Zapalenie płuc

Zapalenie płuc występuje szczególnie często w sezonie grypowym, nierzadko właśnie w wyniku przenoszonych infekcji grypowych. Najważniejsze objawy to ogólne złe samopoczucie, kaszel, gorączka i duszności. U osób starszych, przewlekle chorych lub z obniżoną odpornością zapalenie płuc może zagrażać życiu.

Jak TELEMEDICO może pomóc Ci w przypadku zapalenia płuc? 

Jeśli wydaje ci się, że jesteś jedynie przeziębiony lub masz grypę, jednak czujesz się bardzo źle, masz duszności, wysoką gorączkę lub kaszel z ropną plwociną, powinieneś jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Są to bowiem objawy wskazujące na możliwość występowania zapalenia płuc. Sposobem na bardzo szybki kontakt z lekarzem jest wideokonsultacja ze specjalistą TELEMDICO, który pomoże potwierdzić diagnozę, wystawi odpowiednią receptę i zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Typowe objawy: Silne uczucie choroby, gorączka do 40°, dreszcze, suchy lub mokry kaszel.
• Przyczyny: Zakażenie bakteriami, wirusami, grzybami lub pasożytami, wdychanie toksycznych oparów, dymu, aspiracja treści żołądkowej lub krwi.
• Szczególnie zagrożone grupy: Niemowlęta i inne dzieci, osoby starsze, osoby z chorobami serca lub płuc, z niedoborem odporności, cukrzycą lub nadużywające alkoholu.
• Ryzyko pomyłki diagnostycznej: (Przewlekłe) zapalenie oskrzeli, nowotwory, ciała obce w oskrzelach, zapalenie płuc/opłucnej.
• Badania: Osłuchiwanie i opukiwanie płuc, szmer oddechowy, bronchofonia, morfologia krwi, RTG, wykrywanie antygenów/przeciwciał, tomografia komputerowa (CT), USG.
• Leczenie: konsekwentny odpoczynek, antybiotyki (w przypadku bakterii) lub leki przeciwgrzybicze (w przypadku infekcji grzybiczej), leczenie objawów (np. leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, hamujące kaszel, zmniejszające wydzielanie śluzu).
• Zagrożenia: Brak tlenu (zagrażający życiu), rozprzestrzenianie się infekcji o przewlekłym przebiegu, rozprzestrzenianie się patogenów na inne organy (zapalenie opon mózgowych, zapalenie serca itp.), zatrucie krwi (sepsa).
• Rzadkie formy: Pneumocystoza (infekcja grzybicza występująca przy bardzo osłabionym systemie immunologicznym).

Zapalenie płuc: objawy

Typowy dla zapalenia płuc jest nagły początek choroby. Oznaki takie jak ogólne poczucie choroby i osłabienie są jednymi z pierwszych dolegliwości.

Następują inne objawy zapalenia płuc:

• gorączka,
• kaszel z plwociną (kaszel produktywny) lub kaszel suchy,
• dreszcze,
• duszność (w ciężkim zapaleniu płuc).

W zapaleniu płuc zaburzona jest wymiana gazów w płucach. Prowadzi to do braku tlenu (hipoksemia) i zwiększenia ilości dwutlenku węgla (hiperkapnia). Aby to zrekompensować, w ciężkim zapaleniu płuc oddech często staje się bardzo szybki i płytki (tachypnoe).

W wyniku wysiłku związanego z oddychaniem nozdrza rozchylają się przy każdym oddechu – jest to wyraźna oznaka niewydolności oddechowej, a tym samym zapalenia płuc. Jeśli to nie rekompensuje braku tlenu, wargi i opuszki palców stają się niebieskawe. Przez lekarzy nazywane jest to sinicą.

We wczesnych stadiach zapalenia płuc kaszel jest początkowo suchy. Oznacza to, że nie można wykrztusić śluzu. Jednak po krótkim czasie pojawia się zwykle kaszel produktywny (mokry), podczas którego wykrztuszany jest zielonkawo-żółtawy śluz. Każdy kaszel może powodować ból w klatce piersiowej, który często promieniuje aż do podbrzusza.

Jeśli istnieją inne choroby płuc, takie jak astma czy zapalenie oskrzeli, często w wyniku zapalenia płuc ulegają one pogorszeniu.

Atypowe zapalenie płuc: objawy są mniej jednoznaczne

Atypowe zapalenie płuc może być wywołane przez niektóre bakterie, jak również grzyby, wirusy czy pasożyty. Kaszel pozostaje suchy przez cały czas choroby. Inne cechy atypowego zapalenia płuc to objawy, które są znacznie łagodniejsze, ale za to często trwają tygodniami. Objawy, które występują w typowym zapaleniu płuc, są nieobecne, dlatego atypowe zapalenie płuc jest często niezauważane i dlatego nie jest właściwie leczone.

Zapalenie płuc: objawy wywołane przez wirusy lub pasożyty

Jeśli za zapalenie płuc odpowiedzialne są wirusy lub pasożyty, objawy mogą być inne niż w przypadku bardziej powszechnego bakteryjnego zapalenia płuc. Na początku objawami są często gorączka i dreszcze. Dopiero po kilku dniach pojawia się suchy kaszel.

Inne objawy: zapaleniu płuc o podłożu wirusowym lub pasożytniczym często towarzyszy trudność w odkrztuszaniu śluzu i drażniący kaszel, który utrzymuje się przez długi czas.

Zapalenie płuc: objawy u osób starszych

Zapalenie płuc jest często znacznie poważniejsze u osób starszych niż u młodych – może nawet szybko stać się zagrożeniem dla życia!

Symptomy zapalenia płuc u osób starszych to kaszel (często z brązowawą/rdzawą plwociną) i duszności. Brązowawy kolor plwociny jest spowodowany obecnością krwi w plwocinie, np. w wyniku pękania drobnych naczyń krwionośnych w gardle. Krew w plwocinie jest również możliwym objawem legionellozy (choroby legionistów).

Duszność, która często towarzyszy zapaleniu płuc u osób starszych, jest spowodowana zmniejszoną pojemnością płuc ludzi w starszym wieku. Czasami osoby dotknięte chorobą muszą być nawet tymczasowo respirowane w szpitalu.

W ciężkim przebiegu choroby szczególnie osoby starsze mogą popaść w rodzaj stuporu spowodowanego brakiem tlenu i wzrostem obecności dwutlenku węgla w krwi, w którym wydają się one być zdezorientowane lub całkowicie apatyczne. W tym przypadku również konieczne jest leczenie szpitalne.

Zapalenie płuc: objawy u dzieci

U dzieci i dorosłych często występują różne objawy zapalenia płuc. Symptomy, które są niemalże typowe dla dzieci to bóle brzucha, wzdęty brzuch, bóle głowy i kończyn. Często występuje też napięcie skóry na klatce piersiowej, mdłości i ból ucha. Widząc takie objawy, wielu rodziców nie myśli od razu o zapaleniu płuc. Zapalenie płuc u dzieci jest często łatwiejsze do rozpoznania po zmianach w zachowaniu dziecka, zwłaszcza gdy maluchy nie potrafią jeszcze mówić.

Pierwszymi objawami zapalenia płuc u dzieci mogą być więc:

• wysoka gorączka (przynajmniej przy bakteryjnym zapaleniu płuc; w przeciwieństwie do zapalenia płuc wywołanego przez wirusy lub grzyby, gdzie temperatura rzadko wzrasta powyżej 38,5°C),
• napięcie skóry między żebrami,
• wzdęty brzuch,
• rozdęte podczas oddychania nozdrza,
• szybkie oddychanie (tachypnoe),
• niechęć do picia,
• zmniejszony apetyt,
• bardzo wysoka częstotliwość bicia serca.

U dzieci również silny kaszel i ogólne złe samopoczucie należą do klasycznych objawów zapalenia płuc. I tak jak u dorosłych, kaszlowi u dzieci często towarzyszy zielonkawa lub żółtawa plwocina. Podczas kaszlu może pojawić się ból w okolicy klatki piersiowej, czasem promieniujący do prawego podbrzusza.

Zapalenie płuc: objawy obniżonej odporności

Ludzie z osłabionym układem odpornościowym są szczególnie podatni na zapalenie płuc. Objawy mogą być bardziej wyraźne i trwać dłużej. Jeszcze bardziej osłabiają one i tak już nadszarpnięte zdrowie. Z tego powodu pacjenci z osłabionym układem odpornościowym powinni być zawsze leczeni na zapalenie płuc w szpitalu.

Osłabienie układu odpornościowego występuje np. w trakcie terapii immunosupresyjnej. Jest to leczenie, którego celem jest celowe ograniczenie lub całkowite zahamowanie funkcji układu odpornościowego (np. po przeszczepie narządów). Również choroby takie jak AIDS czy cukrzyca mogą znacząco osłabić funkcjonowanie układu odpornościowego.

Objawy zapalenia płuc wywołanego przez grzyby Pneumocystis (Pneumocystoza)

U osób z osłabioną obroną immunologiczną może rozwinąć się rzadka forma zapalenia płuc, która praktycznie nie występuje u osób z normalnie funkcjonującą odpornością. Pneumocystoza wywoływana jest przez grzyb Pneumocystis jirovecii.

Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis zwykle zaczyna się podstępnie, od kaszlu i (nie zawsze obecnej) lekkiej gorączki. Z czasem tej formie zapalenia płuc towarzyszą objawy coraz bardziej dotkliwej duszności (dyspnoe).

UWAGA: Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jest częstą pierwszą manifestacją AIDS!

Zapalenie płuc bez gorączki

Tak zwane bezobjawowe zapalenie płuc charakteryzuje się brakiem gorączki. Ponieważ gorączka jest zwykle jednym z typowych objawów zapalenia płuc, bezobjawowe zapalenie płuc często nie jest rozpoznawane.

Typowymi objawami zapalenia płuc bez gorączki są:

• uporczywy, suchy, drażniący kaszel, bez odkrztuszania śluzu,
• brak gorączki lub bardzo niska gorączka,
• gwałtowny, ciężki oddech,
• duszność,
• uczucie ucisku w klatce piersiowej,
• ból głowy,
• osłabienie, zmęczenie.

Zapalenie płuc bez gorączki ma dodatkowe objawy, które nie występują w innych formach zapalenia płuc, na przykład do znanych już objawów można dodać ból pleców, a u dzieci zimne ręce. Objawy pojawiają się stopniowo, a nie nagle, jak w przypadku zwykłego zapalenia płuc. Z drugiej strony dłużej się one utrzymują.

Zapalenie oskrzeli czy zapalenie płuc?

Ostre zapalenie oskrzeli to ostry stan zapalny wewnętrznej ściany oskrzeli, przez które powietrze dostaje się do płuc. Powoduje to pogrubienie ścian oskrzeli, obrzęk małych naczyń krwionośnych wokół oskrzeli i produkcję śluzu. Zapaleniu oskrzeli towarzyszą więc podobne objawy jak zapaleniu płuc.

Zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej pomaga odróżnić zapalenie oskrzeli od zapalenia płuc: zapalenie płuc objawia się jako cień w klatce piersiowej, podczas gdy zapalenie oskrzeli nie jest widoczne na zdjęciu rentgenowskim. Mimo to lekarz często nie potrafi udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy ma do czynienia z zapaleniem oskrzeli, czy z zapaleniem płuc. Objawy obu chorób są bowiem bardzo podobne.

Zapalenie płuc: leczenie

Sposób leczenia zapalenia płuc zależy od jego przyczyny. Wiek pacjenta i wszelkie towarzyszące lub wcześniejsze choroby również odgrywają rolę w wyborze terapii. Ponadto należy poinformować lekarza o wszelkich istniejących alergiach lub nietolerancjach na leki (np. alergia na penicylinę), aby w razie potrzeby mógł on wziąć to pod uwagę przy planowaniu terapii.

Wskazówka: Osoby cierpiące na wszystkie formy zapalenia płuc mogą pomóc sobie w powrocie do zdrowia poprzez oszczędzanie się i picie dużej ilości płynów.

Antybiotyki

Antybiotyki są prawie zawsze przepisywane na bakteryjne zapalenie płuc, aby zabić bakterie lub zapobiec ich dalszemu namnażaniu.

Im wcześniej bakteryjne zapalenie płuc zostanie zdiagnozowane i leczone, tym większe prawdopodobieństwo, że przebiegnie bez powikłań. Z tego powodu antybiotyki są często przepisywane w przypadku potwierdzonej diagnozy zapalenia płuc, nawet zanim jeszcze zostanie zidentyfikowany konkretny patogen, który je wywołał. Stosowane są w tym celu antybiotyki o szerokim spektrum działania, skuteczne w zwalczaniu wielu możliwych zarazków.

Jeśli patogen może być zidentyfikowany w badaniu bakteriologicznym krwi lub plwociny, lekarz może przepisać pacjentowi antybiotyk o bardziej ukierunkowanym działaniu (antybiotyk o wąskim spektrum działania).

Często antybiotyki są podawane doustnie (np. w postaci tabletek). W pewnych okolicznościach jednak infuzje antybiotyków mogą być bardziej odpowiednie (na przykład w ciężkim zapaleniu płuc lub u niemowląt).

Czas trwania terapii antybiotykowej zależy głównie od stopnia zaawansowania choroby: w przypadku zapalenia płuc o przebiegu łagodnym do umiarkowanego antybiotyki powinny być podawane przez pięć dni, a w przypadku ciężkiego zapalenia płuc przez siedem dni. W indywidualnych przypadkach jednak krótszy lub dłuższy cykl podawania antybiotyków może być bardziej odpowiedni. Jeśli stan pacjenta nie uległ poprawie po kilku dniach od rozpoczęcia antybiotykoterapii, może być konieczna zmiana antybiotyku lub weryfikacja diagnozy.

Kiedy antybiotyki nie działają

Leczenie antybiotykami nie jest skuteczne w przypadku zapalenia płuc wywołanego przez wirusy lub innej niebakteryjnej formy zapalenia płuc. Mimo to antybiotyki są często przepisywane. Powodem jest zapobieganie dodatkowej infekcji (superinfekcji) bakteriami.

Antybiotykoterapia jest nieskuteczna także wtedy, gdy poszczególne szczepy patogenów wytworzyły tzw. antybiotykooporność, czyli są niewrażliwe na niektóre antybiotyki. Bakterie oporne pojawiają się szczególnie często w szpitalach, ponieważ antybiotyki są tam bardzo często stosowane.

UWAGA: Jako pacjent możesz pomóc zapobiec takiemu rozwojowi oporności, przyjmując przepisane antybiotyki dokładnie tak długo, jak zalecił ci lekarz.

Inne metody leczenia zapalenia płuc

W przypadku zapalenia płuc wywołanego przez wirusy, grzyby lub pasożyty podejście do leczenia jest inne niż w przypadku bakteryjnego zapalenia płuc. W zależności od rodzaju patogenu mogą być tu konieczne leki przeciwgrzybicze lub specjalne leki przeciw pasożytom. Ponadto stosuje się leki, których głównym celem jest złagodzenie objawów i zapobieganie chorobom wtórnym:

• Środki przeciwkaszlowe (np. kodeina, dekstrometorfan) tłumią potrzebę kaszlu w suchym, drażliwym kaszlu.
• Leki sekretolityczne (wykrztuśne, np. acetylocysteina, bromheksyna) ułatwiają odkrztuszanie kaszlu mokrego.
• Leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe (np. kwas acetylosalicylowy, paracetamol) łagodzą ogólne objawy, takie jak ból kończyn i gorączka.

UWAGA: Leki przeciwkaszlowe i wykrztuśne nigdy nie mogą być przyjmowane jednocześnie. W przeciwnym razie rozluźniony śluz nie może zostać wykrztuszony i trudności z oddychaniem pogłębiają się!

Zapalenie płuc: leczenie ambulatoryjne czy szpitalne?

Młodzi ludzie bez chorób współistniejących zazwyczaj mogą być leczeni w domu. Zapalenie płuc kończy się wtedy zwykle po dwóch, najpóźniej trzech tygodniach. Dla niektórych pacjentów leczenie w szpitalu jest jednak konieczne lub przynajmniej wskazane, na przykład w następujących przypadkach:

• zapalenie rozprzestrzeniło się na znaczną część płuc,
• pojawiają się poważne objawy,
• pacjent jest w zaawansowanym wieku,
• pacjent ma obniżoną odporność lub jest w złym stanie ogólnym,
• pojawiają się powikłania (takie jak zakażenie krwi, zapalenie opłucnej, płyn w jamie opłucnej),
• choroby współistniejące są nieustabilizowane,
• za leczeniem stacjonarnym przemawiają też czynniki społeczne (np. brak opieki domowej dla chorego).

Co to jest zapalenie płuc?

Zapalenie płuc jest najczęstszą formą chorób infekcyjnych. Prawie jedna trzecia osób dotkniętych chorobą musi być leczona w szpitalu. Umiera od trzech do pięciu procent osób, które zachorowały na zapalenie płuc. To sprawia, że zapalenie płuc jest najczęstszą śmiertelną chorobą zakaźną w Europie.

W zapaleniu płuc uszkodzone zostają albo pęcherzyki płucne (zapalenie pęcherzyków płucnych), albo tkanka płucna (śródmiąższowe zapalenie płuc), które nie mogą już funkcjonować prawidłowo. W rezultacie wymiana gazowa jest zaburzona – organizm nie otrzymuje już wystarczającej ilości tlenu. Jednocześnie nie jest w stanie pozbyć się dwutlenku węgla w wystarczającym stopniu.

W niektórych przypadkach zapaleniach płuc występuje wiele mniejszych ognisk zapalnych w płatach płuc (zrazikowe zapalenie płuc). W innych przypadkach dotknięty jest cały płat płuca (zatorowe zapalenie płuc).

Nie tylko sposób rozprzestrzeniania się jest charakterystyczny dla zapalenia płuc. Istnieje wiele innych kryteriów różnicowania.

Pierwotne czy wtórne zapalenie płuc?

Jeśli zdrowa osoba zachoruje na zapalenie płuc bez żadnych istotnych czynników ryzyka, lekarze mówią o pierwotnym zapaleniu płuc. Z drugiej strony – jeśli współistnieje inna choroba lub pewne wydarzenie, które mogło spowodować zapalenie płuc (np. astma, POChP, niewydolność serca, zatrucie dymem, aspiracja itp.), mówi się o wtórnym zapaleniu płuc.

Pozaszpitalne czy szpitalne zapalenie płuc?

• Pozaszpitalne zapalenie płuc (PZP) to zapalenie płuc, na które zachorowano poza szpitalem. Dotyczy to również zapalenia płuc, które ktoś nabywa w domach starców lub domach opieki.
• Szpitalne zapalenie płuc (SZP) to zapalenie płuc, na które zapada się w szpitalu (dokładniej: ponad dwa dni po przyjęciu lub w ciągu 14 dni po wypisie ze szpitala).

Problem szpitalnego zapalenia płuc: Bakterie odporne na antybiotyki coraz częściej pojawiają się w szpitalach i są one szczególnie trudne do leczenia. Dzieje się tak dlatego, że większość antybiotyków nie jest już skuteczna w walce z tymi bakteriami. Ryzyko zakażenia szpitalnego jest szczególnie wysokie u pacjentów na intensywnej terapii, u których system odpornościowy jest osłabiony. Zapaleniu płuc może sprzyjać zwłaszcza stosowanie sztucznego oddychania i respiratorów.

Typowe czy atypowe zapalenie płuc?

Zapalenia płuc są również klasyfikowane według ich przebiegu i objawów.

• redukcja masy ciała i unikanie nadwagi, 
• unikanie jednostronnego obciążenia, np. poprzez noszenie plecaków zamiast toreb na ramię lub torebek,
• dLekarze mówią o typowym zapaleniu płuc, kiedy klasyczne objawy zapalenia płuc, takie jak produktywny kaszel (z plwociną), gorączka, a także typowe wyniki pojawiają się na zdjęciu rentgenowskim i podczas badania fizykalnego. W tym przypadku ropa i woda blokują pęcherzyki płucne, które są ważne dla wymiany gazów.
• Z atypowym zapaleniem płuc (zwanym też śródmiąższowym zapaleniem płuc) mamy do czynienia wtedy, kiedy to nie same pęcherzyki płucne są objęte stanem zapalnym, ale tkanka, która otacza pęcherzyki płucne i naczynia krwionośne (interstitium). Atypowe zapalenia płuc są wywoływane przez patogeny inne niż formy typowe: przez mykoplazmę, chlamydię, riketsje lub legionellę (bakterie), ale także przez grzyby lub pasożyty.
• Mykoplazmowe zapalenie płuc często występuje w środowiskach społecznych, takich jak szkoły, domy czy koszary. Zapalenie płuc wywoływane jest przez bakterię Chlamydia pneumoniae, która przenosi się wyłącznie z człowieka na człowieka. Bakterie Legionelli znajdują się głównie w stojącej, ciepłej lub gorącej wodzie. Mogą to być jeziora, prysznice, systemy klimatyzacyjne lub wentylacyjne, kotły z gorącą wodą lub systemy grzewcze. Legionellowe zapalenie płuc (choroba legionistów) ma stopniowy, przewlekły przebieg. Oprócz znanych objawów często pojawiają się dezorientacja, senność i biegunka.

Szczególna forma zapalenia płuc: pneumocystoza

Pneumocystoza jest szczególną formą zapalenia płuc. Jest ona wywoływana przez grzyb Pneumocystis jirovecii. Osoby zdrowe nie są narażone na to zakażenie. Pneumocystoza dotyka głównie grupy osób z obniżoną odpornością i w większości przypadków jest ona pierwszym objawem zakażenia wirusem HIV.

Zapalenie płuc: przyczyny i czynniki ryzyka

Czynnikami zakaźnymi zapalenia płuc są głównie bakterie. Jeden szczególny rodzaj bakterii – zwany pneumokokiem (Streptococcus pneumoniae) – powoduje połowę wszystkich przypadków zapalenia płuc. Przyczyną zakażenia jest często zakażenie kropelkowe: chory uwalnia do otoczenia małe kropelki śliny zawierające patogen, kiedy kaszle, kicha lub mówi. Albo trafiają one bezpośrednio na błony śluzowe innych osób (np. przez kaszel), albo rozprzestrzeniają się w powietrzu i są wdychane przez osoby zdrowe, które również mogą wtedy zachorować.

Wiele z bakterii odpowiedzialnych za występowanie zapalenia płuc znajduje się również w jamie ustnej zdrowych ludzi. Jeśli jednak zarazki te dostaną się do dróg oddechowych w większych ilościach, może dojść do zapalenia płuc. Czasami patogeny są również przenoszone z innych organów do płuc poprzez krew.

Zapalenie płuc wywołane przez grzyby zwykle dotyka ludzi w złym stanie zdrowia i z osłabionym systemem odpornościowym. Pasożytnicze zapalenie płuc jest raczej rzadkie i zwykle występuje u osób z obniżoną odpornością lub po/podczas podróży do krajów tropikalnych.

Innymi przyczynami zapalenia płuc mogą być:

• zaleganie śluzu w oskrzelach,
• nowotwory płuc,
• ciała obce w drogach oddechowych,
• żrące substancje drażniące, gazy, dym lub rozpuszczalniki,
• radioterapia,
• wdychanie (aspiracja) pokarmu, płynu, krwi, treści żołądkowej/soków żołądkowych,
• niewydolność serca (niewydolność krążenia),
• zatorowość płucna po zakrzepicy,
• COVID-19,
• zarazki rozprzestrzeniające się poprzez krwiobieg (rozprzestrzenianie hematogenne) z innych miejsc zapalenia w organizmie (na przykład w zapaleniu kości).

Grupy ryzyka w przypadku zapalenia płuc

Następujące grupy osób są szczególnie podatne na zapalenie płuc:

• osoby starsze i osłabione,
• osoby z chorobami przewlekłymi, zwłaszcza z chorobami serca, przewlekłym zapaleniem oskrzeli, POChP lub cukrzycą,
• osoby, których system odpornościowy organizmu jest znacznie osłabiony (np. przy zakażeniu wirusem HIV),
• osoby, które otrzymują leki tłumiące mechanizmy obronne organizmu (np. leki immunosupresyjne lub cytostatyki),
• osoby uzależnione od alkoholu,
• niemowlęta.

Dla tych grup ryzyka szczególnie ważne jest jak najszybsze rozpoznanie rodzaju zapalenia płuc, aby można je było odpowiednio leczyć. Dzieje się tak dlatego, że są one szczególnie narażone na infekcje.

Czy zapalenie płuc jest zaraźliwe?

W zależności od formy i przyczyny zapalenie płuc może być zaraźliwe. Na przykład w wirusowym lub bakteryjnym zapaleniu płuc patogeny rozprzestrzeniają się w powietrzu podczas kaszlu lub kichania i mogą zarażać innych ludzi (zakażenie kropelkowe).

Zapalenie płuc u dzieci

Zapalenie płuc jest najczęstszą chorobą układu oddechowego u dzieci. Czasami trudno jest je rozpoznać – objawy zapalenia płuc u (małych) dzieci mogą być bardzo niespecyficzne. Oprócz gorączki, kaszlu i przyspieszonego pulsu objawy obejmują wzdęty brzuch, napięcie skóry pomiędzy żebrami, rozdęte nozdrza przy wdechu, apatyczne zachowanie i brak chęci do jedzenia lub picia.

Ponieważ system odpornościowy dzieci nie działa jeszcze, nie mają one wiele możliwości, by przeciwdziałać rozwijającemu się zapaleniu płuc. Tym bardziej ważne jest, by rodzice byli uważni i zwracali uwagę na podejrzane symptomy. Jest to szczególnie ważne w przypadku niemowląt i małych dzieci, gdyż nie potrafią one jeszcze mówić i nazywać swoich dolegliwości.

Nie ma jednolitego rokowania w przypadku zapalenia płuc u dzieci. Indywidualny przebieg leczenia i czas trwania choroby zależą od rodzaju patogenu i ogólnego stanu zdrowia dziecka. Jeśli dziecko nie ma innych chorób, rokowanie jest zazwyczaj dobre, a zapalenie płuc zwykle ustępuje w ciągu siedmiu do dziesięciu dni. Jednakże dzieci są czasami podatne na infekcje dróg oddechowych jeszcze przez kilka tygodni po wyleczeniu się z zapalenia płuc. Dlatego należy szczególnie dbać o nie przez co najmniej miesiąc po ich wyleczeniu się z zapalenia płuc.

Powikłania zapalenia płuc u dzieci są rzadkie. Często pojawiają się one, gdy nie przestrzega się przepisanej przez lekarza antybiotykoterapii. Może to przedłużyć czas trwania zapalenia płuc lub rozprzestrzenić patogeny na resztę organizmu dziecka. Jeśli patogen rozprzestrzeni się z płuc na inne układy narządów, możliwe są następujące powikłania:

• zapalenie opłucnej,
• nagromadzenie płynu w przestrzeni opłucnej (wysięk w jamie opłucnej),
• zakażenie krwi, jeśli bakterie dostaną się do krwiobiegu (sepsa),
• zapalenie opon mózgowych (zapalenie mózgu),
• gromadzenie się ropy (ropień) w płucach.

Nie da się w zasadzie całkowicie zapobiec zapaleniu płuc u dzieci, ponieważ może mieć ono zbyt wiele różnych przyczyn. Niemniej jednak można uchronić swoje dziecko przed zakażeniem niektórymi powszechnie występującymi patogenami zapalenia płuc dzięki określonym szczepieniom. Zaleca się następujące szczepienia dzieci, które mogą zapobiec m.in. zapaleniu płuc:

• szczepienie przeciwko odrze (dostępne tylko jako szczepionka skojarzona MMR – skuteczna przeciwko odrze, śwince i różyczce),
• szczepionka przeciwko Haemophilus influenzae typ B (szczepionka przeciwko Hib),
• szczepienia przeciwko pneumokokom,
• szczepionka przeciwko ospie wietrznej (dostępna również jako szczepionka poczwórnie skojarzona MMRV – skuteczna przeciwko odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej),
• najlepszym środkiem zapobiegawczym przeciwko zapaleniu płuc u dzieci jest również zdrowy styl życia. 

UWAGA: Aby zapobiec powikłaniom, zapalenie płuc u dzieci powinno być całkowicie wyleczone, zanim wrócą one do przedszkola czy szkoły.

Zapalenie płuc: badania i diagnostyka

Aby zdiagnozować zapalenie płuc, lekarz najpierw przeprowadza wywiad z pacjentem. W tym celu pyta on pacjenta (lub rodziców chorego dziecka) w szczególności o przebyte i współistniejące choroby oraz dolegliwości. Możliwe pytania to:

• Czy masz kaszel? Jeśli tak, to czy jest on suchy, czy mokry?
• Jaka jest plwocina (ilość, konsystencja, kolor)?
• Czy zauważyłeś u siebie dreszcze lub gorączkę w ciągu ostatnich kilku dni?
• Czy masz duszności lub uczucie ucisku w okolicy klatki piersiowej?
• Jak się ogólnie czujesz, czy jesteś słaby i zmęczony?

Poinformuj również swojego lekarza, jeśli przebywałeś za granicą do trzech miesięcy przed wystąpieniem choroby. Patogeny z innych krajów wymagają czasem innego leczenia niż zapalenie płuc wywołane przez patogeny „krajowe”.

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego następuje badanie fizykalne. Lekarz stara się ocenić wentylację płuc poprzez osłuchiwanie ich stetoskopem oraz gęstość tkanki płucnej poprzez opukiwanie płuc. Zmniejszony szmer oddechowy i ucisk wskazują na zapalenie płuc.

Badanie krwi, badanie moczu

Badanie krwi również dostarcza wskazówek na temat charakteru stanu zapalnego. W bakteryjnym zapaleniu płuc liczba białych krwinek (leukocytów) jest bardzo zwiększona. Różne prekursory leukocytów mogą być wykryte we krwi. Lekarze nazywają to zjawisko odczynowym przesunięciem w lewo. W przypadku wirusowego zapalenia płuc liczba leukocytów prawie wcale lub wcale nie wzrasta, ale wzrasta proporcja limfocytów (wyspecjalizowanych białych krwinek).

Legionella może być wykryta w moczu (test moczu).

Procedury obrazowania

Jeśli podejrzewa się zapalenie płuc, zawsze konieczne jest wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej (RTG). Pozwala to lekarzowi potwierdzić diagnozę oraz zobaczyć rozmiar i umiejscowienie stanu zapalnego. Zdjęcie rentgenowskie może również wykazać, że nie mamy do czynienia z zapaleniem płuc, ale z inną chorobą, która wywołuje podobne objawy (np. nowotwór, ropień płuca, gruźlica).

Jeśli nie jest dostępny aparat rentgenowski, odpowiednio przeszkoleni lekarze mogą również wykonać badanie ultrasonograficzne, aby potwierdzić podejrzenie zapalenia płuc. Jeśli podejrzewa się atypowe zapalenie płuc, konieczne może być także wykonanie tomografii komputerowej. To obrazowanie o wysokiej rozdzielczości może uwidocznić nawet małe ogniska zapalne.

Bronchoskopia

Szczególnie w przypadku atypowego zapalenia płuc ważne jest wykrycie rodzaju patogenu. Często tylko wtedy można rozpocząć skuteczne leczenie zapalenia płuc. W tym celu przeprowadza się bronchoskopię.

Lekarz wprowadza do oskrzeli giętką rurkę, która jest połączona z kamerą i ma kilka „kanałów roboczych”. Dzięki nim można przepłukać oskrzela i pobrać z płuc śluz w celu zbadania go na obecność patogenów. Także innego rodzaju zmiany patologiczne w oskrzelach (zwężenia, wybrzuszenia lub guzy) mogą być wykryte przez bronchoskopię.

Zapalenie płuc: przebieg choroby i rokowanie

Leczenie i powrót do zdrowia po zapaleniu płuc są tym szybsze, im wcześniej choroba jest zauważona i leczona. Rokowanie zależy również od patogenu, wieku chorego i jego ogólnego stanu zdrowia.

Na całym świecie na zapalenie płuc umiera rocznie od trzech do czterech milionów ludzi. Niemniej jednak przy wczesnej, odpowiedniej terapii i bez istniejących chorób towarzyszących rokowania są dobre. W takim przypadku osoby dotknięte chorobą zazwyczaj całkowicie wracają do zdrowia.

Rokowanie jest jednak gorsze, jeśli zapalenie płuc rozwinęło się podczas pobytu w szpitalu. Ponieważ stosuje się tam wiele antybiotyków, istnieje zwiększone ryzyko, że szczepy bakterii są odporne na wiele antybiotyków, co znacznie utrudnia terapię.

Inne czynniki, które mogą negatywnie wpłynąć na przebieg zapalenia płuc to:

• zaawansowany wiek,
• współistniejące choroby serca lub płuc,
• osłabiony system obrony immunologicznej.

Powikłania w zapaleniu płuc

Szczególnie w niesprzyjających warunkach (np. osłabienie odporności, podeszły wiek, choroby współistniejące) może dojść do powikłań zapalenia płuc. Chociaż są one rzadkie, mogą wydłużyć czas leczenia i pogorszyć rokowanie. Należą do nich:

• zapalenie płuc lub opłucnej,
• nagromadzenie płynu pomiędzy płucami a opłucną (wysięk w jamie opłucnej),
• rozstrzenie oskrzeli (nieodwracalne, workowate rozszerzenie oskrzeli),
• tworzenie się wypełnionych ropą jam w tkance płucnej (ropień płuca),
• zapalenie osierdzia lub wewnętrznej wyściółki serca (zapalenie wsierdzia),
• nagromadzenie ropy w mózgu (ropień mózgu), zapalenie opon mózgowych,
• zakrzepy krwi (tromboza),
• zapalenie szpiku kostnego,
• zapalenie stawów (artretyzm).

Inne organy (takie jak serce czy mózg) mogą zostać zaatakowane, jeśli patogeny rozprzestrzenią się poprzez krwiobieg (rozprzestrzenianie hematogenne). Może to również prowadzić do ogólnego zakażenia krwi (sepsy).

Zapalenie płuc: czas trwania choroby

Zazwyczaj leczenie antybiotykami jest skuteczne w ciągu kilku dni w przypadku bakteryjnego zapalenia płuc. Jednak w przypadku niektórych patogenów może być konieczne dłuższe leczenie, aby zmniejszyć odsetek nawrotów. Po dwóch do trzech tygodniach objawy zapalenia płuc zazwyczaj ustępują.

Niektórzy pacjenci jeszcze przez kilka tygodni po zapaleniu płuc czują się zmęczeni i osłabieni, a kaszel może się utrzymywać. Aby uniknąć nawrotu choroby, należy wrócić do pracy dopiero wtedy, gdy sprawność fizyczna pacjenta całkowicie wróci do normy i nie będzie już żadnych objawów.

Przenoszone zapalenie płuc

Dochodzenie do zdrowia trwa znacznie dłużej, jeśli choroba jest „przenoszona” – na przykład dlatego, że osoba dotknięta chorobą zbyt wcześnie ponownie podejmuje wysiłek fizyczny lub dlatego, że terapia została rozpoczęta zbyt późno.

Jeśli zapalenie płuc utrzymuje się przez sześć do ośmiu tygodni, nazywamy je przewlekłym zapaleniem płuc. Może to prowadzić do nieodwracalnych rozdęć oskrzeli, nawracających stanów zapalnych w płucach, a nawet krwawienia wewnątrz płuc. Powoduje to, że tkanka płucna ulega zbliznowaceniu i staje się mniej rozciągliwa w późniejszym czasie. Może to poważnie ograniczyć funkcjonowanie płuc. Osoby z osłabionym systemem odpornościowym lub poważnymi chorobami płuc i serca są szczególnie narażone na skomplikowany przebieg zapalenia płuc.

Profilaktyka zapalenia płuc

Najlepszym sposobem zapobiegania zapaleniu płuc jest prowadzenie zdrowego, aktywnego trybu życia. Zrównoważona, bogata w witaminy dieta oraz regularne ćwiczenia poprawią ogólny stan zdrowia i zmniejszają ryzyko wystąpienia zapalenia płuc. Z kolei tytoń i alkohol powinny być konsumowane z umiarem: oba te czynniki osłabiają obronę immunologiczną i sprawiają, że ludzie łatwiej stają się ofiarą patogenów – zwłaszcza jeśli już raz mieli zapalenie płuc.

Osoby cierpiące na przewlekłe choroby układu oddechowego, takie jak astma, POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc) czy przewlekłe zapalenie oskrzeli, nie powinny w żadnym wypadku zmieniać lub przerywać swojej podstawowej terapii w przypadku ostrej infekcji układu oddechowego bez konsultacji z lekarzem. Ryzyko wtórnego zakażenia, prawdopodobnie również patogenami zapalenia płuc, jest u tych pacjentów szczególnie wysokie.

Szczepienia przeciwko zapaleniu płuc

Nie ma szczepionki, która byłaby skuteczna przeciwko wszystkim możliwym patogenom wywołującym zapalenie płuc. Istnieją jednak pewne rodzaje szczepień, które często mogą skutecznie zapobiegać zapaleniu płuc. Zaleca się trzy różne szczepienia, z których każde jest ważne dla różnych grup ludzi i może zapobiec wystąpieniu zapalenia płuc.

• Szczepienia przeciwko pneumokokom. Duża część wszystkich przypadków zapalenia płuc jest spowodowana przez pneumokoki. Dlatego eksperci zalecają szczepienia przeciwko pneumokokom następującym grupom osób:
  • wszystkie dzieci do 24 miesiąca życia,
  • osoby powyżej 65 roku życia, które często cierpią na infekcje górnych dróg oddechowych,
  • grupy osób z osłabionym systemem immunologicznym,
  • ludzie, którzy mieli usuniętą śledzionę,
  • osoby cierpiące na choroby przewlekłe (takie jak zapalenie oskrzeli, choroba wieńcowa, niewydolność serca lub cukrzyca).
• Szczepienia przeciw H. influenzae typ B. Bakteria Haemophilus influenzae jest odpowiedzialna za zapalenie płuc u około dziesięciu procent wszystkich młodych pacjentów. Dlatego lekarze zalecają, by wszystkie dzieci były szczepione przeciwko temu patogenowi (szczepienie przeciwko Haemophilus influenzae typu B, szczepienie HiB).
• Szczepienie przeciw grypie. Wirus grypy może uszkodzić błonę śluzową i osłabić system odpornościowy. Osoby dotknięte tym schorzeniem stają się bardziej podatne na zapalenie płuc i mają mniejszą zdolność obrony przed nim. Regularne (coroczne) szczepienie przeciwko grypie jest więc zalecane dla następujących osób:
  • osoby w wieku 60 lat i więcej,
  • osoby cierpiące na choroby układu krążenia, takie jak wysokie ciśnienie krwi lub dusznica bolesna,
  • osoby z chorobami metabolicznymi, takimi jak cukrzyca,
  • osoby z chorobami płuc lub nerek,
  • osoby zakażone HIV,
  • chorzy na białaczkę,
  • ludzie, którzy mają codzienny kontakt z wieloma różnymi osobami.

Pytania i odpowiedzi

Gdzie występuje ból w zapaleniu płuc?

Pacjenci czują się bardzo źle. Na początku pojawia się suchy kaszel, później kaszel z plwociną. Chorzy zwykle oddychają szybko i płytko, niektórzy cierpią na duszności. Czasami pojawia się też ból w klatce piersiowej lub plecach.

Skąd mam wiedzieć, że moje dziecko ma zapalenie płuc?

Objawy zapalenia płuc mogą być bardzo różne. Typowymi objawami są dreszcze, kaszel, ból przy oddychaniu, gorączka, duszność i towarzyszące temu rozdęcie nosa. Oznacza to, że nozdrza poruszają się gwałtownie z każdym oddechem dziecka.

Czy można mieć zapalenie płuc bez kaszlu?

Z wiekiem zapalenie płuc może przebiegać również bez typowych objawów, takich jak kaszel czy gorączka. W dodatku czasem przebiega dość łagodnie i jest zauważane dopiero z opóźnieniem.

Jak niebezpieczne jest zapalenie płuc u małych dzieci?

Dane pochodzące ze Światowej Organizacji Zdrowia wskazują, że zapalenie płuc zawsze powinno być traktowane poważnie. Na całym świecie aż 20 procent wszystkich zgonów wśród dzieci poniżej piątego roku życia jest spowodowane infekcjami układu oddechowego, takimi jak zapalenie płuc.

Co jeść i pić przy zapaleniu płuc?

Niektórzy specjaliści od chorób płuc zalecają dietę alkaliczną, która może pomóc zmniejszyć ilość śluzu i poprawić objawy kaszlu. Polega ona na jedzeniu dużej ilości warzyw i owoców o niskiej kwasowości oraz spożywaniu kilku małych posiłków zamiast niewielu obfitych.

Jak rozpoznać zapalenie płuc u niemowląt?

U wielu małych dzieci z zapaleniem płuc występują bóle brzucha. U niemowląt choroba jest często zauważalna tylko na początku, ponieważ nie chcą one pić, wydają się apatyczne lub wymiotują. Czasami mają po prostu wysoką gorączkę i bardzo szybkie bicie serca.

Czy płuca po zapaleniu płuc są trwale uszkodzone?

W wyniku zapalenia płuc pacjenci często doznają ostrego uszkodzenia płuc, a nawet ostrej niewydolności płuc. Pomimo wielu wysiłków zapalenie płuc nadal wiąże się ze stosunkowo wysoką śmiertelnością na całym świecie.

Jakie czynności wykonuje się w szpitalu, kiedy masz zapalenie płuc?

Większość starszych osób, które zachorowały na zapalenie płuc, jest leczona w szpitalu antybiotykami podawanymi dożylnie. U osób starszych zapalenie płuc może się bardzo szybko pogorszyć, gorzej też reagują one na doustne antybiotyki.

Czy zapalenie płuc można wyleczyć bez antybiotyków?

Większość przypadków zapalenia płuc bez gorączki jest łatwa do wyleczenia. Ze względu na znacznie łagodniejsze objawy niż w przypadku zwykłego zapalenia płuc, infekcja często ustępuje samoistnie. Antybiotyki są stosowane tylko wtedy, gdy infekcja jest spowodowana przez bakterie.

Co pomaga w wirusowym zapaleniu płuc?

Zazwyczaj przyczyną zapalenia płuc są bakterie. Jeśli jednak przyczyną są wirusy, podaje się tzw. leki przeciwwirusowe, w zależności od patogenu i nasilenia infekcji. Antybiotyki są jednak nadal przydatne. Leki przeciwwirusowe to leki, które działają specyficznie tylko przeciwko wirusom.

Źródła

• Burke A. Cunha: Pneumonia essentials. Wyd. 3rd ed.. Sudbury, MA: Physicians' Press, 2010.
• Murray JF (2010). Murray and Nadel’s textbook of respiratory medicine (5th ed.). Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier.
• Behera D (2010). Textbook of pulmonary medicine (2nd ed.). New Delhi: Jaypee Brothers Medical Pub.

Przeczytaj także o:

Biegunka i gorączka – co mogą oznaczać te objawy?

Wzdęty brzuch

Badanie moczu – co wykrywa?

Ból po prawej stronie brzucha – co może oznaczać?

Grypa żołądkowa