Zespół jelita drażliwego – co warto wiedzieć na jego temat?
Zespół jelita drażliwego (IBS - Irritable Bowel Syndrome) to powszechny, ale często niedoceniany problem zdrowotny, który dotyka miliony ludzi na całym świecie. Wyzwania związane z diagnozowaniem, leczeniem i codziennym radzeniem sobie z tym schorzeniem mogą wpływać na jakość życia osób dotkniętych zespołem jelita drażliwego. W Polsce na IBS cierpi nawet do 20% wszystkich dorosłych. Czym jest zespół jelita drażliwego, jakie są jego przyczyny i jak wygląda leczenie tego dość powszechnego schorzenia?
Dowiedz się więcej o zespole jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego (IBS) jest przewlekłą chorobą przewodu pokarmowego, która charakteryzuje się nawracającymi objawami zaburzeń czynnościowych jelit, takimi jak ból brzucha, wzdęcia, zmiana rytmu wypróżnień oraz nieprawidłowa konsystencja stolca. Zespół jelita drażliwego jest klasyfikowany jako zaburzenie czynnościowe, co oznacza, że nie da się zauważyć strukturalnych lub biochemicznych przyczyn objawów.
Epidemiologia tego schorzenia wskazuje, że ta choroba przewlekła może dotyczyć nawet 10-15% populacji na świecie, z różnicami między krajami i regionami. IBS częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, a wiele przypadków rozwija się przed 45. rokiem życia. Niestety, wiele osób z zespołem jelita nadwrażliwego nie szuka pomocy medycznej, co często prowadzi do niediagnozowania i nieodpowiedniego leczenia. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego niesie ze sobą konieczność wykonania wielu szczegółowych badań, w tym również kolonoskopii, dlatego wielu pacjentów rezygnuje z diagnostyki. Niestety jednak diagnostyka zespołu jelita drażliwego jest konieczna, choćby dla samego różnicowania choroby z poważniejszymi schorzeniami, takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy choroba Leśniowskiego – Crohna.
Chociaż dokładne przyczyny IBS nie są jeszcze w pełni zrozumiałe, istnieje kilka czynników, które mogą przyczynić się do rozwoju tego schorzenia. Należą do nich zaburzenia motoryki jelit, nadwrażliwość jelitowa, dysbioza mikrobioty jelitowej oraz nadmierny stres, lęk czy zaburzenia psychiczne.
Przyczyny zespołu jelita drażliwego
Chociaż naukowcy nie są pewni co do jednoznacznych przyczyn IBS, zidentyfikowano kilka czynników, które mogą wpływać na rozwój i nasilenie objawów zespołu jelita drażliwego. Oto niektóre z nich:
Zaburzenia motoryki jelit – zespół jelita drażliwego może być związany z nieprawidłowym funkcjonowaniem mięśni jelit, które regulują ich ruchy. W zespole jelita drażliwego może występować zaburzenie perystaltyki jelit, co prowadzi do nieprawidłowego przemieszczania się pokarmu w przewodzie pokarmowym.
Nadwrażliwość jelitowa – jelita chorych na zespół jelita drażliwego mogą być bardziej wrażliwe na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, takie jak rozciąganie spowodowane obecnością gazu lub pokarmu. Nadwrażliwość ta może prowadzić do bólu brzucha i dyskomfortu, nawet przy normalnym, fizjologicznym funkcjonowaniu jelit.
Dysbioza mikrobioty jelitowej – badania wykazały, że osoby z IBS mogą mieć nieprawidłowy skład bakterii probiotycznych w jelitach, co nazywane jest dysbiozą. Niezrównoważona mikrobiota jelitowa może wpływać na trawienie, wchłanianie składników odżywczych oraz wywoływać stany zapalne, co będzie prowadzić do nasilania objawów IBS.
Czynniki psychosomatyczne – wiele osób w zespole jelita drażliwego doświadcza nasilenia objawów pod wpływem stresu lub emocji. Przypuszcza się, że hormony stresu mogą wpływać na funkcjonowanie jelit.
Czynniki genetyczne – zespół jelita drażliwego może występować częściej u osób, których krewni również mają to schorzenie, co sugeruje, że czynniki genetyczne mogą odgrywać pewną rolę w rozwoju IBS.
Infekcje jelitowe – u niektórych osób IBS może rozwinąć się po przebyciu infekcji jelitowej, takiej jak bakteryjne zapalenie jelit. To zjawisko to poinfekcyjny zespół jelita drażliwego i podpowiada, że uszkodzenie błony śluzowej jelit może doprowadzić do rozwoju IBS.
Nietolerancje pokarmowe – objawy zespołu jelita drażliwego mogą być wywoływane przez nietolerancje pokarmowe, np. laktozy lub fruktozy. W takich przypadkach eliminacja problematycznych składników pokarmowych przyczynia się do złagodzenia objawów IBS.
Objawy zespołu jelita drażliwego
Objawy zespołu jelita drażliwego mogą być dość zróżnicowane, mieć większe lub mniejsze nasilenie i występować w różnych konfiguracjach i pod wpływem różnych czynników. Zestaw symptomów IBS jest ściśle związany z indywidualnymi cechami danej osoby.
Zespół jelita drażliwego – objawy ze strony układu pokarmowego:
- Bóle brzucha – bóle brzucha i dyskomfort to główne objawy IBS. Ból może być ostry, przewlekły, kłujący, rozdzierający, skurczowy lub tępy, a jego lokalizacja może się różnić. Ból brzucha często ustępuje po wypróżnieniu.
- Wzdęcia – osoby z zespołem jelita drażliwego często doświadczają wzdęć, uczucia pełności lub nadmiernego gromadzenia się gazu w jelitach.
- Zmiana rytmu wypróżnień – zespół jelita drażliwego może powodować nieprawidłowy rytm wypróżnień, takich jak przewlekłe zaparcia, biegunka lub naprzemiennego występowania obu tych problemów.
- Zmiana konsystencji stolca – w zespole jelita drażliwego występują luźne, wodniste stolce (biegunka), twarde, kłębiaste stolce (zaparcia) lub stolce mieszane.
- Śluz w kale – niektórzy pacjenci przy zespole jelita drażliwego mogą dostrzec obecność śluzu w kale, który występuje zarówno przy biegunce, jak i przy zaparciach.
- Nagłe parcie na stolec – chorzy na IBS mogą odczuwać nagłą potrzebę wypróżnienia się, która może być trudna do kontrolowania.
- Uczucie niepełnego wypróżnienia – chorzy na zespół jelita drażliwego mogą zmagać się z uczuciem niepełnego wypróżnienia po wizycie w toalecie, co wiąże się z dyskomfortem i długimi wizytami w toalecie.
Wydaje się, że objawy zespołu jelita drażliwego obejmują wyłącznie układ pokarmowy. Warto wspomnieć, że istnieje grupa objawów ogólnoustrojowych, na które pacjenci narzekają równolegle do IBS:
- Zmęczenie – chorzy na zespół jelita drażliwego często skarżą się na przewlekłe zmęczenie lub brak energii, które może być wynikiem zaburzeń snu, niedożywienia lub chronicznego stresu związanego z objawami IBS.
- Bóle głowy – pacjenci cierpiący na zespół jelita drażliwego mogą doświadczać nawracających bólów głowy, które mogą być spowodowane stresem lub napięciem mięśniowym.
- Bóle mięśni i stawów – IBS może być powiązany z bólami mięśni i stawów, które mogą być spowodowane stanami zapalnymi, stresowymi lub zaburzeniami snu.
- Zaburzenia snu – problemy występujące w zespole jelita drażliwego, takie jak ból brzucha, wzdęcia czy nagłe parcie na stolec, mogą zakłócać sen, prowadząc do bezsenności lub niespokojnego snu. Niedobór snu może wpływać na ogólne samopoczucie i nasilać inne objawy IBS.
- Lęk i depresja – przewlekłe objawy IBS mogą prowadzić do stanów lękowych i depresyjnych, które dodatkowo nasilają objawy jelitowe. Wzajemne oddziaływanie między jelitami a mózgiem może sprawić, że lęk i depresja wpływają na funkcjonowanie jelit, tworząc błędne koło.
- Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – u kobiet z IBS objawy mogą nasilać się przed okresem, wiele kobiet chorujących na zespół jelita drażliwego cierpi na różnego rodzaj zaburzenia miesiączkowania.
- Nieprawidłowe, dziwne odczucia w jamie brzusznej – w zespole jelita drażliwego pacjenci mogą doświadczać nietypowych odczuć w jamie brzusznej, takich jak uczucie gorąca, zimna czy drętwienia.
Diagnostyka zespołu jelita drażliwego
Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego może być wyzwaniem, ponieważ objawy mogą być niespecyficzne i różnić się między pacjentami.
Ogólnie diagnostyka IBS opiera się głównie na wykluczeniu innych chorób przewodu pokarmowego.
Jeżeli podejrzewasz u siebie zespół jelita drażliwego, najpierw zgłoś się do lekarza rodzinnego, który przeprowadzi wywiad i badanie fizykalne, a następnie skieruje Cię do gastroenterologa. Zespół jelita drażliwego rozpoznaje się na podstawie kryteriów rzymskich IV, które mówią o występowaniu objawów takich jak ból brzucha, nieprawidłowy rytm wypróżnień i konsystencja stolca, utrzymujących się przynajmniej 3 dni w miesiącu przez ostatnie 3 miesiące.
Gastroenterolog zleci następujące badania:
- Badania krwi i kału – aby wykluczyć inne choroby, takie jak choroba trzewna, zapalenie jelit czy zespołu rozrostu bakteryjnego, lekarz może zlecić badania krwi, testy na obecność przeciwciał, badanie kału czy testy na nietolerancje pokarmowe.
- Badania obrazowe – w niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania obrazowe, takie jak USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, aby wykluczyć inne choroby jelitowe.
- Kolonoskopia lub endoskopia – w przypadku podejrzenia innych schorzeń jelitowych, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, lekarz może zlecić badania endoskopowe, które pozwolą na bezpośrednie obejrzenie błony śluzowej jelit.
Co warto wiedzieć o leczeniu zespołu jelita drażliwego?
Leczenie zespołu jelita drażliwego jest zindywidualizowane i skupia się na zarządzaniu objawami oraz poprawie jakości życia pacjenta. Istnieją różne metody leczenia, zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, które mogą być stosowane w zależności od konkretnych objawów i aktualnych potrzeb pacjenta.
Do metod farmakologicznych należą:
Leki przeciwbólowe – niesteroidowe leki przeciwzapalne i leki rozkurczowe mogą być stosowane w celu złagodzenia bólu brzucha związanego z IBS.
Leki przeciwbiegunkowe – objawy choroby to również biegunka – lekarz może zalecić leki przeciwbiegunkowe, takie jak loperamid, który pomaga spowolnić przemieszczanie się treści przez jelita. Stosowane są też leki regulujące perystaltykę jelit.
Leki przeczyszczające – w przypadku zespołu jelita drażliwego z dominującym zaparciem, lekarz może zalecić leki przeczyszczające, takie jak bisakodyl, makrogol czy laktuloza, które pomagają nawilżyć stolec i ułatwiają wypróżnienia.
Leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne – w przypadku występowania lęku lub depresji współistniejących z IBS, lekarz może zalecić leki przeciwlękowe (np. benzodiazepiny) lub przeciwdepresyjne (np. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – SSRI).
Probiotyki – suplementy probiotyczne zawierające „dobre” bakterie mogą pomóc w przywróceniu równowagi mikroflory jelitowej, co może być korzystne dla niektórych pacjentów z IBS.
Niefarmakologiczne metody leczenia zespołu jelita drażliwego wiążą się ze zmianą diety, wprowadzeniem regularnego wysiłku fizycznego oraz łagodzenie codziennego stresu. Pomocne są techniki i zajęcia relaksacyjne oraz terapia psychologiczna.
Przeczytaj także o: