Toksoplazmoza – przyczyny, przebieg, leczenie
Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą. Choć nosicielami pierwotniaka Toxoplasma gondii może być większość społeczeństwa, to dla osób z prawidłową odpornością toksoplazmoza jest niegroźna i zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Jest ona natomiast niebezpieczna dla osób z obniżoną odpornością i dla kobiet w ciąży. Podpowiadamy, jakie są przyczyny i objawy choroby oraz co stosuje się w czasie leczenia przy rozpoznaniu toksoplazmozy.
Przyczyny toksoplazmozy
Toksoplazmoza wywołana jest przez zakażenie Toxoplasma gondii. Pierwotniak ten występuje najczęściej w przewodzie pokarmowym kotów, które są żywicielem ostatecznym, a także w tkankach niemal wszystkich ssaków (także człowieka) oraz niektórych ptaków. Zarazić toksoplazmozą może zakażony pierwotniakiem kot, który przez 1–3 tygodnie wydala z kałem tzw. oocysty. Po kilku dniach oocysty stają się zdolne do zarażenia, zdolność tę zachowują ponad rok. U innych niż kot żywicieli powstają tzw. cysty tkankowe, które obecne są w różnych tkankach, najczęściej w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym i mózgu.
U człowieka najczęściej do zarażenia dochodzi drogą pokarmową poprzez:
- zjedzenie surowego, niedopieczonego lub niedogotowanego mięsa (tatar, „metka”) zawierającego cysty Toxoplasma gondii;
- spożycie zanieczyszczonych kocimi odchodami owoców lub warzyw;
- sprzątanie np. kociej kuwety lub kontakt z surowym mięsem i nie umycie rąk po takich czynnościach, co powoduje ryzyko przeniesienia oocyst lub cyst do ust i późniejsze ryzyko zachorowania na toksoplazmozę.
Co więcej, istnieje ryzyko zarażenia płodu przez łożysko (toksoplazmoza wrodzona) w trakcie ciąży lub poprzez przetoczenie krwi czy przeszczepienie narządu od zarażonego dawcy.
Zarażenie pierwotniakiem Toxoplasma gondii nie jest równoznaczne z zachorowaniem na toksoplazmozę. Pierwotniaki uwolnione ze zjedzonych cyst/oocyst trafiają do krwi i limfy, ale większość z nich jest niszczona przez układ odpornościowy. Część może jednak pozostać w tkankach do końca życia gospodarza, tworząc cysty. Co istotne, chory na toksoplazmozę nie zaraża kontaktujących się z nim osób.
Objawy toksoplazmozy. Toksoplazmoza wrodzona i toksoplazmoza nabyta
Toksoplazmoza objawy daje różne, zależne są one od sposobu zarażenia (inne są przy toksoplazmozie wrodzonej, inne przy nabytej) oraz stanu układu odpornościowego osoby zarażonej.
Toksoplazmoza węzłowa. Objawem m.in zapalenie mięśnia sercowego
Toksoplazmoza u osób z prawidłową odpornością zwykle jest bezobjawowa. Objawy toksoplazmozy pojawiają w ok. 10% przypadków i to zazwyczaj u osób młodych. Najczęściej występuje u nich tzw. toksoplazmoza węzłowa. Oznacza to powiększenie węzłów chłonnych, głównie na karku, potylicy lub szyi. Powiększone węzły chłonne mogą boleć. Mają one postać podskórnych „guzków” o różnej wielkości (raz większej, po jakimś czasie mniejszej). Po kilku miesiącach powiększenie węzłów chłonnych znika, przez co samoistnie wracają one do stanu sprzed choroby. W przypadku toksoplazmozy nabytej część chorych uskarża się dodatkowo na objawy grypopodobne, czyli osłabienie, zmęczenie, bóle mięśni i głowy, a także stany podgorączkowe (rzadko gorączka) oraz większą potliwość, zwłaszcza w nocy.
U osób z prawidłowym stanem odporności bardzo rzadko występują: zapalenie wątroby, zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego lub innych mięśni oraz zapalenie siatkówki (toksoplazmoza oczna), może jednak dojść także do zapalenia mózgu.
Natomiast objawy toksoplazmozy u osób z obniżoną odpornością np. na skutek podawania leków immunosupresyjnych, choroby nowotworowej czy zakażenia HIV mają zazwyczaj poważne konsekwencje zdrowotne. U osób z osłabioną odpornością może się rozwinąć zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie siatkówki czy zapalenie mózgu.
Toksoplazmoza wrodzona
Przyczyną toksoplazmozy wrodzonej jest zarażenie płodu w trakcie ciąży. Toksoplazmozę wrodzoną nabywa dziecko, gdy w przypadku kobiety do zakażenia dojdzie w ciągu kilku miesięcy przed poczęciem. Toksoplazmoza wrodzona dotyczy tylko jednej ciąży.
Toksoplazmoza w ciąży
Toksoplazmoza u kobiet w ciąży przebiega najczęściej bezobjawowo. Ryzyko przeniesienia zarażenia na płód rośnie wraz z zaawansowaniem ciąży.
Ryzyko zakażenia toksoplazmozą w trakcie ciąży wynosi ok. 10% w I trymestrze i niemalże 100% w ostatnich tygodniach przed porodem. Konsekwencje zarażenia toksoplazmozą wrodzoną zależą od okresu ciąży, w którym do niego doszło. Objawy toksoplazmozy u dziecka są tym poważniejsze, im wcześniej doszło do zarażenia płodu.
Gdy w przebiegu ciąży zarażenie toksoplazmozą nastąpi w I trymestrze, to konsekwencją jest zazwyczaj poronienie lub obumarcie płodu. Zakażenie toksoplazmozą w II trymestrze powoduje m.in. żółtaczkę, małopłytkowość, wodogłowie, zwapnienia śródczaszkowe czy zmiany zapalne dna oka. Częściej jednak obserwuje się niespecyficzne nieprawidłowości, czyli hipotrofię wewnątrzmaciczną czy powiększenie wątroby i śledziony. Jeśli zarażenie dotyczy końca ciąży, czyli wystąpi w III trymestrze to objawy toksoplazmozy pojawiają się dopiero w wieku niemowlęcym lub później, są to m.in. zez, jaskra, opóźnienie rozwoju psychoruchowego czy zapalenie siatkówki. Najnowsze badania sugerują, że przy toksoplazmozie wrodzonej może także wystąpić u dziecka zespół Aspergera.
Toksoplazmoza oczna
Toksoplazmoza oczna może być wynikiem zarażenia wrodzonego lub nabytego. Objawia się wystąpieniem ogniska zapalnego w obrębie siatkówki/naczyniówki oka, które powoduje powstanie blizny. Następstwa zakażenia, czyli pojawienie się zmiany zapalnej, a potem blizny, w zależności od wielkości i miejsca wystąpienia, powodują ubytek w polu widzenia, zeza, a nawet utratę wzroku. Dotyczy to obu oczu i co gorsza, może nawracać.
W większości przypadków toksoplazmoza oczna jest skutkiem toksoplazmozy wrodzonej, nawet gdy do rozpoznania dochodzi u starszych dzieci czy dorosłych. Rozpoznanie toksoplazmozy ocznej najczęściej następuje przypadkiem, gdy nastąpi nagłe pogorszenie wzroku, czasem łzawienie, zaczerwienienie czy ból oka. Obraz zmian zapalnych na dnie oka może sugerować toksoplazmozę, jednak aby ją zdiagnozować, trzeba wykonać dodatkowe badanie serologiczne.
Toksoplazmoza – diagnostyka
Aby zdiagnozować toksoplazmozę trzeba wykonać badania serologiczne, wykrywające w surowicy krwi swoiste przeciwciała IgG, przeciwciała IgM oraz przeciwciała IgA produkowane przez układ odpornościowy do walki z zarażeniem. Na początku w odpowiedzi na zakażenie pojawiają przeciwciała IgM i IgA, następnie IgG. Świeże zarażenie potwierdza wystąpienie tzw. serokonwersji, czyli obecność przeciwciał u osoby, która ich nie miała.
W przypadku toksoplazmozy wrodzonej u noworodków mogą pojawić się przeciwciała IgG, IgM i/lub IgA, ale często stwierdza się jedynie przeciwciała IgG. Ważne jest, aby porównać ich miana z mianem przeciwciał IgG u matki. Konieczne jest powtarzanie badań, w celu określenia dynamiki ilości przeciwciał.
Czasami lekarz specjalista chorób zakaźnych może zalecić badanie metodą PCR, która służy do wykrywania materiału genetycznego pierwotniaka Toxoplasma gondii. Metodą PCR wykonuje się badanie płynu owodniowego pobranego w czasie amniopunkcji (w przypadku rozpoznania świeżego zarażenia kobiety ciężarnej), płynu mózgowo-rdzeniowego (zapalenie mózgu) lub płynu z komory przedniej oka (potwierdzenie toksoplazmozy ocznej w przypadku naczyniówki oka).
Profilaktyka toksoplazmozy
Profilaktyka toksoplazmozy ma na celu nie jedzenie surowego mięsa oraz niemytych owoców i warzyw. Gdy dotykamy surowego mięsa, musimy potem dokładnie umyć ręce, nóż i deskę do krojenia. Do prac w ogrodzie, którego ziemia może być zanieczyszczona kocimi odchodami oraz do sprzątania kocich kuwet należy natomiast zakładać jednorazowe rękawiczki.
Leczenie toksoplazmozy
Całkowite wyleczenie toksoplazmozy nie jest możliwe. Przepisywane przez specjalistów leki neutralizują różne formy pierwotniaka w początkowej fazie zarażenia nabytego, a także w przypadku toksoplazmozy wrodzonej i choroby reaktywowanej u pacjentów z niedoborem odporności.
W leczeniu toksoplazmozy stosuje się kilka leków: pirymetaminę z sulfasalazyną, pirymetaminę z sulfadoksyną, kotrimoksazol, spiramycynę, klindamycynę, azytromycynę oraz atowakwon.
Zarażenie toksoplazmozą, które przebiega bezobjawowo zwykle nie wymaga leczenia, za wyjątkiem świeżego zarażenia w czasie ciąży, ponieważ toksoplazmoza w ciąży wymaga odpowiedniej profilaktyki, aby nie doszło do zakażenia płodu. Natomiast u noworodków i dzieci z potwierdzonym zarażeniem wrodzonym stosuje się leczenie, nawet gdy nie występują objawy.
Leczenie toksoplazmozy zazwyczaj prowadzone jest przez specjalistę chorób zakaźnych, który współpracuje z okulistą w przypadku toksoplazmozy ocznej lub z pediatrą, neurologiem, psychologiem, logopedą czy rehabilitantem, gdy ma do czynienia z toksoplazmozą wrodzoną.
Przeczytaj także o: