Zaburzenia osobowości – przyczyny, objawy, leczenie
Rozpoznanie zaburzeń osobowości nie należy do łatwych, ponieważ objawy nie zawsze są jednoznaczne. Natomiast szansa na wyleczenie pacjenta zależna jest od rodzaju zaburzeń osobowości. Z artykułu dowiesz się i poznasz: czym są zaburzenia osobowości, rodzaje i cechy zaburzeń osobowości, ale także jakie są przyczyny występowania zaburzeń osobowości i sposoby leczenia omawianej grupy zaburzeń.
Czym jest zaburzenie osobowości?
Mianem osobowości określamy zespół cech psychicznych i behawioralnych właściwych dla danej osoby, jej sposób postrzegania świata. Co ważne, osobowość nie zmienia się w zależności od sytuacji. Mają na nią wpływ:doświadczenia nabyte w dzieciństwie i podczas obserwacji osób dorosłych i rówieśników, typ układu nerwowego, styl wychowawczy rodziny, wzorce wyniesione ze szkoły, ale także czynniki kulturowe.
Natomiast zaburzeniem osobowości może być negatywne nastawienie do świata, nadmierne wycofanie czy zbytnia chęć kierowania innymi. Osoby z zaburzeniami osobowości zazwyczaj nie potrafią dostosować się do grupy, co jest powodem wielu problemów z właściwym funkcjonowaniem w społeczeństwie. Zaburzenia osobowości to głęboko zakorzenione wzorce niefunkcjonalnego postępowania. Pierwsze symptomy zaburzeń osobowości pojawiają się w późnym dzieciństwie lub w okresie dojrzewania i trwają w wieku dojrzałym.
Osoby z zaburzeniami osobowości – co je łączy?
Cechy zaburzeń osobowości obejmują pełne spektrum zachowań, są to więc sposób myślenia i patrzenia na świat, ale także sposób, w jaki nawiązujemy relacje z innymi ludźmi czy uczucia jakie względem nich żywimy.
Specjaliści sugerują, że zaburzenia osobowości są genetycznie uwarunkowane, przez co są trwałe.
Przyczyny zaburzeń osobowości
Przyczyny zaburzeń osobowości nie są do końca zbadane. Specjaliści sugerują, że odpowiadają za nie różne czynniki, m.in. genetyczne, społeczne (np. zaniedbanie ze strony opiekunów, przemoc seksualna i emocjonalna w dzieciństwie) oraz biologiczne.
Objawy zaburzeń osobowości
Pierwsze objawy zaburzeń psychicznych i wyraźnie dysharmonijne postawy pojawiają się już w okresie późnego dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym. Charakterystyczne symptomy zależne są od rodzaju zaburzenia. Co ważne, pacjent może mieć objawy kilku zaburzeń osobowości jednocześnie. Ich diagnozą zajmują się specjaliści: psycholog lub psychiatra. Aby ustalić rodzaj zaburzenia ważne jest m.in. przeprowadzenie testów psychologicznych.
Rodzaje zaburzeń osobowości
Istnieje kilka różnych typologii klasyfikujących zaburzenia osobowości. Przykładowo, klasyfikacja zaburzeń psychicznych DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyszczególnia 10 typów zaburzeń:
- paranoiczne,
- schozoidalne,
- schizotypowe,
- antyspołeczne,
- osobowość borderline (z pogranicza),
- histrioniczne,
- narcystyczne,
- unikowe,
- osobowość zależna,
- obsesyjno-kompulsyjne.
Inna klasyfikacja dzieli zaburzenia osobowości ze względu na cechy wspólne:
Grupa A – zaburzenia osobowości utrudniające nawiązanie relacji:
- osobowość paranoiczna,
- osobowość schizoidalna.
Grupa B – zaburzenia osobowości połączone z brakiem odporności na stres:
- osobowość antyspołeczna,
- osobowość histrioniczna,
- osobowość borderline,
- osobowość narcystyczna.
Grupa C – zaburzenia osobowości powodujące unikanie relacji i sytuacji stresowych:
- 0sobowość unikająca (lękliwa),
- osobowość zależna,
- osobowość anankastyczna.
Zaburzenia osobowości: osobowość paranoiczna
Osoba o osobowości paranoicznej wciąż podejrzewa innych o wykorzystywanie jej, interpretuje zachowania innych jako ukryte zniewagi, chowa urazy, nie potrafi wybaczać. Łatwo się złości, wciąż podejrzewa u kogoś zdradę, jest także przekonana, że inni chcą jej zrobić krzywdę. Osoby z tym zaburzeniem są skryte i niechętnie o sobie opowiadają.
Zaburzenia osobowości: osobowość schizoidalna
Osoba o osobowości schizoidalnej wykazuje cechy i zachowania aspołeczne. Nie utrzymuje bliskich kontaktów (w tym także uczuciowych i erotycznych) z innymi ludźmi, wszystko robi w pojedynkę, kontaktuje się wyłącznie z krewnymi pierwszego stopnia. Zazwyczaj takie osoby mają specyficzne przekonania, kierują się magicznym myśleniem nieadekwatnym do norm kulturowych. Posiadają także wiele cech paranoidalnego myślenia, łącznie z nieadekwatnym okazywaniem emocji i nadmiernym lękiem społecznym.
Zaburzenia osobowości: osobowość antyspołeczna
Osoba z osobowością antyspołeczną nie ma umiejętności dostosowywania się do norm społecznych. Aby osiągnąć swój cel bez wahania kłamie i oszukuje innych, nie potrafi też panować nad emocjami, łącznie z agresją. Osoby z tym zaburzeniem są nieodpowiedzialne, często nadużywają substancji psychoaktywnych, czyli alkoholu czy narkotyków.
Zaburzenia osobowości: osobowość histrioniczna
Osoba z osobowością histroniczną wciąż chce znajdować się w centrum uwagi, zrobi wszystko, aby oczy innych były na nią zwrócone, łącznie z prowokowaniem seksualnym i emocjonalnym. Wygłasza zdecydowane opinie, często nacechowane podtekstami seksualnymi, ale jednocześnie łatwo ulega wpływom innych. Jest niestabilna emocjonalnie, bardzo skupia się na swoim wyglądzie zewnętrznym. W jej mniemaniu relacje z innymi są zażyłe i intymne, a w rzeczywistości tak nie jest.
Zaburzenia osobowości: osobowość borderline
Osobowość borderline (z pogranicza) – tego rodzaju zaburzenia osobowości są obecnie coraz częściej diagnozowane – nawet wśród ludzi show biznesu. W przypadku osobowości typu borderline istnieje bardzo cienka granica między miłością a nienawiścią – w krótkim czasie nastrój zmienia się z euforii do skrajnej rozpaczy. Pacjenci z zaburzoną osobowością mają skłonność do podejmowania impulsywnych zachowań – ulegają hazardowi, nadużywają substancji psychoaktywnych, ale także nawiązują ryzykowną aktywność seksualną. Ich zachowania są symptomem lęku przez porzuceniem oraz uporczywego poczucia pustki. Zaburzenia osobowości typu borderline cechują się zachowaniem impulsywnym i autodestrukcyjnym, a także przejściowymi objawami paranoidalnymi. Problem związany z tym zaburzeniem odczuwają także bliscy chorej osoby.
Zaburzenia osobowości: osobowość narcystyczna
Osoba z osobowością narcystyczną traktuje opinię innych jak lustro, w którym może przejrzeć się. Wyznacznikiem jej wartości ma być osiągnięty sukces, władza, idealna miłość czy sława. Osoba z tym zaburzeniem wyolbrzymia swoje sukcesy i talenty, nastawiona jest na ciągły podziw i pochwały. Relacje z innymi traktuje instrumentalnie, jako środek do osiągnięcia własnych celów, brak jej empatii. Wciąż się porównuje, jest zazdrosna, uważa też, że inni jej zazdroszczą. Ma kruche poczucie własnej wartości, przez co łatwo ją zranić. Zdarza jej się nadużywanie substancji psychoaktywnych, może także przejawiać myśli i zachowania samobójcze oraz cierpieć na depresję. Przez zaburzenie cierpi także najbliższe otoczenie chorej osoby.
Zaburzenia osobowości: osobowość unikająca (lękliwa)
Osoby o osobowości unikającej robią wszystko, aby minimalizować kontakty społeczne, ponieważ boją się krytyki i odrzucenia. Ich zachowaniem kieruje niska samoocena i obawa przed negatywną oceną otoczenia. Osoby z tym zaburzeniem wolą nie wchodzić w żadne relacje, niż narazić się w ich efekcie na rozczarowanie. Osobowość unikająca robi wszystko, aby pracować samodzielnie, ponieważ boi się krytyki i odrzucenia. Nie angażuje się w relacje, póki nie jest przekonana, że jest lubiana. W intymnych relacjach wycofuje się, ponieważ nie chce być zawstydzona i ośmieszona. Wciąż skupia się na tym, że może zostać skrytykowana w sytuacjach społecznych. Postrzega siebie jako nieatrakcyjną i gorszą od innych. Zazwyczaj nie podejmuje ryzyka i nie próbuje nowych rzeczy, ponieważ boi się porażki.
Zaburzenia osobowości: osobowość zależna
Osoby z osobowością zależną, mimo dorosłości, są nadmiernie niesamodzielne bez wyraźnej przyczyny. Nie potrafią wyrażać własnego zdania i podjąć samodzielnej decyzji. Wymagają od innych ciągłego wsparcia i opieki, wierzą, że bez pomocy nie są w stanie poradzić sobie samodzielnie, są bierne, nieasertywne, boją się samotności.
Zaburzenia osobowości: osobowość anankastyczna
Osoby z osobowością anankastyczną nadmiernie trzymają się sztywno ustalonych reguł, cechuje je brak elastyczności i spontaniczności. Liczy się dla nich jedynie perfekcja i potrzeba kontroli. Lęk przed zmianami bywa u pacjentów z tym zaburzeniem osobowości tak silny, że często rezygnują z kontaktów towarzyskich, przyjemności i czasu wolnego. Uwidocznionymi cechami osobowości anankastycznej są upór i sztywność zachowań oraz norm, które są nienegocjowalne.
Leczenie zaburzeń osobowości
Leczenie zaburzeń osobowości jest trudne i wymaga czasu. Zwłaszcza, że diagnostyka przy zaburzeniach osobowości jest skomplikowana, ponieważ pacjenci samodzielnie nie zgłaszają się do specjalisty, dopóki nie pojawi się wyraźny kryzys – nasilenie objawów niektórych dysfunkcyjnych zachowań czy depresja.
W przypadku leczenia zaburzeń osobowości wykorzystywana jest dialektyczna terapia behawioralna, długoterminowa psychoterapia psychodynamiczna, zarówno grupowa, jak i indywidualna. W czasie psychoterapii psycholog stara się zmienić sposób myślenia i zachowania pacjenta, w lżejszych przypadkach zaburzeń stosuje trening umiejętności społecznych, natomiast ewentualne stosowanie leków zależne jest od rodzaju zaburzenia osobowości oraz stopnia zaawansowania choroby.
Leczenie zaburzeń osobowości lekami pełni jedynie rolę wspomagającą – najczęściej podaje się leki przeciwdepresyjne (przy zdiagnozowanej depresji) lub przeciwlękowe (gdy występują zaburzenia lękowe).
Natomiast dialektyczna terapia behawioralna przeprowadza analizę behawioralną zaburzenia oraz trening umiejętności praktycznych, który ma zwiększyć osobistą i interpersonalną efektywność, stabilność emocjonalną i panowanie nad własnym zachowaniem. Terapia tego typu daje dobre efekty w przypadku zaburzenia osobowości typu borderline, pomaga w ograniczaniu zachowań samobójczych i autodestrukcyjnych, wybuchów gniewu, impulsywności, ale także problemów interpersonalnych i rozregulowania emocjonalnego.
Przeczytaj także o: