Osteoporoza

Osteoporoza (utrata masy kostnej) jest jedną z najpoważniejszych rozpowszechnionych chorób. Cierpią na nią w Polsce miliony ludzi, zwłaszcza starsze kobiety. U osób dotkniętych chorobą substancja kostna ulega coraz większej degradacji, w wyniku tego kości stają się coraz bardziej niestabilne i kruche.

Jak TELEMEDICO może pomóc Ci w przypadku osteoporozy? 

Istnieje wiele powodów, dla których nie należy zwlekać z wizytą u lekarza, jeśli podejrzewasz u siebie osteoporozę. Osteoporoza jest obecnie dobrze zbadaną chorobą, która może być skutecznie leczona, jeśli zostanie w porę wykryta. Nawet w średnim i starszym wieku dzięki ukierunkowanemu treningowi możliwe jest wzmocnienie kości i spowolnienie procesu ich degradacji. Skorzystaj z możliwości wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDICO, który właściwie zinterpretuje twoje objawy, postawi diagnozę i opracuje ewentualny plan leczenia.

Podstawowe informacje

• Co to jest osteoporoza? Choroba metaboliczna kości, w której coraz większa ilość tkanki kostnej ulega rozpadowi (ubytek kości). W ten sposób kości łatwiej ulegają złamaniom.
• Objawy: Często na początku nie występują żadne objawy. W miarę postępu choroby pojawiają się uporczywe bóle, takie jak bóle pleców, złamania kości po drobnych urazach lub bez wyraźnej przyczyny (złamania samoistne), nasilający się garb („wdowi garb”) i zmniejszający się wzrost.
• Przyczyny: Osteoporoza pierwotna występuje w starszym wieku i po menopauzie (niedobór estrogenów). Osteoporoza wtórna jest wynikiem innych chorób lub przyjmowania leków (nadczynność tarczycy, kortyzon itp.).
• Leczenie: Środki niefarmakologiczne, takie jak odpowiedni poziom aktywności fizycznej (sport, fizjoterapia) i właściwe odżywianie; suplementy wapnia i witamina D; leki na osteoporozę (bisfosfoniany itp.); leczenie chorób współistniejących (w przypadku osteoporozy wtórnej); ewentualnie operacja w przypadku złamań kości.
• Rokowanie: Osteoporoza nie jest jeszcze uleczalna. Dlatego tym ważniejsze jest wczesne jej rozpoznanie i leczenie. W przeciwnym razie ubytek kości będzie postępował. Oznacza to nasilający się ból i częste złamania kości.

Co się dzieje w organizmie dotkniętym osteoporozą?

Kości składają się z dwóch podstawowych elementów budulcowych:

• specjalnej tkanki kostnej składającej się z komórek oraz macierzy pozakomórkowej,
• różnych minerałów, które są przechowywane w macierzy (głównie wapń i fosforan). Zagęszczają i wzmacniają one strukturę kości.

Kości są stale przebudowywane, aby dostosować się do zmieniających się wymagań. Do około 35 roku życia więcej masy kostnej jest zwykle budowane niż niszczone. Od 35 roku życia stopniowo przeważa resorpcja kości, która z wiekiem ulega przyspieszeniu. Zdrowi starsi ludzie tracą około 0,5 do 1 procent masy kostnej rocznie.

Ten normalny metabolizm kostny może zostać zakłócony przez wiele różnych czynników. Między innymi hamować tworzenie kości lub sprzyjać ich utracie może niedobór wapnia, brak ruchu i choroby hormonalne. W wyniku tego zmniejsza się masa kostna i rozwija się osteoporoza. Choroba dotyczy głównie osób starszych. W skrajnych przypadkach pacjenci mogą tracić nawet do sześciu procent masy kostnej rocznie!

Osteoporoza: kogo dotyczy?

Osteoporoza pojawia się zwykle w starszym wieku. Około jednej czwartej wszystkich osób powyżej 50 roku życia cierpi na osteoporozę.

Istnieje różnica między płciami: około jedna na trzy kobiety po menopauzie i jeden na pięciu starszych mężczyzn cierpią z powodu ubytku kości.

Prawie wszyscy chorzy (95 procent z nich) mają tzw. osteoporozę pierwotną: jest ona spowodowana albo brakiem estrogenów po menopauzie (u kobiet), albo zwiększoną utratą kości w starszym wieku (u obu płci).

Tylko u nielicznych pacjentów z osteoporozą (5 procent) utrata kości jest wynikiem innych chorób lub przyjmowania leków (osteoporoza wtórna). W tym przypadku ponad połowa osób dotkniętych chorobą to mężczyźni.

Postać szczególna: osteoporoza przejściowa

Szczególną postacią choroby jest osteoporoza przejściowa. Dotyka głównie mężczyzn w średnim wieku, jednak kobiety w ostatnim trymestrze ciąży są również częściej dotknięte tą chorobą.

Osteoporoza przejściowa to szybko postępujący, bolesny ubytek kości w okolicach stawów. Najczęściej dotknięty jest staw biodrowy. Pacjenci odczuwają silny ból w stawie. Staw jest również ograniczony w swojej ruchomości.

Osteoporoza przejściowa może być jednoznacznie zdiagnozowana za pomocą rezonansu magnetycznego (MRI). Można stwierdzić rozległy obrzęk szpiku kostnego w okolicy stawu. Przejściowa osteoporoza jest uważana za reakcję na ten miejscowy obrzęk szpiku kostnego. Z tego powodu nazywana jest również zespołem pierwotnego obrzęku szpiku kostnego.

Nie wiadomo, co dokładnie wywołuje rozwój osteoporozy przemijającej. Dyskutowane są zaburzenia krążenia w kościach, przeciążenia stawów biodrowych oraz urazy (np. upadek na biodro).

Najważniejszym działaniem terapeutycznym jest całkowite odciążenie chorego stawu. Następnie w większości przypadków choroba ustępuje samoistnie w ciągu kilku miesięcy (o ile nie wystąpią powikłania, np. złamanie kości). Ból może być złagodzony lekami (takimi jak ibuprofen).

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy osteoporoza przejściowa nie prowadzi do trwałych (przewlekłych) objawów.

Osteoporoza: objawy

Osteoporoza zazwyczaj rozwija się powoli. Na początku dotknięci tym problemem pacjenci z reguły nie skarżą się. Dopiero w miarę postępów choroby pojawiają się bóle, np. pleców i kolan. Często nie są one rozpoznawane jako pierwsze objawy osteoporozy.

Niektórzy pacjenci doznają również złamań kości: często są one wynikiem drobnych urazów. Nawet niewielki, niegroźny upadek może skutkować złamaniem przedramienia. Pierwszym objawem osteoporozy mogą być również spontaniczne złamania kości bez uchwytnej przyczyny.

W zaawansowanym stadium osteoporozy częściej dochodzi do złamań kości bez przyczyny. Typowymi objawami osteoporozy często okazują się złamania kości w okolicy biodra (np. złamanie szyjki kości udowej), złamania górnej i dolnej części ramienia, a także trzonów kręgów.

Złamania trzonów kręgowych

Czasami w osteoporozie dochodzi do powolnego zapadania się trzonów kręgów. Ci, których to dotyka, często niczego nie zauważają. Te „pełzające złamania” nie powodują bowiem żadnego bólu. Dlatego często nie są one rozpoznawane i pozostają nieleczone, powodują jednak zmniejszenie wysokości ciała. W przypadku kilku złamań trzonów kręgowych może się ona skurczyć nawet o kilka centymetrów! Ponadto może rozwinąć się garb („wdowi garb”).

Ostre złamania trzonów kręgów są również możliwymi objawami osteoporozy. W przeciwieństwie do złamań pełzających ból jest bardzo wyraźnie odczuwalny. Ponadto znacznie ograniczona jest mobilność w życiu codziennym. 

Ogólnie rzecz biorąc, następujące objawy mogą wskazywać na złamania trzonów kręgowych:

• silny, miejscowy, kłujący do piekącego ból pleców,
• uporczywy ból pleców,
• obniżenie wzrostu,
• formowanie się garbu.

Złamanie szyjki kości udowej

Złamania szyjki kości udowej należą do najpoważniejszych powikłań w przebiegu osteoporozy. Objawy takie jak silny ból w stawie biodrowym, a także nieprawidłowe ułożenie chorej nogi wskazują na złamanie szyjki kości udowej. Ponadto dotknięty chorobą staw biodrowy nie może być poddawany obciążeniom.

Błędne koło osteoporozy

Z każdym złamaniem kości wzrasta ryzyko kolejnych złamań. Obawiając się nowych złamań, pacjenci z osteoporozą często stają się niepewni i niespokojni podczas chodzenia, co dodatkowo zwiększa ryzyko upadku.

Ponadto z wiekiem zmniejsza się siła mięśni. Oprócz tego wiele osób starszych ma pogorszony słuch i wzrok. Wpływa to na ich równowagę, co również zwiększa ryzyko upadku i złamań kości. Osoby dotknięte osteoporozą wpadają w błędne koło strachu i niepewności, zwiększonego ryzyka upadków i kolejnych złamań kości, które jeszcze bardziej zwiększają strach.

Osteoporoza: przyczyny i czynniki ryzyka

Zasadniczo rozróżnia się dwie grupy osteoporozy: osteoporozę pierwotną i znacznie rzadszą osteoporozę wtórną.

Osteoporoza pierwotna: przyczyny

Osteoporoza pierwotna występuje u kobiet po menopauzie oraz u obu płci w starszym wieku:

• Utrata kości po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna) ma podłoże hormonalne: żeńskie hormony płciowe (estrogeny) regulują powstawanie i działanie kalcytoniny i witaminy D. Te dwa hormony są ważne dla tworzenia kości. W okresie menopauzy spada produkcja estrogenów. Jest to powód, dla którego u wielu kobiet dochodzi do ubytku kości po ostatniej miesiączce (menopauza).
• U mężczyzn hormony płciowe (takie jak testosteron) są również ważne dla metabolizmu kości. U mężczyzn produkcja testosteronu nie ustaje jednak w wieku średnim. Z tego powodu osteoporoza występuje rzadziej u mężczyzn niż u kobiet.
• W starszym wieku każdy z nas traci masę kostną. Może to powodować osteoporozę zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Lekarze określają to jako osteoporozę starczą.
• Ogólnie rzecz biorąc, różne czynniki ryzyka sprzyjają rozwojowi osteoporozy. W pierwszej kolejności należy tu wymienić dietę niezbyt korzystną dla kości (np. dietę niskowapniową) oraz brak ruchu.
• Szczególnie po 70. roku życia niedobór wapnia i witaminy D prowadzi do zaniku kości. Nieprawidłowe diety, nadmierne spożycie kawy, nadużywanie środków przeczyszczających oraz zbyt duża ilość fosforanów w diecie powodują, że kości otrzymują zbyt mało wapnia i witaminy D. Sprzyja to rozwojowi osteoporozy. 
• Nadmierne spożycie alkoholu i nikotyny są również uważane za czynniki ryzyka ubytku kości.
• Ponadto osteoporoza występuje częściej w niektórych rodzinach. Eksperci podejrzewają zatem, że pewną rolę odgrywają również czynniki genetyczne.

Osteoporoza wtórna: przyczyny

W przeciwieństwie do osteoporozy pierwotnej osteoporoza wtórna jest wynikiem innych chorób lub ich leczenia (przyjmowania leków).

Na przykład osteoporoza wtórna może być wywołana przez zbyt dużą ilość kortyzonu w organizmie. Taki nadmiar kortyzonu jest spowodowany albo chorobami takimi jak zespół Cushinga, albo długotrwałą terapią kortyzonem.

Nadczynność tarczycy może również powodować osteoporozę. Nadmiar hormonów tarczycy przyspiesza metabolizm i sprzyja utracie masy kostnej. Osteoporoza jest również często spowodowana nadczynnością przytarczyc. Dzieje się tak, ponieważ wydzielana jest zbyt duża ilość hormonu przytarczyc. Hormon ten jest antagonistą kalcytoniny i witaminy D: rozpuszcza wapń z kości i w ten sposób sprzyja ich rozpadowi.

Inne przyczyny osteoporozy wtórnej to:

• choroby hormonalne, takie jak niedoczynność gonad (jajników, jąder), nadczynność kory nadnerczy, cukrzyca typu 1;
• choroby żołądka i jelit, takie jak choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, nietolerancja laktozy, celiakia, gdzie zaburzone jest wykorzystanie ważnych składników odżywczych, takich jak wapń;
• nowotwory złośliwe (z przerzutami do kości);
• ciężkie, przewlekłe osłabienie nerek (niewydolność nerek) – w tym przypadku organizm wydala dużo wapnia. Aby zapobiec zbyt dużemu spadkowi poziomu wapnia we krwi, wapń z kości jest rozpuszczany i wchłaniany do krwi;
• zapalne choroby reumatyczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS);
• inne choroby, takie jak anoreksja lub marskość wątroby (niedożywienie sprzyja osteoporozie);
• leki – oprócz kortyzonu, osteoporozie mogą sprzyjać także inne leki, np. leki przeciwdrgawkowe (przeciwpadaczkowe), cyklosporyna (po przeszczepach narządów, w chorobach skóry itp.), heparyna (długotrwała terapia zapobiegająca zakrzepicy) i niektóre terapie hormonalne (np. w raku prostaty).

Osteoporoza: badania i diagnostyka

Jeśli masz najmniejsze podejrzenie osteoporozy, takie jak złamanie kości bez wyraźnej przyczyny (złamanie samoistne), powinieneś udać się do lekarza. Im wcześniej leczy się utratę kości, tym większe jest prawdopodobieństwo, że uda się zatrzymać postęp choroby. Ponadto u wszystkich osób ze zwiększonym ryzykiem złamań kości zaleca się wykonanie podstawowej diagnostyki osteoporozy. Składa się on z kilku części.

Rozmowa lekarza z pacjentem

W pierwszej kolejności lekarz przeprowadza rozmowę z pacjentem i zbiera od niego wywiad chorobowy (anamnezę). Lekarz zapyta o ogólny stan zdrowia pacjenta. Zapyta również o to, czy występują jakiekolwiek dolegliwości lub ograniczenia w życiu codziennym. Należą do nich na przykład: ból pleców, trudności z wchodzeniem po schodach, podnoszeniem ciężkich przedmiotów lub ból podczas długotrwałego chodzenia.

Ważne jest również, aby lekarz wiedział o złamaniach kości lub upadkach z przeszłości. Ponadto lekarz zapyta, czy pacjent cierpi na jakieś choroby lub stosuje jakieś leki.

Badanie fizykalne

Następnie przeprowadzane jest badanie fizykalne. Lekarz dokonuje również pomiaru wzrostu i wagi pacjenta.

Testy są wykorzystywane do sprawdzenia sprawności fizycznej i mobilności. Jednym z przykładów jest test „Wstań i idź” (Timed Up and Go – TUG)

W tym teście lekarz mierzy, ile czasu zajmuje pacjentowi wstanie z krzesła, przejście trzech metrów, odwrócenie się, powrót i ponowne usadowienie się na krześle. Może on również korzystać z wszelkich urządzeń wspomagających chodzenie, których normalnie używa w życiu codziennym.

Jeśli pacjent potrzebuje więcej niż 30 sekund na wykonanie zadania, jego mobilność jest prawdopodobnie upośledzona. Istnieje wtedy zwiększone ryzyko upadków.

Pomiar gęstości kości

Kolejnym ważnym elementem diagnostyki osteoporozy jest pomiar gęstości kości (osteodensytometria, pomiar DXA). Polega on na zastosowaniu promieniowania rentgenowskiego w niskiej dawce, w celu określenia gęstości kości kręgosłupa lędźwiowego, całej kości udowej i szyjki kości udowej. Zmierzone wartości (wartości T) są porównywane z typowymi wartościami średnimi w danej grupie wiekowej. Jeśli są one o 2,5 jednostki lub więcej niższe od wartości średnich typowych dla danego wieku, spełniona jest definicja występowania osteoporozy, to znaczy u pacjenta występuje ubytek kości.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rozróżnia cztery etapy ubytku masy kostnej w zależności od wartości T uzyskanej podczas pomiaru gęstości kości:

• Stopień 0: osteopenia. W tym wstępnym stadium osteoporozy zawartość minerałów w kościach jest zmniejszona o wartość od 1 do 2,5.
• Stopień 1: osteoporoza. Zawartość minerałów w kościach zmniejsza się o więcej niż 2,5, jednak złamania kości jeszcze nie występują.
• Stopień 2: jawna osteoporoza. Dzieje się tak, gdy zawartość minerałów w kościach jest zmniejszona o więcej niż 2,5, a pacjent ma już od jednego do trzech złamań kręgów.
• Stopień 3: zaawansowana osteoporoza. Zaawansowaną osteoporozę mają wszyscy pacjenci, u których zawartość minerałów w kościach jest o ponad 2,5 jednostki niższa od wartości średniej i u których doszło do kilku (wielu) złamań trzonów kręgowych.

Badanie rentgenowskie

Ewentualne złamania kości można wykryć na zdjęciu rentgenowskim. Osteoporoza często powoduje m.in. złamania kręgów. Mogą one być spowodowane jednorazowym zdarzeniem (np. upadkiem) lub być wynikiem delikatnych, ale długotrwałych oddziaływań mechanicznych.

W drugim przypadku złamania są utajone. Powodują one powolną deformację danego trzonu kręgu. Eksperci nazywają to odkształceniem pełzającym. Zasada jest następująca: im większe deformacje, tym większa osteoporoza. Można to ustalić poprzez pomiar wysokości trzonów kręgów pomiędzy czwartym trzonem kręgu piersiowego a piątym trzonem kręgu lędźwiowego za pomocą zdjęć rentgenowskich. Uzyskany w ten sposób pomiar (vertebral deformity score) pokazuje, jak znacznie zaawansowana jest osteoporoza.

Badania krwi

W ramach diagnostyki osteoporozy badana jest również krew pacjenta. Z jednej strony wykonuje się morfologię krwi. Oznaczane są również inne parametry, takie jak wartości wątroby i nerek oraz poziom wapnia i fosforanów. Głównym celem badania jest wyjaśnienie możliwych przyczyn osteoporozy wtórnej.

Ponadto wartości krwi pomagają lekarzowi zaplanować terapię: na przykład jeśli poziom wapnia we krwi jest bardzo niski, pacjent nie może być leczony niektórymi lekami na osteoporozę.

Podstawowa diagnostyka osteoporozy: dla kogo jest zalecana?

Podstawowa diagnostyka osteoporozy powinna być przeprowadzona u wszystkich osób ze zwiększonym ryzykiem złamań kości. Do tych grup ryzyka należą na ogół kobiety i mężczyźni w wieku powyżej 70 lat.

Badania przesiewowe w kierunku osteoporozy są również zalecane u osób powyżej 50 roku życia, u których występuje wiele czynników ryzyka złamań kości związanych z osteoporozą. Należą do nich na przykład:

• złamania trzonów kręgowych po niewielkich urazach (np. upadek z pozycji stojącej),
• złamanie kości udowej w okolicy biodra,
• unieruchomienie – na przykład z powodu długotrwałego leżenia w łóżku lub założonego gipsu po operacjach lub wypadkach,
• niedowaga (wskaźnik masy ciała poniżej 20), utrata masy ciała i anorexia nervosa,
• palenie tytoniu i przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
• wysokie spożycie alkoholu,
• choroby hormonozależne, takie jak zespół Cushinga, nadczynność tarczycy, niedobór hormonu wzrostu spowodowany dysfunkcją przysadki mózgowej (hypophysis), cukrzyca typu 1 i typu 2,
• choroby reumatologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, choroba Bechterewa),
• choroby przewodu pokarmowego, takie jak celiakia, także operacje żołądka (całkowite lub częściowe usunięcie żołądka),
• choroby neurologiczne / psychiatryczne, takie jak epilepsja, schizofrenia, choroba Alzheimera, Parkinsona, udar mózgu, depresja,
• niewydolność serca (niewydolność krążenia),
• choroba wątroby związana z alkoholem,
• niektóre leki, takie jak kortyzon w dużych dawkach, leki przeciwdrgawkowe (przeciwpadaczkowe), leki przeciwdepresyjne, glitazony (na cukrzycę typu 2), inhibitory aromatazy (na raka piersi), leki przeciwhormonalne na raka prostaty, opioidy (silne leki przeciwbólowe).

Inne badania

Oprócz podstawowej diagnostyki osteoporozy w niektórych przypadkach lekarz może przeprowadzić dodatkowe badania. Aby wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów pacjenta, czasami konieczna może być tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI). Te procedury obrazowania medycznego mogą być również ważne dla planowania terapii, na przykład w przypadku, gdy złamanie kości wymaga najpierw dokładniejszego wyjaśnienia jego przyczyn.

W rzadkich przypadkach lekarz pobiera próbkę tkanki kostnej (biopsja kości). Jest ona następnie badana bardziej szczegółowo w laboratorium. Może to być pomocne na przykład wtedy, gdy inne badania przyniosły tylko niejednoznaczne wyniki.

Osteoporoza: leczenie

Terapia osteoporozy składa się z kilku elementów. Jest ona indywidualnie dopasowana do pacjenta. Przy planowaniu terapii lekarz bierze pod uwagę m.in. to, co spowodowało ubytek kości i jak bardzo jest on nasilony.

Ogólne informacje na temat leczenia osteoporozy

Najważniejszymi podstawowymi środkami w terapii osteoporozy są: 

• odpowiednia ilość ruchu, 
• właściwa dieta, 
• w razie potrzeby pacjentowi podaje się również leki zapobiegające ubytkowi kości.

Ważne jest również zapobieganie upadkom. Pacjenci z osteoporozą łatwo łamią sobie kości. Oto kilka wskazówek, jak zmniejszyć ryzyko upadków i wypadków:

• Mieszkanie powinno być dostatecznie oświetlone i urządzone w taki sposób, aby nie było łatwo się potknąć i upaść. Usuń z mieszkania wszelkie zagrożenia mogące spowodować potknięcia, takie jak śliskie dywany czy odsłonięte kable.
• Jeśli zawodzą oczy, pacjenci powinni stale nosić okulary.
• Nieodpowiednie są buty na wysokim obcasie i te ze śliską podeszwą. Najbardziej zalecane są płaskie buty z antypoślizgową podeszwą.
• Jeśli to możliwe, pacjenci z osteoporozą nie powinni przyjmować leków, które osłabiają ich czujność i reakcje. Należą do nich leki nasenne, leki na alergię i antydepresanty.

W przypadku osteoporozy wtórnej, będącej skutkiem innej choroby (np. nadczynności tarczycy), należy leczyć tę chorobę podstawową. W przeciwnym razie terapia osteoporozy może nie przynieść oczekiwanego sukcesu.

Jeśli niektóre leki wywołały osteoporozę wtórną, najlepiej jest zmienić je na leki „przyjazne kościom”, czyli takie, które mają mniejszy negatywny wpływ na gęstość kości. Jest to zalecane np. dla kobiet, które są leczone glitazonami z powodu cukrzycy typu 2.

Ćwiczenia fizyczne jako element terapii osteoporozy

Regularne ćwiczenia fizyczne mogą zarówno zapobiegać ubytkom masy kostnej, jak i leczyć. Bardzo ważne jest, aby wybrać odpowiednią formę ćwiczeń lub sportu.

Przede wszystkim należy pamiętać, że sport wyczynowy nie jest odpowiedni w terapii osteoporozy! Skuteczne leczenie osteoporozy zaczyna się np. od regularnych spacerów. Sprzyja to tworzeniu masy kostnej i hamuje jej ubytek. Lekkie treningi biegowe, takie jak jogging czy marsz, są również bardzo skuteczne.

W leczeniu osteoporozy zalecane jest również pływanie. Pół godziny pływania, dwa razy w tygodniu jest tutaj idealnym rozwiązaniem. Pływanie ćwiczy również inne grupy mięśni niż chodzenie, na przykład mięśnie pleców.

Gimnastyka wodna i lekki trening siłowy są również przydatne w terapii osteoporozy. Gimnastykę poza basenem i proste ćwiczenia na osteoporozę możesz wykonywać samodzielnie w domu. Tutaj można osiągnąć dobre efekty już przy półgodzinnym treningu wykonywanym dwa razy w tygodniu. Wskazówki dotyczące odpowiednich ćwiczeń można uzyskać od lekarza, lekarza medycyny sportowej lub w specjalnej grupie sportowej dla pacjentów z osteoporozą.

Przedyskutuj z lekarzem, jaka forma ćwiczeń lub rodzaj sportu, a także jaka intensywność treningu jest najbardziej przydatna w Twoim przypadku.

Dieta w terapii osteoporozy

Oprócz odpowiedniej ilości ruchu częścią terapii osteoporozy jest również odpowiednia dieta. Oto najważniejsze jej zalecenia.

Stosuj zrównoważoną dietę. Upewnij się, że dostarczasz swojemu organizmowi wystarczającą ilość wapnia. Ten minerał jest ważny dla zdrowych, mocnych kości. Dorośli powinni otrzymywać 1000 miligramów wapnia dziennie z diety. Występuje głównie w produktach mlecznych, ale także w zielonych warzywach, takich jak szpinak i brokuły, oraz w niektórych rodzajach wody mineralnej. Wapń jest również dodawany do niektórych produktów spożywczych, takich jak soki owocowe i warzywne.

W przypadku niektórych pacjentów niemożliwe jest zapewnienie wystarczającej ilości wapnia tylko z diety. W tym przypadku lekarz przepisuje dodatkowe suplementy wapnia (np. wapno w tabletkach musujących).

Oprócz wapnia również witamina D jest bardzo ważna dla pacjentów z osteoporozą (i wszystkich innych osób): zapewnia ona, że organizm może wchłaniać wapń z jelit i wprowadzać go do kości. Dobrym źródłem witaminy D w żywności są tłuste ryby, jaja, masło i mleko.

Należy również regularnie wystawiać skórę na działanie promieni słonecznych – przy pomocy promieniowania UV organizm potrafi sam wytwarzać witaminę D. W rzeczywistości pokrywa on dzięki temu większość swojego zapotrzebowania na witaminę D. Latem należy spędzać na słońcu od 5 do 15 minut dziennie, wiosną i jesienią od 10 do 25 minut. Wystarczy „napromieniować” twarz i ręce. W zależności od temperatury można również pozwolić, aby promienie słoneczne działały na nieosłonięte ręce i nogi.

Lekarze często przepisują suplementy witaminy D na osteoporozę. Ma to na celu zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia w witaminę D. Takie preparaty są szczególnie przydatne dla pacjentów z wysokim ryzykiem upadków lub złamań kości, którzy mają ograniczoną możliwość ekspozycji na światło słoneczne. Dzienna zalecana dawka wynosi od 800 do 1000 jednostek międzynarodowych (IU) witaminy D3.

Mocne kości również potrzebują fosforu, ale w odpowiedniej proporcji do przyjmowanego wapnia. Nadmiar fosforu wiąże wapń tak, że nie może on już zostać wbudowany w kości. Dlatego należy unikać pokarmów i napojów bogatych w fosforany, takich jak mięso, wędliny, sery topione i napoje typu cola.

Fosforany można rozpoznać w wykazie składników na opakowaniach żywności i napojów pod numerami E 338-341 i E 450.

Leki przeciw osteoporozie

Jeśli u pacjentów z osteoporozą występuje wysokie ryzyko złamań kości, lekarz przepisze dodatkowe leki na osteoporozę. Dostępne są następujące substancje czynne:

• Bisfosfoniany: Bisfosfoniany takie jak alendronian i zoledronian są lekami pierwszego wyboru w terapii osteoporozy. Zapobiegają one nadmiernemu ubytkowi kości i wzmacniają pozostałą masę kostną. Bisfosfoniany są przyjmowane w postaci tabletek codziennie, co tydzień lub co miesiąc, albo podawane w postaci zastrzyków lub infuzji.
• Selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERMs): Przedstawiciel tej grupy substancji czynnych, raloksyfen, jest zatwierdzony do leczenia osteoporozy. Wiąże się on ze specjalnymi receptorami, które są przeznaczone dla estrogenów i w ten sposób hamuje ich absorpcję w kościach. Raloksyfen przyjmuje się codziennie w postaci tabletki.
• Ranelinian strontu: Ten składnik aktywny również hamuje proces ubytku kości, a także zwiększa aktywność komórek budujących kości. Przyjmuje się go codziennie w postaci roztworu.
• Teriparatyd: Teriparatyd jest pochodną własnego hormonu organizmu – parathormonu. Wspomaga tworzenie kości i tworzenie się nowych struktur kostnych. Substancja czynna jest wstrzykiwana pod skórę raz dziennie.
• Denosumab: Denosumab jest tak zwanym przeciwciałem monoklonalnym. Wpływa na metabolizm kości i hamuje komórki, które rozkładają tkankę kostną (osteoklasty). Denosumab jest podawany w postaci zastrzyku podskórnego.

W indywidualnych przypadkach w leczeniu osteoporozy mogą być stosowane inne leki, takie jak żeńskie hormony płciowe lub kalcytonina.

Terapia przeciwbólowa

W przypadku bólu towarzyszącego osteoporozie lekarz może zainicjować odpowiednią terapię przeciwbólową. Często stosowane są leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takie jak ibuprofen, kwas acetylosalicylowy (ASA) czy diklofenak. Jeśli ból jest silny, lekarz może również przepisać tzw. opiaty. W niektórych przypadkach przydatne są inne leki, takie jak środki zwiotczające mięśnie.

Fizykoterapia często może pomóc w zwalczaniu bólu związanego z osteoporozą. Należą do niej zabiegi z wykorzystaniem zimna lub ciepła, masaże lub akupunktura. Dla niektórych pacjentów jest to wystarczające, aby złagodzić ból. W przypadku innych osób fizykoterapia może stanowić uzupełnienie leczenia środkami przeciwbólowymi.

W przypadku długotrwałego bólu spowodowanego złamaniami trzonów kręgowych lekarz może również przepisać pacjentowi noszenie półelastycznego gorsetu.

Operacja chirurgiczna

W przypadku złamań trzonów kręgowych skuteczna może być operacja. W zabiegu zwanym wertebroplastyką chirurg wprowadza cement kostny do złamanego trzonu kręgu. Stabilizuje to trzon kręgowy. W zabiegu kyfoplastyki trzon kręgu jest najpierw rozszerzany za pomocą małego balonika. Może to nieco wyprostować kość, a także ułatwić wprowadzenie cementu kostnego.

Inne złamania spowodowane osteoporozą czasami również wymagają operacji. Na przykład niektórzy pacjenci po przebytym złamaniu szyjki kości udowej otrzymują sztuczny staw biodrowy.

Dalsze wskazówki dotyczące leczenia osteoporozy

• Unikaj niedowagi.
• Unikaj nikotyny i alkoholu.
• W życiu codziennym należy dbać o to, aby nie nadwyrężać kręgosłupa (np. siedzieć prosto, regularnie zmieniać pozycję siedzącą, nie dźwigać dużych ciężarów, nie pochylać się przy pracach domowych, wymieniać zużyte materace).

Pomocne dla pacjentów z osteoporozą jest również dołączenie do grupy wsparcia. Grupy te oferują porady, pomoc i wymianę doświadczeń z innymi pacjentami. Skorzystaj z tej oferty, jeśli masz taką możliwość!

Osteoporoza: przebieg choroby i rokowanie

Osteoporoza nie jest jeszcze uleczalna. Dlatego tym ważniejsze jest jak najwcześniejsze jej wykrycie i leczenie, ponieważ bez leczenia osteoporoza postępuje coraz bardziej. Pacjenci cierpią coraz silniej z powodu bólów kostnych (takich jak bóle pleców lub szyi). Częściej dochodzi do złamań kości. Zwłaszcza w starszym wieku wiele osób ma trudności z powrotem do zdrowia po poważniejszych złamaniach.

Szczególną obawę budzi złamanie szyjki kości udowej. Może to prowadzić do poważnych powikłań i chorób wtórnych, takich jak krwotoki i problemy z gojeniem się ran. Konieczna operacja (np. wszczepienie sztucznego stawu biodrowego) wiąże się z dodatkowym ryzykiem dla osób dotkniętych chorobą. Wielu starszych pacjentów ma potem ograniczoną możliwość poruszania się lub nawet wymaga stałej opieki. Około 10 do 20 procent wszystkich pacjentów ze złamaniem szyjki kości udowej umiera z powodu chorób wtórnych lub ryzyka związanego z operacją.

Osteoporoza: profilaktyka

Jeśli chcesz zapobiec osteoporozie, powinieneś minimalizować znane czynniki ryzyka. Należą do nich m.in. brak ruchu oraz niedobory wapnia i witaminy D. Oto najważniejsze wskazówki:

• Upewnij się, że stosujesz dietę bogatą w wapń, zawierającą produkty mleczne i wodę z zawartością wapnia. Dorośli powinni spożywać od 1,000 do 1,500 miligramów wapnia dziennie.
• Regularnie spożywaj produkty bogate w witaminę D, na przykład tłuste ryby (takie jak śledzie czy makrele), tran i żółtka jaj.
• Regularnie wystawiaj twarz i ręce (a w miarę możliwości także inne nieosłonięte części ciała) na działanie promieni słonecznych: 5 do 15 minut dziennie w lecie, 10 do 25 minut dziennie wiosną i jesienią. Wówczas organizm może pokryć dużą część zapotrzebowania na witaminę D poprzez samodzielne jej wytwarzanie.
• Unikaj żywności, która zawiera dużo fosforanów. Hamują one wchłanianie wapnia w jelitach i sprzyjają uwalnianiu wapnia z kości. Żywność bogata w fosforany to mięso i wędliny, sery topione i napoje typu cola.
• Powstrzymaj się od używania tytoniu i alkoholu oraz nie pij zbyt dużo kawy. Substancje te są również szkodliwe dla zdrowia kości.
• Kolejnym niezbędnym elementem profilaktyki osteoporozy jest regularny wysiłek fizyczny. Bądź regularnie aktywny fizycznie, najlepiej kilka razy w tygodniu. Wzmacnia to twoje kości.

Pytania i odpowiedzi

Czy osteoporozę można wyleczyć?

Nie ma lekarstwa na osteoporozę, ale właściwe leczenie może pomóc w ochronie i wzmocnieniu kości. Leczenie to może pomóc spowolnić rozpad kości w organizmie, a niektóre zabiegi mogą pobudzić wzrost nowych kości.

Co powoduje osteoporozę?

Główną przyczyną osteoporozy jest niedobór pewnych hormonów, szczególnie estrogenów u kobiet i androgenów u mężczyzn. Chorobę tę często diagnozuje się u kobiet, zwłaszcza tych, które przekroczyły 60 rok życia. Menopauzie towarzyszy obniżenie poziomu estrogenów, co zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy u kobiety.

Jak poważną chorobą jest osteoporoza?

Osteoporoza jest poważnym i czasami śmiertelnym schorzeniem. Osteoporoza prowadzi do złamań biodra. Aż około 25 procent ludzi umiera w ciągu pierwszych 6 do 12 miesięcy po złamaniu biodra.

Czy spacery są dobre na osteoporozę?

Regularne ćwiczenia, takie jak spacery, mogą zapobiegać utracie masy kostnej. Jeśli masz osteoporozę lub kruche kości, regularny szybki spacer może pomóc w utrzymaniu mocnych kości i zmniejszyć ryzyko złamań w przyszłości.

Czy osteoporoza skraca życie?

Oczekiwana długość życia 50-letniego mężczyzny rozpoczynającego leczenie osteoporozy została oszacowana na 18,2 roku, a 75-letniego mężczyzny na 7,5 roku. U kobiet szacunkowa długość życia wynosiła odpowiednio 26,4 roku i 13,5 roku.

W jakim wieku najczęściej choruje się na osteoporozę?

Kobiety w wieku powyżej 50 lat są najbardziej narażone na rozwój osteoporozy. Choroba ta jest 4 razy bardziej prawdopodobna u kobiet niż u mężczyzn. Lżejsze, cieńsze kości kobiet i dłuższy okres ich życia są główną przyczyn wyższego ryzyka osteoporozy wśród kobiet. Mężczyźni również mogą zachorować na osteoporozę – jest to jednak mniej powszechne.

Czy można prowadzić normalne życie z osteoporozą?

Wiele osób może normalnie żyć z osteoporozą i unikać złamań kości. Jeśli jednak doszło do złamania kości, ważne jest, aby dowiedzieć się, jakie kroki można podjąć, aby nadal utrzymać zadowalający poziom jakości życia.

Co się stanie, jeśli osteoporoza pozostanie nieleczona?

Nieleczona osteoporoza zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia złamań. Proste czynności, takie jak kichanie lub kaszel, nagły obrót lub uderzenie o twardą powierzchnię mogą prowadzić do złamań kości.

Czy osteoporoza wpływa na funkcjonowanie mózgu?

Wyniki zakrojonych na szeroką skalę badań wykazały, że osteoporoza znacząco zwiększa ryzyko rozwoju demencji.

Czy czekolada jest dobra na osteoporozę?

Czekolada jest bogatym źródłem antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych flawonoidów oraz innych minerałów, które potencjalnie mogą korzystnie wpływać na zdrowie kości.

Czy ser jest dobry na osteoporozę?

Nabiał jest ważnym źródłem wapnia i witaminy D, a oba te składniki odżywcze są niezbędne do budowy mocnych kości.

Czy pomidory są niekorzystne w przypadku osteoporozy?

Warzywa z grupy psiankowatych, takie jak pomidory, papryka, ziemniaki i bakłażany, mogą powodować stany zapalne kości, co może prowadzić do osteoporozy.

Czy można pić kawę, jeśli ma się osteoporozę?

Kofeina jest szczególnym problemem, gdy człowiek nie otrzymuje wystarczającej ilości wapnia w diecie. Dobrą wiadomością jest to, że ograniczenie spożycia kofeiny do 300 miligramów dziennie przy jednoczesnym dostarczaniu odpowiedniej ilości wapnia prawdopodobnie równoważy wszelkie straty wapnia spowodowane przez spożywanie kawy.

Czy alkohol szkodzi przy osteoporozie?

Badania na ludziach i zwierzętach wyraźnie wykazują, że przewlekłe, intensywne spożywanie alkoholu pogarsza kondycję kości i zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy. W szczególności nadużywanie alkoholu zmniejsza gęstość kości i osłabia ich właściwości mechaniczne.

Źródła

• Andrzej Szczeklik (red.): Choroby wewnętrzne. Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2010.
• SA. Shapses, CS. Riedt. Bone, body weight, and weight reduction: what are the concerns?. „J Nutr”. 136 (6).
• Albright F, Bloomberg E, Smith PH (1940). „Postmenopausal osteoporosis”. Trans. Assoc. Am. Physicians. 55.

Przeczytaj także o:

Przewlekła obturacyjna choroba płuc, POChP

Ból jąder

Ból po prawej stronie brzucha – co może oznaczać?