osoby cierpiące na hipochondrię żyją w ciągłym strachu przed poważną, a nawet śmiertelną chorobą. Czyniąc to, błędnie interpretują nieszkodliwe objawy fizyczne. Nawet zapewnienia lekarzy, że są zdrowi, nie mogą ich przekonać ani uspokoić.

Hipochondria jest jednym z tak zwanych zaburzeń somatoformicznych – podobnie jak nerwica serca: w tym przypadku osoby dotknięte chorobą cierpią na kołatanie serca i duszności oraz obawiają się ataku serca, nie mogąc znaleźć organicznej przyczyny tych dolegliwości.

Czasami lęk występuje jako objaw innych chorób. Na przykład osoby chore na schizofrenię często cierpią z powodu silnych lęków. Postrzegają one swój świat zewnętrzny jako zagrażający im, mają halucynacje lub urojenia prześladowcze. Często także depresji towarzyszą obiektywnie nieuzasadnione lęki.

Przyczyny zaburzeń lękowych

Istnieją różne teorie na temat rozwoju patologicznego lęku lub zaburzeń lękowych:

• Podejście psychoanalityczne zakłada, że zaburzenia lękowe występują u osób, które nie nauczyły się radzić sobie z normalnym lękiem. W sytuacjach konfliktowych są przytłoczeni, co powoduje niekontrolowane, dziecinne uczucie niepokoju.
• Z drugiej strony podejście terapii behawioralnej traktuje lęki jako reakcje wyuczone. Przykładem może być strach przed lataniem. Może się on rozwinąć, gdy dana osoba doświadczyła na pokładzie samolotu sytuacji zagrożenia, takiej jak silne turbulencje. Zgodnie z tym podejściem lęki mogą rozwijać się również poprzez zwykłą obserwację – na przykład gdy dziecko widzi, że jego matka boi się pająków.
• Z kolei podejście neurobiologiczne zakłada, że autonomiczny układ nerwowy u pacjentów z zaburzeniami lękowymi jest mniej stabilny niż u osób zdrowych i dlatego szczególnie szybko i gwałtownie reaguje on na bodźce zewnętrzne.

Czynniki, które mogą wywołać zaburzenia lękowe:

• Stres: Silny stres psychiczny może prowadzić do stałego uczucia niepokoju lub ataków paniki.
• Trauma: Traumatyczne przeżycia, takie jak wojna, wypadki komunikacyjne, znęcanie się czy klęski żywiołowe mogą wywoływać nawracające stany lękowe.
• Alkohol i zażywanie narkotyków: Zażywanie narkotyków takich jak alkohol, LSD, amfetamina, kokaina lub marihuana również może powodować lęk lub panikę.
• Leki: Niektóre leki mogą powodować kołatanie serca, skrócenie oddechu i niepokój jako efekt uboczny ich działania. Dotyczy to w szczególności substancji, które wpływają na psychikę, funkcje mózgu i nerwów, wpływają na serce i oddychanie lub zakłócają równowagę hormonalną.
• Zaburzenia funkcji tarczycy: Zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy mogą prowadzić do stanów lękowych i ataków paniki.
• Choroby serca: Organiczne dolegliwości serca, takie jak zaburzenia rytmu serca lub zwężenie naczyń krwionośnych (dusznica bolesna), mogą również wywoływać silne uczucie niepokoju.
• Choroby mózgu: W rzadkich przypadkach za lękiem stoi organiczna choroba mózgu, np. zapalenie lub nowotwór mózgu.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Osoba, u której występuje jeden lub więcej z poniższych objawów, powinna skontaktować się z lekarzem:

• niepokój jest nadmierny,
• niepokój za każdym razem staje się coraz częstszy i bardziej intensywny,
• samodzielnie pacjent nie jest w stanie przezwyciężyć swoich lęków,
• obecne okoliczności życiowe nie wyjaśniają stopnia niepokoju,
• jakość życia pacjenta jest poważnie ograniczona z powodu lęku,
• ze względu na lęk pacjent wycofuje się z życia towarzyskiego.

Nie zwlekaj z wizytą u lekarza! Im dłużej utrzymują się objawy zaburzeń lękowych, tym bardziej mogą się one utrwalić. Terapia jest wtedy zazwyczaj trudniejsza i dłuższa. Dlatego też, jeśli masz objawy zaburzeń lękowych, powinieneś jak najszybciej szukać profesjonalnej pomocy.

UWAGA: Lęki, które mają zrozumiałą przyczynę, również mogą wymagać leczenia – na przykład jeśli zagrażającej życiu chorobie, takiej jak nowotwór, towarzyszy ogromny niepokój.

Co robi lekarz?

Lekarz stawia diagnozę po szczegółowej rozmowie z pacjentem, podczas której omawiane są również możliwe przyczyny i czynniki wyzwalające lęki (anamneza). Pomagają w tym specjalistyczne kwestionariusze. Pozwalają one ocenić, jak silny jest lęk i co go wywołuje. W niektórych przypadkach konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań w celu wykluczenia organicznych przyczyn objawów lękowych.

Po wyjaśnieniu natury lęku lekarz może zaproponować odpowiednie leczenie.

Terapia poznawczo-behawioralna

Terapia poznawczo-behawioralna okazuje się szczególnie skuteczna w leczeniu lęku. Pomaga odkryć i przełamać wzorce zachowań, myśli i uczucia, które wywołują lęk. Konkretne ćwiczenia pomagają pozbyć się tych wywołujących strach wzorców.

Na przykład w terapii zwanej ekspozycją pacjent świadomie wystawia się na sytuację wywołującą lęk – najpierw w wyobraźni, a potem w rzeczywistości. Terapeuta pomaga pacjentowi przezwyciężyć lęk. W ten sposób pacjent doświadcza, że katastrofa, której się obawia, nie następuje, a lęk ustępuje samoistnie. Mózg przechowuje te doświadczenia, lęk staje się coraz mniejszy przy każdej kolejnej ekspozycji. Szczególnie dobrze za pomocą ekspozycji można leczyć fobie i zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

Pacjenci z fobią społeczną mogą testować swoje zachowania w sytuacjach budzących grozę poprzez odgrywanie ról w bezpiecznym otoczeniu. W ten sposób pacjenci nabierają pewności siebie i kompetencji społecznych. Pomaga im to przezwyciężyć strach.

Metody psychologii głębi

Czasami przydatna może być terapia z zakresu psychologii głębi (np. psychoanaliza). W ten sposób można odkryć głębiej leżące problemy psychologiczne i pracować nad nimi jako źródłem lęku.

Środki farmakologiczne

Oprócz metod psychoterapeutycznych w kontrolowaniu lęku mogą pomóc odpowiednie leki. Skuteczne okazują się między innymi leki przeciwdepresyjne. Środki uspokajające, takie jak benzodiazepiny, również mogą zmniejszyć lęk. Jednakże, ponieważ mogą one uzależniać, powinny być przyjmowane tylko pod kontrolą lekarza i przez ograniczony czas.

UWAGA: Jeśli przyczyną patologicznego lęku są inne choroby (np. schizofrenia), powinny być one leczone metodami profesjonalnymi.

Co można zrobić samodzielnie?

Jeśli cierpisz na przewlekłe stany lękowe, powinieneś szybko szukać pomocy psychoterapeutycznej. Im dłużej bowiem trwa zaburzenie lękowe, tym trudniej je leczyć.

Zrelaksowana walka ze strachem

W każdym wypadku sensowne jest nauczenie się metod relaksacyjnych. Pełny relaks i lęk to dwa stany emocjonalne, które wzajemnie się wykluczają. Jeśli więc opanujesz techniki relaksacyjne, możesz je wykorzystać do opanowania lęku, a nawet ataków paniki. Można również zastosować specjalne ćwiczenia oddechowe, jogę, trening autogenny lub progresywną relaksację mięśni (trening Jacobsona).

Przeciwdziałanie zaburzeniom lękowym

Pozytywny wpływ na objawy lękowe może mieć także zdrowszy styl życia. Ćwiczenia fizyczne redukują stres i poprawiają kondycję. Poprawiają również sen, który jest znacząco zaburzony u wielu pacjentów z zaburzeniami lękowymi. Zdrowa dieta dostarcza organizmowi dodatkowej energii. Wszystko to ma również wpływ na stabilność psychiczną. Ludzie, którzy czują się bardziej sprawni, lepiej radzą sobie z problemami, konfliktami i niepokojem.

Pytania i odpowiedzi

Jak zachowują się osoby z zaburzeniami lękowymi?

Osoby cierpiące na uogólnione zaburzenie lękowe (generalized anxiety disorder –GAD) stale martwią się, że coś złego może się wydarzyć. Rozmyślają o codziennych sprawach i nie mogą przestać się martwić.

Czy zaburzenia lękowe mogą ustąpić samoistnie?

Bez leczenia większość zaburzeń lękowych staje się przewlekła i często utrzymuje się przez lata lub nawet dziesięciolecia.

Jak długo trwa terapia zaburzeń lękowych?

W przypadku leczenia farmakologicznego zalecany jest czas trwania co najmniej 12 miesięcy, z powolnym odstawianiem leków i kontrolą objawów. Zaburzenie lękowe uogólnione może również przekształcić się w chorobę przewlekłą.

Jak prawidłowo oddychać w stanach lękowych?

Doraźnym środkiem przeciwdziałania atakom paniki jest świadome, głębokie i powolne oddychanie brzuszne, ponieważ przyspieszone oddychanie zwykle pogarsza objawy. Ponieważ lęk wiąże się ze zwiększonym napięciem mięśniowym, osoby nim dotknięte mogą również spróbować świadomie rozluźnić mięśnie.

Czy można wyleczyć agorafobię?

Tak. Do 80 procent pacjentów można wyleczyć i zapewnić im życie bez kolejnych ataków paniki.

Co to jest emetofobia?

U niektórych osób wymioty – u siebie lub u innych osób – wywołują panikę i strach, tak że znacznie ogranicza to jakość życia. Wielu pacjentów nie wychodzi z domu, nie chodzi do pracy i przestaje jeść.

Co to jest dentofobia? 

Dentofobia jest powszechnie znaną fobią, w której pacjenci odczuwają ponadprzeciętny lęk przed wizytą u dentysty. Dentofobicy boją się wszelkich zabiegów stomatologicznych, ewentualnego bólu, zastrzyków i wiercenia zębów.

Co to jest fobia społeczna?

W przypadku fobii społecznej osoby dotknięte tym zaburzeniem odczuwają silny lęk przed znalezieniem się w centrum uwagi w sytuacjach społecznych oraz przed nieprzyjemnym wyróżnianiem się. Fobia społeczna jest często wynikiem niskiej samooceny i wewnętrznego przekonania, że nie jest się w stanie skutecznie rozwiązywać problemów we własnym zakresie.

Co to jest dysmorfofobia?

Dysmorfofobia jest zaburzeniem percepcji własnego ciała (które obejmuje również niektóre zaburzenia odżywiania). Cierpiący na te zaburzenie ludzie czują się niekomfortowo w swoim ciele, a nawet uważają, że ich ciało lub poszczególne jego części są oszpecone, przy czym obiektywnie rzecz biorąc, nie istnieje ku temu żaden powód. Ludzie, którzy cierpią z powodu tej szczególnej fobii, martwią się przesadnie o własny wygląd i skupiają się intensywnie na poszczególnych częściach swojego ciała.

Co to jest panika?

Panika to stan intensywnego strachu przed rzeczywistym lub domniemanym zagrożeniem. Jest to silna reakcja stresowa organizmu na często niespodziewaną i przerażającą sytuację, której towarzyszą różnorodne objawy wegetatywne, fizyczne i psychiczne.

Jak można leczyć natręctwa?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego nie da się wyleczyć. Jednakże z dobrym profesjonalnym wsparciem objawy mogą być zredukowane do znośnego poziomu, tak że możliwe jest ponowne prowadzenie normalnego życia. Osobom z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi zazwyczaj zaleca się psychoterapię.

Kiedy pojawiają się zaburzenia obsesyjno-kompulsywne?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne to czwarte co do częstości występowania zaburzenie psychiczne. Pierwsze objawy często pojawiają się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Istnieją przesłanki wskazujące, że początek zaburzeń jest częstszy w wieku 12-14 lat oraz w wieku 20-22 lat. U 85% wszystkich osób cierpiących na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne rozpoczynają się one przed 30 rokiem życia.

Źródła

• Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria. T. 2. Wrocław: Urban & Parner, 2011.
• Derek Bolton, What is mental disorder?. An essay in philosophy, science, and values, Oxford: Oxford University Press, 2008.
• Pużyński S. red.: Leksykon psychiatrii. Warszawa: PZWL, 1993.

Przeczytaj także o:

Zwolnienie lekarskie – jak uzyskać L4 przez internet?

Tachykardia (częstoskurcz, kołatanie serca)

Recepta online za darmo