Badanie moczu – co wykrywa?

Wykonywanie badania moczu stanowi ważny element diagnostyczny w przypadku wielu chorób. Przede wszystkim, służy ono do rozpoznawania schorzeń dotyczących układu wydalniczego, w tym nerek i dróg moczowych. Nieprawidłowości w wynikach badań moczu mogą wskazywać również na problemy związane z innymi narządami i układami organizmu. Kiedy warto rozważyć wykonanie badania moczu? Co oznaczają poszczególne wskaźniki oraz ich nieprawidłowe wartości? To pytania, na które warto znać odpowiedzi.

Czym jest badanie moczu?

Badanie moczu jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych, umożliwiającym rozpoznanie wielu chorób. Mocz jest płynem, który powstaje w nerkach i jest wydalany z organizmu. W jego skład wchodzą produkty przemiany materii, które mogą być bezużyteczne lub toksyczne dla organizmu. Ilość wydalanego moczu u zdrowego człowieka wynosi od 500 do 2500 ml na dobę i zależy od wielu czynników, takich jak ilość przyjmowanych płynów oraz temperatura otoczenia.

Mocz zawiera także wiele różnych substancji, które powstają w wyniku przemian metabolicznych. W przypadku wystąpienia infekcji lub choroby, ilość lub rodzaj pewnych substancji w moczu może ulec zmianie. Dlatego też, analiza stężenia wybranych substancji lub wykrycie obecności innych nieprawidłowych, może pomóc w diagnozowaniu chorób i określeniu ich nasilenia.

Kiedy należy wykonać badanie moczu?

Badanie moczu w ramach rutynowej diagnostyki pozwala na wykrycie obecności różnych substancji, których obniżone lub podwyższone poziomy mogą wskazywać na rozwój infekcji. Z tego powodu, lekarze często zalecają przeprowadzenie takiego badania profilaktycznie, przynajmniej raz w roku, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Niemniej jednak, w przypadku wystąpienia objawów infekcji, badanie moczu jest równie istotne ze względów medycznych.

Badanie moczu powinno być przeprowadzane w następujących sytuacjach:

1. Jeśli występują objawy infekcji układu moczowego, takie jak ból lub pieczenie podczas mikcji, trudności w oddawaniu moczu, obecność krwi w moczu, wysoka gorączka, intensywny ból w podbrzuszu.
2. W celu monitorowania skuteczności wdrożonej terapii chorób, takich jak kamica nerkowa, infekcje układu moczowego, nadciśnienie tętnicze, a także wybrane choroby wątroby.
3. Kontrolnie u osób zmagających się z cukrzycą oraz u kobiet w ciąży.

Co wykrywa badanie moczu?

Ocena fizykochemicznych właściwości moczu i osadu moczu jest przeprowadzana w badaniu ogólnym moczu. W ramach tego badania, wykonywana jest ocena barwy moczu, która powinna mieć żółtą barwę i być przejrzysta. Inne kolory mogą świadczyć o obecności dodatkowych składników, takich jak krew czy leukocyty, które mogą sugerować zakażenie układu moczowego.

W badaniu ogólnym moczu oceniany jest również pH moczu, które powinno zawierać się w przedziale od 4,8 do 7,4. Odczyn moczu zależy od spożytych składników pokarmowych, przykładowo, po spożyciu dużych ilości mięsa, mocz staje się kwaśny, a po spożyciu warzyw i owoców – zasadowy. Zmiana pH moczu może również sugerować obecność bakterii ureazo-dodatnich, co powoduje rozkład mocznika do amoniaku.

Gęstość względna, czyli ciężar właściwy moczu, jest kolejnym czynnikiem ocenianym w badaniu ogólnym moczu. W przypadku porannej porcji moczu, jego gęstość względna powinna być zwykle większa niż 1,023. Niższa gęstość względna jest charakterystyczna dla niewydolności nerek lub sytuacji, w której pacjent wypił dużą ilość płynów przed badaniem. Większa gęstość względna może natomiast towarzyszyć odwodnieniu organizmu, a także występować w przypadku obecności nieprawidłowych substancji, takich jak glukoza w cukrzycy.

Obecność białka w moczu może wskazywać na choroby nerek, ale również może pojawić się w czasie gorączki lub po dużym wysiłku fizycznym. Białkomocz występuje także u kobiet w ciąży w stanie przedrzucawkowym i w rzucawce, a także w przypadku zakażenia układu moczowego, zapalenia gruczołu krokowego oraz niektórych chorób układu krążenia.

Glukoza, czyli cukier, nie powinna znajdować się w prawidłowym moczu, a jej obecność zwykle sugeruje cukrzycę. Natomiast ciała ketonowe, które również nie powinny występować w moczu zdrowej osoby, mogą pojawić się u pacjentów z cukrzycą lub u osób, które niedawno były głodzone lub wymiotowały. Urobilinogen (barwniki żółciowe) nie powinien być obecny w prawidłowym moczu. Jego stwierdzenie może sugerować chorobę wątroby lub dróg żółciowych.

Normą białych krwinek jest obecność 4-5 leukocytów w polu widzenia badanego osadu moczu. Większa ilość leukocytów sugeruje zakażenie układu moczowego, zapalenie gruczołu krokowego lub śródmiąższowe zapalenie nerek. Bardzo duża ilość leukocytów może powodować widoczne pod mikroskopem zlepy i czasami opisywana jest jako ropomocz. Z kolei normą erytrocytów (czerwonych krwinek) jest obecność do 3 krwinek w polu widzenia u mężczyzn i do 5 u kobiet. U kobiet, podczas miesiączki, może wystąpić zwiększona ilość krwinek czerwonych w moczu, co może wpłynąć na wyniki badania. Obecność krwi w moczu może mieć związek ze skazą krwotoczną, stosowaniem leków przeciwkrzepliwych, chorobami nerek lub nowotworami.

Obecność bakterii w ogólnym badaniu moczu może wynikać z namnażania się bakterii w próbce moczu i nie daje podstawy do rozpoznania zakażenia układu moczowego. Aby stwierdzić zakażenie i obecność bakterii, należy wykonać posiew moczu.

Poza pojedynczymi wałeczkami szklistymi, wałeczki w ogóle nie powinny się znajdować w osadzie moczu. Ich obecność może świadczyć o chorobie nerek. Pojedyncze kryształy mogą występować u osób zdrowych, a zwykle są zbudowane z fosforanów lub moczanów. U osób cierpiących na kamicę moczową kryształy mogą wskazywać na rodzaj substancji, z której zbudowane są kamienie.

Dlaczego badanie moczu jest ważne?

Badanie moczu stanowi ważny element diagnostyki chorób nerek, wątroby i dróg moczowych. Pozwala na wczesne wykrycie kamicy, a także ułatwia rozpoznanie cukrzycy, żółtaczki czy zapalenia trzustki. Dodatkowo, badanie moczu ma wiele innych zastosowań, takich jak diagnostyka chorób nadnerczy, monitorowanie poziomu wapnia, witaminy C oraz mocznika w organizmie, wykrywanie specyficznych markerów różnych procesów chorobowych oraz ocena zapotrzebowania na przeciwutleniacze.

Badanie moczu jest wykonywane w przypadku podejrzenia infekcji układu moczowego, której objawami są m.in. ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, trudności w oddawaniu moczu, krew w moczu, gorączka, rozlany ból w podbrzuszu oraz parcie na pęcherz moczowy. Mocz badany jest również w celu monitorowania skuteczności leczenia kamicy nerkowej, infekcji układu moczowego, nadciśnienia tętniczego, niektórych chorób nerek lub wątroby.

Badania moczu – rodzaje

W diagnostyce moczowej istnieje kilka rodzajów badań, które dostarczają cennych informacji na temat stanu zdrowia pacjenta. Do najważniejszych z nich należą:

1. Badanie ogólne moczu – jest to proste badanie diagnostyczne, które ocenia takie parametry jak barwa, wygląd, przejrzystość, zapach oraz ciężar właściwy moczu.
2. Badanie chemiczne moczu – pozwala ono na wykrycie obecności białka, ciał ketonowych, glukozy, bilirubiny, a także azotanów, które mogą wskazywać na rozwijające się jednostki chorobowe.
3. Badanie osadu moczu – przeprowadzane na specjalnie przygotowanej próbce moczu, pozwala na dokładną analizę osadu moczu. Osad oceniany jest jakościowo, ilościowo oraz półilościowo pod względem składników morfotycznych, takich jak nabłonki płaskie, leukocyty, wałeczki lipidowe, erytrocyty, składniki mineralne, grzyby, bakterie, pasożyty i śluz.
4. Posiew moczu – badanie to wykonywane jest w przypadku, gdy badanie ogólne moczu wykazało nieprawidłowości. Podczas posiewu moczu próbka jest posiana na specjalnej płytce z pożywką dla bakterii, co umożliwia wykrycie obecności określonego rodzaju bakterii. Wynik takiego badania zwykle jest gotowy po kilku dniach oczekiwania.

Jak prawidłowo pobrać próbkę moczu do badania?

Aby prawidłowo pobrać materiał do badania moczu, pacjent zazwyczaj samodzielnie przeprowadza ten proces. Z tego powodu istotne jest, aby posiadać informacje na temat właściwej metody pobierania.

Mocz należy pobrać do specjalnego pojemnika plastikowego, który można nabyć w aptece. Przed pobraniem należy dokładnie umyć ręce oraz okolice krocza, zwłaszcza ujście cewki moczowej. Materiał do badania należy pobrać podczas pierwszej mikcji danego dnia, czyli podczas pierwszego oddawania moczu po przebudzeniu. Ważne jest, aby próbkę do badania pobrać z tzw. środkowego strumienia moczu. Oznacza to, że należy w pierwszej kolejności oddać niewielką ilość moczu do toalety, a następnie pobrać mocz do badania. Na pojemniku na mocz zazwyczaj jest oznaczenie, które wskazuje, jak bardzo pojemnik powinien być wypełniony – około połowy całkowitej objętości. Należy uważać, aby podczas pobierania próbki nie dotknąć pojemnika skórą okolic intymnych.

Po pobraniu materiału należy szczelnie zamknąć pojemnik i jak najszybciej dostarczyć go do laboratorium. W przypadku dodatkowych, specyficznych zaleceń dotyczących metody pobierania próbki moczu, pacjent powinien być poinformowany o nich przez lekarza zlecającego badanie moczu.

Przeczytaj także o:

Częste oddawanie moczu

Leukocyty i erytrocyty w moczu

Krew w moczu

Białkomocz – co oznacza obecność białka w moczu?

Cukier w moczu u mężczyzn

Zakażenia układu moczowego w ciąży. Badanie moczu i badanie krwi – ciąża.