Zapalenie pęcherzyka żółciowego
Zapalenie pęcherzyka żółciowego (cholecystitis) jest zwykle wywołane przez kamienie żółciowe. Często towarzyszy mu infekcja bakteryjna. Zapalenie pęcherzyka żółciowego prawie zawsze leczy się poprzez chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego, by uniknąć poważnych powikłań.
Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku zapalenia pęcherzyka żółciowego?
Zapalenie pęcherzyka żółciowego powoduje silny ból brzucha, który zwykle jest zlokalizowany w prawej górnej części brzucha. W miarę postępu ból ten może stać się rozproszony i promieniować do przestrzeni między łopatkami. Mogą też wystąpić nudności i wymioty (zwłaszcza po posiłkach). Gorączka i dreszcze występują rzadziej i wskazują na bardzo ostre zdarzenie z reakcją całego ciała. W każdym przypadku należy skonsultować się z lekarzem. Skorzystaj z możliwości błyskawicznej wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który postawi diagnozę i ustali dalszy plan leczenia. Będzie on mógł również wystawić odpowiednie recepty, a w razie potrzeby także wypisać zwolnienie lekarskie L4.
Podstawowe informacje
- Objawy: Zazwyczaj jest to ból w nadbrzuszu, któremu towarzyszy utrata apetytu, nudności, wymioty, gorączka lub kołatanie serca; czasem żółtaczka.
- Leczenie: Chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego; leki przeciwbólowe i przeciwskurczowe; rozpuszczanie kamieni żółciowych nie jest już obecnie zalecane.
- Rokowanie: W ostrym zapaleniu pęcherzyka żółciowego, jest on zazwyczaj szybko usuwany; w przewlekłym zapaleniu zawsze występuje łagodny ból; zwiększone ryzyko raka w przypadku pęcherzyka z bliznami.
- Przyczyny i czynniki ryzyka: W 90 procentach przypadków to kamienie żółciowe uniemożliwiają odpływ żółci i prowadzą do stanu zapalnego; czynnikami ryzyka są np. otyłość lub ciąża, które mogą prowadzić do powstania kamieni żółciowych.
- Diagnoza: Wywiad lekarski, badanie fizykalne, badanie krwi, badania obrazowe (zwłaszcza USG i CT).
- Profilaktyka: Stuprocentowa profilaktyka nie jest możliwa, ale zdrowa i zrównoważona dieta zmniejsza ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych, a co za tym idzie – zapalenia pęcherzyka żółciowego.
Co to jest zapalenie pęcherzyka żółciowego?
Zapalenie pęcherzyka żółciowego (cholecystitis) to choroba ściany pęcherzyka żółciowego. W większości przypadków jest ona spowodowana przez kamienie żółciowe (kamica żółciowa). Pęcherzyk żółciowy jest pustym w środku narządem znajdującym się poniżej wątroby. Swoim wyglądem przypomina gruszkę. Ludzki pęcherzyk żółciowy ma zwykle od ośmiu do dwunastu centymetrów długości i od czterech do pięciu centymetrów szerokości. Magazynuje żółć produkowaną w komórkach wątroby. W trakcie tego procesu zagęszcza go. Żółć jest potrzebna do trawienia tłuszczów w jelitach.
Klasyfikacja zapalenia pęcherzyka żółciowego
Zapalenie pęcherzyka żółciowego lekarze nazywają cholezystitis. Jeśli zapalenie pęcherzyka żółciowego jest wynikiem kamicy żółciowej (90 procent przypadków), nazywa się to kamiczym zapaleniem pęcherzyka żółciowego. Jeśli zapalenie pęcherzyka żółciowego występuje bez kamieni, lekarze nazywają je niekamiczym zapaleniem pęcherzyka żółciowego. Eksperci rozróżniają także ostre i przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego.
Częstość występowania zapalenia pęcherzyka żółciowego
Na całym świecie u około dziesięciu do piętnastu procent ludzi powstają kamienie żółciowe, które później powodują zapalenie pęcherzyka żółciowego u dziesięciu do piętnastu procent pacjentów. Kamienie żółciowe najczęściej występują u osób powyżej 55 roku życia.
Zapalenie pęcherzyka żółciowego związane z kamieniem występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Dzieje się tak głównie dlatego, że kamienie żółciowe występują dwa razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Niekamicze zapalenie pęcherzyka żółciowego częściej dotyka mężczyzn niż kobiety.
Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego wydaje się częstsze niż ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego. Nie ma jednak dokładnych danych na temat częstotliwości występowania zapalenia pęcherzyka żółciowego, ponieważ duża część pacjentów albo nie zgłasza się do lekarza, albo nie jest przyjmowana do szpitala.
Jakie są objawy zapalenia pęcherzyka żółciowego?
Typowe objawy zapalenia pęcherzyka żółciowego to ból, który zaczyna się w górnej części brzucha nad żołądkiem i stopniowo przesuwa się do prawej górnej części brzucha. Na początku pojawia się on zwykle w falach przypominających skurcze (kolka żółciowa), kiedy pęcherzyk żółciowy kurczy się i próbuje usunąć kamienie żółciowe.
W dalszym przebiegu prawie wszystkich zapaleń pęcherzyka żółciowego osoba dotknięta chorobą odczuwa ciągły ból w prawym podbrzuszu (przez kilka godzin). Jeśli lekarz naciska na to miejsce, ból się nasila. Czasami promieniuje do pleców, prawego barku lub między łopatki.
Niektórzy pacjenci cierpią także na utratę apetytu, nudności i wymioty, (łagodną) gorączkę lub kołatanie serca (tachykardię). Biegunka nie jest jednak typowym objawem zapalenia pęcherzyka żółciowego.
Jeśli oprócz zapalenia pęcherzyka żółciowego występuje choroba zapalna dróg żółciowych (zapalenie dróg żółciowych), to czasami prowadzi to do tzw. żółtaczki (icterus). W tym przypadku spojówki oczu, a w zaawansowanych stadiach także skóra, stają się żółte. Żółty kolor jest spowodowany przez barwnik krwi bilirubinę, która jest gromadzona w żółci po rozpadzie starych czerwonych krwinek.
Zapalenie pęcherzyka żółciowego u dzieci
Jeśli pęcherzyk żółciowy jest w stanie zapalnym u dzieci, objawy są podobne. Jednak zapalenie pęcherzyka żółciowego prowadzi do żółtaczki i białych lub szarawych stolców (stolce acholiczne) znacznie szybciej u małych dzieci niż u dorosłych. Dzieci są łatwo drażliwe i często płaczą. Wielu rodziców zgłasza utratę apetytu u swojego dziecka.
Typowe objawy, takie jak nudności i wymioty, często dotyczą tylko starszych dzieci i nastolatków. Na początku zapalenia pęcherzyka żółciowego dzieci często zamiast bólu w nadbrzuszu czują tylko nieprzyjemne uczucie ucisku, które dopiero z czasem przeradza się w ból skurczowy.
Zapalenie pęcherzyka żółciowego u osób starszych
U osób starszych oznaki zapalenia pęcherzyka żółciowego są często tylko nieznaczne. Objawy takie jak ból czy gorączka są zwykle nieobecne. Wiele osób odczuwa jedynie lekki ból, gdy ucisk jest wywierany na prawą górną część brzucha. Niektóre osoby odczuwają jedynie zmęczenie i znużenie. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy osoby te cierpią również na cukrzycę.
Objawy przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego są także mniej wyraźne. Osoby dotknięte tą chorobą zazwyczaj odczuwają jedynie lekkie uczucie ucisku i wzdęcia. Z kolei zapalenie pęcherzyka żółciowego bez kamieni (niekamicze zapalenie pęcherzyka żółciowego) stosunkowo szybko prowadzi do poważnego obrazu klinicznego, jakim jest zatrucie krwi (sepsa) z wysoką gorączką.
Jak leczy się zapalenie pęcherzyka żółciowego?
Według dzisiejszych standardów zapalenie pęcherzyka żółciowego jest zazwyczaj leczone chirurgicznie. Pęcherzyk żółciowy i zawarte w nim kamienie są całkowicie usuwane. Termin medyczny określający tę procedurę chirurgiczną to cholecystektomia.
Operacja ta jest zwykle wykonywana za pomocą laparoskopii. Narzędzia są wprowadzane do jamy brzusznej przez małe nacięcia brzuszne i za ich pomocą wycina się pęcherzyk żółciowy (cholecystektomia laparoskopowa). W niektórych przypadkach pęcherzyk żółciowy jest usuwany bezpośrednio przez nacięcie w ścianie brzucha. Otwarta cholecystektomia jest konieczna na przykład wtedy, gdy masa kamieni znajdujących się w pęcherzyku żółciowym jest zbyt duża.
W dwóch postaciach zapalenia pęcherzyka żółciowego o wysokim ryzyku powikłań – niekamiczej i rozedmowej – leczenie chirurgiczne jest zwykle wykonywane natychmiast. Pacjenci z licznymi lub szczególnie ciężkimi wcześniejszymi chorobami oraz pacjenci w zaawansowanym wieku mają wysokie ryzyko operacji. U tych pacjentów zastój żółci i ewentualnie ropa mogą być tymczasowo odprowadzane przez skórę za pomocą rurki (cholecystotomia i drenaż przezskórny).
Według wytycznych w takich przypadkach pęcherzyk żółciowy powinien być usunięty po sześciu tygodniach. Ogólnie rzecz biorąc, badania wskazują, że prawdopodobieństwo powikłań jest tym mniejsze, im wcześniej po wystąpieniu objawów przeprowadza się operację.
Ostatnie badania wspominają o innej możliwości terapii dla pacjentów z grupy wysokiego ryzyka: wprowadzeniu metalowej rurki (stentu) do przewodu żółciowego w celu odciążenia pęcherzyka żółciowego.
Niechirurgiczne metody leczenia
Lekarz leczy skurczowy ból związany z zapaleniem pęcherzyka żółciowego środkami przeciwbólowymi (analgetykami) i przeciwskurczowymi (spazmolitykami). Oprócz środków przeciwbólowych często konieczne jest podawanie antybiotyków, które zwalczają patogeny wywołujące bakteryjne zapalenie pęcherzyka żółciowego. Ostatnie badania pokazują też, że leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) częściowo zmniejszają ryzyko zapalenia pęcherzyka żółciowego w przypadku istniejącej kamicy żółciowej.
Ponadto lekarze zalecają, by nic nie jeść przez co najmniej 24 godziny. Ma to na celu odciążenie pęcherzyka żółciowego. Ważne jest też, by pacjenci z zapaleniem pęcherzyka żółciowego pili wystarczającą ilość płynów. W szpitalu płyny są zazwyczaj podawane w postaci wlewu dożylnego. Lekarze zwracają też uwagę na równowagę elektrolitową (np. poziom potasu i sodu we krwi).
Domowe sposoby, takie jak ciepłe okłady na prawą górną część brzucha, są możliwym sposobem na złagodzenie bólu obok leczenia farmakologicznego. Czasami w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia kamieni żółciowych stosuje się leki ziołowe. Jednak leczenie już istniejącego zapalenia pęcherzyka żółciowego domowymi sposobami jest stanowczo odradzane.
Domowe sposoby leczenia mają swoje ograniczenia. Jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas, nie ustępują lub nawet nasilają się, zawsze powinieneś skonsultować się z lekarzem.
Rozpuszczanie ryzykownych kamieni żółciowych
Jeśli kamienie żółciowe powodują jedynie łagodne objawy, możliwe jest rozpuszczenie ich za pomocą leków (litoliza). Zmniejsza to również ryzyko zapalenia pęcherzyka żółciowego. W przypadku litolizy lekarze zazwyczaj podają kwas ursodeoksycholowy (UDCA) w postaci kapsułek.
Jednak substancja ta rozpuszcza tylko kamienie zawierające cholesterol, których nie widać na zdjęciu rentgenowskim (kamienie rentgenowskie). Aby można było zastosować UDCA, pęcherzyk żółciowy musi nadal funkcjonować, a przewód żółciowy musi być drożny. Powodzenie leczenia sprawdza się za pomocą USG. Wytyczne zalecają kontynuowanie przyjmowania UDCA przez trzy miesiące po zakończeniu leczenia.
Jednak ryzyko ponownego uformowania się kamieni i wywołania zapalenia pęcherzyka żółciowego jest bardzo wysokie. Jeśli po nieoperacyjnym leczeniu u pacjenta ponownie wystąpią objawy kamicy żółciowej lub zapalenia pęcherzyka żółciowego, pęcherzyk jest usuwany chirurgicznie (cholecystektomia).
W wytycznych nie zaleca się już stosowania tzw. litotrypsji pozaustrojową falą uderzeniową w celu rozbicia kamieni żółciowych. W tym zabiegu kamienie żółciowe są bombardowane falami dźwiękowymi z zewnątrz przez specjalny nadajnik i w ten sposób ulegają rozbiciu. Resztki kamieni są następnie wydalane przez jelita.
Jednak nawet po takim leczeniu bardzo szybko tworzą się nowe kamienie żółciowe, co zwiększa ryzyko zapalenia pęcherzyka żółciowego. W dodatku stosunek kosztów do korzyści przy tym zabiegu jest gorszy niż w przypadku cholecystektomii.
Zapalenie pęcherzyka żółciowego: przebieg choroby i rokowanie
Rokowanie w przypadku ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego jest dobre, jeśli jest wcześnie leczone. W szczególności wczesne chirurgiczne usunięcie pęcherzyka żółciowego zmniejsza ryzyko powikłań. Ponadto badania pokazują, że pacjenci szybciej opuszczają szpital, jeśli są operowani w ciągu kilku pierwszych dni po postawieniu diagnozy.
To, jak długo po operacji pacjenci nie chorują, zależy od danej osoby. Najczęściej jednak pobyt w szpitalu trwa tylko kilka dni. Po tym czasie pacjenci powinni odpocząć przez kilka tygodni.
Pęcherzyk żółciowy nie jest ważnym organem, więc obawy związane z jego chirurgicznym usunięciem są często bezpodstawne. Możliwe, że pacjenci, którzy przeszli cholecystektomię, mogą trudniej tolerować mocno przyprawione i tłuste potrawy. Jednak z biegiem lat często się to poprawia.
Powikłania zapalenia pęcherzyka żółciowego
Jeśli diagnoza zapalenia pęcherzyka żółciowego zostanie postawiona późno, istnieje ryzyko wystąpienia zagrażających życiu powikłań. We wczesnych stadiach zapalenia pęcherzyka żółciowego są to: nagromadzenie ropy (odma) w pęcherzyku żółciowym i poważne uszkodzenie tkanek z powodu niedostatecznego dopływu krwi (zgorzelinowe zapalenie pęcherzyka żółciowego). Takie powikłania zwiększają ryzyko wystąpienia zagrażającego życiu przebiegu choroby i zawsze są leczone chirurgicznie.
Zapalenie pęcherzyka żółciowego z perforacją
Szczególnie w przypadku kamiczego zapalenia pęcherzyka żółciowego istnieje, w dalszym przebiegu choroby ryzyko pęknięcia ściany pęcherzyka. Powoduje to wypływ żółci do okolicznych narządów lub jam ciała i rozprzestrzenianie się stanu zapalnego. Często prowadzi to do powstawania ropni, na przykład wokół pęcherzyka żółciowego (ropień okołopęcherzykowy) lub w wątrobie.
Jeśli żółć przedostaje się do jamy brzusznej, lekarze nazywają to perforacją swobodną. Rezultatem jest zwykle zapalenie otrzewnej (bilious peritonitis). Jest to przeciwieństwo perforacji „zakrytej”. W tym przypadku rozdarcie w ścianie pęcherzyka żółciowego jest zakryte np. przez pętle jelita i żółć nie wydostaje się na zewnątrz.
Przetoki
Jeśli zapalenie pęcherzyka żółciowego przedostanie się do przewodu pokarmowego, istnieje ryzyko powstania tzw. przetoki jelitowej. Są to połączenia przypominające przewody, prowadzące do żołądka, jelita cienkiego lub grubego. Przez te przetoki powietrze z jelit czasami dostaje się do dróg żółciowych. W ten sposób w drogach żółciowych tworzą się pęcherzyki powietrza, które są widoczne na zdjęciach rentgenowskich, tomografii komputerowej lub ultrasonografii. W tym przypadku lekarze mówią o aerobilii.
Czasami kamienie dostają się do jelita w odwrotnym kierunku i blokują je (kamica żółciowa). W rzadkich przypadkach zapalenie pęcherzyka żółciowego tworzy połączenie ze skórą (przetoka pęcherzykowo-skórna).
Bakteryjne zatrucie krwi (sepsa)
Jeśli w pęcherzyku żółciowym dojdzie do zapalenia bakteryjnego, patogeny przedostają się czasem do krwiobiegu i powodują niebezpieczne bakteryjne zatrucie krwi (sepsę). To powikłanie jest szczególnie groźne w odmiedniczkowym zapaleniu pęcherzyka żółciowego. Zapalenie pęcherzyka żółciowego o charakterze niekamiczym, czyli niezwiązanym z kamieniami, jest jednak zwykle konsekwencją takiej sepsy.
Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego
Przejście od ostrego do przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego jest płynne. Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego jest następstwem ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego, które nie zostało całkowicie wyleczone. Niektórzy pacjenci skarżą się na ból od czasu do czasu, kiedy pojawia się ostry epizod zapalny. Z reguły jednak przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego nie powoduje żadnych dolegliwości.
W miarę postępu choroby pęcherzyk żółciowy czasami się kurczy. Jeśli w ścianie pęcherzyka żółciowego tworzą się złogi wapnia, prowadzi to do tzw. pęcherzyka porcelanowego. To również nie powoduje żadnych objawów, ale znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia raka pęcherzyka żółciowego. U około jednej czwartej wszystkich pacjentów porcelanowy pęcherzyk staje się nowotworem złośliwym. Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego i jego powikłania mogą być wyleczone przez całkowitą cholecystektomię.
Zapalenie pęcherzyka żółciowego: przyczyny i czynniki ryzyka
W około 90% przypadków, zanim dojdzie do zapalenia pęcherzyka żółciowego, pacjenci najpierw cierpią na kamicę żółciową. Kamienie te blokują ujście pęcherzyka żółciowego (kamica żółciowa), przewód żółciowy (kamica przewodowa) lub miejsce, w którym żółć dostaje się do jelita cienkiego. W rezultacie żółć przestaje wypływać i gromadzi się w pęcherzyku żółciowym. Powoduje to nadmierne rozciąganie pęcherzyka żółciowego i uciskanie jego ścian.
Zaburza to drenaż limfatyczny i przepływ krwi przez naczynia w ścianie pęcherzyka żółciowego. W błonie śluzowej pęcherzyka żółciowego niewystarczający dopływ krwi powoduje brak substancji odżywczych i tlenu.
Z jednej strony komórki, ginąc, uwalniają szkodliwe substancje i w ten sposób wywołują stan zapalny w pęcherzyku żółciowym. Z drugiej strony agresywne substancje zawarte w kwasie żółciowym uwalniają specjalne białka, tzw. prostaglandyny. Prostaglandyny E i F szczególnie sprzyjają zapaleniu pęcherzyka żółciowego. Ponadto ściana pęcherzyka żółciowego pod wpływem prostaglandyn uwalnia więcej płynów. To jeszcze bardziej rozciąga pęcherzyk żółciowy, a komórki pęcherzyka są zaopatrywane w składniki odżywcze w jeszcze mniejszym stopniu.
Brak odpływu żółci ułatwia też bakteriom migrację z jelita do pęcherzyka żółciowego. Dlatego w niektórych przypadkach oprócz stanu zapalnego dochodzi jeszcze do bakteryjnego zakażenia pęcherzyka żółciowego.
Czynniki ryzyka kamicy żółciowej
Najczęściej to kamica żółciowa powoduje zapalenie pęcherzyka żółciowego, kiedy kamienie uniemożliwiają prawidłowy odpływ żółci. Dlatego czynniki ryzyka wystąpienia kamicy żółciowej zwiększają również ryzyko wystąpienia kamiczego zapalenia pęcherzyka żółciowego. Te czynniki ryzyka obejmują tak zwane „6 F”:
- Female (płeć żeńska),
- Fat (z dużą nadwagą, otyły),
- Forty (czterdzieści lat, zazwyczaj wraz z wiekiem),
- Fertile (płodna),
- Fair (jasna skóra),
- Family (predyspozycje rodzinne).
Gwałtowna utrata wagi czasami również prowadzi do kamicy żółciowej. Niektóre leki, zwłaszcza preparaty hormonalne dla kobiet, zwiększają ryzyko powstawania kamieni żółciowych, a tym samym zapalenia pęcherzyka żółciowego. To samo dotyczy kobiet w ciąży: zwiększone występowanie hormonu progesteronu sprzyja rozwojowi kamieni żółciowych i stanów zapalnych.
Niekamicze zapalenie pęcherzyka żółciowego
Dokładna przyczyna zapalenia pęcherzyka żółciowego, które nie jest spowodowane przez kamienie żółciowe, nie jest do końca jasna. Zasadniczo jednak naukowcy zakładają, że jest to również spowodowane nagromadzeniem lub zatrzymaniem lepkiej (zagęszczonej) żółci w pęcherzyku żółciowym. Skoncentrowana żółć jest bardzo agresywna i atakuje błonę śluzową pęcherzyka żółciowego, jeśli nie jest on regularnie opróżniany (zastój żółci). U zdrowych ludzi substancja posłannicza, cholecystokinina (CCK), zapewnia opróżnianie jelit z żółci.
Upośledzenie opróżniania pęcherzyka żółciowego
Ciężkie wypadki, poważne oparzenia lub choroby gorączkowe, takie jak bakteryjne zatrucie krwi (sepsa), odwadniają organizm, przez co żółć staje się bardziej gęsta. Jeżeli pacjent nie spożywa już pokarmu (np. dlatego, że jest w sztucznej śpiączce), substancja posłannicza CCK nie jest uwalniana. Agresywna, gęsta, stężona żółć pozostaje więc w pęcherzyku żółciowym i w końcu doprowadza do zapalenia pęcherzyka.
Długotrwały post również zapobiega uwalnianiu CCK, a tym samym opróżnianiu pęcherzyka żółciowego. To samo dotyczy sytuacji, gdy pacjent jest sztucznie karmiony przez dłuższy czas (żywienie pozajelitowe).
Upośledzone zaopatrywanie w tlen
Zmniejszony dopływ krwi, a co za tym idzie – tlenu, czasem też prowadzi do zapalenia pęcherzyka żółciowego. Dzieje się tak na przykład po ataku serca. W anemii sierpowatej nieprawidłowo ukształtowane krwinki czasami blokują małe naczynia krwionośne w ścianie pęcherzyka żółciowego, powodując jego zapalenie. U osób z cukrzycą naczynia są często uszkodzone przez złogi.
Bakterie, wirusy i pasożyty
W normalnych warunkach żółć jest wolna od zarazków. Jeżeli jednak po zastoju żółci dojdzie do zapalenia pęcherzyka żółciowego, bakterie często przedostają się z jelit i penetrują ścianę pęcherzyka. Najczęstsze zarazki to Escherichia coli, Klebsiella i Enterobacteria. Migrują one do pęcherzyka żółciowego albo przez przewód żółciowy, albo przez przewody limfatyczne.
Zakażenia bakteryjne są główną przyczyną poważnych powikłań zapalenia pęcherzyka żółciowego. Bakteryjne zakażenia pęcherzyka żółciowego dotykają przede wszystkim pacjentów z osłabionym układem odpornościowym (pacjentów z immunosupresją) i ciężko chorych, na przykład pacjentów z sepsą. Czasami zakażenia pojawiają się też po operacji brzusznej lub po endoskopii trzustki i dróg żółciowych (ERCP – endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna).
Szczególną formą zapalenia pęcherzyka żółciowego jest odmiedniczkowe zapalenie pęcherzyka żółciowego. W tym przypadku mamy do czynienia z zakażeniem bakteriami gazotwórczymi E. coli i Clostridia. Chociaż ta forma zapalenia pęcherzyka żółciowego występuje bardzo rzadko (około jednego procenta wszystkich ostrych przypadków), jest bardzo niebezpieczna, ponieważ znacznie zwiększa ryzyko poważnych powikłań. Ta forma zapalenia pęcherzyka żółciowego dotyka głównie starszych, chorych na cukrzycę mężczyzn z niekamiczym zapaleniem pęcherzyka żółciowego.
Oprócz bakterii pasożyty, takie jak ameby, są innymi możliwymi przyczynami takiego niekamiczego zapalenia pęcherzyka żółciowego.
Zakażenia salmonellą, wirusem zapalenia wątroby typu A lub wirusem HIV („AIDS”) również zwiększają ryzyko zapalenia pęcherzyka żółciowego. U pacjentów z HIV decydującą rolę odgrywa wirus cytomegalii oraz krypto- i mikrosporydia (pasożyty).
Profilaktyka zapalenia pęcherzyka żółciowego
Infekcjom pęcherzyka żółciowego trudno jest zapobiec. Przede wszystkim chodzi o zapobieganie kamicy żółciowej, która jest głównym czynnikiem ryzyka. Stosuj dietę bogatą w błonnik i dużo ćwicz. Pomoże to również zmniejszyć ryzyko otyłości.
Wskazówki dotyczące diety, która zmniejsza ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych:
- Jedz dużo pokarmów bogatych w błonnik (warzywa) i wapń.
- Jedz mniej węglowodanów (zwłaszcza pokarmów i napojów z dużą ilością cukru).
- Podczas gotowania skup się na tłuszczach wielonienasyconych i jednonienasyconych (oleje roślinne, np. oliwa z oliwek) oraz kwasach tłuszczowych omega-3.
- Unikaj tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans (zwanych też tłuszczami uwodornionymi), które często znajdują się w fast foodach, ciastkach czy przekąskach takich jak chipsy.
Unikaj ekstremalnie niskotłuszczowych diet i postów! Zmniejsza to uwalnianie żółci z pęcherzyka żółciowego i często powoduje cofanie się żółci oraz łatwiejsze tworzenie się kamieni żółciowych. Ponieważ żółć jest ważna w trawieniu tłuszczów, niektórzy pacjenci po usunięciu pęcherzyka żółciowego nie mogą już tolerować bardzo tłustych potraw (zwłaszcza w dużych ilościach) i mogą stwierdzić, że tłuszcze są w zasadzie zawsze niezdrowe dla pęcherzyka żółciowego, co jest nieprawdą.
Nadwaga i otyłość są czynnikami ryzyka powstawania kamieni żółciowych. Jeśli masz nadwagę, poproś lekarza o poradę, jak najlepiej ją zredukować. Odpowiednia aktywność fizyczna pomaga zmniejszyć to ryzyko.
Jednak szybka utrata wagi po operacji brzucha (gastric bypass, gastric banding) również zwiększa ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych, a tym samym zapalenia pęcherzyka żółciowego. Badania wykazały, że przyjmowanie kwasu ursodeoksycholowego (UDCA) przez sześć miesięcy po operacji założenia opaski żołądkowej zmniejsza ryzyko wystąpienia kamieni żółciowych.
Ważne jest też, by ufać swojemu lekarzowi. Objawy zapalenia pęcherzyka żółciowego zwykle ustępują po przyjęciu pierwszej dawki leków (przeciwskurczowych, przeciwbólowych). Mimo to lekarz może zalecić chirurgiczną cholecystektomię. Postępuj zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego, aby uniknąć poważnych powikłań zapalenia pęcherzyka żółciowego.
Zapalenie pęcherzyka żółciowego: diagnoza i badanie
Jeśli podejrzewasz, że masz zapalenie pęcherzyka żółciowego, zawsze powinieneś skonsultować się z lekarzem. Jeśli objawy są łagodne, pomocy może udzielić lekarz ogólny lub specjalista chorób wewnętrznych (internista). Jednak w przypadku silnego bólu i wysokiej gorączki w kontekście ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego konieczny jest pobyt w szpitalu. Jeśli wcześniej udałeś się do swojego lekarza, natychmiast skieruje cię on do szpitala.
Historia choroby (anamneza)
Jak w przypadku każdej choroby kluczowe znaczenie ma zebranie wywiadu lekarskiego (anamnezy). Dostarcza on lekarzowi pierwszych wskazówek do postawienia właściwej diagnozy. Przede wszystkim lekarz zapyta o możliwe objawy zapalenia pęcherzyka żółciowego. Lekarz może zadać następujące pytania:
- Od kiedy i gdzie występują Twoje dolegliwości?
- Czy ból występował w skurczowych epizodach, zwłaszcza na początku?
- Czy odnotowałeś ostatnio podwyższoną temperaturę ciała?
- Czy w przeszłości miałeś kamienie żółciowe? Czy może członkowie Twojej rodziny często chorowali na kamicę żółciową?
- Czy ostatnio pościłeś?
- Jakie leki przyjmujesz (ewentualnie preparaty hormonalne od swojego ginekologa)?
Badanie fizykalne
Po szczegółowych pytaniach lekarz zbada Cię fizykalnie. Czynniki ryzyka, takie jak duża nadwaga, jasna karnacja i ewentualne zażółcenie oczu lub skóry, mogą zostać wykryte bez szczegółowego badania. Zmierzy on też temperaturę Twojego ciała. Pomiar pulsu i osłuchanie serca wskażą lekarzowi, czy serce bije nadmiernie szybko, co jest typowe dla infekcji.
Prawdopodobnie najważniejszą częścią jest badanie jamy brzusznej. Lekarz najpierw osłuchuje brzuch. Zmniejszona ilość dźwięków w jelitach wskazuje na zapalenie otrzewnej, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach choroby. Następnie lekarz dotyka dłońmi brzucha.
Tak zwany objaw Murphy’ego (nazwany tak na cześć amerykańskiego chirurga) jest typowy dla zapalenia pęcherzyka żółciowego. Lekarz będzie naciskał na prawą górną część brzucha pod żebrami. Następnie poprosi Cię o wzięcie głębokiego oddechu. To powoduje, że pęcherzyk żółciowy przesuwa się pod naciskającą ręką. Jeśli pęcherzyk żółciowy jest w stanie zapalnym, ucisk spowoduje silny ból. Mimowolnie napniesz brzuch (napięcie obronne) i prawdopodobnie przestaniesz oddychać.
Czasami lekarz może nawet bezpośrednio, palpacyjnie zbadać wybrzuszony i zapalony pęcherzyk żółciowy.
Badania laboratoryjne
Aby wykryć zapalenie pęcherzyka żółciowego, lekarz pobiera próbkę krwi. Niektóre wartości krwi zmieniają się szczególnie często przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego. Na przykład często występuje więcej białych krwinek (leukocytoza).
Zwiększona ilość białka C-reaktywnego (CRP) i zwiększony wskaźnik sedymentacji krwi wskazują na stan zapalny w organizmie. Niektóre białka (enzymy) wątroby (AST i ALT) są również często podwyższone z powodu zapalenia pęcherzyka żółciowego. Lekarz sprawdzi również poziom czerwonego barwnika krwi (bilirubiny) oraz enzymów: gamma-GT i fosfatazy alkalicznej.
Badając mocz, lekarz chce wykluczyć uszkodzenie nerek. Dzieje się tak dlatego, że czasami zapalenie miedniczek nerkowych (odmiedniczkowe zapalenie nerek) lub kamienie nerkowe (kamica nerkowa) powodują objawy podobne do zapalenia pęcherzyka żółciowego.
Jeśli istnieje możliwość zaistnienia ciąży, zostanie to również sprawdzone.
Jeśli pacjent ma wysoką gorączkę i jest w złym stanie ogólnym (przyspieszone bicie serca, niskie ciśnienie krwi), lekarze pobiorą krew na tzw. posiew, aby sprawdzić, czy w krwiobiegu znajdują się bakterie. Dzieje się tak dlatego, że bakterie mogły już rozprzestrzenić się w organizmie poprzez krew (bakteryjne zatrucie krwi, sepsa).
Techniki obrazowania
Istnieje wiele metod obrazowania, które pokazują pęcherzyk żółciowy i jego ewentualny stan zapalny. Prostą i bezpieczną metodą jest USG jamy brzusznej (ultrasonografia jamy brzusznej). W razie wątpliwości zleca się tomografię komputerową lub tzw. scyntygrafię czynności wątroby i dróg żółciowych. Ta ostatnia, złożona procedura pokazuje produkcję żółci i drogi jej odpływu za pomocą substancji znakowanych radioaktywnie. Badanie rentgenowskie jest wykonywane rzadko.
Ultrasonografia (USG)
Za pomocą ultrasonografu lekarz może wykryć kamienie żółciowe większe niż dwa milimetry oraz zapalenie pęcherzyka żółciowego. Często widoczna jest też zagęszczona, skrystalizowana żółć, którą nazywa się osadem. Badanie to czasami wywołuje także objaw Murphy’ego.
Na ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego w badaniu ultrasonograficznym wskazują następujące cechy:
- ściana pęcherzyka żółciowego jest grubsza niż cztery milimetry,
- ściana pęcherzyka żółciowego składa się z trzech warstw,
- wokół pęcherzyka żółciowego widoczny jest ciemny zbiór płynu,
- pęcherzyk żółciowy jest wyraźnie powiększony.
W przypadku zapalenia z nagromadzeniem powietrza (odmiedniczkowe zapalenie pęcherzyka żółciowego) lekarz zauważy nagromadzenie powietrza w pęcherzyku żółciowym (etap 1), w ścianie pęcherzyka (etap 2) lub nawet w otaczającej go tkance (etap 3).
Wolne powietrze w jamie brzusznej wskazuje na pęknięcie lub dziurę w pęcherzyku żółciowym i jest stanem nagłym. W takim przypadku operacja jest wykonywana tak szybko, jak to tylko możliwe. To samo dotyczy innych powikłań zapalenia pęcherzyka żółciowego, takich jak gromadzenie się ropy, które również można zobaczyć w badaniu ultrasonograficznym.
Tomografia komputerowa (CT)
W badaniu ultrasonograficznym przewód pęcherzykowy i przewód żółciowy wspólny są widoczne bardzo słabo, jeśli w ogóle. Również ocena trzustki jest często utrudniona. Jeśli możliwe jest również wystąpienie zapalenia trzustki lub nadal istnieją wątpliwości co do diagnozy, lekarze wykonują tomografię komputerową (CT), aby ją potwierdzić.
Badanie rentgenowskie
Badanie rentgenowskie jest już rzadko wykonywane. Tylko bardzo nieliczne kamienie żółciowe mogą być uwidocznione przy pomocy tej techniki. Zdjęcie rentgenowskie odmy pęcherzyka żółciowego jest jednak zwykle dużo bardziej wyraziste. W tym przypadku dochodzi do nagromadzenia powietrza w okolicy pęcherzyka żółciowego.
Zarówno badanie ultrasonograficzne, jak i rentgenowskie ujawniają tzw. porcelanowy pęcherzyk żółciowy. Choroba ta jest wynikiem przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego. Z powodu bliznowacenia i zwapnienia ściana pęcherzyka żółciowego twardnieje w widoczny sposób i staje się biaława jak porcelana.
ERCP
ERCP (endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna) to procedura, która wykorzystuje rentgenowski środek kontrastowy i specjalny endoskop do uwidocznienia dróg żółciowych, pęcherzyka żółciowego i przewodów trzustkowych. Badanie to jest wykonywane w krótkim znieczuleniu i przeprowadza się je tylko wtedy, gdy lekarze podejrzewają kamienie żółciowe w przewodzie żółciowym wspólnym.
Podczas ERCP kamienie żółciowe mogą być bezpośrednio usunięte. Miejsce, w którym przewód żółciowy styka się z jelitem (papilla vateri), jest poszerzane za pomocą nacięcia, dzięki czemu kamień idealnie przechodzi do jelita i jest wydalany wraz ze stolcem.
Czasami kamień żółciowy musi być usunięty za pomocą drucianych pętli zwanych koszyczkiem Dormia. ERCP zwiększa jednak ryzyko zapalenia trzustki lub dróg żółciowych.
Pytania i odpowiedzi
W jaki sposób można zauważyć problemy z pęcherzykiem żółciowym?
Objawy są różne: od uczucia ucisku w nadbrzuszu, uczucia pełności, bólu skurczowego do wzdęć. Jeśli tłuszcze nie są trawione prawidłowo, można to rozpoznać po tak zwanych tłustych stolcach. Dobry przepływ żółci jest ważny, by uniknąć tych dolegliwości, a także tworzenia się kamieni żółciowych.
Dlaczego dochodzi do zapalenia pęcherzyka żółciowego?
Kamienie żółciowe są główną przyczyną zapalenia pęcherzyka żółciowego. Otyłość i uboga w błonnik dieta wysokotłuszczowa sprzyjają tworzeniu się kamieni żółciowych. Wydaje się, że pewną rolę odgrywają też odpowiednie predyspozycje rodzinne.
Czego nie należy jeść, chorując na zapalenie pęcherzyka żółciowego?
Tłuste pokarmy stanowią absolutne tabu: bita śmietana, mleko skondensowane i sery są wykluczone. To samo dotyczy drobiu, smażonych i wędzonych ryb, takich jak makrela, węgorz i łosoś. Należy też unikać wieprzowiny, wołowiny, wędzonej szynki, smażonych kiełbasek i parówek.
Jaka herbatka ziołowa jest dobra na pęcherzyk żółciowy?
Odpowiednie rośliny lecznicze do herbatek na wątrobę i pęcherzyk żółciowy to mniszek lekarski, szałwia, karczoch i ostropest.
Co pić przy problemach z pęcherzykiem żółciowym?
Pij wystarczającą ilość płynów – najlepiej wody lub niesłodzonych herbat ziołowych. Unikaj jajek gotowanych na twardo, ponieważ są one szczególnie ciężkostrawne, a przez to niekorzystne dla pęcherzyka żółciowego. Z drugiej strony jajka przygotowane w inny sposób mogą być spożywane od czasu do czasu.
Źródła
- Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014.
- Wojciech Noszczyk: Chirurgia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.
- Jan Fibak: Chirurgia. Warszawa: PZWL, 2010.
Przeczytaj także o: