Splenomegalia
Splenomegalia to termin medyczny oznaczający powiększoną śledzionę. Może to być objawem różnych chorób, takich jak infekcje, zaburzenia tworzenia krwi czy uszkodzenie wątroby. Pacjenci czasami skarżą się na uczucie ucisku w lewej górnej części brzucha. Leczenie zależy od choroby podstawowej. Konieczne może być usunięcie śledziony.
Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku splenomegalii?
Śledziona jest jednym z najważniejszych organów w naszym ciele, jest zawsze zaopatrywana w duże ilości krwi i wykonuje zadania, które są niezbędne dla ludzkiego organizmu, takie jak rozkład czerwonych krwinek czy uczestniczenie w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Niektóre choroby mogą powodować powiększenie śledziony, co skutkuje zaburzeniem jej funkcji, a w najgorszym przypadku może nawet doprowadzić do pęknięcia tego narządu. Jeśli zauważysz u siebie podejrzane objawy powiększenia śledziony, skorzystaj z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który postawi właściwą diagnozę i określi sposób dalszego postępowania.
Podstawowe informacje
- Powiększona śledziona jest częstym objawem. Może wystąpić w przypadku różnych chorób. Należą do nich choroby zakaźne, choroby dziedziczne, choroby krwi lub wątroby i wiele innych.
- Jako największy organ limfatyczny w organizmie, śledziona jest ważną częścią systemu odpornościowego. Znajduje się ona w lewej górnej części brzucha, zwykle za dolnymi żebrami. Zazwyczaj śledziona ma około czterech centymetrów grubości, siedmiu centymetrów szerokości i jedenastu centymetrów długości. Jest ona zamknięta w zewnętrznej otoczce śledziony. Jednym z jej zadań jest wychwytywanie i niszczenie starych i zdeformowanych komórek krwi, a także mikroorganizmów znajdujących się we krwi. W śledzionie dojrzewają też komórki odpornościowe. Możliwe jest życie bez śledziony, jednak wtedy wzrasta ryzyko poważnych infekcji.
Powiększona śledziona: objawy
Splenomegalia sama w sobie jest objawem choroby, ale powoduje też inne, dodatkowe symptomy. Dlatego w przypadku splenomegalii należy rozróżnić objawy, które są spowodowane samą splenomegalią, od tych, które są spowodowane chorobą podstawową.
Splenomegalia: objawy choroby podstawowej
Wiele różnych chorób może prowadzić do splenomegalii. Pacjenci mają objawy zależne od choroby podstawowej. Poniższe zależności można uznać za wskazujące na powiększenie śledziony:
- W przypadku chorób zakaźnych: gorączka, wyczerpanie, obrzęk węzłów chłonnych.
- W chorobach nowotworowych: utrata wagi, nocne poty, gorączka
- W zaburzeniach układu krwiotwórczego: zmęczenie, osłabienie, bladość
- Przy uszkodzeniach wątroby: żółtaczka, krwawienie z przełyku, widoczne żyły brzuszne.
Powiększenie śledziony: objawy
Nienormalne powiększenie śledziony jest zwykle wyczuwalne pod lewym łukiem żebrowym. Może powodować ból, na przykład wtedy, gdy powiększona śledziona uciska na nerwy lub przemieszcza inne narządy. Jeśli śledziona nabrzmiewa zbyt mocno w stosunku do chroniącej ją otoczki, może ona pęknąć. Tak zwanemu pęknięciu śledziony towarzyszy silny ból w lewej górnej części brzucha. Ból ten może promieniować do lewego barku.
Splenomegalia: przyczyny i czynniki ryzyka
Przyczyny, które mogą prowadzić do splenomegalii, są różne. Można je podzielić na kilka grup.
Choroby krwi
Istnieją łagodne i złośliwe choroby krwi, które mogą prowadzić do splenomegalii. Do łagodnych należą wady wrodzone czerwonych krwinek. Są to:
- anemia sierpowata,
- talasemia,
- sferocytoza dziedziczna,
- niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej.
Choroby te prowadzą do zmian w strukturze erytrocytów. Zatrzymują się one w naczyniach śledziony i tam są rozkładane. Ponieważ gromadzi się wiele erytrocytów, śledziona staje się większa.
Nowotworowe choroby krwi, które powodują powiększenie śledziony, to białaczki i chłoniaki, a także choroby mieloproliferacyjne, takie jak osteomielofibroza czy młodzieńcza białaczka mielomonocytowa.
Infekcje
Zakażenie wirusem Eppsteina-Barr (EBV), który wywołuje mononukleozę (gorączka gruczołowa Pfeiffera), jest typowe dla splenomegalii. Wirus cytomegalii (CMV) również często powoduje splenomegalię u dzieci. Inne choroby zakaźne, które mogą być związane ze splenomegalią, to:
- sepsa bakteryjna,
- leiszmanioza,
- malaria,
- kiła,
- gorączka tyfusowa,
- gruźlica.
Zakrzepica żyły wrotnej
Jeśli w żyle wrotnej występuje niedrożność odpływu, krew spływa do śledziony (stwardnienie zastoinowe śledziony). Powody tego mogą być następujące:
- niewydolność serca,
- marskość lub zwłóknienie wątroby,
- zakrzepica żyły wrotnej,
- zespół Budda-Chiariego.
Choroby spichrzeniowe
Choroby związane z zaburzeniami metabolicznymi mogą prowadzić do splenomegalii. Należą do nich:
- choroba spichrzeniowa glikogenu,
- choroba Niemanna-Picka,
- choroba Gauchera,
- mukopolisacharydozy.
Choroby immunologiczne
Przyczyną splenomegalii mogą być też różne choroby immunologiczne. Należą do nich:
- zespół Chediaka-Higashiego,
- zespół Kawasaki,
- histiocytozy,
- przewlekła ziarniniakowatość,
- autoimmunologiczny zespół limfoproliferacyjny (ALPS).
Inne przyczyny powiększonej śledziony
Inną przyczyną powiększonej śledziony mogą być zmiany w samym organie. Należą do nich odległe przerzuty nowotworów złośliwych, naczyniaki lub hamartomy śledziony. Chłoniaki i białaczki mogą również zaatakować tkankę śledziony.
W rzadkich przypadkach obrzęk śledziony może też wystąpić w kolagenozach, takich jak toczeń rumieniowaty układowy, choroba Stilla czy młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów. Również w sarkoidozie możliwa jest splenomegalia.
Splenomegalia: badania i diagnostyka
Jeśli źle się czujesz i odczuwasz ból w lewej górnej części brzucha, skonsultuj się z lekarzem rodzinnym. Może on zdiagnozować splenomegalię i zlecić dalsze badania w celu znalezienia jej przyczyny. Najpierw lekarz zapyta cię szczegółowo o twoją historię choroby. Może on zadać ci następujące pytania:
- Czy cierpiałeś ostatnio z powodu infekcji?
- Czy cierpisz na chorobę przewlekłą lub nowotworową?
- Czy masz gorączkę?
- Czy ostatnio mimowolnie straciłeś na wadze?
- Czy budzisz się w nocy zlany potem?
Splenomegalia: badanie fizykalne
W badaniu fizykalnym pod lewym łukiem żebrowym może być wyczuwalna powiększona śledziona. Pacjent leży na prawym boku. Lekarz przeprowadzający badanie stabilizuje pacjenta lewą ręką, a prawą wykonuje palpację lewej górnej części brzucha. Normalnie śledziona nie powinna być wyczuwalna palpacyjnie. Jeśli lekarz ją wyczuje, oznacza to, że masz splenomegalię. Można to potwierdzić podczas badania ultrasonograficznego mierzącego rozmiar śledziony. Badanie ultrasonograficzne może również wykazać uszkodzenia wątroby lub choroby żyły wrotnej.
Ponadto podczas badania fizykalnego lekarz będzie szukał obrzękniętych węzłów chłonnych i oznak uszkodzenia wątroby. Mogą to być zażółcenia skóry, zaczerwienienia na dłoniach, widoczne żyły na brzuchu lub małe, przypominające gwiazdy ślady krwi na skórze piersi pacjenta.
Splenomegalia: dalsza diagnostyka
Jeśli lekarz zdiagnozował splenomegalię, konieczne są dalsze badania, by znaleźć przyczynę powiększenia śledziony. Najpierw należy pobrać krew od pacjenta. Krew zostanie poddana analizie w laboratorium:
- morfologia krwi i rozmaz krwi (liczba czerwonych krwinek, białych krwinek i płytek krwi, w tym lista różnych typów białych krwinek oraz liczba młodych czerwonych krwinek),
- wskaźnik sedymentacji krwi,
- objawy uszkodzenia wątroby: transaminazy (ALAT, ASAT), bilirubina,
- parametry immunologiczne (białko C-reaktywne, przeciwciała przeciwjądrowe, czynniki reumatoidalne, test Coombsa, elektroforeza),
- objawy infekcji wirusowych.
Zgodnie z wynikami badania krwi niektóre choroby można wykluczyć jako przyczynę splenomegalii, a inne można uznać za prawdopodobne. Następnie, mogą zostać podjęte dalsze kroki diagnostyczne, takie jak prześwietlenie klatki piersiowej, tomografia komputerowa jamy brzusznej lub biopsja szpiku kostnego.
Splenomegalia: leczenie
Splenomegalia jest zwykle objawem innej choroby podstawowej. W związku z tym po zdiagnozowaniu choroby podstawowej należy ją leczyć. Dzięki skutecznej terapii splenomegalia często znika.
Splenomegalię można też leczyć poprzez chirurgiczne usunięcie śledziony (splenektomia). Jest to konieczne, gdy torebka włóknista śledziony pęknie z powodu zwiększenia jej rozmiarów lub gdy dojdzie do nadczynności śledziony (hipersplenizm). Splenektomia powinna być stosowana jako ostatnia opcja, ponieważ niesie ze sobą ryzyko wystąpienia poważnych chorób zakaźnych. Nazywa się to zespołem nadmiernego zakażenia po splenektomii (Overwhelming Post-Splenectomy Infection – OPSI). Zwłaszcza bakterie, takie jak pneumokoki czy meningokoki, nie mogą już być wtedy odpowiednio zwalczane przez układ odpornościowy chorego.
Splenomegalia: przebieg choroby i rokowanie
Przebieg choroby i rokowanie w przypadku splenomegalii zależą w dużej mierze od choroby podstawowej, która jest przyczyną obrzęku śledziony. Bez leczenia przyczyny śledziona może nabrzmieć tak bardzo, że jej torebka włóknista pęknie. W zależności od stopnia zaawansowania pęknięcia może być konieczna operacja. Jeśli uda się zatrzymać krwawienie, można przeprowadzić operację w celu zachowania śledziony. Jeśli nie da się zatrzymać krwawienia, należy natychmiast usunąć śledzionę.
Innym powikłaniem, które może prowadzić do splenektomii, jest stan zwany hipersplenizmem. Jest to nadczynność śledziony. Usuwa ona wtedy więcej krwinek, niż jest to konieczne (nadmierna fagocytoza). Ponieważ szpik kostny nie jest w stanie wystarczająco szybko wyprodukować brakujących krwinek, dochodzi do pancytopenii. W rozumieniu lekarzy oznacza to, że we krwi jest zbyt mało czerwonych i białych krwinek oraz płytek krwi. Prowadzi to do osłabienia, podatności na infekcje i rozległych krwawień. W tym przypadku, jeśli mamy do czynienia ze splenomegalią, należy usunąć śledzionę.
Pytania i odpowiedzi
Jak bardzo niebezpieczna jest nadmiernie powiększona śledziona?
Powiększona śledziona może też zmniejszyć liczbę białych krwinek (leukocytów) potrzebnych do obrony immunologicznej. To sprawia, że organizm jest bardziej podatny na choroby zakaźne. Tak może być na przykład w przypadku pacjentów zakażonych wirusem HIV.
Czy powiększona śledziona może znowu zniknąć?
Powiększona śledziona jest typowa dla zakażenia wirusem Epsteina-Barr (gorączka gruczołowa Pfeiffera). Po wyleczeniu infekcji śledziona wraca do normalnych rozmiarów, ale może to potrwać kilka tygodni.
Kiedy trzeba usunąć śledzionę?
Po usunięciu śledziony zadania te są w dużej mierze przejmowane przez inne narządy, tak że życie bez śledziony jest zazwyczaj możliwe bez większych ograniczeń. Najczęstszym powodem usunięcia śledziony jest jej pęknięcie w wyniku uderzenia, np. w wypadku drogowym lub upadku.
Co nie jest korzystne dla śledziony?
Za dużo nabiału, za dużo surowego pokarmu. Ciężkie posiłki wieczorem. Za dużo cukru. Zbyt dużo gorzkiego, pikantnego lub kwaśnego jedzenia.
Przeczytaj także o:
Źródła
- Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, tom II. Andrzej Szczeklik (red.). Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2005.
- Gerd Herold i współautorzy Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów i lekarzy wyd. IV PZWL 2005.
- Saboo, S S; Krajewski, K M; O’Regan, K N; Giardino, A; Brown, J R; Ramaiya, N; Jagannathan, J P (2012). „Spleen in haematological malignancies: spectrum of imaging findings”. The British Journal of Radiology. 85.