Nietolerancja laktozy
Osoby z nietolerancją laktozy nie tolerują mleka i produktów mlecznych lub tolerują je tylko w niewielkim stopniu. Przyczyną tego zjawiska jest niedobór pewnych enzymów. Najczęstszymi objawami nietolerancji laktozy są wzdęcia, skurcze brzucha i biegunka. Nietolerancja laktozy może jednak objawiać się również poza przewodem pokarmowym.
Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku nietolerancji laktozy?
Szacuje się, że jeden na siedmiu Polaków cierpi na nietolerancję laktozy. Jeśli na spożycie mleka i produktów mlecznych Twój przewód pokarmowy reaguje bólem brzucha, wzdęciami, skurczami i biegunką, skorzystaj z wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który pomoże w ustaleniu właściwej diagnozy i zaplanuje dalsze działania lecznicze.
Podstawowe informacje
- Przyczyny: Niedobór enzymu laktazy, co powoduje, że laktoza nie może być wchłaniana lub może być tylko słabo wchłaniana. Zamiast tego laktoza jest metabolizowana przez bakterie jelitowe, które wytwarzają m.in. gazy.
- Objawy: Ból brzucha, biegunka, wzdęcia, wiatry jelitowe, nudności, objawy niespecyficzne, takie jak ból głowy.
- Diagnostyka: Wywiad lekarski, wodorowy test oddechowy (WTO), badanie diety/test ekspozycji.
- Leczenie: Dostosowanie diety, unikanie produktów mlecznych, tabletki z laktazą.
- Rokowanie: Nietolerancja laktozy nie jest chorobą i nie jest niebezpieczna, ale może wpływać negatywnie na jakość życia.
Nietolerancja laktozy: przyczyny i czynniki wywołujące
Nietolerancja laktozy jest jedną z form nietolerancji pokarmowej. Osoby dotknięte tą chorobą nie tolerują cukru mlekowego (laktozy) lub tolerują tylko niewielkie jego ilości. Przyczyną tego jest niedobór enzymów.
Cukier mlekowy (laktoza) jest naturalnym składnikiem mleka i produktów mlecznych, a także jest dodawany do różnych innych produktów spożywczych. Jest to disacharyd (dwucukier), który nie może być wchłaniany przez błonę śluzową jelita cienkiego. W tym celu musi najpierw zostać rozłożony na dwa składniki – cukry proste: galaktozę i glukozę. Te cukry mogą już przenikać przez ścianę jelita.
Enzym laktaza jest niezbędny do rozkładu laktozy na jej składniki budulcowe. Normalnie laktaza jest wytwarzana przez komórki śluzowe jelita cienkiego. Natomiast osoby z nietolerancją laktozy albo w ogóle nie wytwarzają laktazy, albo wytwarzają ją w niewystarczającym stopniu.
W rezultacie laktoza przechodzi w niezmienionej postaci z jelita cienkiego do jelita grubego. Tam służy jako pokarm dla bakterii. W procesie tym powstają produkty uboczne, które następnie wywołują typowe dolegliwości. Te produkty uboczne to kwasy mlekowe, krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe i gazy, takie jak wodór, dwutlenek węgla i metan.
Chociaż przyczyną nietolerancji laktozy jest zawsze niedobór enzymu laktazy, niedobór ten może przebiegać w różny sposób. W związku z tym objawy mają różne nasilenie i mogą pojawić się w różnym wieku.
Pierwotna nietolerancja laktozy
Pierwotna nietolerancja laktozy, w przeciwieństwie do postaci wtórnej, rozwija się samoistnie. Niedobór laktazy może rozwinąć się w sposób naturalny w okresie dojrzewania (fizjologiczny niedobór laktazy) lub istnieje od urodzenia (nietolerancja laktozy u noworodków).
Fizjologiczny niedobór laktazy
Noworodki mogą normalnie bez problemu metabolizować laktozę – muszą to potrafić, ponieważ mleko matki zawiera laktozę (nawet więcej niż mleko krowie). Z tego powodu organizm małego dziecka wytwarza duże ilości enzymu laktazy, który jest niezbędny do prawidłowego wykorzystania laktozy.
Jednak gdy tylko dziecko zostaje odstawione od mleka matki (odstawienie od piersi), produkcja laktazy znacznie spada i zmniejsza się tolerancja na laktozę. Naturalny (fizjologiczny) niedobór laktazy rozwija się zwykle między 5 a 20 rokiem życia. Jeśli osoby dotknięte tym problemem spożywają więcej laktozy, niż jest w stanie rozłożyć niewielka ilość laktazy znajdująca się jeszcze w ich jelicie cienkim, pojawiają się u nich objawy nietolerancji laktozy.
Tolerancja laktozy jest bardzo różna u poszczególnych osób i zależy również od predyspozycji genetycznych. Na przykład podczas gdy większość dorosłych Afrykańczyków i Azjatów nie toleruje laktozy, wśród dorosłych mieszkańców Europy Północnej jest stosunkowo niewiele osób dotkniętych tym problemem.
Niedobór laktazy u noworodków
Jest to wrodzona nietolerancja laktozy u niemowląt – bardzo rzadka choroba metaboliczna. Z powodu wady genetycznej ich organizm nie jest w stanie wytwarzać laktazy w ogóle lub wytwarza ją w niewielkich ilościach od początku życia.
Dzieci dotknięte tą chorobą już po kilku dniach życia, po każdym spożyciu mleka matki, zaczynają cierpieć na uporczywą biegunkę. Karmienie piersią nie jest już wtedy możliwe. W pewnych okolicznościach niestrawiona laktoza może nawet przedostawać się przez błonę śluzową żołądka i jelit bezpośrednio do krwiobiegu, gdzie może wywołać poważne objawy zatrucia. Jedynym możliwym sposobem leczenia jest dożywotnia abstynencja od laktozy.
Jeśli noworodki mają problemy z laktozą, nie musi to być spowodowane wrodzoną nietolerancją laktozy. W pierwszych tygodniach życia przewód pokarmowy może reagować bardzo wrażliwie. Czasami produkcja laktazy nie przebiega jeszcze prawidłowo, ale problem ten zwykle szybko ustępuje.
Nabyta (wtórna) nietolerancja laktozy
W przeciwieństwie do pierwotnej nietolerancji laktozy wtórna nietolerancja laktozy jest wynikiem innej choroby. W tym przypadku wytwarzanie laktazy nie zmniejsza się w sposób naturalny, lecz w wyniku uszkodzenia błony śluzowej jelita. Możliwymi czynnikami wyzwalającymi są na przykład:
- przewlekłe choroby zapalne jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna,
- zakażenie przewodu pokarmowego,
- nietolerancja glutenu (celiakia),
- alergie pokarmowe.
Również zabieg chirurgiczny w przewodzie pokarmowym może spowodować, że pacjent nie będzie tolerował laktozy lub będzie ją tolerował gorzej.
Wtórna nietolerancja laktozy może ponownie ustąpić po skutecznym wyleczeniu przyczyny leżącej u jej podłoża i po regeneracji komórek błony śluzowej jelita (np. po przebytej infekcji jelitowej).
Nietolerancja laktozy: objawy
W przypadku nietolerancji laktozy, gdy tylko w jelicie znajdzie się zbyt duża ilość laktozy, której organizm nie toleruje, występują następujące objawy:
- wzdęty brzuch,
- uczucie pełności,
- wiatry jelitowe,
- głośne odgłosy pracy jelit,
- ból brzucha,
- nudności, rzadko również wymioty,
- biegunka.
Wzdęcia i bóle brzucha są spowodowane gazami wytwarzanymi przez bakterie w jelicie grubym, które rozkładają niestrawiony cukier mlekowy. Inne produkty uboczne powstające w tym procesie – kwas mlekowy i kwas tłuszczowy – mają działanie „pochłaniające wodę”. W rezultacie do jelita przedostaje się więcej płynów, co powoduje biegunkę.
Paradoksalnie nietolerancja laktozy może również prowadzić do zaparć. To właśnie wtedy, w wyniku bakteryjnego rozkładu laktozy, powstaje przede wszystkim metan. Gaz ten spowalnia pracę jelit i w ten sposób powoduje ich ospałość.
Co wpływa na objawy nietolerancji laktozy?
Opisane powyżej objawy nietolerancji laktozy mogą być bardzo różne u różnych osób i są przez nie w różny sposób postrzegane. Niektórzy chorzy odczuwają silne objawy po każdym posiłku zawierającym laktozę, podczas gdy inni odczuwają jedynie niewielki dyskomfort. Na objawy nietolerancji laktozy mają wpływ następujące czynniki:
Stopień niedoboru laktazy
Nietolerancja laktozy jest spowodowana niedoborem enzymu laktazy. Stopień nasilenia tego niedoboru jest bardzo różny u poszczególnych osób. Niektórzy chorzy nie wytwarzają prawie w ogóle laktazy, dlatego często reagują uczuleniem na spożycie nawet najmniejszej ilości laktozy. Inne osoby nadal mają pewną ilość enzymu, dzięki czemu mogą tolerować przynajmniej niewielkie ilości laktozy.
Zawartość laktozy i innych składników w posiłku
Oczywiście kluczową rolę odgrywa zawartość laktozy w posiłku. Im więcej laktozy zawiera dany produkt, tym bardziej nasilone są objawy nietolerancji laktozy.
Ponadto wpływ na objawy ma również pozostały skład pokarmu. W zależności od tego, z jakimi jeszcze innymi składnikami odżywczymi laktoza jest przyjmowana, może mieć ona różny wpływ na sposób jej przetwarzania w jelitach. Jednym z przykładów są produkty z kwaśnego mleka (takie jak jogurt lub kefir): mimo że zawierają one stosunkowo dużą ilość laktozy, są często dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją laktozy. Dzieje się tak za sprawą bakterii kwasu mlekowego, które również występują tam w dużych ilościach, które mogą rozkładać duże ilości laktozy w jelicie.
Skład mikroflory jelitowej
W jelicie grubym u każdego człowieka żyją nieco inne bakterie, stanowiące część jego mikroflory jelitowej (ogółu mikroorganizmów naturalnie żyjących w jelicie). Im lepiej te mikroorganizmy są w stanie rozkładać laktozę, tym bardziej nasilone są objawy nietolerancji laktozy. Różna jest nie tylko ilość wytwarzanych gazów, ale istotne jest również to, że różne mikroorganizmy wytwarzają różne gazy. Na przykład jeśli wytwarzają one głównie dwutlenek węgla, wiatry jelitowe są mniej nieprzyjemne w zapachu, niż jeśli wytwarzają one więcej metanu.
Szybkość transportu pokarmu w układzie trawiennym
Droga, jaką pokonuje pokarm podczas trawienia, jest taka sama dla wszystkich ludzi. Jednak czas, jaki jest potrzebny, już nie. Nie ma tutaj prawie żadnych różnic, jeśli chodzi o żołądek, ale szybkość transportu masy pokarmowej przez jelito jest bardzo różna u różnych osób.
To z kolei ma wpływ na objawy nietolerancji laktozy. Im dłużej masa pokarmowa pozostaje w jelicie cienkim, tym więcej czasu ma laktaza na rozłożenie cukru mlekowego. Jeśli natomiast proces ten przebiega szybko, więcej niestrawionej laktozy trafia do jelita grubego, gdzie wywołuje typowe objawy nietolerancji.
Czas transportu pokarmu przez jelito cienkie waha się w przybliżeniu od jednej do dwóch i pół godziny, ale u niektórych osób wykracza nawet poza ten zakres. W związku z tym różny jest także czas, po którym u osób dotkniętych nietolerancją laktozy pojawiają się jej objawy.
Indywidualne odczuwanie bólu
Każdy człowiek inaczej odczuwa ból. Podczas gdy jedni już dawno udaliby się do lekarza, inni prawie niczego nie zauważają. Także w przypadku nietolerancji laktozy indywidualne odczucie dyskomfortu jest różne u różnych osób.
Ból brzucha występujący przy nietolerancji laktozy jest spowodowany nadmiernym rozciągnięciem jelita z powodu dużej ilości gazów, które są wytwarzane w trakcie rozkładu laktozy przez bakterie. Na przykład u pacjentów z zespołem jelita drażliwego występuje zwiększona wrażliwość na ból w przewodzie pokarmowym. Jeśli osoby te cierpią również na nietolerancję laktozy, odczuwają to tym bardziej intensywnie. Z drugiej strony są osoby z nietolerancją laktozy, które nie wykazują żadnych objawów lub wykazują je w niewielkim stopniu, chociaż udowodniono, że nie są one w stanie prawidłowo strawić laktozy.
Objawy nietolerancji laktozy, takie jak wzdęcia i bóle brzucha, mogą być bardziej dotkliwe, jeśli osoby cierpiące na tę nietolerancję ze wstydu powstrzymują się od publicznego wypuszczania gazów jelitowych o nieprzyjemnym zapachu. Gazy, które nie mogą się wydostać, rozciągają ściany jelita, powodując dodatkowy dyskomfort.
Objawy nietolerancji laktozy poza przewodem pokarmowym
Oprócz dolegliwości żołądkowo-jelitowych w przypadku nietolerancji laktozy mogą wystąpić następujące objawy:
- ból głowy,
- zawroty głowy,
- zaburzenia pamięci,
- apatia,
- ból w kończynach,
- trądzik,
- nastroje depresyjne,
- zaburzenia snu,
- pocenie się,
- zaburzenia rytmu serca.
Te objawy nietolerancji laktozy nie są typowe, ale w niektórych przypadkach mogą występować obok objawów żołądkowo-jelitowych lub nawet samodzielnie. W tym ostatnim przypadku nietolerancja pokarmowa jest bardzo trudna do rozpoznania.
Nadal dyskutuje się, w jaki sposób nietolerancja laktozy może w ogóle powodować objawy poza przewodem pokarmowym. Jednym z możliwych wyjaśnień jest to, że w wyniku bakteryjnego rozkładu laktozy w jelicie grubym powstają toksyczne metabolity, które przedostają się do krwi. Mogą one powodować problemy w różnych strukturach organizmu (zwłaszcza w tkance nerwowej).
Nietolerancja laktozy: diagnoza
Nietolerancji laktozy nie można jednoznacznie zdiagnozować na podstawie jej typowych objawów. Dzieje się tak dlatego, że dolegliwości żołądkowo-jelitowe występują również w przypadku wielu innych nietolerancji pokarmowych i innych chorób przewodu pokarmowego. Na przykład alergia na mleko krowie może również powodować typowe objawy nietolerancji laktozy – nie zawsze występują dodatkowe, specyficzne dolegliwości alergiczne.
Ponadto każdy człowiek od czasu do czasu miewa wzdęcia i bóle brzucha, więc te objawy często przez długi czas nie są kojarzone z nietolerancją laktozy i nie zawsze są od razu rozpoznawane przez lekarzy jako objawy nietolerancji laktozy.
Nietolerancja laktozy: kiedy należy zgłosić się do lekarza?
Jeśli u Ciebie lub Twojego dziecka występują uporczywe objawy żołądkowo-jelitowe, zawsze należy zgłosić się do lekarza w celu ustalenia ich przyczyny. Osobą właściwą do kontaktu w przypadku podejrzenia nietolerancji laktozy jest lekarz rodzinny lub specjalista chorób wewnętrznych.
Wywiad lekarski
Po pierwsze, lekarz szczegółowo wypyta pacjenta o jego dolegliwości, wcześniejsze choroby i przyjmowane leki. W ten sposób lekarz przeprowadza wywiad medyczny, który może dostarczyć mu pierwszych wskazówek na temat możliwych przyczyn dolegliwości. Lekarz może zadać na przykład następujące pytania:
- Jakie dokładnie są Twoje dolegliwości?
- Od jak dawna występują u Ciebie te objawy?
- Czy po spożyciu niektórych pokarmów (np. produktów mlecznych) występują takie objawy, jak ból brzucha, wzdęcia i biegunka?
- Czy w Twojej rodzinie znane są przypadki nietolerancji pokarmowych, takich jak nietolerancja laktozy?
- Czy cierpisz na chorobę układu pokarmowego (np. chorobę Leśniowskiego-Crohna, celiakię, grypę żołądkową)?
- Czy przyjmujesz jakieś leki? Jeśli tak, to jakie?
Przez jakiś czas przed wizytą u lekarza można również prowadzić dzienniczek, w którym dokumentuje się posiłki i wszelkie występujące potem dolegliwości. Dokładne dane pomogą lekarzowi postawić właściwą diagnozę.
Badanie fizykalne
Po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego następuje badanie fizykalne. Lekarz osłuchuje brzuch za pomocą stetoskopu, aby ocenić odgłosy pracy jelit. Delikatnie dotyka również brzucha. Badanie fizykalne służy głównie do wykluczenia innych przyczyn występujących objawów. W razie potrzeby konieczne jest także przeprowadzenie dalszych badań, na przykład oznaczenie wartości markerów stanu zapalnego we krwi lub badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej.
Test na nietolerancję laktozy
Nietolerancja laktozy (nietolerancja cukru mlekowego) objawia się zwykle wzdęciami, bólami brzucha, nudnościami i biegunką, gdy osoby nią dotknięte spożyły zbyt dużo cukru mlecznego (laktozy). Związek między spożyciem laktozy a wystąpieniem objawów nie zawsze jest jasny.
Ważne jest jednak, aby wiedzieć, czy nietolerancja laktozy jest rzeczywiście przyczyną objawów. Jeśli tak jest, osoby dotknięte tą chorobą mogą w przyszłości zmienić swoją dietę tak, aby nie odczuwały żadnych lub prawie żadnych objawów – unikając (w dużej mierze) pokarmów zawierających laktozę, takich jak mleko i produkty mleczne.
Z drugiej strony stosowanie diety pozbawionej laktozy na podstawie samych tylko podejrzeń nie jest dobrym pomysłem. Po pierwsze rezygnacja z mleka i produktów mlecznych wpływa na podaż wapnia – minerału ważnego m.in. dla mocnych kości. Po drugie kupowanie specjalnych produktów „bezlaktozowych” (np. jogurtów bezlaktozowych itp.) niepotrzebnie nadwyrężyłoby Twój budżet.
Jeśli więc podejrzewasz, że nie tolerujesz laktozy, powinieneś udać się do lekarza i sprawdzić to z całą pewnością – za pomocą testu, który z dużym prawdopodobieństwem może wykryć nietolerancję laktozy.
Jak wykonać test na nietolerancję laktozy?
Lekarz ma do dyspozycji różne metody badania nietolerancji laktozy:
- wodorowy test oddechowy (WTO),
- test tolerancji laktozy (badanie poziomu glukozy we krwi),
- test genetyczny,
- biopsja jelita cienkiego,
- istnieje też możliwość samodzielnego wykonania testu na nietolerancję laktozy (autotest na nietolerancję laktozy).
Co to jest wodorowy test oddechowy?
Wodorowy test oddechowy jest stosowany głównie do wykrywania nietolerancji na niektóre węglowodany. Często stosuje się go w celu zdiagnozowania nietolerancji laktozy lub sorbitolu albo nabytej nietolerancji fruktozy (nietolerancja laktozy, nietolerancja sorbitolu, nietolerancja fruktozy).
We wszystkich przypadkach cukry przechodzą niestrawione z jelita cienkiego do jelita grubego. Tam są one rozkładane przez bakterie flory jelitowej, wytwarzając m.in. wodór (H2) – podczas gdy w normalnym metabolizmie człowieka H2 nie jest on wytwarzany. Wodór jest bardzo szybko wchłaniany do krwi i wydychany przez płuca.
W tym miejscu przydaje się wodorowy test oddechowy. Jeśli na przykład po wypiciu roztworu zawierającego laktozę, fruktozę lub sorbitol wzrasta ilość wodoru w wydychanym powietrzu, oznacza to, że odpowiedni cukier nie mógł być wykorzystany w jelicie cienkim i został bakteryjnie rozłożony w jelicie grubym.
W przypadku substancji testowej, jaką jest laktuloza, za pomocą wodorowego testu oddechowego można również zmierzyć czas potrzebny na przejście laktulozy z jamy ustnej do zastawki krętniczo-kątniczej przy przejściu z jelita cienkiego do grubego.
Laktuloza nie jest przyswajana przez organizm, ale jest rozkładana przez bakterie w jelicie grubym. Podobnie jak w przypadku innych węglowodanów, w wyniku tego procesu powstaje wodór, którego stężenie można mierzyć w oddechu. Czas pomiędzy doustnym przyjęciem laktulozy a wzrostem stężenia wodoru w oddechu odpowiada czasowi przejścia laktulozy z jamy ustnej do jelita grubego.
Jak wykonuje się wodorowy test oddechowy (WTO)?
W ramach przygotowania do wodorowego testu oddechowego (WTO) nie wolno nic jeść przez 12 godzin przed badaniem i należy pić tylko wodę. W ciągu 24 godzin przed badaniem nie wolno także spożywać pokarmów ciężkostrawnych ani zawierających dużo błonnika. Nie wolno także palić papierosów przez sześć godzin przed badaniem ani w jego trakcie.
Na początku badania określa się wartość podstawową („wartość na czczo”), tj. wartość wodoru w wydychanym powietrzu w stanie postu. W tym celu należy wdychać powietrze do specjalnego urządzenia pomiarowego.
Następnie podawany jest napój zawierający cukier (laktozę, laktulozę, fruktozę, glukozę lub sorbit rozpuszczony w wodzie). Następnie w określonych odstępach czasu (co 10-30 minut) pobiera się próbki oddechu i odnotowuje wartość wodoru. W sumie wodorowy test oddechowy (WTO) trwa od dwóch do czterech godzin.
Należy poinformować lekarza, jeśli podczas badania wystąpią takie objawy jak skurcze brzucha, wzdęcia lub biegunka.
Wodorowy test oddechowy: ocena
W wodorowym teście oddechowym w celu określenia nietolerancji mierzy się i dokumentuje stężenie wodoru w wydychanym powietrzu kilkakrotnie w ciągu kilku godzin. W porównaniu z wartością początkową („wartość na czczo”), zwykle wzrasta ona tylko nieznacznie (mniej niż 20 ppm = „części na milion”). Z kolei wzrost do ponad 20 ppm wskazuje na nietolerancję spożytego cukru (takiego jak fruktoza, laktoza lub sorbitol).
Jakie są zagrożenia związane z wodorowym testem oddechowym?
Wodorowy test oddechowy jest całkowicie nieszkodliwy dla zdecydowanej większości osób. Jeśli występuje nietolerancja na podawany cukier, objawy są nieprzyjemne, ale przejściowe i nie są niebezpieczne.
Test tolerancji laktozy
Nietolerancję laktozy można również sprawdzić na podstawie stężenia glukozy we krwi. Ta metoda jest alternatywą, jeśli wodorowy test oddechowy nie przynosi oczekiwanych rezultatów, ale może być stosowana także w tym samym czasie.
Jak działa test na tolerancję laktozy?
W normalnych warunkach dwucukier – laktoza – jest rozkładany w jelicie cienkim przez enzym laktazę na jego dwa składniki – pojedyncze cukry: glukozę i galaktozę. Mogą one następnie przenikać przez ścianę jelita i przedostawać się do krwi. U osób, które tolerują laktozę, po jej spożyciu poziom glukozy we krwi wzrasta, co można zmierzyć za pomocą konwencjonalnego badania poziomu cukru we krwi.
Z kolei u osób z nietolerancją laktozy wynik testu jest negatywny – poziom cukru we krwi nie wzrasta lub prawie nie wzrasta, ponieważ laktoza nie może być rozkładana i wchłaniana w jelicie.
W jaki sposób przeprowadza się test na tolerancję laktozy?
Przed rozpoczęciem badania, podobnie jak w przypadku wodorowego testu oddechowego, pacjent spożywa określony roztwór laktozy. Przed rozpoczęciem badania oraz w określonych odstępach czasu przez trzy godziny po jego zakończeniu mierzy się poziom cukru we krwi. W normalnych warunkach poziom cukru we krwi wzrasta o ponad 20 mg/dl w wyniku spożycia cukru mlekowego. Jeśli ten wzrost nie występuje lub jest nieznaczny, pacjent ma nietolerancję laktozy.
Na nietolerancję laktozy wskazuje również fakt, że u osoby badanej po wypiciu roztworu laktozy pojawiają się typowe dolegliwości (ból brzucha, wzdęcia, biegunka itp.).
Problemy z testem na nietolerancję laktozy
Test na nietolerancję laktozy może być alternatywą dla wodorowego testu oddechowego, ale jest mniej dokładny i dlatego nie jest metodą pierwszego wyboru. Ponadto u osób chorych na cukrzycę odczyty mogą być zniekształcone.
Test genetyczny
Jeśli noworodki reagują na mleko matki lub preparaty mlekozastępcze takimi objawami jak biegunka i wymioty, przyczyną może być wrodzony (noworodkowy) niedobór laktazy – rzadka postać pierwotnej nietolerancji laktozy. Podejrzenie to można potwierdzić za pomocą testu genetycznego.
Biopsja jelita cienkiego
W zasadzie możliwe jest również pobranie próbki tkanki z jelita cienkiego w celu zmierzenia aktywności obecnej w niej laktazy. Zwykle jednak robi się to tylko w ramach badań naukowych.
Samodzielny test na nietolerancję laktozy
Niektóre osoby, które podejrzewają, że nie tolerują laktozy, przeprowadzają test diety/ekspozycji samodzielnie. Przez pewien czas powstrzymują się od spożywania pokarmów i napojów zawierających laktozę, aby sprawdzić, czy spowoduje to poprawę objawów. Jeśli tak jest, świadczy to o nietolerancji laktozy. W kolejnym kroku można wypić szklankę laktozy rozpuszczonej w wodzie (dostępnej w drogeriach i aptekach) – innymi słowy, można specjalnie przyjmować laktozę (ekspozycja). Jeśli rzeczywiście nie tolerujesz laktozy, typowe objawy pojawią się ponownie po krótkim czasie.
Samodzielny test na nietolerancję laktozy, jeśli jest wykonywany prawidłowo i konsekwentnie, daje całkowicie wiarygodne wyniki. Często jednak popełniane są błędy, ponieważ dieta nie jest przestrzegana wystarczająco ściśle. Dlatego też test na nietolerancję laktozy wykonany u lekarza jest nadal najbardziej wiarygodnym dowodem jej występowania.
Nietolerancja laktozy: leczenie
Stosując dietę o niskiej zawartości laktozy lub całkowicie pozbawioną laktozy – dostosowaną do indywidualnej tolerancji laktozy – można zazwyczaj uniknąć objawów nietolerancji laktozy lub przynajmniej je zmniejszyć. Jeśli masz ochotę na kawałek ciasta z kremem lub lody z mleka, możesz przedtem zażyć preparat z enzymem laktazy. Zapobiega to wystąpieniu objawów.
Wtórną nietolerancję laktozy można często całkowicie wyeliminować, jeśli uda się skutecznie wyleczyć chorobę podstawową.
Nietolerancja laktozy: dieta
W przypadku nietolerancji laktozy ważne jest dostosowanie diety w taki sposób, aby nie występowały objawy lub występowały w jak najmniejszym stopniu. Aby to osiągnąć, organizm powinien otrzymywać tylko taką ilość laktozy, jaką jest w stanie tolerować. Ile to konkretnie oznacza, można się przekonać tylko za pomocą metody prób i błędów. Każda osoba ma inny poziom tolerancji na laktozę. Niektóre osoby z nietolerancją laktozy muszą jej bardzo ściśle unikać (np. w przypadku niedoboru laktazy u noworodków). Jednak wiele osób jest w stanie strawić przynajmniej niewielkie ilości laktozy.
Nietolerancja laktozy: pokarmy zawierające laktozę
Aby zaplanować dietę bezlaktozową lub niskolaktozową, trzeba znać przybliżoną zawartość laktozy w poszczególnych produktach. Jest to uzależnione nie tylko od typu produktu (np. mleko, ser), ale często także od gatunku danego produktu. Na przykład w przypadku serów z reguły im dłużej ser dojrzewa, tym mniejsza jest w nim zawartość laktozy. Właśnie dlatego sery twarde, takie jak parmezan czy dojrzała gouda, są zwykle dobrze tolerowane przez osoby z nietolerancją laktozy, ponieważ prawie wcale jej nie zawierają.
Oto lista wybranych produktów spożywczych wraz z zawartością laktozy w jednej porcji danego produktu:
| Produkty spożywcze | Wielkość porcji | Laktoza w g / porcję |
|---|---|---|
| Masło | 20 g | 0,1 |
| Masło klarowane | dowolna | 0 |
| Margaryna | dowolna | 0 |
| Oleje roślinne | dowolna | 0 |
| Mozzarella (20% tłuszczu w suchej masie) | 100 g | 3,3 |
| Mascarpone | 30 g | 1 |
| Ser biały / serek śmietankowy | 30 g | 1 |
| Serek do smarowania pieczywa | 30 g | 0,9 |
| Parmezan | 30 g | 0 |
| Większość twardych i półtwardych serów (np. Gouda, Emmental) | 30 g | 0 |
| Mleko (3,5% tłuszczu) | 150 ml | 7 |
| Łyżeczka mleka | 30 ml | 1,4 |
| Mleko owcze | 150 ml | 6,6 |
| Mleko kozie | 150 ml | 6,3 |
| Mleko sojowe | dowolna | 0 |
| Mleko skondensowane / śmietanka do kawy (7,5% tłuszczu) | 15 g | 0,8 |
| Pełne mleko w proszku | 10 g | 3,5 |
| Odtłuszczone mleko w proszku | 10 g | 5,1 |
| Latte macchiato | 125 ml | 5,4 |
| Cappuccino | 125 ml | 2,9 |
| Serwatka | 150 ml | 7,1 |
| Maślanka | 150 ml | 6 |
| Jogurt | 150 g | 4,8 |
| Kefir | 150 g | 5,4 |
| Twaróg | 30 g | 1 |
| Czekolada mleczna | 20 g | 1,3 |
| Lody śmietankowe | 75 g | 4,7 |
| Lody owocowe | 75 g | 1,3 |
W przypadku produktów mlecznych, takich jak jogurty i twarogi, należy zauważyć, że dodatek owoców i zawartość tłuszczu zmieniają zawartość laktozy. Na przykład produkty o wysokiej zawartości tłuszczu zawierają mniej laktozy niż produkty o niższej zawartości tłuszczu.
Ponadto produkty z kwaśnego mleka (takie jak jogurt, kefir) są często dobrze tolerowane pomimo dość wysokiej zawartości laktozy, a to dzięki zawartym w nich bakteriom kwasu mlekowego.
Nietolerancja laktozy: produkty spożywcze z laktozą ukrytą
Wiele produktów spożywczych może zawierać laktozę, nawet jeśli się tego nie podejrzewa, na przykład:
- wszelkiego rodzaju pieczywo (np. chleb, ciasta, ciasteczka, biszkopty),
- smarowidła do pieczywa,
- dania gotowe (takie jak zupy w proszku, konserwy, puree ziemniaczane w proszku),
- konserwy rybne,
- warzywa konserwowe,
- mieszanki przypraw,
- musli,
- sosy sałatkowe, pesto, majonez,
- mięso i wędliny.
Zwłaszcza w przypadku dań gotowych należy uważnie czytać listę składników. Przemysł spożywczy chętnie wykorzystuje laktozę jako dodatek do żywności, by nadać jej „pełniejszy” smak w ustach. To dlatego laktoza znajduje się na przykład w chlebie, mięsie i wielu gotowych daniach – choć często tylko w znikomych ilościach.
Również wiele leków zawiera laktozę jako substancję wiążącą, choć też najczęściej w nieistotnych ilościach. Jednak przed zażyciem leku zawsze należy dokładnie przeczytać ulotkę dołączoną do opakowania zawierającą wykaz składników, a w razie potrzeby skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.
Szczególnie na początku unikanie laktozy wydaje się zadaniem dość skomplikowanym, ale wraz ze wzrostem doświadczenia osoby dotknięte nietolerancją laktozy zazwyczaj doskonale wiedzą, co można, a czego nie można im jeść. Aby uzyskać profesjonalną poradę na temat właściwej diety przy nietolerancji laktozy, można zwrócić się do wykwalifikowanego dietetyka.
Produkty „bez laktozy” dla osób z nietolerancją laktozy
W ostatnich latach branża spożywcza wprowadza na rynek coraz więcej produktów dla osób z nietolerancją laktozy. Zawierają one niewiele laktozy lub nie zawierają jej wcale i są specjalnie oznakowane.
Produkty, które zawierają mniej niż 0,1 grama laktozy na 100 gramów masy produktu, mogą być określane jako „bezlaktozowe”. Te niewielkie ilości są zwykle bez problemu tolerowane przez osoby z nietolerancją laktozy. Szczególnie ważne dla osób cierpiących na nietolerancję laktozy są produkty mleczne bez laktozy, ponieważ mogą one zapobiegać niedoborom wapnia.
Jednakże etykietka „bez laktozy” jest czasem również używana do reklamowania żywności, która z definicji w ogóle nie może zawierać laktozy – np. płatków owsianych czy oleju roślinnego. Warto porównywać ceny: identyczny produkt bez oznaczenia „bez laktozy” może być znacznie tańszy.
Osoby bez nietolerancji laktozy nie odnoszą żadnych korzyści ze spożywania produktów bez laktozy i kupując je tylko niepotrzebnie obciążają swój budżet.
Nietolerancja laktozy: leki
Preparaty zawierające laktazę
Niektóre osoby z nietolerancją laktozy, kiedy chcą czasami pozwolić sobie na zjedzenie budyniu waniliowego, kawałka sernika lub porcji mlecznych lodów, sięgają po tabletki lub kapsułki z laktazą. Taki preparat enzymatyczny jest przyjmowany na krótko przed lub w trakcie posiłku i ma za zadanie poprawić przyswajanie spożytej laktozy, a tym samym zapobiec lub przynajmniej złagodzić objawy nietolerancji laktozy.
Jak dotąd jednak skuteczność tego rozwiązania nie została potwierdzona w badaniach. W nielicznych dostępnych badaniach preparaty laktazy nie były w stanie złagodzić lub zapobiec objawom nietolerancji laktozy u uczestniczących w tych badaniach osób.
Suplementy wapnia
Mleko i produkty mleczne zawierają dużo wapnia. Unikając tych pokarmów, osoby z nietolerancją laktozy często cierpią na niedobór wapnia, co zwiększa u nich ryzyko wystąpienia osteoporozy. Szczególnie u dzieci unikanie mleka i produktów mlecznych może prowadzić do niedoboru wapnia, a tym samym do zaburzeń mineralizacji kości. Dlatego pożyteczne może być przyjmowanie suplementów wapnia. Porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem.
Ponadto osoby dotknięte nietolerancją laktozy powinny częściej włączać do swojej diety inne pokarmy bogate w wapń, na przykład zielone warzywa liściaste, wiórki kokosowe czy nasiona sezamu.
Nietolerancja laktozy: przebieg choroby i rokowanie
Nietolerancja laktozy nie zagraża życiu ani nie ogranicza długości życia. Jednak dzięki diecie o niskiej zawartości laktozy większość osób cierpiących na to schorzenie nie odczuwa żadnych objawów. W razie potrzeby może być konieczne stosowanie ścisłej diety bezlaktozowej – na przykład w przypadku niedoboru laktazy u noworodków.
Ten wrodzony niedobór laktazy, podobnie jak druga postać pierwotnej nietolerancji laktozy (fizjologiczny niedobór laktazy), nie jest uleczalny. Objawy można kontrolować jedynie za pomocą indywidualnie dobranej diety.
Z drugiej strony wtórna nietolerancja laktozy może ponownie zniknąć (lub przynajmniej ulec poprawie), jeśli leczy się przyczynę leżącą u jej podłoża, a w rezultacie błona śluzowa jelita wraca do zdrowia.
Nietolerancja laktozy: częstość występowania
Nawet jeśli duży wybór produktów bezlaktozowych w supermarketach i restauracjach sugeruje co innego, to osoby z nietolerancją laktozy są w Europie mniejszością. W całej Europie tylko około 5 do 15 procent populacji nie toleruje laktozy. Najmniejsza liczba osób dotkniętych tym problemem żyje w Europie Północnej.
Jednak w innych regionach świata nietolerancja laktozy jest spotykana dość często. Na przykład w Afryce i Azji Wschodniej od 65 do ponad 90% wszystkich dorosłych nie toleruje laktozy.
Biorąc pod uwagę całą światową populację, około 70-80% wszystkich ludzi nie toleruje laktozy, choć nie wszyscy wykazują tego objawy.
Pytania i odpowiedzi
Czy nietolerancja laktozy może pojawić się nagle?
Objawy mogą pojawić się stosunkowo nagle, ponieważ aktywność enzymu rozkładającego laktozę (laktazy) stopniowo spada i zwykle prowadzi do nietolerancji w wieku dorosłym. W innych przypadkach nietolerancja laktozy jest wynikiem innej choroby i dlatego jest tylko tymczasowa.
Jak zaczyna się nietolerancja laktozy?
Nietolerancja laktozy występuje wtedy, gdy enzym laktaza nie jest już obecny w jelicie cienkim lub nie występuje w nim w wystarczających ilościach. Im mniej laktazy znajduje się w jelicie cienkim, tym bardziej nasilona jest nietolerancja laktozy i jej objawy, ponieważ laktoza, zamiast trafiać do krwiobiegu, trafia do jelita grubego.
Jak długo utrzymują się objawy nietolerancji laktozy?
Objawy takie jak wzdęcia, mdłości i odbijanie zaczynają się zwykle w krótkim czasie po spożyciu pokarmów zawierających laktozę. Objawy podobne do biegunki mogą jednak wystąpić także kilka godzin później, a czasami utrzymywać się nawet przez kilka dni.
W jakim wieku pojawia się nietolerancja laktozy?
Teoretycznie nietolerancja laktozy może występować już u niemowląt. Jest to jednak bardzo rzadkie. W większości przypadków nietolerancja pojawia się między piątym rokiem życia a okresem dojrzewania.
Jak nietolerancja laktozy wpływa na organizm?
Nietolerancja pokarmowa na cukier mlekowy (laktozę) nazywana jest nietolerancją laktozy. Z powodu wrodzonego lub nabytego niedoboru laktazy, enzymu trawiącego laktozę, osoby dotknięte tą chorobą nie trawią cukru mlecznego tak, jak należy. Pojawiają się takie objawy jak wzdęcia, bóle brzucha i biegunka.
Czy laktoza znajduje się w każdym mleku?
Laktoza występuje na przykład w mleku krowim, owczym, kozim, kobylim i oczywiście w mleku kobiecym. Średnia zawartość laktozy wynosi między 2 a 7%.
Jak długo należy stosować dietę bez laktozy, aby poczuć się lepiej?
To zawsze zależy od ilości spożytej laktozy i stopnia nietolerancji. Niektórzy pacjenci twierdzą, że objawy trwają kilka godzin i kończą się po biegunce, ale u innych objawy mogą trwać nawet dwa dni.
Co się stanie, jeśli mając nietolerancję laktozy, pije się mleko?
U osób z nietolerancją laktozy mleko i produkty mleczne mogą powodować bardzo nieprzyjemne objawy trawienne, takie jak wzdęcia i biegunka. Jednak większość ludzi może bez problemu tolerować taką ilość laktozy, jaka znajduje się w około dwóch szklankach mleka w ciągu dnia.
Czy mleko bez laktozy jest zdrowsze od zwykłego mleka?
Alternatywne produkty bez laktozy nie są zdrowsze od zwykłego mleka i produktów mlecznych. Poprawiają one jednak jakość życia osób z nietolerancją laktozy i łagodzą objawy. Dla osób niedotkniętych chorobą nie przynoszą one żadnych korzyści zdrowotnych.
Czy nietolerancja laktozy może uniemożliwiać odchudzanie?
Tak, nietolerancja laktozy hamuje spalanie tłuszczu. To twierdzenie nie zostało dotychczas naukowo udowodnione, ale w praktyce znane jest wiele przykładów, gdzie takie zjawisko występuje.
Czy mleko bez laktozy ma mniej kalorii?
Mleko bez laktozy ma dokładnie tyle samo kalorii, co normalne mleko.
Źródła
- C. J. Ingram, C. A. Mulcare u. a.: Lactose digestion and the evolutionary genetics of lactase persistence. In: Human genetics. Band 124, Nummer 6.
- Rejane Mattar, Daniel Ferraz de Campos Mazo, Flair José Carrilho, Lactose intolerance: diagnosis, genetic, and clinical factors, „Clinical and Experimental Gastroenterology”, 5, 2012.
- Sinden AA, Sutphen JL (December 1991). „Dietary treatment of lactose intolerance in infants and children”. Journal of the American Dietetic Association. 91.
Przeczytaj także o: