Ból brzucha – objawy, przyczyny, diagnoza i leczenie

W całym układzie trawiennym człowieka znajduje się 200 milionów komórek nerwowych, które regulują procesy trawienia i przyswajania składników odżywczych. Żołądek i jelita reagują więc wrażliwie na wszelkie zakłócenia tych procesów. Ból brzucha ma wiele różnych objawów i różne podłoże. Rozmaite przyczyny, począwszy od nieprawidłowego odżywiania lub stresu psychicznego, poprzez infekcje i stany zapalne, aż po groźne choroby poszczególnych narządów, wymagają bardzo dokładnej diagnozy.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku bólu brzucha? 

Ból brzucha ma różne oblicza z różnymi przyczynami i manifestacjami. Podczas konsultacji online z lekarzem TELEMEDI w ciągu kilku minut otrzymasz indywidualną poradę i w większości przypadków szybko znajdziesz odpowiednie lekarstwo. W razie potrzeby możesz również otrzymać zwolnienie lekarskie. W przypadku nawracających bólów brzucha konieczna jest  diagnostyka dolegliwości. Lekarz może skierować w Szpitalny Oddziała Ratunkowy lub na oddział szpitalny.

Podstawowe informacje

• Ból brzucha objawia się jako uciskające, tępe, skurczowe lub kolkowe dolegliwości.
• Przyczyny bólu brzucha mogą być różne, od nieszkodliwych zaburzeń pokarmowych aż po bardzo poważne choroby.
• Ostry i silny ból brzucha może mieć zagrażające życiu przyczyny, wymagające natychmiastowej pomocy medycznej. W tym przypadku lekarz konsultujący najprwdopodobniej skieruje w Szpitalny Oddziała Ratunkowy celem diagnostyki.

Definicja

Ból brzucha może mieć różny charakter. Od uczucia ucisku w brzuchu, poprzez tępy ból, szczypanie, skurcze, po kolki. W zależności od lokalizacji i rodzaju odczuwanego bólu lekarze mogą zawęzić możliwe źródła jego powstawania:

LOKALIZACJA BÓLU	MOŻLIWE ŹRÓDŁA BÓLU
GÓRNA CZĘŚĆ BRZUCHA	Żołądek Dwunastnica Pęcherzyk żółciowy Trzustka Wątroba Śledziona
DOLNA CZĘŚĆ BRZUCHA	Jelito grube Wyrostek robaczkowy Nerki Pęcherz moczowy Moczowody Jajniki, macica (kobiety) Prostata (mężczyźni)
CAŁY OBSZAR JAMY BRZUSZNEJ	Brak miejscowego ograniczenia źródła bólu do jednego narządu. Czynnik odpowiedzialny za ból może być zlokalizowany w innym miejscu ciała, np. w sercu lub płucach.

Objawy

Ból brzucha może objawiać się w sposób delikatny, na przykład jako uczucie łagodnego ciągnięcia, aż do bardzo bolesnych skurczów. Zwykle występują też następujące objawy towarzyszące:

OBJAW	OPIS	MOŻLIWA PRZYCZYNA
WZDĘCIA	Zwiększone tworzenie się gazów w jelitach Wybrzuszona, napięta ściana jamy brzusznej	Pokarmy o wysokiej zawartości błonnika Ciąża Wczesne niemowlęctwo Nietolerancje pokarmowe Zapalenie trzustki Jelito drażliwe
BIEGUNKA	Mętne lub wodniste stolce Skurcze żołądka	Zakażenia przewodu pokarmowego wywołane przez bakterie lub wirusy Zapalne choroby jelit Zatrucie pokarmowe Nietolerancja pokarmowa Zapalenie trzustki
ZAPARCIA	Mniej niż trzy wypróżnienia tygodniowo Ból podczas defekacji Uczucie pełności Uczucie ucisku w podbrzuszu	Nietypowa lub nieodpowiednia dieta Stres psychiczny Brak ćwiczeń fizycznych Ciąża Zapalenie jelit Niedrożność jelit
NUDNOŚCI I WYMIOTY	Zawroty głowy i utrata równowagi Ból w górnej części brzucha Utrata apetytu i wymioty	Zakażenia przewodu pokarmowego wywołane przez bakterie lub wirusy Nadmierne spożycie alkoholu Nietolerancja pokarmowa Choroby narządów wewnętrznych, takich jak wątroba, nerki, trzustka
UTRATA WAGI	Ból w górnej części brzucha Nieoczekiwana utrata wagi	Zapalenie trzustki Wrzody żołądka
OSTRY BRZUCH – ZESPÓŁ OBJAWÓW POWIĄZANYCH Z DYSFUNKCJAMI RÓŻNYCH NARZĄDÓW ZNAJDUJĄCYCH SIĘ W OBRĘBIE JAMY BRZUSZNEJ. O ZESPOLE OSTREGO BRZUCHA MOŻEMY MÓWIĆ, KIEDY OBJAWY MANIFESTUJĄ SIĘ W SPOSÓB NAGŁY, ULEGAJĄ SZYBKIEMU POGORSZENIU I JAKO TAKIE MOGĄ NAWET STANOWIĆ ZAGROŻENIE DLA ŻYCIA PACJENTA	Stwardnienie ściany jamy brzusznej Silny ból Osłabienie funkcjonowania układu krążenia Gorączka	Zapalenie wyrostka robaczkowego Zapalenie otrzewnej Niedrożność jelit Zapalenie jajników Kolka nerkowa Zawał serca

Przyczyny bólu brzucha

Ból brzucha może mieć wiele przyczyn. Niektóre z nich są niegroźne i można im przeciwdziałać w prosty sposób, a nawet ich uniknąć, stosując określone środki zaradcze. Inne są oznakami poważnej choroby, która wymaga szybkiego leczenia.

Umiarkowany ból brzucha, ograniczony do krótkiego okresu jest zazwyczaj nieszkodliwy. Przyczyny przejściowych objawów to:

• obfite posiłki,
• przeterminowana lub zanieczyszczona żywność,
• niezrównoważona dieta,
• brak ćwiczeń fizycznych,
• zakażenie przewodu pokarmowego wywołane przez bakterie lub wirusy,
• stres psychiczny,
• menstruacja,
• ciąża.

Ostry, długotrwały lub nawracający ból brzucha jest zawsze niepokojącym objawem. Mogą one mieć między innymi następujące czynniki sprawcze:

• ostre zapalenie błony śluzowej żołądka,
• zapalenie trzustki,
• wrzody żołądka,
• zespół jelita drażliwego (IBS),
• niedrożność jelit,
• zapalenie jelit,
• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• zapalenie otrzewnej,
• zapalenie przełyku,
• zakażenia pęcherza moczowego i dróg moczowych,
• zapalenie jajników,
• ciąża pozamaciczna,
• zapalenie gruczołu krokowego,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• kamienie żółciowe,
• kolka nerkowa,
• przepuklina pachwinowa,
• rak trzustki,
• rak żołądka,
• rak okrężnicy.

Przyjmowanie niektórych leków, takich jak leki na osteoporozę, reumatyzm, środki przeciwbólowe lub leki nasercowe, może również czasami powodować problemy żołądkowe i ból brzucha. Po konsultacji z lekarzem prowadzącym może być wskazana zmiana leku lub dostosowanie jego dawkowania.

Diagnoza

Aby znaleźć przyczynę bólu brzucha i zdiagnozować chorobę, która powoduje ból, lekarze stosują różne metody badania:

• wywiad lekarski, analiza stylu życia, wcześniejszych chorób i sytuacji, w jakich pojawiają się dolegliwości,
• badanie surowicy krwi,
• mikrobiologiczne i mikroskopowe badanie kału,
• badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej,
• radiografia,
• badania z zastosowaniem kontrastu rentgenowskiego,
• tomografia komputerowa (CT),
• obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego,
• gastroskopia, 
• kolonoskopia.

Leczenie bólu brzucha

Liczne przyczyny i następstwa bólu brzucha wymagają indywidualnie dobranego sposobu leczenia. W niektórych przypadkach już odpoczynek, lekka dieta i herbaty ziołowe mogą okazać się pomocne. W innych przypadkach konieczne jest leczenie bólu brzucha za pomocą środków farmakologicznych.

Poniższa tabela przedstawia typowe procedury, które mogą przyczynić się do wyleczenia bólu brzucha.

SCHORZENIE	LECZENIE NIEFARMAKOLOGICZNE	LECZENIE FARMAKOLOGICZNE
INFEKCJA ŻOŁĄDKOWO-JELITOWA	Pozostawanie w łóżku Ogrzewanie Picie dużej ilości płynów Picie herbatek ziołowych o działaniu przeciwskurczowym Spożywanie pokarmów łagodnych dla żołądka	Antybiotyki (w przypadku zakażenia bakteryjnego)
NIETOLERANCJA POKARMOWA	Unikanie alergenów (np. produktów zawierających laktozę)	Specyficzne enzymy dostosowane do rodzaju nietolerancji pokarmowej Probiotyki
WRZODY ŻOŁĄDKA / WRZODY JELITA	Powstrzymywanie się od używania nikotyny, kofeiny, alkoholu Redukcja stresu Termofor Dieta łagodna dla żołądka	Leki zobojętniające kwas żołądkowy Inhibitory pompy protonowej Antagonisty receptora H2 Leki prokinetczne
ZAPALENIE PĘCHERZYKA ŻÓŁCIOWEGO/KAMICA ŻÓŁCIOWA/KOLKA ŻÓŁCIOWA	Dieta zerowa (głodówka) do czasu ustąpienia ostrego bólu brzucha	Antybiotyki Środki przeciwbólowe Zabieg chirurgiczny
KAMICA NERKOWA/KOLKA NERKOWA	Ciepło (ciepła kąpiel, butelka z gorącą wodą) Zwiększenie ilości przyjmowanych płynów Aktywność fizyczna	Leki przeciwbólowe Na kamienie kwasu moczowego: allopurinol, węglan sodu (środki stosowane do rozpuszczania kamieni) Operacja chirurgiczna
ZAPALENIE PĘCHERZA MOCZOWEGO	Zwiększenie ilości przyjmowanych płynów Butelka z gorącą wodą Ciepłe kąpiele, nasiadówki	Antybiotyki (w przypadku zakażenia bakteryjnego) Leki przeciwgrzybicze (na zakażenia grzybicze)
ZAPALENIE WYROSTKA ROBACZKOWEGO		Operacja chirurgiczna
RAK ŻOŁĄDKA, RAK OKRĘŻNICY, RAK TRZUSTKI		Operacja chirurgiczna Chemoterapia Radioterapia

Wskazówka: Ćwiczenia są najlepszym środkiem na dobre trawienie po spożyciu obfitego posiłku. Wspomagają one pracę układu pokarmowego w procesie trawienia nadmiaru składników odżywczych. Z kolei tzw. lecznicze nalewki na trawienie spowalniają pracę układu pokarmowego, ponieważ organizm musi najpierw rozłożyć zawarty w tych nalewkach alkohol.

Ból brzucha u dzieci

Szczególnie u małych dzieci ból brzucha jest jedną z najczęściej występujących dolegliwości. Występowanie pewnych charakterystycznych dolegliwości jest zwykle związane z określonymi fazami życia dziecka.

• Kolka niemowlęca (kolka trzymiesięczna): niemowlęta w pierwszych trzech – czterech miesiącach życia.
• Ból brzucha związany ze stresem (skurcze żołądka): (małe) dzieci, do 12 roku życia w zależności od ich indywidualnych skłonności.
• Dolegliwości żołądkowe związane z dietą (biegunka, nudności, wymioty): dzieci w wieku od 3 do 10 lat.

Oprócz zaburzeń układu pokarmowego związanych z rozwojem dziecka, bóle brzucha u dzieci często mają podłoże psychiczne: lęk, niepokój lub radosne podniecenie mogą być przyczyną bólu brzucha u chłopców i dziewczynek. Jeśli lekarze nie odnajdą żadnej przyczyny organicznej, zalecana jest terapia behawioralna.

Ostry lub stały ból brzucha powinien być zawsze traktowany poważnie i należy szukać pomocy lekarza. W tym przypadku lekarz konsultujący może skierować do dalszej diagnostyki w Oddział Pediatryczny.

Pytania i odpowiedzi

Który lekarz leczy bóle brzucha?

W przypadku uporczywej biegunki, silnych bólów lub dolegliwości żołądkowych trwających dłużej niż trzy do czterech tygodni konieczna jest wizyta u lekarza rodzinnego. Gastroenterolodzy badają niewyjaśnione przyczyny przewlekłego bólu brzucha. W przypadku „ostrego brzucha” konieczne jest szybkie działanie. Lekarze pogotowia natychmiast rozpoznają przyczyny potencjalnie zagrażające życiu.

Jakie bóle brzucha można leczyć domowymi sposobami?

Wzdęcia, lekka biegunka lub krótkotrwałe mdłości są zazwyczaj spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem układu pokarmowego, którego objawy są przejściowe. Herbatki ziołowe i ogrzewanie brzucha pomagają udrożnić przewód pokarmowy. Zdrowa dieta i ćwiczenia fizyczne zapobiegają na dłuższą metę występowaniu tego typu dolegliwości.

Kiedy i na jak długo ból brzucha uzasadnia zwolnienie lekarskie?

Ból brzucha jest częstym powodem zwolnień lekarskich, ale odczuwanie bólu jest zjawiskiem subiektywnym i nie może być interpretowane przez lekarzy. Poważne problemy z przewodem pokarmowym mogą być jednak potwierdzone przez odpowiednie wyniki badań. Czas trwania medycznie potwierdzonej niezdolności do pracy zależy od rodzaju i nasilenia bólu brzucha.

• W przypadku przejściowych dolegliwości, takich jak infekcja żołądkowo-jelitowa, wystarczy kilka dni zwolnienia lekarskiego.
• Choroby takie jak przewlekłe zapalenie żołądka lub zespół jelita drażliwego wymagają długotrwałego leczenia. W takich przypadkach zaświadczenie o niezdolności do pracy uprawnia pracownika do pełnego wynagrodzenia przez dłuższy okres.
• W przypadku zabiegów chirurgicznych wymagających leczenia szpitalnego, jak np. zapalenie wyrostka robaczkowego, zwolnienie lekarskie obowiązuje przez cały okres pobytu w szpitalu oraz w okresie pooperacyjnym.

Źródła

• Andrzej Szczeklik (red): Choroby wewnętrzne: stan wiedzy na rok 2010. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2010
• Viniol A, Keunecke C, Biroga T, Stadje R, Dornieden K, Bösner S, et al. (October 2014). „Studies of the symptom abdominal pain–a systematic review and meta-analysis”. Family Practice. 31

Przeczytaj także o:

Jak wypuścić gazy z jelit? Czym są wzdęcia i jak sobie radzić.

Wzdęty brzuch

Tabletki na drogi moczowe

Biegunka i gorączka – co mogą oznaczać te objawy?

Lekarz internista a lekarz rodzinny- czym się zajmuje i jakie choroby leczy?

Ból po prawej stronie brzucha – co może oznaczać?

Zwolnienie lekarskie wstecz

Zwolnienie lekarskie przez telefon – jak uzyskać L4 bez wizyty w gabinecie lekarskim