Anemia (niedokrwistość)

Anemia to niedobór czerwonego barwnika krwi – hemoglobiny. Objawami anemii są bladość, obniżona wydajność, słaba koncentracja i zwiększona podatność na infekcje. Ze względu na menstruację kobiety są dotknięte anemią znacznie częściej niż mężczyźni. Jednak anemia może mieć również bardzo poważne przyczyny, które muszą być leczone przez lekarza.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku anemii? 

U wielu pacjentów anemia jest wykrywana przypadkowo, podczas rutynowego badania krwi lub innego typu badania. Każdy, kto podejrzewa, że cierpi na anemię, powinien poddać się badaniu lekarskiemu. Jest to szczególnie istotne, gdy istnieją już inne choroby, takie jak cukrzyca czy choroby serca. Anemia może bowiem jeszcze bardziej osłabić pacjenta. Jeśli wystąpią takie objawy jak krew w stolcu lub moczu, lub jeśli krew zostanie zauważona w wymiocinach, wówczas wizyta u lekarza jest pilnie wskazana. Praktycznym rozwiązaniem jest tutaj wideokonsultacja ze specjalistą TELEMEDI, który na podstawie opisu objawów pokieruje dalszym przebiegiem leczenia, a w razie potrzeby wystawi odpowiednie recepty i zwolnienie lekarskie.

Podstawowe informacje

• Co to jest anemia? Jest to obniżone stężenie hemoglobiny – barwnika znajdującego się w czerwonych krwinkach, który zawiera żelazo i jest odpowiedzialny za transport tlenu.
• Przyczyny: Zaburzenia w procesie tworzenia krwi (np. niedobór żelaza, niedobór kwasu foliowego, niedobór witaminy B12, osłabienie lub zapalenie nerek), krwawienie wewnętrzne lub zewnętrzne (np. krwawiący wrzód żołądka, otwarta rana), zwiększony rozpad czerwonych krwinek (np. w wyniku wad genetycznych, przyjmowania leków, substancji chemicznych lub zakażeń), zaburzenia dystrybucji krwi (np. w wyniku znacznie powiększonej śledziony).
• Objawy: Zawroty głowy, ból głowy, obniżona sprawność umysłowa i fizyczna, duszności, dzwonienie w uszach, bladość skóry i błon śluzowych, gładki czerwony język. W zależności od rodzaju anemii mogą wystąpić również inne objawy, takie jak łamliwe paznokcie i zapalenie kącików ust (w anemii z niedoboru żelaza); pieczenie języka, zaburzenia pamięci i trawienia (w anemii z niedoboru witaminy B12), żółtaczka (w anemii hemolitycznej).
• Kiedy należy zgłosić się do lekarza? Zawsze w przypadku podejrzenia anemii, zwłaszcza jeśli w stolcu lub wymiocinach pojawi się krew.
• Diagnostyka: Badanie krwi (np. pomiar hematokrytu, hemoglobiny, liczby erytrocytów, MCV, ferrytyny, retikulocytów, parametrów stanów zapalnych). Jeśli przyczyna niedokrwistości pozostaje niejasna, należy wykonać dodatkowe badania (m.in. test na krew utajoną, endoskopię przewodu pokarmowego, diagnostykę szpiku kostnego).
• Leczenie: W zależności od przyczyny i stopnia niedokrwistości, np. preparaty żelaza (w przypadku niedoboru żelaza), preparaty hormonalne z erytropoetyną krwiotwórczą (w przypadku niedokrwistości nerkopochodnej), przetaczanie krwi (w przypadku ciężkiej niedokrwistości), tamowanie krwawień, usunięcie śledziony (w przypadku ciężkiej niedokrwistości hemolitycznej), przeszczep komórek macierzystych (w przypadku ciężkiej niedokrwistości sierpowatej).

Co to jest anemia?

Z medycznego punktu widzenia obniżone stężenie hemoglobiny we krwi jest główną cechą anemii. Hemoglobina jest najważniejszym składnikiem czerwonych krwinek (erytrocytów): to zawierające żelazo białko transportuje tlen z płuc do komórek organizmu. W drodze powrotnej zabiera ze sobą do płuc dwutlenek węgla (CO2), który jest produktem odpadowym metabolizmu komórkowego. Tam CO2 może być wydychany na zewnątrz organizmu.

W anemii we krwi jest zbyt mało hemoglobiny, przez co komórki organizmu nie mogą być zaopatrywane w wystarczającą ilość tlenu.

Anemia – rodzaje

Lekarze rozróżniają różne rodzaje anemii w zależności od kształtu i wyglądu czerwonych krwinek pod mikroskopem oraz od ilości zawartej w nich hemoglobiny:

• Niedokrwistość mikrocytarna: Czerwone krwinki są zbyt małe i zawierają zbyt mało hemoglobiny. Typowym przykładem tej formy anemii jest anemia z niedoboru żelaza.
• Anemia megaloblastyczna: W tym przypadku czerwone krwinki są zbyt duże i zawierają zbyt dużo hemoglobiny. Oznacza to, że chociaż mogą one transportować wystarczającą ilość tlenu, są rozkładane zbyt wcześnie w śledzionie. Ta postać anemii występuje przy niedoborze kwasu foliowego lub witaminy B12. Do tej grupy należy również tzw. anemia poporodowa.
• Niedokrwistość normocytowa (normochromowa): Ta forma anemii jest spowodowana znaczną utratą krwi. Czerwone krwinki są normalnej wielkości i nie wykazują żadnych zmian.

Anemia – przyczyny

Istnieją różne możliwe przyczyny anemii. Może być ona wrodzona i wynikać z powodu pewnych wad genetycznych oraz prowadzić do zagrażających życiu powikłań, i to już w okresie niemowlęcym. W innych przypadkach anemia jest nabywana w trakcie życia, na przykład z powodu złej, jednostronnej diety. Anemia jest często wtórnym objawem chorób przewlekłych. Ponadto anemia może występować częściej w starszym wieku, w wyniku spowolnienia procesów regeneracyjnych.

Ogólnie rzecz biorąc, anemie ze względu na mechanizmy ich powstawania można podzielić na następujące grupy:

Anemia spowodowana zaburzeniami w tworzeniu krwi

Tworzenie krwi jest skomplikowanym procesem, który może zostać zakłócony na różnych etapach. Krew powstaje w szpiku kostnym; tam, przy pomocy różnych substancji (hormonów), z tzw. komórek macierzystych powstają różne rodzaje komórek krwi, w tym prekursory krwinek czerwonych.

Brak substancji budulcowych, hormonów lub witamin, ale także choroby szpiku kostnego, takie jak stany zapalne lub białaczka (rak krwi), mogą upośledzać proces wytwarzania krwi. W tym przypadku powstają nie w pełni sprawne czerwone krwinki, które nie są w stanie w wystarczającym stopniu zapewnić transportu tlenu.

Najczęstsze formy anemii są spowodowane właśnie takimi zaburzeniami tworzenia krwi:

• Anemia z niedoboru żelaza: Żelazo jest niezbędnym budulcem hemoglobiny. Niedobór żelaza może zatem powodować anemię. Najczęściej niedobór żelaza jest spowodowany przewlekłym krwawieniem, takim jak przedłużająca się lub bardzo obfita miesiączka lub krwawiący wrzód żołądka (zwłaszcza jeśli nie został on wykryty). W innych przypadkach niedokrwistość z niedoboru żelaza wynika również z tego, że organizm otrzymuje zbyt mało żelaza w diecie, zaburzone jest wchłanianie żelaza w jelitach lub zwiększa się zapotrzebowanie na żelazo (np. w czasie ciąży i karmienia piersią).
• Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego: Kwas foliowy jest niezbędny do podziału komórek i tworzenia krwi. Witamina ta występuje przede wszystkim w różnych odmianach kapusty (brokuły itp.), szpinaku, szparagach i sałacie liściastej. Nieodpowiednia dieta może zatem powodować niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego. Ta forma anemii może również rozwinąć się w przypadku ciężkiego nadużywania alkoholu. Jest to niedokrwistość megaloblastyczna.
• Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12: Witamina B12 (kobalamina) jest ważna m.in. dla tworzenia nowych komórek i metabolizmu różnych białek. Niedobór ten zazwyczaj wynika z zaburzonego wchłaniania witaminy do organizmu, na przykład w przewlekłym zapaleniu błony śluzowej żołądka lub celiakii. Podobnie jak w przypadku niedoboru kwasu foliowego, rozwija się wówczas niedokrwistość megaloblastyczna.
• Anemia po porodzie: Ta szczególna forma anemii z niedoboru witaminy B12 może być spowodowana np. chorobą autoimmunologiczną, uszkodzeniem wyściółki żołądka, częściowym usunięciem żołądka lub inwazją pasożytów w jelitach. W wariancie autoimmunologicznym własny system obronny organizmu zwraca się przeciwko komórkom błony śluzowej żołądka i niszczy je. W wyniku tego wytwarzana jest mniejsza ilość tzw. czynnika wewnętrznego (czynnik Castle’a), który odgrywa ważną rolę we wchłanianiu witaminy B12.
• Niedokrwistość nerkopochodna: Ta forma niedokrwistości jest spowodowana wytwarzaniem przez nerki zbyt małej ilości erytropoetyny z powodu osłabienia ich funkcji. Hormon ten stymuluje tworzenie się czerwonych krwinek w szpiku kostnym, dlatego jego niedobór prowadzi do anemii. Niedokrwistość nerkopochodna może być wynikiem przewlekłej choroby nerek lub ich uszkodzenia. Wynikająca z tego niedokrwistość nerkopochodna jest zwykle pogłębiana przez skrócenie czasu życia czerwonych krwinek, jak również przez dializy, które jest często konieczne u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek.
• Anemia aplastyczna: W tym przypadku dochodzi do zmniejszenia ilości wszystkich komórek krwi (czerwonych i białych krwinek oraz płytek krwi). Przyczyną są zaburzenia czynnościowe szpiku kostnego, które mogą być wrodzone (np. anemia Fanconiego) lub nabyte (np. przez leki, toksyny, promieniowanie jonizujące lub niektóre choroby zakaźne).
• Talasemia: W wyniku wady genetycznej zaburzone jest wytwarzanie hemoglobiny, a tym samym także czerwonych krwinek. Ponadto, powstające erytrocyty mają zmniejszoną wielkość i krótszy czas życia. Talasemia należy do grupy anemii mikrocytarnych.
• Niedokrwistość spowodowana innymi chorobami: Często błędnie rozpoznawane są niedokrwistości spowodowane stanami zapalnymi, infekcjami wirusowymi, nowotworami (np. białaczką), chemioterapią lub chorobami autoimmunologicznymi. Do najczęstszych przyczyn anemii należą w szczególności choroby przewlekłe. W zależności od stopnia nasilenia mogą one w różnym stopniu zaburzać proces tworzenia się krwi i prowadzić do anemii mikrocytarnych.

Niedokrwistość spowodowana krwawieniem

Utrata krwi następuje, gdy krew wycieka z zewnętrznej lub wewnętrznej rany. Na przykład osoba z otwartą raną powstałą w wyniku wypadku może stracić tak dużo krwi, że rozwinie się u niej anemia. Jednak nawet niewielkie źródła krwawienia mogą prowadzić do przewlekłej utraty krwi, z której z czasem rozwija się anemia. Może to mieć miejsce np. w przypadku niewykrytego krwawiącego wrzodu żołądka lub hemoroidów.

Niedokrwistość spowodowana ostrym lub przewlekłym krwawieniem nazywana jest również hematemią.

Niedokrwistość spowodowana zwiększonym rozpadem erytrocytów

Anemia hemolityczna jest terminem używanym przez lekarzy do opisania niedokrwistości spowodowanej wzmożonym rozpadem czerwonych krwinek. Żywotność erytrocytów, wynosząca normalnie około 120 dni, zostaje skrócona do mniej niż 30 dni.

Przyczyna może leżeć w samych czerwonych krwinkach (anemia hemolityczna korpuskularna). Oznacza to, że czerwone krwinki mają defekt, zwykle uwarunkowany genetycznie, i dlatego ulegają przedwczesnemu rozpadowi. Dzieje się tak na przykład w przypadku anemii sierpowatej: w tym przypadku czerwone krwinki nie mają – jak to zwykle bywa – kształtu dysku i lekkiego wgłębienia po obu stronach, lecz kształt sierpa. Łatwo się zlepiają i są w znacznym stopniu rozkładane w śledzionie. Innym przykładem jest sferocytoza wrodzona z kulistymi erytrocytami.

Przyczyna anemii hemolitycznej może leżeć również poza krwinkami czerwonymi. Na przykład czerwone krwinki mogą zostać zniszczone mechanicznie, m.in. przez sztuczne zastawki serca. W innych przypadkach za nadmierny rozpad erytrocytów odpowiedzialne są substancje chemiczne, leki, reakcje immunologiczne lub czynniki zakaźne (np. patogeny malarii).

Niedokrwistość spowodowana zaburzeniami dystrybucji krwi

Niekiedy anemia może być również spowodowana zaburzeniami dystrybucji krwi. Na przykład u osób z poważnie powiększoną śledzioną (hipersplenizm) w narządzie tym może gromadzić się tak dużo krwi, że w pozostałych częściach ciała zaczyna brakować czerwonych krwinek.

Niedokrwistość – objawy

Niedokrwistość ma nie tylko wiele przyczyn, ale wiąże się również z licznymi objawami, które nie zawsze są jednoznaczne. Typowe dla wszystkich anemii są jednak dolegliwości wynikające z niedostatecznego zaopatrzenia organizmu w tlen:

• zawroty głowy,
• bóle głowy,
• obniżona sprawność umysłowa i fizyczna,
• duszności przy wysiłku, w zaawansowanej anemii również w spoczynku,
• palpitacje serca i dzwonienie w uszach,
• bladość skóry, tkanki łącznej i błon śluzowych,
• czerwony, gładki język.

W zależności od rodzaju anemii mogą wystąpić też inne objawy. Oto kilka przykładów:

• Anemia z niedoboru żelaza: łamliwe włosy i paznokcie, zapalenie kącików ust i błon śluzowych.
• Anemia po porodzie/anemia z niedoboru witaminy B12: zaburzenia pamięci, utrata apetytu, pieczenie języka, zaburzenia trawienia, takie jak zaparcia lub biegunka, utrata masy ciała.
• Anemia hemolityczna: żółtaczka. 
• Anemia spowodowana krwawieniem wewnętrznym: smoliste stolce lub czerwona krew w stolcu i w moczu, zapaść krążeniowa, niskie ciśnienie krwi, wysokie tętno.

Anemia – kiedy należy zgłosić się do lekarza?

Jeśli uważasz, że cierpisz na anemię, powinieneś szybko udać się do lekarza. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy w stolcu, moczu lub wymiocinach pojawi się krew. Prawdopodobnie masz poważny problem z krwawieniem wewnętrznym. Osoby z chorobami współistniejącymi (choroby serca, cukrzyca itp.) powinny również niezwłocznie zgłosić się do lekarza, jeśli wystąpią u nich objawy anemii. Anemia może dodatkowo obciążać i osłabiać chory organizm.

Anemia – co robi lekarz?

Jeśli podejrzewana jest anemia, lekarz pobierze od pacjenta krew w celu dokładniejszego zbadania jej w laboratorium. Podczas tego badania lekarz zwróci uwagę przede wszystkim na następujące parametry:

• Hematokryt: Wartość hematokrytu wskazuje na stosunek ilości komórek stałych do płynnej części krwi. U zdrowych ludzi komórki te stanowią około 40 do 50 procent krwi. Z kolei w anemii wartość hematokrytu jest obniżona.
• Liczba erytrocytów: Jeśli liczba czerwonych krwinek jest zmniejszona, przyczyną może być zaburzenie układu krwiotwórczego.
• Hemoglobina: Jeśli występuje anemia, wartość hemoglobiny (Hb) jest zbyt niska.
• MCV (mean corpuscular volume): MCV oznacza średnią objętość krwinki czerwonej. W anemii mikrocytarnej MCV jest obniżona, w anemii makrocytarnej podwyższona, a w anemii normocytarnej prawidłowa.
• MCH (mean corpuscular haemoglobin): oznacza średnią zawartość hemoglobiny w erytrocycie. Jeśli erytrocyt ma zbyt mało hemoglobiny, nazywa się to anemią hipochromiczną. Jeśli zawartość hemoglobiny jest podwyższona, wskazuje to na anemię hiperchromiczną. Jeżeli niedokrwistość występuje mimo tego, że wartości MCH są prawidłowe, nazywamy ją niedokrwistością normochromiczną.
• Ferrytyna w surowicy: Jest to najważniejsza wartość laboratoryjna do oceny zasobów żelaza we krwi. Jeśli jest niska, występuje niedobór żelaza.
• Retikulocyty: Są to młode komórki prekursorowe czerwonych krwinek. Jeśli ich liczba jest podwyższona, może to świadczyć o długotrwałej anemii, anemii spowodowanej zaburzeniami w tworzeniu krwi lub wzmożonym rozkładzie erytrocytów.
• Parametry stanów zapalnych: Obejmują one wskaźnik sedymentacji erytrocytów, CRP (białko C-reaktywne) oraz liczbę białych krwinek. Jeśli przyczyną anemii jest choroba zapalna, znajduje to odzwierciedlenie w podwyższonych wartościach parametrów stanów zapalnych.

Jeśli przyczyna anemii jest niejasna, lekarz może przeprowadzić dodatkowe badania:

• Test na krew utajoną: Test ten sprawdza, czy w stolcu można wykryć ślady krwi, które nie są widoczne gołym okiem. Taka krew utajona wskazuje na niewielkie krwawienia w przewodzie pokarmowym.
• Endoskopia: Za pomocą gastroskopii i kolonoskopii można wykryć i jednocześnie zlikwidować źródła krwawienia w przewodzie pokarmowym.
• Diagnostyka szpiku kostnego: Umożliwia lekarzowi wykrycie poważnych anemii, z zaburzeniami szpiku kostnego (np. anemii aplastycznej). Niektóre formy białaczki, które często wiążą się z anemią, mogą być również wykrywane za pomocą badania komórek szpiku kostnego.

Anemia – leczenie

Leczenie anemii zależy od jej przyczyny i nasilenia objawów. Oto kilka przykładów:

• W przypadku niedoboru żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego niedobór ten jest wyrównywany za pomocą odpowiednich leków, takich jak preparaty żelaza lub tabletki kwasu foliowego. Jednak takie środki powinny być przyjmowane tylko na zalecenie lekarza (zwłaszcza preparaty żelaza).
• Jeśli przyczyną rozwoju anemii jest nieprawidłowe odżywianie (np. niedobór kwasu foliowego, niedobór żelaza), wskazane jest dostosowanie diety.
• Jeśli przyczyną anemii jest krwawienie, należy je zatrzymać. Na przykład, krwawiący wrzód żołądka może być leczony chirurgicznie. Jeśli utrata krwi jest bardzo duża, pacjent otrzymuje infuzje z koncentratem krwinek czerwonych („transfuzja krwi”).
• Pacjenci z anemią nerkopochodną otrzymują erytropoetynę, aby zrekompensować brak hormonu krwiotwórczego.
• W ciężkich przypadkach anemii hemolitycznej może być konieczne usunięcie śledziony – narządu odpowiedzialnego za rozkład czerwonych krwinek.
• W ciężkich wrodzonych postaciach anemii, takich jak anemia sierpowata, pomocny może być przeszczep komórek macierzystych.

Anemia – co można zrobić samodzielnie?

Zrównoważona dieta może pomóc w zapobieganiu niektórym formom anemii. Należy na przykład upewnić się, że w diecie znajduje się wystarczająca ilość kwasu foliowego. Duże ilości tej witaminy można znaleźć w fasoli, szparagach, szpinaku, sałacie, białej kapuście i wątrobie. Kwas foliowy jest szczególnie ważny w czasie ciąży. Dlatego też kobietom w ciąży zaleca się przyjmowanie suplementów kwasu foliowego.

Produkty spożywcze zawierające witaminę B12 powinny również regularnie pojawiać się w codziennym jadłospisie. Należą do nich ryby, mięso, jaja i produkty mleczne.

Szczególnie ważne jest, aby kobiety miały wystarczającą podaż żelaza: menstruacja regularnie powoduje utratę tego ważnego pierwiastka. Szczególnie kobiety z obfitymi, przedłużającymi się krwawieniami miesiączkowymi (menorrhagią) często zapadają na anemię z powodu niedoboru żelaza. Również sportowcy są podatni na niedobór żelaza, ponieważ wydalają go dużo wraz z potem. Pokarmy bogate w żelazo – takie jak wątroba wołowa, czerwone mięso, natka pietruszki, pełne ziarna, rośliny strączkowe, nasiona sezamu i orzechy – mogą pomóc zaspokoić zapotrzebowanie.

Aby wspomóc wchłanianie żelaza w jelitach, należy łączyć pokarmy bogate w żelazo ze źródłami witaminy C. Na przykład dodać odrobinę soku z cytryny do sosu sałatkowego lub wypić szklankę soku pomarańczowego przy konsumpcji mięsa i węglowodanów. W ten sposób można zapobiec anemii spowodowanej niedoborem żelaza.

Pytania i odpowiedzi

Jak niebezpieczna jest anemia?

Organizm jest w stanie do pewnego stopnia przetrwać ten stan, ale jeśli anemia utrzymuje się przez dłuższy czas, może prowadzić do osłabienia mięśnia sercowego. Długotrwała ciężka anemia może prowadzić nawet do śmierci.

Czy niedobór żelaza i anemia to to samo?

Na całym świecie anemia z niedoboru żelaza jest najczęstszą formą anemii. Niedobór żelaza zaburza produkcję czerwonego barwnika krwi, hemoglobiny. Jest głównym składnikiem czerwonych krwinek (erytrocytów).

Co należy jeść przy anemii?

Szczególnie dobrym źródłem żelaza jest czerwone mięso lub wątroba. Dobrymi źródłami żelaza pochodzenia roślinnego są: rośliny strączkowe, takie jak soczewica lub soja; orzechy i nasiona, takie jak pistacje lub nasiona słonecznika; warzywa i zioła, takie jak rzeżucha, pietruszka, cebula. Z kolei mleko i produkty mleczne zawierają niewiele żelaza.

Co robić, gdy hematokryt jest zbyt niski?

Jeśli hematokryt jest bardzo niski, może być również konieczna dożylna suplementacja żelaza lub transfuzja krwi. Ponadto istnieją pewne leki stymulujące produkcję nowych czerwonych krwinek.

Które warzywa są dobre na anemię?

Porcja 200 g surowego, czerwonego buraka zawiera około 166 µg kwasu foliowego i 1,8 mg żelaza. Oznacza to, że jeden taki burak dostarcza prawie 15 procent zalecanej dziennej dawki żelaza i ponad 40 procent zalecanej dziennej dawki kwasu foliowego.

Jak długo trzeba czekać na uzupełnienie niedoboru żelaza?

Odbywa się to poprzez przyjmowanie tabletek z żelazem i stosowanie diety bogatej w żelazo. Ponieważ organizm może przyswajać żelazo z pożywienia tylko w ograniczonych ilościach i potrzeba stosunkowo dużo czasu, aby zapasy żelaza zostały ponownie napełnione, terapia preparatami żelaza powinna być prowadzona przez co najmniej 3 do 6 miesięcy.

Źródła

• Janz TG, Johnson RL, Rubenstein SD (November 2013). „Anemia in the emergency department: evaluation and treatment”. Emergency Medicine Practice. 15 (11).
• Smith RE (March 2010). „The clinical and economic burden of anemia”. The American Journal of Managed Care. 16.
• Traczyk W.Z., Trzebski A., Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, wyd. III.

Przeczytaj także o:

Białkomocz – co oznacza obecność białka w moczu?

MCV podwyższone

Badanie CRP norma

Zakażenia układu moczowego w ciąży. Badanie moczu i badanie krwi – ciąża.

Badanie moczu – co wykrywa?

Leukocyty i erytrocyty w moczu