Depersonalizacja

Depersonalizacja jest stanem nagłego zagrożenia psychicznego. Cierpiący na nią ludzie patrzą na swoje życie jakby z zewnątrz, jak na film. Ich własne ciało, uczucia, ale także inni ludzie i przedmioty wydają się im obce. Przyczyną odseparowania się od siebie i otoczenia są często wcześniejsze traumatyczne przeżycia.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku depersonalizacji? 

Objawy depersonalizacji są bardzo uciążliwe. Osoby dotknięte chorobą odczuwają siebie, swoje ciało, sytuację emocjonalną, całą swoją tożsamość jako elementy obce. Mimo to choroba ta jest często błędnie diagnozowana lub w ogóle nierozpoznawana. Według badań nawet do 70 procent populacji doświadcza depersonalizacji w ciągu swojego życia. Jeśli zauważysz u siebie niepokojące objawy depersonalizacji, możesz w łatwy sposób umówić się na wideokonsultację ze specjalistą TELEMEDI, który będzie mógł zweryfikować Twoje objawy i w razie potrzeby pomóc Ci w podjęciu leczenia schorzenia.

Podstawowe informacje

• Depersonalizacja oznacza odseparowanie się od własnej osobowości. Osoby dotknięte chorobą mają zaburzoną percepcję siebie i czują się oddzielone od siebie. Z kolei w przypadku derealizacji osoby dotknięte chorobą są dręczone wrażeniem, że ich otoczenie nie jest realne. Depersonalizacja i derealizacja często występują razem, dlatego określa się je jako zespół depersonalizacji-derealizacji lub łączy się je pod ogólnym pojęciem depersonalizacji.
• Prawie każdy z nas doświadcza w życiu tego typu objawów w słabej postaci i przez określony czas. Zaburzenie depersonalizacji oznacza jednak, że osoba dotknięta chorobą cierpi na nią przez długi okres lub w powtarzających się epizodach.
• Depersonalizacja jest zaburzeniem, które zostało jedynie słabo zbadane. W wielu przypadkach jest ono ignorowane. Czasami depersonalizacja skrywa się za innym zaburzeniem psychicznym, czasami osoby dotknięte chorobą nie mają odwagi pójść z tymi objawami do lekarza, ponieważ boją się, że lekarz nie potraktuje ich poważnie lub uzna za obłąkanych.

Depersonalizacja – kogo dotyka?

Według szacunków około jeden do trzech procent populacji jest dotkniętych zaburzeniem depersonalizacji. Bardzo często depersonalizacja występuje jako objaw innych zaburzeń psychicznych. Należą do nich depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i zaburzenia osobowości typu borderline. Jako samodzielne zaburzenie depersonalizacja jest często diagnozowana w okresie dojrzewania. Naukowcy z kliniki Uniwersyteckiego Centrum Medycznego w Moguncji w swoim badaniu dzieci w wieku szkolnym w Nadrenii-Palatynacie doszli do wniosku, że aż 12 procent uczniów doświadcza objawów depersonalizacji. Zespół depersonalizacji występuje z mniej więcej taką samą częstotliwością u mężczyzn i u kobiet.

Depersonalizacja: objawy

Depersonalizacja i derealizacja mogą występować w różnym stopniu nasilenia. Łagodna forma depersonalizacji może być również obserwowana w życiu codziennym, gdy ludzie są pod wpływem silnego stresu lub po nadużyciu alkoholu. Zmieniona percepcja, spowodowana wyczerpaniem jest jednak krótkotrwała i nie wymaga leczenia.

• Zmniejszona zdolność odczuwania bólu – sytuacje zagrażające życiu, które narażają organizm na silny stres, mogą wywołać dłużej utrzymujące się objawy depersonalizacji. W sytuacjach psychologicznie stresujących lub bolesnych depersonalizacja zmniejsza percepcję bólu. Jest to więc mechanizm ochronny psychiki przed silnie nieprzyjemnymi doznaniami.

Alienacja i odrealnienie rzeczywistości – jeśli objawy depersonalizacji utrzymują się przez kilka lat lub występują wielokrotnie, mamy do czynienia z zaburzeniem psychicznym. Głównymi cechami depersonalizacji są: poczucie wyobcowania z samego siebie i poczucie nierealności rzeczywistości. Osoby dotknięte tym problemem nie wiedzą już, kim są. Niektórzy nie rozpoznają się już nawet w lustrze. Ich ciało jest jakby od nich oderwane. Opisują ten stan również jako uczucie pustki życiowej. Kiedy ludzie czują się wewnętrznie podzieleni na tę swoją część, która działa, i tę, która obserwuje, eksperci mówią o eksterioryzacji (ang. out-of-body experience – OBE lub OOBE, doświadczenie poza ciałem).

Często osoby dotknięte chorobą inaczej postrzegają nie tylko siebie, ale także swoje otoczenie. Percepcja ta jest tak nierealna, że trudno ją wyrazić słowami. Często opisują oni swoje widzenie jako zamazane lub jakby widziane we śnie. Ludzie mogą wydawać się pozbawieni życia, przedmioty mogą być postrzegane jako większe lub mniejsze, a dźwięki mogą być słyszane w zniekształconej formie.

• Automatyzm – podczas wykonywania czynności chorzy nie postrzegają siebie jako osoby wykonującej daną czynność. Są świadomi swoich działań, ale czują się tak, jakby stali obok siebie i tylko obserwowali je. Ponieważ dotknięta zaburzeniem osoba nie czuje wewnętrznego związku ze swoimi działaniami, postrzega je jako obce i zautomatyzowane.

• Pustka emocjonalna – depersonalizacji często towarzyszy uczucie wewnętrznej pustki. Osoby dotknięte chorobą nie reagują na wydarzenia emocjonalne. Nie okazują ani radości, ani smutku, ani złości. Dlatego często sprawiają wrażenie chłodnych i nieobecnych. Objawy te silnie przypominają objawy nastroju depresyjnego i nie są łatwe do odróżnienia od siebie. Depersonalizacja może również występować jako objaw depresji. Depresja może być jednak również skutkiem objawów depersonalizacji.

• Problemy z pamięcią – osoby, które doświadczyły traumatycznych przeżyć, często nie pamiętają już tych przeżyć lub pamiętają je tylko częściowo. Depersonalizacja służy wtedy jako swoista tarcza ochronna, która nie pozwala negatywnym wspomnieniom przeniknąć do świadomości. Problemy z pamięcią szybko pojawiają się pod wpływem stresu. Osoby dotknięte chorobą często nie są w stanie umiejscowić wydarzeń w czasie, ponieważ ich percepcja czasu jest zaburzona.

• Odniesienie do rzeczywistości – w przeciwieństwie do osób z psychozą, osoby z zespołem depersonalizacji doskonale wiedzą, że ich zmienione postrzeganie rzeczywistości jest spowodowane występowaniem zaburzeń psychicznych. Osoby w stanie psychotycznym są natomiast przekonane, że ich sposób widzenia świata jest jak najbardziej prawdziwy. Na przykład wierzą, że inni ludzie mogą manipulować ich myślami i uczuciami. Osoby z objawami depersonalizacji zdają sobie sprawę, że to nie świat się zmienił, ale że coś jest nie tak z ich percepcją otoczenia. Wiedza ta tylko zwiększa poczucie cierpienia i napawa lękiem osoby dotknięte chorobą.

• Zamartwianie się i niepokój – lęk przed wpadnięciem w obłęd jest częstą konsekwencją depersonalizacji i derealizacji. Objawy oderwania się od siebie i otoczenia powodują głęboki niepokój psychiczny. Depersonalizacja często idzie w parze z lękiem, kompulsjami i depresją. Wiele osób nie mówi o swoich problemach z obawy, że nie zostaną potraktowane poważnie przez osoby ze swego otoczenia i lekarzy.

Depersonalizacja: przyczyny i czynniki ryzyka

Eksperci przypisują rozwój depersonalizacji i derealizacji interakcji różnych czynników. Przyjmuje się, że pewne predyspozycje wpływają na to, czy zaburzenie psychiczne wystąpi, czy też nie. Jak dotąd nie ma dowodów na występowanie komponentu dziedzicznego w depersonalizacji.

Eksperci zakładają, że osoby z podwyższonym lękiem podstawowym są bardziej podatne na depersonalizację i derealizację. Jak w przypadku wielu zaburzeń psychicznych przyczyny często odnajdują się w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Stres i traumatyczne przeżycia są najczęstszymi czynnikami wywołującymi depersonalizację.

Bezpośrednie czynniki wywołujące depersonalizację

Stres odgrywa główną rolę jako konkretny czynnik wyzwalający depersonalizację. Depersonalizację mogą wywołać zwłaszcza traumatyczne przeżycia. Poważne choroby, wypadki, a nawet zawodowe i gwałtowne kryzysy interpersonalne mogą być początkiem depersonalizacji. W sytuacjach nie do zniesienia ludzie mogą wewnętrznie oddalać się od siebie i od wydarzeń. Eksperci zakładają, że reakcja ta jest mechanizmem ochronnym, gdy inne strategie radzenia sobie ze stresem są niewystarczające. Dotknięci chorobą są wtedy obecni tylko fizycznie, ale ich myśli i osobowość znajdują się zupełnie gdzie indziej. Depersonalizacja jest często opisywana jako „spokój po burzy”. Objawy depersonalizacji pojawiają się bowiem dopiero po ustąpieniu stresu.

Zaniedbania we wczesnym okresie dzieciństwa

Naukowcy odkryli, że depersonalizacji szczególnie sprzyjają zaniedbania emocjonalne w dzieciństwie. Ludzie dotknięci tym problemem otrzymywali zbyt mało uwagi od swoich rodziców, byli upokarzani lub nie zwracano na nich uwagi. Brak wsparcia ze strony otoczenia społecznego może powodować niekorzystne strategie radzenia sobie z problemami. Tak więc pierwsze symptomy wyobcowania z siebie i otoczenia mogą pojawić się już w dzieciństwie. Nasilenie depersonalizacji zależy od intensywności i czasu trwania negatywnych doświadczeń.

Styl życia jako czynnik ryzyka

Objawów depersonalizacji mogą doświadczać osoby, które zaniedbują swoje zdrowie fizyczne i psychiczne. Ponadto depersonalizacja może być wynikiem zażywania nielegalnych narkotyków lub spożywania alkoholu. Niewystarczająca ilość snu i płynów również może powodować objawy depersonalizacji lub nasilać już istniejące jej objawy.

Depersonalizacja: badania i diagnoza

Pierwszą osobą, z którą można się skontaktować, jest lekarz rodzinny. W przypadku podejrzenia zespołu depersonalizacji przeprowadzi on badanie fizykalne. Depersonalizacja może bowiem wystąpić również w wyniku chorób fizycznych, takich jak epilepsja czy migrena. Lekarz musi również wykluczyć możliwość, że objawy występują jako efekt uboczny przyjmowania leków lub w wyniku ich odstawienia. Substancje narkotyczne mogą również powodować poczucie wyobcowania. W celu postawienia dokładnej diagnozy i leczenia lekarz ogólny odsyła do specjalistów.

Aby zdiagnozować depersonalizację, psychiatra lub psychoterapeuta przeprowadza szczegółową rozmowę z pacjentem. Za pomocą kwestionariuszy klinicznych lekarz lub terapeuta może stwierdzić, czy jest to rzeczywiście depersonalizacja, czy też występują inne zaburzenia psychiczne.

Lekarz lub terapeuta, aby zdiagnozować zaburzenie depersonalizacji, może zadawać następujące pytania:

• Czy masz czasem wrażenie, jakbyś był obcy dla samego siebie?
• Czy masz czasem wrażenie, że patrzysz na siebie z zewnątrz?
• Czy twoje otoczenie wydaje ci się czasem nierealne?
• Czy masz czasem wrażenie, że inni ludzie lub przedmioty nie są prawdziwe?

Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) do rozpoznania zespołu depersonalizacji i derealizacji konieczne jest występowanie co najmniej depersonalizacji lub derealizacji:

• Zespół depersonalizacji: Dotknięci nim ludzie czują, że ich uczucia i doświadczenia są im obce, oderwane od nich, odległe, zagubione lub że należą do kogoś innego. Skarżą się również na poczucie „bycia gdzie indziej”.
• Zespół derealizacji: Osoby dotknięte chorobą postrzegają swoje otoczenie, przedmioty lub innych ludzi jako nierealne, odległe, sztuczne, bezbarwne lub pozbawione życia.

Ponadto, osoby dotknięte chorobą muszą być świadome tego, że zmienione postrzeganie nie jest generowane zewnętrznie, lecz wynika z ich własnych odczuć.

Depersonalizacja: leczenie

Badania nad depersonalizacją i derealizacją są wciąż jeszcze w powijakach. Brakuje badań na temat skuteczności terapii i leków. Dlatego też nie zatwierdzono jeszcze leków do leczenia depersonalizacji. Wyleczenie, w sensie całkowitego uwolnienia od objawów, jest najbardziej prawdopodobne w przypadku łagodnej depersonalizacji. W ciężkich przypadkach dąży się do złagodzenia objawów lub skrócenia faz, w których występuje depersonalizacja. Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia.

Zmniejszanie lęków

Na początku terapii terapeuta szczegółowo informuje pacjenta o zaburzeniach psychicznych (psychoedukacja). Pacjent dowiaduje się, że jego cierpienie jest traktowane poważnie i że jego zniekształcone postrzeganie nie jest oznaką „szaleństwa”, lecz skutkiem choroby. Pacjent uczy się kwestionować negatywne i katastrofizujące myśli i zastępować je realistycznymi ocenami. Ważnym celem terapii jest zmniejszenie lęku, a tym samym odciążenie psychiczne osoby.

Zarządzanie stresem i strategie radzenia sobie z nim

Kolejnym elementem terapii jest radzenie sobie ze stresem. Objawy depersonalizacji są u wielu pacjentów skutkiem stresu. „Opuszczają” oni swoje ciało i w ten sposób dystansują się od swojego otoczenia i problemów. Po pewnym czasie proces ten staje się automatyczny. Pacjent powinien prowadzić dziennik i zapisywać w nim, jakie sytuacje wywołują u niego objawy depersonalizacji. Dzięki temu osoba dotknięta chorobą może lepiej rozpoznawać wzorce i procesy chorobowe.

Wspólnie z terapeutą pacjenci wypracowują inne strategie radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Osoba dotknięta chorobą musi nauczyć się, że nie może już unikać przerażających ją sytuacji. Kiedy chory nabiera zaufania do stosowania innych strategii radzenia sobie, nie musi już wycofywać się z trudnych sytuacji. Zmiana stylu życia może przyczynić się do wyzdrowienia. Zbyt mała ilość snu, zła dieta i brak odpowiedniego nawodnienia nasilają objawy.

W przypadku wystąpienia objawów wyobcowania powrót do rzeczywistości może ułatwić np. ugryzienie papryczki chilli lub głośne klaskanie. Pomocną metodą może być również odwrócenie uwagi. Rozmowy lub zajęcia sportowe powinny kierować myśli chorego z powrotem do rzeczywistości. Odwrócenie uwagi zapobiega również narastaniu niepokoju. Dzięki tym i innym strategiom pacjenci uczą się kontrolować objawy depersonalizacji.

Ćwiczenia relaksacyjne nie są zalecane w przypadku depersonalizacji, ponieważ zbyt długi odpoczynek może spowodować pojawienie się objawów. Z tego względu czynności uspokajające, takie jak spacery, są bardziej odpowiednie dla powrotu do zdrowia.

Usuwanie przyczyn schorzenia

W wielu przypadkach przyczyną depersonalizacji są traumatyczne przeżycia. Aby poradzić sobie z traumą, pacjent powinien najpierw nauczyć się, jak dobrze radzić sobie z objawami. Ponadto ważne jest, aby osoba dotknięta chorobą mogła w pewnym stopniu odbierać, wyrażać i kontrolować swoje emocje. Dopiero po fazie stabilizacji może nastąpić konfrontacja z traumatycznymi przyczynami.

W terapii zaburzeń depersonalizacji/derealizacji należy zająć się nie tylko wszystkimi stresami związanymi z początkiem zaburzeń, ale także wcześniejszymi stresującymi sytuacjami (np. maltretowanie lub zaniedbanie w dzieciństwie), które mogły predysponować pacjentów do późniejszego wystąpienia depersonalizacji.

Psychoterapie

Różne formy psychoterapii mogą być skuteczne dla różnych pacjentów (np. psychoterapia zorientowana psychodynamicznie, terapia poznawczo-behawioralna).

• Metody psychoterapii poznawczej mogą pomóc w powstrzymaniu obsesyjnego myślenia o odrealnionym świecie.
• Procedury psychoterapii behawioralnej mogą pomóc pacjentom, którzy są w stanie poradzić sobie z czynnikami, które są związane z depersonalizacją i derealizacją.
• Techniki uziemienia wykorzystują wszystkie 5 zmysłów (np. odtwarzanie głośnej muzyki lub umieszczenie kostki lodu w dłoni) i pomagają pacjentom poczuć się bardziej połączonym z sobą i światem oraz bardziej realnym w danej chwili.
• Terapia psychodynamiczna pomaga pacjentom radzić sobie z negatywnymi uczuciami, ukrytymi konfliktami lub doświadczeniami, które sprawiają, że pewne uczucia są nie do zniesienia dla jaźni chorego i dlatego odłącza się on od nich.
• Na niektórych pacjentów dobrze działa podążanie tylko za jednym impulsem na raz oraz oznaczanie uczuć i dysocjacji podczas sesji terapeutycznych.

Stosowano różne leki, ale żaden z nich nie ma jednoznacznie udowodnionej skuteczności. Niektórzy pacjenci odnoszą jednak korzyści ze stosowania selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), lamotryginy, antagonistów opioidów, leków anksjolitycznych i stymulujących. Leki te mogą jednak działać głównie poprzez ukierunkowanie na inne zaburzenia psychiczne (np. lęk, depresję), które często są związane z depersonalizacją i derealizacją lub je wywołują.

Depersonalizacja: przebieg choroby i rokowanie

Pierwsze objawy depersonalizacji pojawiają się zwykle w okresie dojrzewania lub nawet w dzieciństwie. Pojawienie się choroby w późnej dorosłości jest bardzo rzadkie i nasuwa podejrzenie jej organicznej przyczyny. Depersonalizacja może występować zarówno chronicznie, jak i w epizodach. Przebieg choroby zależy od tego, kiedy rozpoczęła się depersonalizacja i czy jest odpowiednio leczona. Im wcześniej pojawią się zaburzenia psychiczne, tym gorsze są rokowania. Łagodne formy depersonalizacji i derealizacji nie wymagają leczenia. W tym przypadku po krótkim czasie następuje samoistne wyleczenie.

Jeśli objawy są ciężkie, osoby dotknięte chorobą zwykle cierpią z powodu objawów depersonalizacji i derealizacji przez długi czas. Z pomocą psychoterapii mogą jednak nauczyć się lepiej kontrolować objawy. Ponadto osoby dotknięte chorobą mogą korzystnie wpłynąć na jej przebieg poprzez zmniejszenie stresu. Objawy depersonalizacji nasilają się jednak pod wpływem stresu psychologicznego.

Pytania i odpowiedzi

Jak odczuwa się depersonalizację?

Osoby dotknięte tą chorobą czują się czasem tak, jakby były „owinięte watą” lub jakby otoczenie znajdowało się za bardzo grubą szybą. W przypadku depersonalizacji poszczególne części ciała mogą być postrzegane jako zbyt małe lub zbyt duże, zbyt ciężkie lub zbyt lekkie, człowiek czuje się jak oczy bez ciała lub jak osoba zdalnie sterowana.

Jak długo utrzymuje się depersonalizacja?

Objawy zaburzeń depersonalizacji/derealizacji mogą pojawiać się stopniowo lub nagle. Epizody mogą trwać tylko kilka godzin lub dni albo tygodnie, miesiące lub lata. Mogą one dotyczyć depersonalizacji, derealizacji lub obu tych zjawisk naraz. Intensywność objawów często jest różna.

Co dzieje się w mózgu podczas depersonalizacji?

Pamięć osób dotkniętych chorobą stopniowo zanika, cierpią one na problemy z orientacją i zaburzenia w odnajdywaniu słów. Chorzy tracą również część swojej tożsamości.

Czy depersonalizacja jest normalna?

Około 50% populacji miało w swoim życiu przynajmniej jedno przejściowe doświadczenie depersonalizacji lub derealizacji. Jednak tylko około 2% osób spełniających kryteria zaburzenia depersonalizacji/derealizacji.

Co to jest derealizacja?

Osoby dotknięte chorobą narzekają na poczucie nierealności. Na przykład skarżą się, że otoczenie lub pewne przedmioty wyglądają dziwnie, zniekształcają się, są nudne, bezbarwne, pozbawione życia, monotonne i nieciekawe, albo czują, że otoczenie jest jak scena, na której wszyscy grają tylko swoje role.

Czy derealizacja jest atakiem paniki?

Osoby, które mają atak paniki, mogą również doświadczać „derealizacji”. Jest to uczucie, że czujesz się „nierealny” w stosunku do siebie lub że świat wokół ciebie nie jest prawdziwy. Objaw ten przypisuje się procesom zachodzącym w organizmie, które zwykle występują podczas reakcji lękowej.

Co wywołuje depersonalizację?

Podobnie jak inne zaburzenia dysocjacyjne, zaburzenie depersonalizacji często jest wywoływane przez silny stres lub traumatyczne wydarzenie – takie jak wojna, wykorzystywanie, wypadki, katastrofy lub ekstremalna przemoc – których dana osoba doświadczyła lub była świadkiem.

Dlaczego derealizacja jest tak przerażająca?

Niezdolność mózgu do przetwarzania informacji odbieranych przez zmysły (wzrok, dźwięk itp.) powoduje, że nawet najbardziej znane miejsca wydają się nieznane i dziwne. Nie ma wątpliwości, że to doświadczenie jest skrajnie przerażające.

Czy depersonalizacja jest objawem ADHD?

Depersonalizacja zazwyczaj rozwija się w odpowiedzi na traumę. Badania łączą depersonalizację z kilkoma zaburzeniami psychicznymi, w tym z osobowością borderline, ADHD i depresją.

Czy depersonalizacja jest objawem choroby dwubiegunowej?

Czasami w badaniach nad osobami chorymi na chorobę dwubiegunową pojawia się odniesienie do depersonalizacji lub derealizacji, ale zazwyczaj w znaczeniu peryferyjnym lub z niejednoznacznymi wynikami.

Źródła

• Jacek Wciórka: Psychiatria. T. 1: Podstawy psychiatrii. Wrocław: Elsevier, 2012.
• Sierra, M.; Berrios, G. E. (2001). „The phenomenological stability of depersonalization: Comparing the old with the new”. The Journal of Nervous and Mental Disease. 189.
• „Dissociative Disorders”. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington: American Psychiatric Publishing.

Przeczytaj także o:

Co pomaga na migrenę?