Zespół lęku napadowego

Ataki paniki są fazami silnego niepokoju, które trwają zwykle tylko kilka minut. Silne uczucie niepokoju, przyspieszone bicie serca, duszności i zawroty głowy to typowe objawy. Jeśli ataki paniki powtarzają się, mówi się o zaburzeniu panicznym. Zwykle leczy się tę chorobę za pomocą leków i psychoterapii.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku zespołu lęku napadowego? 

Zespół lęku napadowego to zaburzenie lękowe, w którym osoby cierpiące na to zaburzenie doświadczają nagłych ataków paniki. Ataki paniki pojawiają się znienacka, bez żadnego konkretnego powodu. Towarzyszą im nasilające się fizyczne reakcje lękowe, takie jak szybkie bicie serca, duszności czy zawroty głowy. Jeśli zauważasz u siebie podobne objawy, powinieneś skorzystać z pomocy psychologa. Dobrym wyjściem może być odbycie wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który dokona pełnej diagnozy i zaplanuje dalsze postępowanie terapeutyczne.

Podstawowe informacje

• Objawy: Duszności, mdłości, hiperwentylacja, biegunka, kołatanie serca, zawroty głowy, uczucie pieczenia w całym ciele, kołatanie serca, drżenie.
• Opis: Stan skrajnego niepokoju, zwykle trwający krótko.
• Leczenie: Leki (zwłaszcza antydepresyjne), psychoterapia.
• Przyczyny: Prawdopodobnie połączenie predyspozycji genetycznych i stresujących okoliczności życiowych (np. stres w pracy).

Jak odczuwa się atak paniki?

Podczas ataku paniki objawy zwykle pojawiają się bardzo nagle. U większości ludzi panika pojawia się dosłownie znikąd. Chorzy nie potrafią wyjaśnić, dlaczego nagle czują się tak przytłoczeni lękiem.

Oprócz egzystencjalnych uczuć niepokoju osoby cierpiące na to zaburzenie często doświadczają fizycznych objawów, takich jak przyspieszone bicie serca, kołatanie serca i palpitacje. Wiele osób zauważa u siebie wzmożony puls, drżenie lub suchość w ustach. Niektórzy czują ucisk w klatce piersiowej i brzuchu. Mają też duszności i bóle w klatce piersiowej lub doznają hiperwentylacji. Konsekwencją tego są często zawroty głowy i mdłości.

Niektórzy podczas ataku paniki pocą się lub odczuwają dreszcze. Często ręce i nogi mrowią, drętwieją lub pojawia się uczucie pieczenia w całym ciele. Czasami strach jest tak wielki, że cierpiący na tę chorobę zaczynają płakać. Wiele osób odczuwa objawy fizyczne tak intensywnie, że obawiają się, że z ich powodu umrą. Obawiają się śmierci.

Ponieważ większość osób cierpiących na zespół lęku napadowego na początku nie może zidentyfikować czynnika wywołującego objawy, obawia się utraty kontroli nad sobą lub popadnięcia w obłęd. Często podczas ataku paniki osoby te postrzegają siebie lub otoczenie jako nierealne (tzw. depersonalizacja lub derealizacja).

Nierzadko u osób dotkniętych chorobą pojawiają się przerażające myśli („myśli katastroficzne”), które jeszcze bardziej potęgują lęk. Błędnie interpretują oni oznaki fizyczne i zakładają, że mają atak serca, duszą się lub mdleją.

Nasilenie objawów różni się w zależności od osoby. Ponieważ jednak osoby dotknięte atakiem paniki zazwyczaj odczuwają objawy jako gwałtowne i wyczerpujące, wiele z nich jest zmęczonych i wyczerpanych po ataku paniki. Ciągły strach przed kolejnym atakiem utrudnia też wielu osobom zasypianie i spokojne wysypianie się.

Jeśli ataki występują częściej, wielu chorych zwraca większą uwagę na swoje objawy i dosłownie czeka, aż się powtórzą. Ciągle obawiają się oni kolejnego ataku lęku. To tworzy „błędne koło niepokoju”. Pojawia się tak zwany lęk antycypacyjny lub fobofobia („strach przed strachem”).

Dlatego wielu cierpiących na zespół lęku napadowego unika miejsc i sytuacji, które mogą wywołać atak paniki. W rezultacie osoby z tym zaburzeniem coraz bardziej wycofują się z życia, co powoduje problemy w ich relacjach partnerskich, życiu rodzinnym czy zawodowym.

Atak paniki czy atak serca?

Typowe objawy ataku paniki występują w podobny sposób jak w przypadku innych chorób. Na przykład atak serca również często objawia się kołataniem serca, bólem w klatce piersiowej i dusznością. Jeśli więc nie masz pewności, czy objawy zostały wywołane przez lęk, skontaktuj się z lekarzem pogotowia.

Ataki paniki w nocy

Nawet 40 procent pacjentów z zespołem lęku napadowego doświadcza regularnych ataków paniki w nocy. Nadal nie ma jasnego wyjaśnienia tego zjawiska. Specjaliści podejrzewają, że nocne ataki paniki są wywoływane przez reakcje fizyczne, takie jak szybki oddech czy przyspieszony puls, które osoby nimi dotknięte postrzegają jako zagrożenie. Może się to dziać świadomie w ciągu dnia, ale także nieświadomie w nocy, podczas snu.

Jak długo trwają ataki paniki?

Zazwyczaj atak trwa tylko kilka minut i ustępuje samoistnie. Objawy zwykle osiągają swoje maksimum w ciągu dziesięciu minut. Możliwe są jednak także epizody trwające dłużej niż 30 minut. Rzadko jednak zdarza się, że atak paniki trwa kilka godzin lub cały dzień.

Co to jest atak lęku panicznego?

Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych ICD-10 ataki paniki są definiowane jako nagłe ataki lęku (paniki), którym towarzyszą różne objawy fizyczne. Doświadczany niepokój często nie jest ograniczony do konkretnej sytuacji czy okoliczności i dlatego jest nieprzewidywalny.

W rezultacie u wielu osób pojawia się lęk przed groźną chorobą fizjologiczną. Zwykle rozpoczyna się wówczas długa podróż od lekarza do lekarza w nadziei, że uda się znaleźć fizyczną przyczynę objawów. Ponieważ jednak nie ma fizycznych czynników wywołujących ataki paniki, często mija kilka lat, zanim lekarz postawi właściwą diagnozę.

Kiedy pojawia się zespół lęku napadowego?

Często atak paniki występuje jednorazowo lub sporadycznie. Jednak niektórzy chorzy ciągle doświadczają silnych ataków lęku, które poważnie wpływają na ich życie. W tym przypadku lekarze mówią o zaburzeniu panicznym (zwanym też zespołem lęku napadowego), które należy do tak zwanych zaburzeń lękowych.

Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych ICD-10 zaburzenie paniczne istnieje tylko wtedy, gdy ataki paniki występują wielokrotnie (przynajmniej raz w miesiącu), a strach przed kolejnym atakiem trwa przynajmniej przez miesiąc.

Strach przed strachem

Może się to początkowo wydawać dziwne, ale strach jest w gruncie rzeczy czymś pozytywnym. Zapobiega on wchodzeniu w niebezpieczne sytuacje lub popełnianiu błędów – na przykład nieuczeniu się do egzaminów lub oszukiwaniu, ponieważ chory nie jest wystarczająco przerażony możliwymi konsekwencjami.

Sytuacja wygląda inaczej, kiedy silne uczucie niepokoju atakuje znienacka lub w sytuacjach, które nie są w rzeczywistości groźne. Niektórzy ludzie odczuwają kołatanie serca, słabość kolan, drżenie rąk. Czują się chorzy i wpadają w panikę. Strach przed lękiem może wtedy przekreślić całe ich życie. W obawie przed ponownym przeżywaniem podobnych lęków, osoby nim dotknięte unikają takich sytuacji. Oczywiście na dłuższą metę jest to problematyczne, bo może poważnie ograniczyć jakość życia.

Jeśli bezpodstawne i silne lęki pojawiają się częściej lub przez dłuższy czas, mówi się o zespole lęku napadowego.

Strach przed kompromitacją

Strach przed zawstydzeniem, odrzuceniem lub wyśmianiem jest szczególnie powszechny wśród młodych ludzi. Szczególnie kontakt z nieznajomymi jest wtedy czymś przerażającym. Lekarze nazywają takie lęki fobiami społecznymi. Młodzi ludzie opuszczają zajęcia szkolne, na przykład jeśli mają wygłosić prezentację, nie mają odwagi zapisać się do klubu sportowego i nie chodzą na imprezy towarzyskie. Wolą trzymać się z dala od innych. Strach przed innymi czyni ich samotnikami.

Strach przed światem zewnętrznym

Inną formą zaburzeń lękowych jest lęk przed światem zewnętrznym. Lekarze nazywają to agorafobią. Pojawia się szczególnie na otwartych przestrzeniach, w tłumie lub gdy chory oddala się od domu. Za przerażające uważane są też sytuacje, z których nie można łatwo uciec, takie jak podróżowanie windami czy pociągami.

Niektórzy nadmiernie boją się też niegroźnych pająków, kotów czy ptaków albo mają paniczny lęk przed lataniem. Lekarze określają takie problemy mianem fobii specyficznej.

Strach jak „grom z jasnego nieba”

U innych osób lęk nie ma konkretnej przyczyny, ale pojawia się znienacka. W żargonie medycznym nazywa się to „zaburzeniem lękowym uogólnionym”. I wreszcie „zaburzenie paniczne”, w którym strach jest tak wielki, że jest prawie nie do zniesienia.

Z natury bojaźliwy?

Nie wiadomo jeszcze dokładnie, dlaczego u niektórych osób pojawiają się zaburzenia lękowe. Jak w przypadku większości zaburzeń psychicznych, zanim dana osoba zachoruje, muszą się na siebie złożyć różne czynniki.

Na przykład niektórzy ludzie są z natury ostrożni, nieśmiali i bardziej skłonni do lęku. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy są ich geny. Ale nawet rozwój w łonie matki może zwiększyć poziom lęku – na przykład jeśli matka była w ciąży bardzo zestresowana. W tym przypadku dana osoba jest szczególnie wrażliwa na stres i podatna na choroby psychiczne.

Agorafobia z zaburzeniami panicznymi

Ataki paniki często występują też w połączeniu z innymi zaburzeniami psychicznymi. Szczególnie osoby cierpiące na agorafobię są często narażone na ataki paniki.

Boją się one miejsc publicznych, tłumów ludzi lub boją się podróżować samotnie lub daleko. Wielu z nich nie ma odwagi, aby podróżować komunikacją miejską, pójść do kina czy teatru albo na zakupy do supermarketu. Dlatego starają się unikać takich miejsc, które je przerażają (zachowanie unikające).

Lekarze mówią wówczas o „agorafobii z zaburzeniami panicznymi”. Jest to bardziej rozpowszechnione zaburzenie niż czyste zaburzenie paniczne.

Inne zaburzenia lękowe, depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne lub zespół stresu pourazowego (PTSD – posttraumatic stress disorder) także często występują łącznie z zaburzeniami panicznymi.

Ataki paniki u dzieci

Ataki paniki występują również u dzieci i młodzieży, ale znacznie rzadziej niż u dorosłych. Zaburzenia paniki są też częstsze u nastolatków niż u młodszych dzieci. Choroby te występują u dziewcząt dwa razy częściej niż u chłopców.

Czynniki wywołujące ataki paniki są bardzo zróżnicowane. Często dzieci boją się mówić przy innych ludziach, boją się zwierząt lub ciemności, kiedy kładą się spać.

Najczęściej dzieci i nastolatki mają ataki paniki, kiedy ich rodzice również cierpią na podobne zaburzenia paniczne. Często przejmują one lękliwe zachowania swoich rodziców. Zwłaszcza małe dzieci wzorują się na swoich rodzicach. Zaburzenia paniczne pojawiają się też częściej w dorosłym życiu ludzi, którzy w dzieciństwie byli szczególnie nieśmiali i zamknięci w sobie.

Stres jest możliwym czynnikiem wyzwalającym zespół lęku napadowego. Szczególnie w przypadku dzieci w wieku szkolnym presja, by się wykazać, często powoduje u nich ataki paniki. Ponadto dzieci z lękiem separacyjnym częściej doświadczają ataków lękowych. Są też bardziej narażone na wystąpienie zaburzeń panicznych w wieku dorosłym.

Dlatego ważne jest, by leczyć dzieci jak najwcześniej. Zazwyczaj sensowne jest zaangażowanie rodziców w terapię. W ten sposób rodzice uczą się, jak najlepiej wspierać swoje dzieci.

Nieleczona choroba psychiczna może stać się przewlekła i mieć negatywny wpływ na rozwój dziecka. Przede wszystkim często brakuje tym dzieciom ważnych doświadczeń społecznych, ponieważ ze strachu coraz bardziej wycofują się z życia społecznego.

Jeśli nie uda Ci się złagodzić niepokoju dziecka rozmową i skupieniem na nim Twojej uwagi, warto zwrócić się o pomoc do psychiatry specjalizującego się w leczeniu dzieci i młodzieży.

Ataki paniki u kobiet w ciąży

U niektórych kobiet zmiany hormonalne w czasie ciąży wywołują ataki paniki. Strach przed porodem i przed byciem matką często jeszcze je potęguje. Szczególnie jeśli kobiety mają za sobą trudną ciążę lub cierpią na już istniejącą chorobę psychiczną, może rozwinąć się u nich zaburzenie paniczne. Z tego powodu ważne jest, by kobiety w ciąży, jeśli ich obawy się utrzymują, jak najwcześniej szukały pomocy u ginekologa, lekarza rodzinnego, psychiatry lub terapeuty.

Jak często zdarzają się ataki paniki?

Izolowane ataki paniki są stosunkowo częste. Nawet do 20% ludzi doświadcza ataku paniki przynajmniej raz w życiu. Kobiety są dotknięte tą chorobą częściej niż mężczyźni. Pojedynczy atak nie jest jednak równoznaczny z zaburzeniem panicznym. Prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń panicznych w ciągu całego życia wynosi 5,5% dla kobiet i 2,2% dla mężczyzn.

Leczenie ataków paniki

Osobom cierpiącym na ataki paniki lub zaburzenia paniczne pomaga psychoterapia i leki. Dodatkowym wsparciem dla terapii jest sport i dołączenie do grupy samopomocy.

Pierwsza pomoc przy atakach paniki

Mimo że ataki paniki często pojawiają się dosłownie znikąd, nie jesteś całkowicie bezradny i zdany na ich łaskę. Jeśli ogarnia Cię uczucie strachu, poniższe wskazówki mogą pomóc Ci przezwyciężyć ostry atak paniki.

• Wykonuj ćwiczenia oddechowe. Skoncentruj się na swoim oddechu. Wdychaj powoli powietrze przez nos i policz do czterech. Wstrzymaj oddech i ponownie policz do czterech. Następnie głęboko wydychaj powietrze przez usta i policz do ośmiu.

Powtórz ten proces kilka razy, aż się zrelaksujesz. Świadome oddychanie uspokaja system nerwowy i przywraca ci poczucie kontroli.

Jeśli masz hiperwentylację, pomoże ci oddychanie przez papierową torbę. W torbie nie pojawia się dodatkowy tlen, a Ty wdychasz więcej dwutlenku węgla. Zwiększa to poziom dwutlenku węgla we krwi, a Twój oddech wraca do normy.

• Kontroluj swoje myśli. Po pierwsze, uświadom sobie, że masz atak paniki. Przypomnij sobie, że twój organizm reaguje na stres i że ten stan wkrótce minie. Ważne jest to, jak ocenisz sytuację. Zamiast domniemywać istnienia przyczyn zagrażających życiu, postaraj się uświadomić sobie, że objawy są nieprzyjemne, ale nie stanowią zagrożenia dla Twojego życia.

Jeśli zauważysz typowe objawy paniki, takie jak silne kołatanie serca, zawroty głowy czy mdłości, powiedz sobie na głos „STOP” lub wyobraź sobie czerwony znak stopu. Przy odrobinie praktyki często będziesz w stanie samodzielnie oderwać się od negatywnych myśli.

• Odpręż się. Gdy tylko poczujesz, że zbliża się atak paniki, postaraj się zrelaksować. Dobrym sposobem jest na przykład progresywna relaksacja mięśni (trening Jacobsona), w której świadomie napinasz pewne części ciała, a następnie je rozluźniasz. Na przykład, zaciśnij pięści i powoli policz do pięciu.

Potem znów pozwól się mięśniom odprężyć i zrelaksować. W tym samym czasie zaciśnij palce u stóp i ponownie je rozluźnij, żeby zintensyfikować efekt. Powtarzaj ćwiczenie, aż poczujesz się lepiej. Alternatywnie pomaga delikatne rozciąganie poszczególnych części ciała lub masowanie karku.

• Zaakceptuj atak paniki. Postaraj się zaakceptować atak paniki i nie walcz z nim. Może to tylko pogorszyć objawy. Pozwól sobie na uczucie strachu, ale nie koncentruj się na nim. Bądź świadomy tego, co się dzieje, ale bez obsesji na tym punkcie. Często pomaga otwarta rozmowa o atakach paniki z zaufaną osobą, np. z dobrym przyjacielem.
• Rób notatki na wypadek sytuacji kryzysowej. Zapisuj to, co pomaga Ci w czasie ataku paniki (np. oddychanie, relaksacja itp.). Może to być na przykład notatka w telefonie komórkowym lub na kartce papieru, którą zawsze nosisz w portfelu. W ten sposób możesz szybko zareagować w sytuacji ostrego ataku paniki i złagodzić jego objawy.

Środki farmakologiczne

Lekarz zazwyczaj leczy osoby z atakami paniki lekami antydepresyjnymi. W tym celu zazwyczaj stosuje tzw. selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Należą do nich takie substancje jak citalopram, escitalopram, paroksetyna, sertralina i wenlafaksyna.

Jeśli leki z grupy SSRI nie są wystarczająco skuteczne, lekarz może zastosować inne leki przeciwdepresyjne lub przeciwlękowe, takie jak buspiron, moklobemid czy opipramol.

Specjaliści zalecają, by w miarę możliwości łączyć terapię farmakologiczną z psychoterapią.

Osoby dotknięte zespołem lęku napadowego przyjmują leki codziennie w formie tabletek. Aby uniknąć skutków ubocznych, lekarz zwiększa dawkę powoli, przez kilka tygodni. Czasem potrzeba nawet trzech tygodni, by dany lek zaczął działać.

Po zakończeniu terapii pacjent wspólnie z lekarzem podejmuje decyzję o zaprzestaniu przyjmowania leku. W tym celu lekarz stopniowo zmniejsza dawkę, aby zapobiec ponownym atakom paniki i skutkom ubocznym, takim jak zawroty głowy czy mdłości.

Nie odstawiaj leków na własną rękę, skonsultuj się najpierw z lekarzem!

W niektórych przypadkach lekarz może również przepisać na krótki czas środki uspokajające. Leki te – głównie benzodiazepiny – hamują lęk i mają działanie uspokajające. Jednak leki te szybko uzależniają, jeśli pacjenci przyjmują je przez dłuższy czas. Dlatego eksperci zalecają, by benzodiazepiny były podawane tylko w wyjątkowych przypadkach.

Leki uspokajające powinny być przyjmowane tylko pod nadzorem lekarza i tylko przez krótki czas – chyba że lekarz wyraźnie zaleci ci dłuższe przyjmowanie leku.

Leczenie bez użycia środków farmakologicznych

Psychoterapia

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT, cognitive–behavioral therapy) pomaga wielu osobom cierpiącym na ataki paniki. Jest to forma psychoterapii, która polega na analizie wyuczonego sposobu myślenia i zachowania, przewartościowaniu go i, jeśli to konieczne, nauczeniu się czegoś na nowo. Na przykład osoba dotknięta chorobą dowiaduje się, co dzieje się w jej wnętrzu podczas ataku paniki i że reakcje takie jak kołatanie serca czy przyspieszony oddech nie są dla niej niebezpieczne, ale po prostu pojawiają się na skutek lęku.

Terapeuci stosują też tzw. terapię konfrontacyjną (zwaną także terapią ekspozycyjną). Służy ona do bezpośredniej konfrontacji pacjenta z jego lękami. Następnie pod kierunkiem terapeuty pacjent świadomie przywołuje doznania cielesne (np. szybki oddech), które wyzwalają w nim lęk. Celem jest, by pacjent przebywał w sytuacji wywołującej lęk i nie unikał jej. Stopniowo lęk ustępuje sam z siebie, co jest dla pacjenta niezwykle ważnym doświadczeniem.

Ponadto pacjent doświadcza, że jego objawy fizyczne nie są wynikiem na przykład ataku serca, ale są spowodowane oddychaniem i wynikającymi z niego lękliwymi myślami.

W dalszym toku terapii pacjent musi zmierzyć się ze swoimi lękami, a bodźce wywołujące lęk są stopniowo wzmacniane. Osoby z agorafobią chodzą do miejsc publicznych – na początku może do supermarketu, później do pociągu podmiejskiego w godzinach szczytu. Stopniowo lęk zmniejsza się, aż w najlepszym przypadku ataki lęku znikają całkowicie.

Aby wypełnić lukę do czasu rozpoczęcia właściwej terapii lub jako środek uzupełniający terapię, w internecie dostępne są instrukcje samopomocy. Zapytaj o to swojego psychiatrę lub terapeutę.

Innym podejściem psychoterapeutycznym jest psychoterapia psychodynamiczna. W tym podejściu terapeuta bada, jakie konflikty kryją się za zaburzeniami panicznymi u danej osoby. Na przykład atak paniki może być wyrazem tłumionych uczuć. Ataki paniki często ustępują, kiedy pacjent w rozmowie z terapeutą odkrywa swoje nierozwiązane konflikty, które są faktyczną przyczyną jego lęków.

Sport

Sport i ćwiczenia fizyczne są równie pomocne w przypadku ataków paniki. Badania wykazały, że spacerowanie przez 30 minut trzy razy w tygodniu zmniejsza objawy lęku. Dlatego specjaliści zalecają, by osoby cierpiące na ataki paniki regularnie uprawiały sporty wytrzymałościowe, takie jak bieganie, jazda na rowerze czy pływanie.

Dzienniczek objawów

Niektórym osobom pomaga prowadzenie dzienniczka objawów. Pomaga on zidentyfikować sytuacje i przyczyny, które wywołują lęk. Notatki pomagają też osobie, która jest świadoma swoich postępów i motywuje ją do dalszych działań.

Medytacje

Regularna medytacja jest też dobrym sposobem na redukcję stresu, a tym samym na zapobieganie stanom lękowym.

Domowe sposoby leczenia i preparaty ziołowe

Pewne domowe sposoby mogą również pomóc w walce z atakami paniki. Uważa się, że odpowiednie są bodźce zimne, takie jak kostki lodu przykładane do nadgarstka lub masaże piłką jeżową.

Bodźce zewnętrzne powodują, że osoba dotknięta chorobą koncentruje się na nich i nie zatraca się w swoich uczuciach niepokoju.

Niektóre preparaty ziołowe, takie jak waleriana czy lawenda, również mają działanie uspokajające. Są one dostępne na przykład w aptece w postaci herbatek lub kapsułek.

Zespół lęku napadowego jest poważną chorobą psychiczną. Dlatego jeśli używasz środków do samoleczenia, porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem lub terapeutą.

Domowe sposoby leczenia mogą co najwyżej uzupełnić konwencjonalne leczenie medyczne, ale nie mogą go zastąpić. Porozmawiaj ze swoim lekarzem lub terapeutą o tym, jak możesz najlepiej sam wesprzeć terapię.

Homeopatia

Istnieje kilka leków homeopatycznych, które rzekomo pomagają w atakach paniki lub lęku. Jeśli chciałbyś je wypróbować, porozmawiaj o nich ze swoim lekarzem lub terapeutą. Zaburzenia lękowe i paniczne to poważne choroby psychiczne, które zdecydowanie powinny być leczone profesjonalnie.

Koncepcja homeopatii i jej konkretna skuteczność są kontrowersyjne i nie są potwierdzone badaniami.

Grupy samopomocowe

W grupach samopomocowych osoby cierpiące na ataki paniki mają możliwość porozmawiania o swoich lękach i obawach oraz otrzymania pomocnych wskazówek od innych osób cierpiących na te zaburzenia. W ten sposób wielu chorych dowiaduje się, że nie są sami ze swoją chorobą i że nie muszą się jej wstydzić.

Co mogą zrobić bliscy?

Jeśli chcesz wspierać osobę z zespołem lęku napadowego, rozważ następujące kwestie:

• Dowiedz się więcej o chorobie, na przykład od swojego lekarza rodzinnego, psychiatry lub psychoterapeuty.
• Broszury lub książki również mogą służyć jako źródło informacji.
• Okaż zrozumienie i potraktuj osobę chorą poważnie. Nie trywializuj i nie lekceważ jej lęków.
• Zmotywuj chorego do szukania pomocy u lekarza lub w grupie samopomocy. Pozostaw mu jednak decyzję, czy chce szukać pomocy.
• W sytuacjach lękowych przypominaj choremu o strategiach radzenia sobie, których nauczył się podczas psychoterapii.
• Pokaż choremu, że jesteś przy nim i zapytaj, jak najlepiej możesz mu pomóc w sytuacjach lękowych.
• Dbaj o siebie. Rozpoznaj własne ograniczenia i w razie potrzeby sam skorzystaj z pomocy.

Jak możesz zapobiec atakowi paniki?

Ataku paniki nie zawsze da się uniknąć. Istnieją jednak pewne środki, które możesz podjąć, by zapobiec atakowi.

• Jeśli Twój lęk wpływa na Twoje codzienne życie, poszukaj profesjonalnego i fachowego wsparcia u psychiatry, psychoterapeuty lub w grupie samopomocy.
• Unikaj stałego napięcia. Staraj się od czasu do czasu robić przerwy w codziennym życiu. Dobrym sposobem są na przykład ćwiczenia oddechowe, stopniowe rozluźnianie mięśni czy medytacja.
• Ćwicz regularnie.
• Upewnij się, że masz wystarczająco dużo snu.
• Jedz regularnie mniejsze posiłki, aby uniknąć hipoglikemii.
• Ogranicz spożywanie kofeiny i alkoholu.
• Unikaj nikotyny i innych używek tak bardzo, jak to tylko możliwe.

Co wyzwala atak paniki?

Ataki paniki są prawdopodobnie spowodowane połączeniem predyspozycji genetycznych i stresujących okoliczności życiowych.

Czynniki dziedziczne

Zaburzenia paniczne występują rodzinnie. Dlatego specjaliści podejrzewają, że zaburzenie to jest w pewnym stopniu dziedziczne. 

Autonomiczny układ nerwowy tych osób, który kontroluje takie procesy w organizmie jak oddychanie, ciśnienie krwi, bicie serca i metabolizm, wydaje się reagować szczególnie wrażliwie (dystonia wegetatywna).

Często najmniejsze zmiany fizyczne wywołują niepokój u osób dotkniętych chorobą – nawet jeśli nie są one tego świadome. Na przykład przyspieszone bicie serca przy wchodzeniu po schodach lub zawroty głowy przy wstawaniu odbierają one jako zagrożenie.

Stres

Ataki paniki często występują podczas lub po stresujących sytuacjach, takich jak śmierć bliskiej osoby, nieszczęśliwy związek, separacja czy rozwód. Ale mogą się one pojawić także po przeprowadzce, w stresie w pracy (np. z powodu wypalenia zawodowego) lub po zwolnieniu z pracy.

Pozytywne wydarzenia również powodują stres, np. ślub, awans w pracy czy narodziny dziecka.

Ataki występują głównie wtedy, gdy osoby nimi dotknięte znajdują się w sytuacjach bardzo stresujących lub przerażających. Często są w stanie skrajnego napięcia, ale sami tego nie zauważają. Napad pojawia się pozornie znikąd i bez powodu. Osoby dotknięte zespołem lęku napadowego zazwyczaj nie potrafią wyjaśnić, skąd wziął się atak paniki i dlaczego nagle odczuwają lęk.

Inne choroby

Inne choroby, które mogą wywołać stany podobne do paniki, to:

• atak serca (dusznica bolesna),
• hipoglikemia (niski poziom cukru we krwi),
• nietolerancja fruktozy,
• astma,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
• bezdech senny,
• zaburzenia w pracy mięśni i stawów szczęki (dysfunkcja czaszkowo-żuchwowa, CMD),
• epilepsja,
• napięcie mięśniowe (np. w karku).

Ataki paniki występują też w kontekście innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne czy zespół stresu pourazowego.

Do wystąpienia ataków paniki mogą też przyczynić się choroby fizyczne, takie jak zaburzenia rytmu serca, zaburzenia czynności tarczycy, choroby układu nerwowego lub nadnerczy.

U niektórych kobiet zmiany hormonalne, np. w okresie menopauzy lub ciąży, również wywołują ataki paniki.

Kawa, narkotyki i środki farmaceutyczne

Niektórzy ludzie sygnalizują, że kawa lub jej nietolerancja powoduje objawy podobne do paniki. Kofeina zawarta w kawie powoduje między innymi przyspieszenie bicia serca, co wielu chorych mylnie interpretuje jako atak serca.

Używki takie jak alkohol, nikotyna, kokaina, amfetamina czy LSD również mogą wywołać ataki paniki. Leki, które aktywują metabolizm i są przedawkowane (np. hormony tarczycy), także wywołują podobne objawy u niektórych osób.

Kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Jeśli objawy ataków paniki powtarzają się (przynajmniej raz w miesiącu), warto jak najwcześniej zgłosić się do lekarza. Dotyczy to także sytuacji, gdy okoliczności, które wywołują u Ciebie ataki, nasilają się. Pierwszym miejscem, do którego powinieneś się udać, jest twój lekarz rodzinny. Porozmawia z Tobą i zbada Cię pod kątem możliwych przyczyn fizycznych, takich jak arytmia serca czy nadczynność tarczycy.

Jeśli Twoje objawy nie są spowodowane chorobą fizyczną, lekarz rodzinny skieruje Cię do psychiatry lub psychoterapeuty. Psychiatra będzie z Tobą rozmawiał, aby wykluczyć inne choroby psychiczne, takie jak depresja, zadając Ci szczegółowe pytania, np.:

• Czy czasami doświadczasz silnych stanów lękowych?
• Czy lękowi towarzyszą objawy fizyczne, takie jak drżenie, duszność lub suchość w ustach?
• Czy po ataku lęku boisz się kolejnego ataku?
• Czy istnieje jakiś szczególny czynnik wywołujący ataki lęku?

Psychiatra lub psychoterapeuta może również skorzystać ze specjalnych kwestionariuszy i testów. Jednym z testów napadów paniki jest na przykład Skala Depresji Hamiltona (HAMA), którą psychiatra wypełnia w rozmowie z pacjentem.

Istnieją także kwestionariusze samooceny, za pomocą których pacjent z zespołem lęku napadowego sam opisuje swoje dolegliwości w sposób bardziej konkretny (np. State-Trait-Anxiety-Inventory, STAI).

Czy ataki paniki są uleczalne?

Rzadko zdarza się, że zespół lęku napadowego ustępuje samoistnie. Jeśli nie jest leczony, ataki mogą stawać się coraz częstsze i bardziej dotkliwe. Osoby dotknięte tym problemem często sięgają po alkohol lub leki uspokajające, by zwalczyć lęk. W ten sposób oprócz zaburzeń panicznych może rozwinąć się uzależnienie od alkoholu lub leków. Najpóźniej wtedy zaburzenie to powoduje problemy w relacjach partnerskich, rodzinnych i w życiu zawodowym.

Jeśli zespół lęku napadowego jest leczony, rokowanie jest dobre. U większości pacjentów objawy poprawiają się lub całkowicie znikają. Jeśli ataki paniki występują równocześnie z innymi chorobami psychicznymi, leczenie jest zazwyczaj bardziej długotrwałe.

Pytania i odpowiedzi

Jak powstaje zespół lęku napadowego?

Przyczyny ataków paniki często występują w związku z sytuacjami stresowymi. Stres jest jednak czynnikiem wywołującym, a nie przyczyną. Przyczyny ataków paniki w dużej mierze tkwią w psychice osoby i nie stanowią realnego zagrożenia dla życia.

Jak można wyleczyć zaburzenie paniczne?

W przypadku leczenia agorafobii lub zaburzeń panicznych istnieje duża szansa na wyleczenie. Możliwe są następujące metody leczenia: terapia poznawczo-behawioralna, będąca formą psychoterapii, leczenie farmakologiczne z zastosowaniem leków przeciwdepresyjnych.

Jaka jest różnica między zaburzeniem panicznym a atakiem paniki?

Lęk może również wzrosnąć do poziomu ataku paniki. W przeciwieństwie do zaburzeń panicznych, w przypadku których ataki paniki występują bez przyczyny, ataki paniki w fobiach są wywoływane przez określone sytuacje.

Jakie choroby wywołują ataki paniki?

Do przyczyn fizycznych, które mogą wywoływać zaburzenia lękowe, należą choroby serca, choroby układu oddechowego, zaburzenia pracy tarczycy i choroby neurologiczne w mózgu.

Jak można sobie pomóc w przypadku ataków paniki?

Metoda oddechu 4-7-8 pomaga się uspokoić podczas ataku paniki. Wdychaj powoli powietrze przez nos, licząc do czterech. Wstrzymaj oddech i policz do siedmiu. Wykonaj mocny wydech przez usta, licząc do ośmiu. Powtarzaj to ćwiczenie, aż się częściowo uspokoisz.

Źródła

• Psychiatria. Tom 2. Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2010.
• Gabbard GO.: Psychodynamic Psychiatry in Clinical Practice: Fourth Edition. American Psychiatric Publishing, 2005.
• Stanisław Pużyński: Depresje i zaburzenia afektywne. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008.

Przeczytaj także o:

Dreszcze

Jak wywołać okres – czy przyspieszenie okresu jest możliwe?

Przewlekła obturacyjna choroba płuc, POChP

Ból w klatce piersiowej

Tachykardia (częstoskurcz, kołatanie serca)