Kamienie żółciowe

Kamienie żółciowe są skrystalizowanymi składnikami żółci żołądkowej. Mogą one powstawać w pęcherzyku żółciowym lub w przewodzie żółciowym, czemu sprzyjają takie czynniki jak otyłość i płeć kobieca. W większości przypadków kamienie żółciowe nie powodują żadnych objawów. W zależności od ich umiejscowienia i wielkości mogą jednak powodować ból – od umiarkowanego dyskomfortu w prawej górnej części brzucha do ciężkiej kolki żółciowej.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku kamieni żółciowych?

Chorzy powinni zgłosić się do lekarza, kiedy wystąpią objawy choroby kamicy żółciowej. W przypadku ostrego bólu brzucha, któremu może towarzyszyć nawet gorączka lub dreszcze, warto szybko zgłosić się do lekarza. Wygodnym sposobem kontaktu ze specjalistą jest videokonsultacja z lekarzem TELEMDI, który przeprowadzi wywiad lekarski i uściśli diagnozę, a w razie potrzeby wystawi zwolnienie lekarskie i receptę na potrzebne leki.

Podstawowe informacje

• Co to są kamienie żółciowe? Są to skrystalizowane składniki płynu żółciowego w postaci bardzo drobnych lub większych kamieni. W zależności od ich umiejscowienia rozróżnia się kamienie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych. Kobiety cierpią na kamicę żółciową częściej niż mężczyźni.
• Czynniki ryzyka: Głównie kobiety, z nadwagą (fat), płodne (fertile), 40 lat i więcej (forty), jasnowłose (fair), predyspozycje rodzinne (family).
• Objawy: Brak objawów lub mniej lub bardziej nasilone objawy, w zależności od lokalizacji i wielkości kamieni żółciowych, np. ból w prawej, górnej części brzucha aż do ciężkiej kolki żółciowej, zapalenie pęcherzyka żółciowego (cholecystitis), zastój żółci z zapaleniem dróg żółciowych (cholangitis), żółtaczka (icterus) i/lub zapalenie innych narządów.
• Możliwe konsekwencje: Zapalenie trzustki (ostre zapalenie trzustki); uszkodzenie ściany pęcherzyka żółciowego z wyciekiem żółci do jamy brzusznej i wynikającym z tego zapaleniem otrzewnej; zwiększone ryzyko raka pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.
• Leczenie: operacja, leki, terapia falą uderzeniową.

Opis

Kamienie żółciowe są skrystalizowanymi składnikami płynu żółciowego (w skrócie żółci). Płyn ten jest wytwarzany w wątrobie i gromadzony w pęcherzyku żółciowym, który leży bezpośrednio pod nią i ma zaledwie kilka centymetrów długości. W razie potrzeby żółć jest przekazywana przez przewód żółciowy do jelita cienkiego, gdzie wspomaga trawienie tłuszczów.

Głównym składnikiem żółci jest woda, około 80 procent. Zawiera również kwasy żółciowe, białka i bilirubinę (żółtawy produkt rozpadu czerwonego barwnika krwi – hemoglobiny). W skład żółci wchodzi również cholesterol. Zarówno bilirubina, jak i cholesterol mogą się krystalizować, w wyniku czego powstają bardzo drobne, małe kamienie lub większe kamienie żółciowe o wielkości dochodzącej nawet do kilku centymetrów. Lekarze mówią wtedy o kamicy żółciowej.

Rodzaje kamieni żółciowych

W zależności od tego, jaka substancja dominuje w kamieniach żółciowych, lekarze rozróżniają dwie główne grupy:

• Kamienie cholesterolowe: Składają się one głównie z cholesterolu i są odpowiedzialne za około 80 procent wszystkich przypadków kamicy żółciowej.
• Kamienie bilirubinowe (pigmentowe): Składają się one z cholesterolowego rdzenia, do którego przylgnęła bilirubina. Kamienie bilirubiny powodują około 20 procent chorób dróg żółciowych.

Innym kryterium różnicującym jest lokalizacja kamieni żółciowych. Rozróżnia się tu:

• Kamienie w pęcherzyku żółciowym (kamica pęcherzyka żółciowego): Tworzą się w pęcherzyku żółciowym, który jest zbiornikiem żółci.
• Kamienie w przewodach żółciowych (kamica żółciowa): Znajdują się w przewodzie łączącym pęcherzyk żółciowy z jelitem cienkim. Czasami tworzą się one w przewodzie żółciowym, ale często są to w rzeczywistości kamienie z pęcherzyka żółciowego, które zostały wypłukane do dróg żółciowych (wtórne kamienie żółciowe).

Częstość występowania kamieni żółciowych

Szacuje się, że od 5 do 25 procent populacji cierpi na kamicę żółciową. Kobiety są dotknięte chorobą dwa do trzech razy częściej niż mężczyźni. Ponadto ryzyko wystąpienia kamicy żółciowej wzrasta znacząco po 40. roku życia.

Wiele osób dotkniętych tą chorobą nawet nie wie, że ma kamienie żółciowe, ponieważ nie powodują one (jeszcze) żadnych objawów.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Kamienie żółciowe powstają, gdy żółć zmienia się w taki sposób, że jej mniej rozpuszczalne składniki, takie jak cholesterol czy bilirubina, ulegają zbryleniu. Tworzą się wówczas drobne kryształki, które z czasem ulegają koalescencji i dalej się powiększają, tworząc kamienie żółciowe. U większości osób do powstawania kamieni żółciowych przyczynia się kilka czynników (geneza wieloczynnikowa). Tylko bardzo rzadko występuje jeden czynnik wywołujący (np. wada genetyczna, która nieuchronnie prowadzi do tworzenia się kamieni żółciowych).

Czynniki ryzyka według reguły 6-f

Pewne czynniki ryzyka sprzyjają rozwojowi kamicy żółciowej. Najważniejsze z nich można podsumować w tzw. regule 6-F:

• kobieta (Femine)
• otyłość (Fat)
• płodna (Fertile)
• wiek 40 lat i więcej (Forty)
• blond ((Fair)
• predyspozycje rodzinne (Family)

Fakt, że w niektórych rodzinach kamica żółciowa występuje częściej niż w pozostałych rodzinach, wskazuje na wpływ czynników genetycznych. Na przykład pewien wariant genu ABCB4 może zwiększać ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych. Gen ten zawiera schemat pompy molekularnej, która transportuje cholesterol z komórek wątroby do dróg żółciowych. U nosicieli wspomnianego wariantu genu skład płynu żółciowego jest zmieniony w taki sposób, że łatwiej tworzą się kamienie żółciowe.

Bardzo rzadko występuje wada genetyczna, która zawsze i w każdym przypadku prowadzi do powstawania kamieni żółciowych.

Inne czynniki ryzyka

Inne czynniki ryzyka rozwoju kamieni żółciowych to:

• Ciąże
• Przyjmowanie żeńskich hormonów płciowych takich jak tabletki antykoncepcyjne lub hormonalna terapia zastępcza w okresie menopauzy
• Niektóre leki takie jak ceftriakson (antybiotyk) lub somatostatyna (w przypadku zaburzenia hormonalnego, jakim jest akromegalia lub w przypadku krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego)
• Zastój żółci (gdy pęcherzyk żółciowy nie może się prawidłowo kurczyć, dochodzi do zastoju żółci i łatwiej tworzą się kamienie żółciowe)
• Zespół kwasicy żółciowej (choroba z istotnym niedoborem kwasów żółciowych, np. w wyniku chirurgicznego usunięcia dużej części jelita cienkiego, np. w chorobie Leśniowskiego-Crohna)
• Cukrzyca
• Marskość wątroby (np. w wyniku dużego spożycia alkoholu)
• Podwyższony poziom tłuszczu we krwi (trójglicerydy, cholesterol)
• Ciężka nadwaga (otyłość)
• Znaczna utrata wagi w krótkim czasie, np. podczas diety redukcyjnej (dieta, w której spożywa się mniej energii niż organizm potrzebuje) lub chirurgicznego zmniejszenia żołądka (u osób z dużą nadwagą)
• Specjalne, wysokokaloryczne karmienie przez sondę.

Fakt, że kobiety częściej niż mężczyźni zapadają na kamienie żółciowe, jest prawdopodobnie powodowany żeńskimi hormonami płciowymi. Przemawia za tym również fakt, że przyjmowanie takich hormonów (np. w postaci tabletek antykoncepcyjnych) oraz ciąża również zwiększają ryzyko wystąpienia kamicy żółciowej.

Objawy

Większość osób z kamieniami żółciowymi nie doświadcza żadnych objawów. Jest to tak zwana „kamica niema”. Zwykle kamienie żółciowe są wykrywane – jeśli w ogóle – tylko przez przypadek, na przykład jako przypadkowe odkrycie podczas badania ultrasonograficznego lub rentgenowskiego.

Czasami „kamica niema” staje się z czasem odczuwalna poprzez powodowanie dyskomfortu. Według badań, dwie do czterech na 100 osób z kamieniami żółciowymi rozwijają zauważalne objawy w ciągu roku.

Objawy kamieni żółciowych mogą one być bardzo różne. W łagodniejszych przypadkach występuje ból i niespecyficzny dyskomfort w górnej części brzucha, uczucie pełności lub ucisku, odbijanie się i wzdęcia. Objawy te pojawiają się zwykle po posiłkach i mogą się nasilać po spożyciu tłustych i/lub smażonych potraw.

Czasami kamienie żółciowe wywołują również kolkę żółciową – silny, skurczowy ból po prawej stronie, środkowej i górnej części brzucha. Mają one charakter falowy: ból szybko narasta, następnie osiąga plateau i ustępuje samoistnie lub po zażyciu leków.

Ogólnie rzecz biorąc, kolka żółciowa trwa zazwyczaj od 15 minut do kilku godzin. Czasami ból promieniuje do pleców i prawego barku. Inne objawy to pocenie się, mdłości, nudności i wymioty.

Kolka żółciowa pojawia się głównie w nocy i często nie występuje bezpośrednio po posiłku.

Mniej więcej co drugi pacjent, który już miał objawy kamicy żółciowej, takie jak kolka, dostaje dolegliwości ponownie w ciągu dwóch lat.

Decydująca jest wielkość i umiejscowienie kamieni żółciowych

To, czy kamienie żółciowe powodują objawy, czy nie, zależy między innymi od ich wielkości. Większość z nich jest tak mała, jak owoc wiśni lub orzech laskowy i często nie powoduje żadnych objawów. Inne osiągają wielkość kurzego jajka. Wtedy prawdopodobieństwo wystąpienia bólu jest bardzo duże.

Lokalizacja kamieni żółciowych również ma wpływ na stopień nasilenia objawów. Zasadniczo objawy obserwuje się częściej przy kamicy żółciowej niż przy kamicy pęcherzyka żółciowego. Kamienie żółciowe powodują kolkowy ból, gdy utkną w przewodzie żółciowym i zablokują go – żółć nie może wtedy odpływać do jelita cienkiego. W przypadku kamieni w pęcherzyku żółciowym kolka występuje, gdy kamienie blokują wyjście pęcherzyka żółciowego do przewodu żółciowego lub jego ujście do dwunastnicy. Również w tym przypadku pęcherzyk żółciowy nie jest w stanie przetłoczyć żółci do jelita cienkiego, co prowadzi do nasilonych, bolesnych skurczów.

Gromadzenie się żółci w wyniku zablokowania odpływu jest określane przez lekarzy jako zastój żółci (cholestaza).

Kamienie żółciowe: Powikłania

Kamienie żółciowe mogą mieć różne skutki:

Zapalenie pęcherzyka żółciowego i możliwe konsekwencje

Kiedy kamienie pęcherzyka żółciowego blokują ujście pęcherzyka, gromadzi się w nim żółć. Może to prowadzić do ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego (cholecystitis). Nagromadzona żółć nadwyręża ściany pęcherzyka żółciowego, a błona śluzowa wyściełająca ten narząd ulega podrażnieniu i zapaleniu. Bakterie mogą je wtedy łatwiej zasiedlać. Objawy zapalenia pęcherzyka żółciowego to silny ból w górnej części brzucha, gorączka i dreszcze.

Nieleczone ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego może prowadzić do powstania ropnia w pęcherzyku żółciowym (odma pęcherzyka żółciowego), ewentualnie nawet do częściowego obumarcia i tym samym do przedziurawienia ściany pęcherzyka żółciowego (perforacja pęcherzyka żółciowego). W skrajnych przypadkach może również dojść do zapalenia otrzewnej („żółciowe” zapalenie otrzewnej).

Zapalenie może rozprzestrzenić się na cały organizm również poprzez krew – lekarze mówią wtedy o „zatruciu krwi” (sepsie).

Czasami zapalenie pęcherzyka żółciowego nie jest ostre, ale przewlekłe. W bardzo rzadkich przypadkach ściana pęcherzyka żółciowego może ulec pogrubieniu i zwapnieniu – lekarze nazywają to ” pęcherzykiem porcelanowym „. Narząd nie może się już wtedy prawidłowo kurczyć. Pewna forma „pęcherzyka porcelanowego ” również zwiększa niebezpieczeństwo zachorowania na raka pęcherzyka żółciowego.

Zapalenie dróg żółciowych i żółtaczka

Kiedy kamień żółciowy zablokuje przewód żółciowy, żółć się w nim zatrzymuje. Możliwą konsekwencją jest zapalenie dróg żółciowych (cholangitis) z silnym bólem w górnej części brzucha, gorączką i dreszczami. Zapalenie może również prowadzić do żółtaczki. Ponieważ produkt rozkładu czerwonego barwnika krwi – bilirubina żółta – nie może być już wydalany z powodu zastoju żółci, odkłada się on w tkankach. Szczególnie białka oczu i skóra mogą stać się żółtawe. Ponadto mocz staje się ciemny, a stolec jasny.

Podobnie jak zapalenie pęcherzyka żółciowego, zapalenie dróg żółciowych może również rozprzestrzeniać się na sąsiednie narządy.

Zapalenie trzustki

U większości ludzi przewód żółciowy, wraz z przewodem trzustkowym, uchodzi do dwunastnicy – górnego odcinka jelita cienkiego. Tak więc, jeśli kamień żółciowy blokuje wejście do jelita, wydzielina trzustki może się gromadzić. Możliwą konsekwencją jest zapalenie trzustki (ostre zapalenie trzustki) z silnym bólem w górnej części brzucha, nudnościami, wymiotami i gorączką.

Ostre zapalenie trzustki często ustępuje samoistnie. Jednak również w tym przypadku zapalenie może rozprzestrzenić się na sąsiednie narządy.

Rak pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych

Kamienie żółciowe zwiększają ryzyko zachorowania na raka pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych, ale tylko nieznacznie. Co więcej, oba typy nowotworów są rzadkie.

Jednak osoby z pewną formą bardzo rzadkiego „pęcherzyka porcelanowego”, wspomnianego powyżej, są bardzo podatne na wystąpienie raka pęcherzyka żółciowego. Dlatego zwykle zaleca się tym pacjentom usunięcie pęcherzyka żółciowego jako środek profilaktyczny.

Kamienie żółciowe: Badania i diagnostyka

Jeśli istnieje podejrzenie, że pacjent ma kamienie żółciowe, lekarz najpierw przeprowadzi szczegółową konsultację i zbierze wywiad medyczny (anamnezę). Poprosi on o szczegółowe opisanie wszystkich dolegliwości. Zapyta również o wszelkie wcześniejsze lub ukryte choroby. Następnie przeprowadzane jest kompleksowe badanie fizykalne oraz procedury obrazowania.

Procedury obrazowania

Najważniejszą metodą obrazowania w przypadku podejrzenia kamicy żółciowej jest badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej. Zwykle możliwe jest wykrycie kamieni w pęcherzyku żółciowym o wielkości od jednego do dwóch milimetrów. Ponadto lekarz może rozpoznać w obrazie ultrasonograficznym wszelkie inne zmiany patologiczne. Na przykład w przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego ściana pęcherzyka jest pogrubiona i nawarstwiona.

Kamienie w przewodach żółciowych nie zawsze jednak można wykryć za pomocą konwencjonalnego badania ultrasonograficznego (przez powłoki brzuszne). Endosonografia – badanie ultrasonograficzne od wewnątrz – osiąga tu lepszy wskaźnik trafności. Lekarz wprowadza cienką, elastyczną rurkę z sondą ultradźwiękową przez usta, przełyk i żołądek do dwunastnicy, miejsca, gdzie spotykają się przewód żółciowy i trzustka. Wszelkie kamienie w drogach żółciowych mogą być łatwo wykryte przez ścianę dwunastnicy.

Specjalne badanie rentgenowskie, zwane endoskopową cholangiopankreatografią wsteczną (ECPW), również pozwala wykryć kamienie żółciowe w pęcherzyku i przewodach żółciowych. Ponadto mniejsze kamienie mogą być usunięte natychmiast podczas badania.

Inną procedurą obrazowania, która może być stosowana do diagnozowania kamieni żółciowych, jest cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (MRCP). Jest to badanie dróg żółciowych i przewodu trzustkowego z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego (MRI).

Badanie krwi

Oprócz badań obrazowych ważne są badania krwi. Nieprawidłowe wartości mogą wskazywać na powikłania spowodowane przez kamienie żółciowe. Na przykład, jeśli gamma-GT i/lub fosfataza alkaliczna (AP) są podwyższone, może to wskazywać na chorobę dróg żółciowych. Poziom bilirubiny jest zazwyczaj podwyższony, gdy kamień żółciowy blokuje główny przewód żółciowy (żółtaczka obstrukcyjna). Podwyższone odczyty białych krwinek (leukocytów) i wskaźnika sedymentacji krwi (wskaźnika sedymentacji krwi) mogą wskazywać na zapalenie pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych.

Dalsze badania

Czasami kamienie żółciowe pojawiają się w nietypowych okolicznościach, na przykład rodzinnie, w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania albo wielokrotnie. W tym przypadku dalsze badania powinny wyjaśnić dokładną przyczynę ich powstawania. Na przykład, jeśli podejrzewana jest pewna przyczyna genetyczna, pomocna może być analiza genetyczna.

Leczenie

To, czy leczenie kamieni żółciowych jest konieczne, zależy od tego, gdzie są one zlokalizowane oraz czy i jakie objawy (np. kolka żółciowa) powodują. W zasadzie można leczyć zarówno objawy (terapia objawowa), jak i same kamienie żółciowe (terapia przyczynowa).

Leczenie kolki żółciowej

Lekarz leczy ostrą kolkę żółciową lekami przeciwskurczowymi i przeciwbólowymi (spazmolitykami i lekami przeciwbólowymi), takimi jak ibuprofen. Jeśli pęcherzyk żółciowy uległ zapaleniu, pacjentowi podaje się również antybiotyki. W ciągu pierwszych 24 godzin po wystąpieniu kolki żółciowej pacjent nie może również spożywać żadnych pokarmów (głodówka zupełna).

UWAGA: W przypadku ostrej kolki żółciowej, która trwa kilka godzin i wiąże się z bardzo nasilonymi objawami, należy wezwać pogotowie ratunkowe!

Leczenie kamicy żółciowej

Kamienie w pęcherzyku żółciowym zazwyczaj wymagają leczenia tylko wtedy, gdy powodują dyskomfort lub komplikacje takie jak zapalenie pęcherzyka żółciowego. Z drugiej strony kamienie w przewodach żółciowych powinny być zawsze leczone, ponieważ często prowadzą do powikłań.

Usuwanie kamieni żółciowych

Istnieją różne metody usuwania kamieni żółciowych. Wybór metody zależy m.in. od lokalizacji (pęcherzyk lub przewód żółciowy) oraz wielkości kamieni żółciowych.

W większości przypadków kamienie żółciowe usuwa się chirurgicznie. Zwykle wykonuje się to podczas laparoskopii. Dostępne są jednak również inne techniki chirurgiczne. W przypadku powtarzających się ataków bólu, jak również ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego, podczas operacji z reguły usuwany jest również pęcherzyk żółciowy (cholecystektomia). Wtedy organizm magazynuje żółć w przewodzie żółciowym.

Alternatywą dla operacji w niektórych przypadkach jest leczenie kamieni żółciowych za pomocą leków. W tym przypadku pacjent musi przyjmować leki, które mogą rozpuścić kamienie w dłuższym okresie czasu. Ponadto kamienie żółciowe mogą być również rozbijane za pomocą fal uderzeniowych (terapia falą uderzeniową).

Kamienie żółciowe: Dieta

Stosując odpowiednią dietę, można zapobiec objawom kamicy żółciowej, a także zapobiec powstawaniu (nowych) kamieni żółciowych. Należy jeść jak najmniej tłuszczu: tłuszcz w diecie sprzyja kolce żółciowej i tworzeniu się kamieni.

Ponadto należy stosować dietę pełnowartościową, bogatą w błonnik. Regularnie włączaj do swojej diety produkty pełnoziarniste, warzywa i owoce. Dieta ta – w połączeniu z regularnymi ćwiczeniami i sportem – może pomóc w utrzymaniu prawidłowej wagi ciała i redukcji nadmiaru tkanki tłuszczowej. Nadwaga jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia kamicy żółciowej.

Kamica żółciowa: przebieg i rokowanie

Kamienie żółciowe, które powodują dolegliwości, są na ogół dość łatwe do usunięcia. Najlepsze rokowania daje operacja. Często usuwany jest również pęcherzyk żółciowy. Nawroty choroby (z tworzeniem się kamieni żółciowych w drogach żółciowych) są później stosunkowo rzadkie. Wskaźnik nawrotów jest wyższy w przypadku leczenia nieoperacyjnego.

W zasadzie rokowanie zależy w dużej mierze od tego, czy czynniki ryzyka powstawania kamieni żółciowych (takie jak otyłość, dieta wysokotłuszczowa itp.) zostaną wyeliminowane lub zredukowane.

Pytania i odpowiedzi

Jak niebezpieczny dla zdrowia są kamienie żółciowe?

Możliwe powikłania po kamicy żółciowej to zapalenie pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych lub trzustki. Rzadko może również prowadzić do niedrożności jelit. Bardzo duże kamienie mogą zwiększyć ryzyko zachorowania na raka pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.

Co się stanie, jeśli nie zostaną usunięte kamienie żółciowe?

Gdy kamienie pęcherzyka żółciowego spowodują przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego, może rozwinąć się „pęcherzyk porcelanowy”. Niektóre postacie tego powikłania znacznie zwiększają ryzyko zachorowania na raka pęcherzyka żółciowego.

Czy operacja usunięcia kamieni żółciowych jest niebezpieczna dla życia?

W zasadzie zgony spowodowane usunięciem kamieni żółciowych są niezwykle rzadkie. Liczby te wahają się od 0,04 do 0,8 procent – oznacza to, że średnio tylko jeden na każde 2000 operowanych pacjentów umiera w wyniku operacji usunięcia kamieni żółciowych.

Kiedy należy usunąć kamień żółciowy?

Kamienie żółciowe powinny być usuwane tylko wtedy, gdy powodują skurcze w górnej części brzucha po spożyciu posiłku. Pacjent musi odczuwać bardzo dotkliwą kolkę.

Źródła

• Quick CR, Reed JB, Harper SJ, Saeb-Parsy K, Deakin PJ (2013). Essential Surgery E-Book: Problems, Diagnosis and Management: With STUDENT CONSULT Online Access. ElsevierHealthSciences.
• Lee JY, Keane MG, Pereira S (June 2015). „Diagnosis and treatmentofgallstonedisease”. The Practitioner. 259.
• „Choroby wewnętrzne” pod red. prof. dr hab. Andrzeja Szczeklika, tom 1.

Przeczytaj także o:

Limfocyty podwyższone

Czarny stolec

Białkomocz – co oznacza obecność białka w moczu?

Leukocyty i erytrocyty w moczu

Badanie moczu – co wykrywa?

Biegunka i gorączka – co mogą oznaczać te objawy?