Bezsenność – przyczyny, objawy, leczenie

Bezsenność to problemy ze snem - jego prawidłowym rytmem, głębokością i czasem trwania. Zaburzenia snu sprawiają, że jest on płytki i niespokojny oraz nie pozwala na prawidłowy wypoczynek. Niedobór snu może mieć natomiast negatywny wpływ na nasze zdrowie i prawidłowe funkcjonowanie. Podpowiadamy, jakie są przyczyny bezsenności i jej najczęstsze objawy, jak wygląda terapia bezsenności oraz co zrobić, aby poprawić jakość snu.

Czym są zaburzenia snu?

Nasz organizm działa według rytmu biologicznego, także podczas snu, który nie jest ciągły, a dzieli się na fazy snu, m.in. czuwania i snu głębokiego. Gdy ten rytm zostanie zaburzony, może pojawić się m.in. bezsenność, która jest najczęściej występującą przypadłością zaburzeń snu.

Zaburzeniami snu są także:

• chrapanie oraz bezdechy,
• nadmierna senność,
• narkolepsja powodująca nadmierną senność w niespodziewanych momentach,
• koszmary oraz lęki nocne,
• lunatyzm,
• zespół niespokojnych nóg i nocne kurcze nóg.

Obecnie bezsenność uważana jest za chorobę, która wymaga kompleksowego leczenia.

Osoby z zaburzeniami snu – kto cierpi na bezsenność najczęściej?

Za przyczynę bezsenności u dorosłych podaje się najczęściej zaburzenia psychiczne oraz stany depresyjne. Kolejnymi powodami są choroby psychofizjologiczne, a także odstawienie medykamentów np. leków nasennych czy preparatów uspokajających.

Jak się okazuje, statystycznie częściej bezsenność dotyka: kobiety po okresie menopauzy, pracowników pracujących w trybie zmianowym, osoby ze zdiagnozowanymi w przeszłości zaburzeniami depresyjnymi oraz osoby starsze.

Problemy ze snem ma znaczna część społeczeństwa. Bezsenność powoduje zaburzenia rytmu okołodobowego, ponieważ brak odpowiedniej dawki snu, częste przebudzenia i wczesne budzenie się powoduje rozdrażnienie, pogorszenie samopoczucia i sprawności psychoruchowej.

Bezsenność trzeba leczyć. Podczas diagnozy, a następnie wdrożenia prawidłowego leczenia bezsenności kluczowe jest jednak ustalenie przyczyny bezsenności.

Przyczyny bezsenności

Przyczyny bezsenności mogą być różne, do najczęstszych należą:

• przyczyny zewnętrzne – bezsenność może być spowodowana przez upał, zbyt ostre światło, nadmierny hałas czy zmianę strefy czasowej,
• choroby somatyczne – pojawienie się dolegliwości, które powodują zaburzenia snu, np. częste parcie na pęcherz moczowy,
• zaburzenia psychiczne i zaburzenia lękowe -które objawiają się stanami depresyjnymi, lękiem czy urojeniami,
• nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, które może być związanie z chorobami układu nerwowego,
• przyczyny psychogenne — związane z silnym stanem emocjonalnym czy długotrwałym stresem,
• przyczyny toksyczne i jatrogenne — bezsenność może być spowodowana spożyciem alkoholu, niektórych leków, ale także kofeiny,
• przyczyny pierwotne – trudne do uchwycenia.

Badania pokazują, że dorośli cierpią na bezsenność najczęściej z powodu zaburzeń psychicznych oraz stanów depresyjnych. Brak odpowiedniej dawki snu negatywnie wpływa na nasze zdrowie i samopoczucie, a także odpowiednie funkcjonowanie w ciągu dnia.

Przyczyny przewlekłej bezsenności:

• długotrwały stres,
• nieodpowiednia higiena snu,
• bezdech senny,
• praca zmianowa, która zaburza rytm okołodobowy,
• zażywane leki,
• nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych,
• nadużywanie preparatów pobudzających, np. z kofeiną i guaraną,
• choroby układu nerwowego,
• choroby autoimmunologiczne,
• zaburzenia psychiczne (depresja, stany lękowe),
• choroby m.in.: choroba Parkinsona, nadczynność tarczycy, przerost prostaty, zaburzenia neurologiczne zwyrodnieniowe, zaburzenia pracy nerek, niewydolność serca, problemy dotyczące ciśnienia tętniczego,
• zmiana stref czasowych.

Objawy bezsenności

Cierpiący na bezsenność kładąc się do łóżka przez długi czas nie mogą zasnąć. Natomiast, gdy w końcu zasną, mają problem z utrzymaniem snu. Często zdarza się, że zbyt wcześnie lub zbyt często wybudzają się, przez co sen jest niepełnowartościowy, a wypoczynek i regeneracja sił prawie niemożliwe.

Gdy bezsenność zaburza funkcjonowanie w ciągu dnia i utrzymuje się przez minimum miesiąc to możemy mówić o jednostce chorobowej. Bezsenność diagnozuje się przez określenie częstotliwości występowania objawów, czasu trwania oraz wpływu bezsenności na codzienne życie.

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych dzieli bezsenność (zaburzenia snu) na nieorganiczną oraz organiczną, czyli nie mającą związku z chorobami układu nerwowego. Natomiast Amerykańska Klasyfikacja chorób i zaburzeń psychicznych rozróżnia bezsenność pierwotną (przyczyny są trudne do uchwycenia, występują samoistnie) oraz bezsenność wtórną, która jest efektem innych chorób. Co ciekawe, pierwotne zaburzenia snu (bezsenność pierwotna) występują jednak rzadko. Szczególnym typem bezsenności pierwotnej jest bezsenność idiopatyczna, która pojawia się w wyniku uwarunkowań genetycznych, a przejawia się płytkim, przerywanym i zbyt krótkim snem. Na bezsenność idiopatyczną cierpieć można już od dzieciństwa.

Inny podział oparty jest o czas trwania objawów. Wyróżnia on bezsenność przewlekłą, przygodną i krótkotrwałą.

Przy przewlekłej bezsenności, która utrzymuje się dłużej niż miesiąc, przyczyny związane są zazwyczaj z zaburzeniami lękowymi czy depresją. Bezsenność przewlekłą powodują także choroby somatyczne związane z zaburzeniami hormonalnymi (nadczynność tarczycy). W przypadku bezsenności przygodnej (kilka dni) i krótkotrwałej (maksymalnie cztery tygodnie) przyczyną jest natomiast najczęściej stres (np. kłopoty w pracy, w szkole, w związku) lub zmiana trybu życia.

Kryteria diagnostyczne bezsenności

Diagnostyka ma znaleźć przyczynę bezsenności. W pierwszej kolejności lekarz specjalista dokonuje oceny ogólnego stanu zdrowia, przeprowadza wywiad lekarski, robi pomiar ciśnienia tętniczego.

W sytuacji, gdy specjalista nie stwierdzi chorób somatycznych, psychiatra zajmuje się ewentualnymi zaburzeniami psychicznymi wykluczając lub potwierdzając je. Następnie lekarz analizuje tryb życia pacjenta oraz proponuje, aby poprowadził on dzienniczek snu. Gdy specjalista dysponuje wszystkimi najważniejszymi informacjami, może wdrożyć odpowiednie leczenie bezsenności.

W sytuacji, gdy jednak nie uda się ustalić przyczyny zaburzeń snu, niezbędna jest konsultacja w specjalistycznej poradni zajmującej się zaburzeniami snu.

Leczenie bezsenności

Zaburzeniom snu i bezsenności sprzyjają:

• brak aktywności fizycznej,
• robienie drzemek w ciągu dnia,
• zbyt długie leżenie w łóżku,
• zbyt częste przyjmowanie leków nasennych,
• spożywanie alkoholu przed snem,
• zasypianie na siłę.

Wyeliminowanie tych czynników może sprawić, że bezsenność ustąpi. Innymi sposobami na zdrowy sen są: poddanie się terapii poznawczo-behawioralnej oraz ustalenie leczenia farmakologicznego bezsenności.

Leczenie zaburzeń snu użyciu terapii poznawczo-behawioralnej przynosi dobre efekty przy leczeniu bezsenności pierwotnej oraz przewlekłej bezsenności, której towarzyszą inne dolegliwości.

W terapii poznawczo-behawioralnej zalecana jest:

• Odpowiednia higiena snu – przestrzeganie zasad higieny snu opiera się na: powstrzymaniu się przed wypiciem kawy na sześć godzin przed planowanym snem; unikaniu wieczorem silnego światła, palenia papierosów oraz picia alkoholu wieczorem; zaleca się jedzenie przed snem lekkich posiłków i picie niewielkiej ilości płynów; unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego trzy godziny przed planowanym snem; przestrzeganie stałych pór wstawania i pójścia do łóżka.
• Skrócenie czasu snu – najpierw skracany jest czas pobytu w łóżku, po to, aby tylko nieznacznie przekraczał czas snu. Celem jest uzyskanie schematu: średni czas snu i dodatkowo 30 minut). Wszystko po to, aby osiągnąć optymalną wydajność snu i spędzać aktywnie czas poza łóżkiem, co ma zwiększyć biologiczną potrzebę snu. Część specjalistów uważa, że nie powinno się skracać czasu spędzonego w łóżku do mniej niż sześciu godzin.
• Technika kontroli bodźców poprzez: pójście do łóżka tylko wtedy, gdy jesteśmy bardzo senni; wykorzystywanie łóżka tylko do snu i prowadzenia życia seksualnego (nie należy czytać i oglądać telewizji w łóżku); wstawanie o stałych porach niezależnie od pory położenia się spać; unikanie drzemek w ciągu dnia. Ta technika ma pomóc w ponownym kojarzeniu łóżka ze snem.

Pozostałymi technikami poznawczo-behawioralnymi także wykorzystywanymi w leczeniu bezsenności i utrzymaniu snu jest użycie technik relaksacyjnych, techniki restrukturyzacji poznawczej, zatrzymania myśli, uruchomienia wyobraźni czy myślenia paradoksalnego oraz edukowanie czym jest higiena snu, zdrowy sen i jak objawiają się problemy ze snem.

Farmakologia w leczeniu zaburzeń snu

Leczenie farmakologiczne bezsenności opiera się na przyjmowaniu środków nasennych oraz preparatów uspokajających, przeciwdepresyjnych i przeciwpsychotycznych. Na leki nasenne lekarz musi wypisać receptę. Natomiast bez recepty warto kupić zioła o działaniu uspokajającym np. melisę lub walerianę. Pomagają one na bezsenność, która jest wynikiem stresu oraz gdy pojawia się bezsenność krótkotrwała. Bezsenność przewlekła możliwa jest do wyleczenia po zastosowaniu np. preparatów przeciwdepresyjnych.

Domowe sposoby na bezsenność

Aby zaradzić krótkotrwałym trudnościom z zasypianiem i utrzymaniem długości snu wykorzystaj domowe sposoby na bezsenność:

• pij preparaty ziołowe, np. herbatę z melisy,
• zażywaj preparaty nasenne z melatoniną,
• stosuj techniki relaksacyjne, uprawiaj jogę i medytację.

W przeciwdziałaniu bezsenności pomoże zadbanie o odpowiednią higienę snu:

• usunięcie z sypialni telewizora;
• odstawienie komputera i smartfona co najmniej godzinę przed snem;
• wywietrzenie i zadbanie o odpowiednią temperaturę w sypialni (18-20°C);
• unikanie alkoholu i nikotyny, zwłaszcza przed snem;
• spożywanie kolacji najpóźniej trzy godziny przed snem.

Przeczytaj także o:

Lekarz medycyna pracy

Lekarz rodzinny

Nadwaga leczenie