Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Atopowe zapalenie skóry (neurodermitis, AZS, egzema atopowa) jest przewlekłą zapalną chorobą skóry, która występuje w epizodach. Często dotyka skóry głowy, twarzy i rąk, a towarzyszy jej uciążliwe swędzenie. W Polsce około 13% dzieci i 2-3% dorosłych cierpi na atopowe zapalenie skóry.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku atopowego zapalenia skóry? 

Co prawda atopowe zapalenie skóry nie jest ani niebezpieczne, ani zaraźliwe, jednak stan zapalny może stać się niebezpieczny, kiedy opanuje cały organizm. Dodatkowo choroba ta jest często fizycznie i psychicznie bardzo obciążająca, zarówno dla pacjenta, jak i dla jego rodziny. Jeśli więc zauważysz u siebie podejrzane objawy wskazujące na atopowe zapalenie skóry, skorzystaj z możliwości odbycia wideokonsultacji ze specjalistą TELEMEDI, który doprecyzuje diagnozę i dalszy sposób postępowania, a w razie potrzeby wypisze receptę na przynoszące ulgę leki.

Podstawowe informacje:

• Co to jest atopowe zapalenie skóry (AZS)? Przewlekła lub przewlekle nawracająca zapalna choroba skóry, która występuje w epizodach. Prawie zawsze pojawia się we wczesnym dzieciństwie.
• Objawy: Uciążliwe swędzenie, suchość skóry, w ostrych epizodach także wyprysk atopowy.
• Przyczyna: Dokładna przyczyna nie jest znana. Wydaje się, że w rozwoju choroby odgrywa rolę kilka czynników, w tym zaburzona bariera skórna. Ponadto skłonność do występowania atopowego zapalenia skóry jest dziedziczna.
• Czynniki wyzwalające: Materiały tekstylne (np. wełna), infekcje (np. ostre przeziębienia, grypa), niektóre produkty żywnościowe, wysokie lub niskie temperatury, czynniki psychiczne (np. stres) itp.
• Leczenie: Unikanie czynników wyzwalających, staranna pielęgnacja skóry, leki (np. kortyzon), fototerapia, klimatoterapia itp.

Atopowe zapalenie skóry: objawy

Typowymi objawami atopowego zapalenia skóry są zapalne zmiany skórne (egzema, wypryski) z uciążliwym swędzeniem. Występują one w epizodach: po okresach bez objawów następują fazy z czasami bardzo nasilonymi objawami. Epizody są zwykle wywoływane przez określone czynniki, takie jak niektóre produkty spożywcze lub warunki pogodowe.

W poszczególnych przypadkach objawy atopowego zapalenia skóry mogą się bardzo różnić: u niektórych pacjentów choroba przebiega dość łagodnie. Inni zaś cierpią z powodu bardzo poważnych objawów. Wiek także odgrywa pewną rolę: wpływa on nie tylko na rodzaj objawów, ale także na to, w którym miejscu na ciele się one pojawiają.

Objawy atopowego zapalenia skóry u dzieci

Z reguły atopowe zapalenie skóry u dzieci zaczyna się na twarzy i na owłosionej skórze głowy. To właśnie wtedy tworzy się ciemieniucha: żółtawo-białe łuszczące się skorupy na zaczerwienionej skórze. 

Sama ciemieniucha, bez innych objawów nie jest oznaką atopowego zapalenia skóry!

Zmiany skórne mogą też być wilgotne. Ponadto w tym wieku atopowe zapalenie skóry zwykle pojawia się na zewnętrznej stronie rąk i nóg. W niektórych przypadkach wypryski atopowe pojawiają się także wokół ust.

Już w pierwszym roku życia u małych pacjentów z atopowym zapaleniem skóry rozwijają się tzw. wypryski zgięciowe. Są to zaczerwienione, łuszczące się obszary skóry pokryte strupami i występujące w takich miejscach jak kolana, łokcie i nadgarstki. Skóra pierzchnie, ale jednocześnie jest sucha i z trudem zatrzymuje wilgoć. Pojawia się swędzenie. Jeśli mali pacjenci drapią się, może dojść do zakażenia uszkodzonych obszarów skóry – bakteriami (np. gronkowcami), wirusami (np. opryszczką) lub grzybami (grzybice skóry).

Z wiekiem skóra w miejscach dotkniętych chorobą grubieje. Lekarze nazywają ten proces „zliszajowaceniem” lub „lichenifikacją”. Struktura skóry staje się bardziej szorstka.

Ponadto zmianie może ulec kolor skóry: niektóre obszary skóry są mocniej pigmentowane i przez to wydają się ciemniejsze (hiperpigmentacja). W innych przypadkach są uderzająco blade (hipopigmentacja).

Objawy atopowego zapalenia skóry u dorosłych

W okresie dojrzewania atopowe zapalenie skóry często całkowicie zanika. Jednak u niektórych osób utrzymuje się ono także po okresie dojrzewania.

Atopowe zapalenie skóry jest często bardziej nasilone u dorosłych niż u dzieci. U dorosłych pacjentów objawy zwykle rozwijają się w zależności od rodzaju wykonywanego zawodu. Na przykład atopowe zapalenie skóry rąk występuje szczególnie u tych osób, które w swojej pracy często mają kontakt z substancjami drażniącymi (np. fryzjerzy, malarze) lub które często muszą myć ręce (np. pielęgniarki).

Ogólnie rzecz biorąc, atopowe zapalenie skóry najczęściej dotyka określone obszary skóry u nastolatków i młodych dorosłych. Są to okolice oczu i czoła oraz okolice ust, szyja (kark), górna część klatki piersiowej i obręczy barkowej, zgięcia łokci, tył kolan, nadgarstki i grzbiety dłoni. Czasami swędząca egzema pojawia się też na dłoniach i podeszwach stóp.

W tych miejscach skóra jest sucha, zaczerwieniona i bardzo łatwo ulega podrażnieniom. Pojawia się też uciążliwe swędzenie. Niektórym pacjentom przeszkadza to szczególnie w nocy. Intensywne drapanie, podobnie jak u dzieci, sprzyja infekcjom skóry. 

U niektórych pacjentów z atopowym zapaleniem skóry bardzo wyraźne są zgrubienia skóry (zliszajowacenie). Nawet skóra twarzy może ulec deformacji. Medycznym określeniem takiego procesu jest „facies leonina” (lwia twarz).

Niektórzy pacjenci wykazują tylko minimalną postać atopowego zapalenia skóry: charakteryzuje się ona zapaleniem warg (zapalenie czerwieni wargowej), małymi pęknięciami skóry (rozpadlinami) w kąciku ust, wokół uszu lub na czubkach palców u rąk lub nóg (pulpitis sicca) oraz wypryskiem sutków.

Rzadką odmianą atopowego zapalenia skóry u dorosłych jest tzw. postać świerzbiączkowa: osoby dotknięte tą chorobą cierpią z powodu małych, bardzo swędzących guzków skórnych (prurigo nodules). Mogą się one tworzyć na wielu różnych częściach ciała.

Starsi dorośli, którzy mają nowe ogniska atopowego zapalenia skóry, często mają wypryski na dłoniach i stopach. Na skórze głowy, pod włosami tworzą się swędzące strupy. Brzegi płatków uszu są często popękane, czerwone i zaognione. Zapalone, swędzące usta są także częstym objawem atopowego zapalenia skóry u starszych osób. Ponadto wielu chorych zgłasza uczucie pieczenia lub dyskomfortu w okolicach błon śluzowych jamy ustnej i gardła. Zaburzenia trawienia ze wzdęciami, biegunką i bólem brzucha to także możliwe objawy atopowego zapalenia skóry w tej grupie wiekowej.

Stygmaty AZS

Atopowe zapalenie skóry – podobnie jak katar sienny i astma alergiczna – należy do tzw. grupy chorób atopowych. Są to choroby, w których układ odpornościowy reaguje nadwrażliwie na kontakt z alergenami lub innymi substancjami drażniącymi.

Osoby z takimi atopowymi chorobami często mają tak zwane stygmaty atopowe. Należą do nich:

• bladość wokół ust (zapalenie okołoustne),
• przerzedzenie zewnętrznej części brwi (objaw Hertoghe’a),
• wytworzenie fałdu skórnego poniżej brzegu dolnej powieki (objaw Dennie-Morgana),
• powstawanie białych smug na skórze na skutek otarcia naskórka (biały dermografizm),
• choroby oczu: powtarzające się zapalenie spojówek, stożek rogówki (keratoconus), zaćma.

Objawy te występują jednocześnie z charakterystycznymi objawami atopowego zapalenia skóry (AZS).

Atopowe zapalenie skóry: przyczyny i czynniki wywołujące

Dokładna przyczyna atopowego zapalenia skóry nie została jeszcze ostatecznie wyjaśniona. Eksperci podejrzewają, że w rozwój AZS zaangażowanych jest kilka czynników.

Na przykład u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry zaburzona jest bariera skórna. Najbardziej zewnętrzną warstwą naskórka jest warstwa rogowa skóry. Chroni ona ciało przed patogenami. Jednak w przypadku AZS warstwa rogowa naskórka nie może właściwie spełniać swojej funkcji ochronnej.

Jedną z możliwych przyczyn jest to, że organizm z powodu pewnej mutacji genetycznej produkuje zbyt mało białka zwanego filagryną. Jest to białko ważne dla tworzenia się naskórka. Z powodu braku filagryny skład lipidów skóry u pacjentów z AZS ulega zaburzeniu. W rezultacie skóra traci dużo wilgoci i łatwo się wysusza. Uszkodzona skóra szybko reaguje na czynniki drażniące, alergeny i drobnoustroje stanami zapalnymi i świądem.

O tym, że geny odgrywają rolę w atopowym zapaleniu skóry, świadczy też fakt, że predyspozycje do występowania AZS są dziedziczne. W międzyczasie udało się ustalić pewne modyfikacje genów (mutacje), które sprawiają, że ludzie są bardziej podatni na AZS. Rodzice mogą przekazywać te mutacje swoim dzieciom: jeśli jedno z rodziców cierpi na atopowe zapalenie skóry, dzieci są nawet o 40% bardziej narażone na wystąpienie AZS. Jeśli zarówno matka, jak i ojciec chorują na atopowe zapalenie skóry, ryzyko, że ich dzieci zachorują na tę chorobę, wynosi nawet od 60 do 80 procent.

Nadmierna higiena?

W ostatnich dziesięcioleciach liczba przypadków AZS (i ogólnie chorób alergicznych) w świecie zachodnim gwałtownie wzrosła. Niektórzy badacze podejrzewają, że (częściowo) odpowiada za to zmiana stylu życia: w dzisiejszych czasach przywiązujemy znacznie większą wagę do higieny niż w przeszłości. W rezultacie znacznie rzadziej stykamy się z potencjalnie chorobotwórczymi i alergizującymi substancjami z otoczenia. Z tego powodu układ odpornościowy jest, można powiedzieć, „niedociążony”. Może to być powodem, dla którego coraz więcej osób reaguje nadmiernie na właściwie zupełnie nieszkodliwe bodźce.

Ponadto w ciągu ostatnich dziesięcioleci zmieniły się też zwyczaje związane z higieną. Myjemy naszą skórę znacznie częściej i dokładniej niż robili to nasi przodkowie. Może to mieć negatywny wpływ na barierę ochronną skóry i spowodować, że skóra staje się bardziej wrażliwa.

Postacie atopowego zapalenia skóry

Zdecydowana większość pacjentów z atopowym zapaleniem skóry ma zewnątrzpochodną postać choroby: ich system immunologiczny reaguje w sposób wrażliwy na alergeny, takie jak pyłki roślin lub niektóre rodzaje produktów spożywczych. Dlatego we krwi osób dotkniętych chorobą można wykryć zwiększoną ilość przeciwciał typu immunoglobuliny E (IgE). IgE stymuluje inne komórki odpornościowe (mastocyty) do uwalniania substancji, które pobudzają stan zapalny. To one powodują wypryski na skórze pacjentów z atopowym zapaleniem skóry. Niektóre osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry wykazują także typowe objawy alergii: w dzieciństwie jest to zwykle alergia pokarmowa, w wieku dorosłym głównie katar sienny lub alergia na roztocza kurzu domowego.

Wewnątrzpochodna postać atopowego zapalenia skóry jest rzadsza. Występuje u około 20 procent wszystkich chorych. Osoby dotknięte chorobą mają prawidłowe wartości IgE we krwi. Oznacza to, że reakcje alergiczne nie odgrywają tu żadnej roli jako czynnik wywołujący AZS. Osoby z tą postacią choroby nie wykazują też zwiększonej podatności na alergie, takie jak katar sienny czy alergie pokarmowe.

Obecnie badacze przypuszczają, że oprócz postaci zewnątrzpochodnej i wewnątrzpochodnej istnieją inne formy atopowego zapalenia skóry.

Atopowe zapalenie skóry: czynniki wywołujące

Jeśli ktoś ma genetyczne predyspozycje do AZS, różne czynniki mogą doprowadzić do zaostrzenia choroby. Nie musi się tak jednak stać: nie każdy, kto ma predyspozycje do atopowego zapalenia skóry, musi na nie zachorować.

Do najczęstszych czynników wywołujących atopowe zapalenie skóry należą:

• określone tkaniny (np. wełna),
• pocenie się,
• niekorzystne warunki klimatyczne, takie jak suche powietrze (również z powodu ogrzewania mieszkań), zimne powietrze, duszność, ogólne silne wahania temperatury,
• niewłaściwa pielęgnacja skóry (używanie drażniących skórę środków czystości itp.), kosmetyki (zawierające drażniące skórę substancje zapachowe lub konserwanty),
• niektóre czynności/zawody, takie jak praca w wilgoci, praca związana z dużym zanieczyszczeniem środowiska lub czynności, podczas których trzeba nosić gumowe lub lateksowe rękawiczki przez długi czas (egzema rąk!),
• dym tytoniowy,
• alergeny, takie jak roztocza, pleśń, sierść zwierząt, pyłki roślin, niektóre produkty spożywcze i dodatki do żywności (mleko krowie, białko jaja kurzego, orzechy, pszenica, soja, ryby, owoce morza itp.),
• infekcje (takie jak ostre przeziębienia, angina itp.),
• stres psychiczny (stres, smutek, emocjonujące wydarzenia, takie jak rozpoczęcie nauki w szkole, ale też nuda itp.),
• czynniki hormonalne (ciąża, menstruacja).

Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry różnie reagują na takie bodźce. Na przykład stres w pracy może wywołać zaostrzenie się objawów u jednego pacjenta, a u innego nie.

Atopowe zapalenie skóry: leczenie

W terapii AZS specjaliści zazwyczaj zalecają czteroetapowy plan leczenia. W zależności od aktualnego stanu skóry stosuje się różne metody leczenia.

	Działania terapeutyczne
Etap 1: Sucha skóra	Aby zapobiec nawrotom choroby, konieczna jest codzienna staranna pielęgnacja skóry (pielęgnacja podstawowa). Ponadto pacjent powinien w miarę możliwości unikać indywidualnych czynników wyzwalających objawy (stres, wełniane ubrania, suche powietrze itp.).
Etap 2: Łagodna egzema	Oprócz środków stosowanych w etapie 1 zewnętrznie stosuje się glikokortykoidy o słabym działaniu („kortyzon”) lub inhibitory kalcyneuryny. Jeśli jest to konieczne, pacjentowi podaje się także leki przeciwświądowe i środki antyseptyczne (hamujące rozwój drobnoustrojów).
Etap 3: Umiarkowanie nasilona egzema	Oprócz niezbędnych środków z poprzednich etapów pacjent otrzymuje silniejsze preparaty kortyzonowe lub inhibitory kalcyneuryny (oba do stosowania zewnętrznego).
Etap 4: Ciężka, uporczywa egzema	Oprócz niezbędnych środków z poprzednich etapów lekarz przepisuje tabletki hamujące układ odpornościowy (leki immunosupresyjne), takie jak cyklosporyna A. Inną opcją terapeutyczną jest lek biologiczny Dupilumab (białko wytwarzane biotechnologicznie).

Powyższy schemat leczenia atopowego zapalenia skóry jest tylko ogólnym zaleceniem. Lekarz prowadzący może je dostosować do indywidualnych czynników. Planując terapię, może on wziąć pod uwagę wiek pacjenta, ogólny przebieg choroby, miejsce występowania objawów na ciele oraz to, jak bardzo te objawy są dokuczliwe.

Dzieci z AZS (i ich rodzice) mogą uczestniczyć w specjalnych zajęciach poświęconych chorobie. Lekarze, psycholodzy i dietetycy udzielają tam wskazówek, jak radzić sobie z chorobą.

Leczenie atopowego zapalenia skóra: pielęgnacja skóry

Najważniejszym elementem każdego procesu leczenia AZS jest codzienna pielęgnacja skóry. To, który produkt jest odpowiedni w każdym indywidualnym przypadku, zależy od stanu skóry.

Na przykład jeśli masz suchą skórę, powinieneś używać kremów lub maści nawilżających. Najlepiej stosować je bezpośrednio po prysznicu lub kąpieli, nie wycierając wcześniej skóry. W ten sposób woda pozostaje na wilgotnej skórze. Istnieją specjalne maści z bardzo dużą zawartością tłuszczu dla skóry spierzchniętej. Zazwyczaj stosuje się je na noc.

Czysta wazelina i tłuszcz mleczny nie są odpowiednie dla skóry z atopowym zapaleniem skóry. Niekorzystne jest też regularne nacieranie skóry olejkami, ponieważ z czasem wysuszają one skórę.

W przypadku mniej suchej lub spierzchniętej skóry sensowniejszy jest krem, który zawiera mniej tłuszczu, a więcej wody (emulsja typu olej w wodzie). Balsamy zawierają jeszcze mniej tłuszczu.

Kremy z dodatkiem mocznika utrzymują wilgoć w skórze, uelastyczniają ją i łagodzą swędzenie. Mogą one jednak powodować chwilowe uczucie pieczenia skóry, zwłaszcza u dzieci poniżej piątego roku życia. Z tego powodu należy najpierw przetestować je na małej powierzchni skóry, by sprawdzić, jak dobrze dzieci tolerują krem. Kremy zawierające mocznik nie są odpowiednie dla niemowląt, czyli dzieci w pierwszych dwóch latach życia.

Na zmienionej zapalnie skórze krem na bazie konopi indyjskich może wywołać uczucie pieczenia w każdym wieku. Dlatego również tutaj przydatny jest wstępny test na małej powierzchni skóry.

Oprócz mocznika także inne dodatki w kremach i maściach mogą być korzystne dla skóry z atopowym zapaleniem skóry. Należą do nich gliceryna, ceramidy, fosfatydylocholina i D-pantenol.

Z drugiej strony osoby z atopowym zapaleniem skóry nie powinny używać produktów kosmetycznych zawierających konserwanty, substancje zapachowe, barwniki, emulgatory, olej parafinowy czy wazelinę.

Oczyszczanie skóry

Przy atopowym zapalaniu skóry nie należy używać zwykłych mydeł i żeli pod prysznic, ponieważ jeszcze bardziej wysuszają one skórę. Lepiej sprawdzają się specjalne mydła o neutralnym lub lekko kwaśnym pH (syndety kosmetyczne).

Wielu dermatologów do oczyszczania skóry z atopowym zapaleniem skóry zaleca też nawilżające kąpiele w olejkach leczniczych. Często nadają się one również do kąpieli pod prysznicem.

Ważne jest, by chorzy na atopowe zapalenie skóry nie brali zbyt gorących kąpieli ani pryszniców – może to podrażnić i jeszcze bardziej wysuszać skórę. Ponadto nie należy zbyt mocno pocierać skóry podczas jej osuszania.

Leczenie atopowego zapalenia skóry: unikaj czynników wyzwalających

Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry powinni, jeśli to możliwe, unikać wszelkich czynników, które – jak pokazuje doświadczenie – mogą wywołać ostre zaostrzenie przebiegu choroby.

Czynnikami wyzwalającymi mogą być na przykład ostre infekcje, takie jak ciężkie przeziębienia i grypa. Jeśli takie zakaźne infekcje występują w postaci epidemii, osoby cierpiące na atopowe zapalenie skóry powinny zwracać szczególną uwagę na higienę (mycie rąk itp.). Zaleca się także unikanie tłumów ludzi i trzymanie się z dala od osób chorych.

Również stres często wywołuje zaostrzenie atopowego zapalenia skóry. Dlatego też chorzy na AZS powinni pomyśleć o odpowiednich strategiach przeciwdziałania nawrotom choroby. W pracy, na przykład, pomocne może być delegowanie niektórych zadań na innych pracowników. Zaleca się także regularne, ukierunkowane relaksowanie się, na przykład z pomocą ćwiczeń jogi, treningu autogennego lub medytacji.

Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry, którzy są uczuleni na pyłki roślin, sierść zwierząt, niektóre produkty spożywcze, substancje zapachowe w kosmetykach lub inne czynniki drażniące, powinni ich unikać tak bardzo, jak to tylko możliwe. Jeśli ktoś jest uczulony na roztocza kurzu domowego, przydatne mogą okazać się także specjalne pokrowce na materace.

Niekorzystne dla atopowego zapalenia skóry są także podróże do miejsc o ekstremalnych warunkach klimatycznych (takich gdzie jest bardzo zimno lub występują wilgotne upały).

Leczenie atopowego zapalenia skóry: leki immunosupresyjne

W ostrych atakach atopowe zapalenie skóry leczy się lekami, które zmniejszają aktywność układu odpornościowego. Do tych leków immunosupresyjnych należą kortyzon, tak zwane inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) oraz cyklosporyna A.

Kortyzon

Kortyzon jest hormonem, który występuje naturalnie w organizmie i może być również stosowany jako lek. Leczenie atopowego zapalenia skóry preparatami z kortyzonem skutecznie łagodzi stany zapalne i świąd.

W większości przypadków wystarczy zastosować kortyzon zewnętrznie w postaci kremu/maści cienką warstwą na wypryski atopowe. Zwykle robi się to raz dziennie. Lekarz przepisuje preparat o odpowiednim stężeniu kortyzonu dla każdego pacjenta. Dzieje się tak dlatego, że wrażliwe obszary ciała (takie jak skóra twarzy i skóra poraniona) wchłaniają więcej kortyzonu niż bardziej odporne obszary skóry. Dlatego leczy się je słabszymi dawkami maści kortyzonowych niż np. wypryski atopowe występujące na rękach czy na podeszwach stóp.

W każdym razie ważne jest, by osoby dotknięte chorobą stosowały kremy zawierające kortyzon dokładnie tak, jak to zalecił lekarz. Przede wszystkim ważne jest, by nie stosować kremów zbyt długo bez przerwy, bo w przeciwnym razie często pojawiają się efekty uboczne. Na przykład skóra na leczonych obszarach może stać się bardzo delikatna lub mogą pojawić się na niej białe plamy. Czasami tworzą się małe pajączki naczyniowe (teleangiektazje). Leczenie kortyzonem sprzyja też infekcjom skóry. W przypadku stosowania na twarz skóra wokół ust również może ulec zapaleniu (perioral dermatitis).

W ciężkich przypadkach atopowego zapalenia skóry u dorosłych konieczne może być przyjmowanie kortyzonu w postaci tabletek. Ten rodzaj stosowania tych leków nazywany jest również terapią systemową, ponieważ substancja aktywna może działać w całym organizmie. Leczenie atopowego zapalenia skóry za pomocą tabletek z kortyzonem musi być monitorowane przez lekarza. Ponadto osoby dotknięte chorobą mogą przyjmować tabletki tylko przez krótki czas, w przeciwnym razie ryzyko wystąpienia skutków ubocznych wzrasta. Pod koniec terapii kortyzonem należy zmniejszać dawkę kortyzonu zgodnie z zaleceniami lekarza, tzn. nie przerywać gwałtownie przyjmowania tabletek, ale stopniowo zmniejszać ich dawkę.

Inhibitory kalcyneuryny: pimecrolimus i tacrolimus

Do miejscowego leczenia atopowego zapalenia skóry można też stosować w postaci kremów/maści inhibitory kalcyneuryny: takrolimus i pimecrolimus. Podobnie jak kortyzon mają one działanie przeciwzapalne.

Do leczenia wyprysków atopowych na wrażliwych obszarach skóry, na przykład na twarzy i w okolicach narządów płciowych, nadają się one lepiej niż kortyzon. Dzieje się tak dlatego, że niektóre z efektów ubocznych, które mogą wywołać maści z kortyzonem, nie występują w przypadku tych dwóch inhibitorów kalcyneuryny. Na przykład takrolimus i pimecrolimus nie powodują uszkodzeń skóry, nawet po dłuższym ich stosowaniu. Ponadto nie powodują stanów zapalnych wokół ust (perioral dermatitis).

Natomiast w przypadku mniej wrażliwych obszarów skóry egzemę najlepiej leczyć maściami z kortyzonem. Inhibitory kalcyneuryny są zwykle stosowane tylko wtedy, gdy pacjent nie toleruje maści kortyzonowych lub gdy nie są one w stanie wystarczająco złagodzić objawów.

Tacrolimus (0,03%) i pimecrolimus są polecane tylko dla pacjentów powyżej 2 roku życia. Wyższe dawki tacrolimusu (0,1%) są dozwolone tylko w leczeniu miejscowego zapalenia skóry u osób od 17 roku życia.

Efekty uboczne leczenia mogą obejmować podrażnienie skóry (pieczenie, zaczerwienienie, swędzenie), zwłaszcza w pierwszych dniach terapii.

Ponadto eksperci odradzają stosowanie fototerapii podczas stosowania inhinbiterów kalcyneuryny.

Cyklosporyna A

Cyklosporyna A jest zatwierdzona do leczenia ciężkich przypadków atopowego zapalenia skóry u dorosłych. Silnie hamuje ona działanie układu odpornościowego, dzięki czemu może złagodzić ciężkie, uporczywe AZS.

Większość pacjentów przyjmuje lek dwa razy dziennie. Jeśli jest to konieczne, można go przyjmować przez dłuższy czas, pod warunkiem, że pacjent dobrze toleruje lek. Ale nawet wtedy leczenie cyklosporyną A powinno zostać przerwane po czterech lub sześciu miesiącach, aby zapobiec ewentualnym długotrwałym efektom ubocznym (takim jak nadciśnienie czy uszkodzenia nerek). Jeśli objawy atopowego zapalenia skóry ponownie się nasilą, pacjenci mogą w razie potrzeby zacząć ponownie przyjmować cyklosporynę A.

Specjaliści odradzają jednoczesne leczenie ciężkiego atopowego zapalenia skóry za pomocą cyklosporyny A i fototerapii. Dzieje się tak dlatego, że połączenie tych dwóch terapii zwiększa ryzyko zachorowania na raka skóry. Podczas przyjmowania cyklosporyny A pacjenci powinni również dobrze chronić swoją skórę przed promieniowaniem UV (słońce, solarium).

Jeśli cyklosporyna A nie jest tolerowana lub nie działa wystarczająco dobrze, lekarz może przepisać tabletki z innym lekiem immunosupresyjnym, na przykład azatiopryną lub metotreksatem. Substancje te nie są jednak oficjalnie zatwierdzone do leczenia atopowego zapalenia skóry. Dlatego są one stosowane tylko w wybranych, indywidualnych przypadkach („off-label-use”).

Leczenie atopowego zapalenia skóry: dupilumab

Dupilumab należy do tzw. leków biologicznych. Są to leki produkowane biotechnologicznie (tzn. przy pomocy żywych komórek lub organizmów), które są skierowane m.in. przeciwko mediatorom stanu zapalnego. Dupilumab może zablokować działanie dwóch mediatorów zapalenia, które odgrywają ważną rolę w atopowym zapaleniu skóry. Może to złagodzić stan zapalny skóry i świąd.

Dupilumab jest pierwszym lekiem biologicznym, który został zatwierdzony do leczenia atopowego zapalenia skóry o nasileniu umiarkowanym i ciężkim. Lek może być przepisywany w sytuacji, gdy inne leki stosowane miejscowo (takie jak maści kortyzonowe) nie wystarczają do leczenia i gdy w grę wchodzi terapia systemowa (np. zastrzyki lub tabletki).

Leczenie atopowego zapalenia skóry: środki wspomagające

Jeśli to konieczne, leczenie atopowego zapalenia skóry można wspomagać dodatkowymi środkami.

Leki przeciwhistaminowe H1

Leki przeciwhistaminowe H1 hamują działanie hormonu tkankowego histaminy w organizmie. U alergików hormon ten jest odpowiedzialny za reakcje alergiczne, takie jak świąd. Do tej pory jednak badania nie były w stanie naukowo udowodnić, że leki przeciwhistaminowe H1 pomagają również w zwalczaniu świądu w atopowym zapaleniu skóry. Niemniej jednak ich użycie jest często celowe.

Z jednej strony niektóre leki przeciwhistaminowe H1 jako efekt uboczny powodują zmęczenie. Korzystają z tego pacjenci, którzy nie mogą spać z powodu swędzenia. Z drugiej strony niektórzy pacjenci z atopowym zapaleniem skóry cierpią również na inne choroby alergiczne, takie jak katar sienny. W przypadku takich alergii często stosuje się leki przeciwhistaminowe H1, nawet bez towarzyszącego im AZS.

Lek stosowany jest w formie tabletek. Stosowanie zewnętrzne nie jest zalecane w przypadku atopowego zapalenia skóry.

Istnieją również leki przeciwhistaminowe H2. One także hamują działanie histaminy, choć w inny sposób niż ich „krewni” typu H1. Jednakże leki przeciwhistaminowe H2 nie są zalecane w leczeniu atopowego zapalenia skóry.

Polidokanol, cynk, garbniki

Produkty do pielęgnacji skóry zawierające aktywny składnik polidokanol lub garbniki są czasem zalecane do zwalczania świądu spowodowanego atopowym zapaleniem skóry. Doświadczenia pacjentów, a także niektóre badania pokazują, że preparaty te rzeczywiście mogą być pomocne. Jednak ani polidokanol, ani garbniki nie są właściwe jako substytut terapii przeciwzapalnej (takiej jak kortyzon).

Maści i kremy z cynkiem mają działanie przeciwzapalne i chłodzące. Jednak ich skuteczność w przypadku atopowego zapalenia skóry nie została udowodniona. Niemniej jednak wielu pacjentów ma pozytywne doświadczenia z produktami do pielęgnacji skóry zawierającymi cynk. Takie preparaty mogą więc być stosowane w podstawowej pielęgnacji skóry przy atopowym zapaleniu skóry.

Leki przeciw infekcjom skóry

Silne swędzenie kusi wielu pacjentów z atopowym zapaleniem skóry do ciągłego drapania się. Patogeny mogą wtedy łatwo przeniknąć przez uszkodzoną skórę i wywołać infekcję. Jeśli patogenami są bakterie lub grzyby, lekarz przepisuje ukierunkowane substancje aktywne przeciwko nim.

Antybiotyki pomagają w bakteryjnych infekcjach skóry, a tak zwane antymykotyki w infekcjach grzybiczych. Pacjenci mogą stosować substancje czynne zewnętrznie (np. w postaci maści) lub wewnętrznie (np. w postaci tabletek).

Bielizna antybakteryjna

Od kilku lat dostępna jest specjalna bielizna, która wykonana jest z tekstyliów o działaniu antybakteryjnym (antyseptycznym). Należą do nich na przykład ubrania pokryte azotanem srebra. Mogą one nieco złagodzić egzemę w atopowym zapaleniu skóry. Taka bielizna antybakteryjna jest dość droga, jednak ci, którzy cierpią na przewlekłe atopowe zapalenie skóry, mogą rozważyć jej zakup.

Fototerapia

Czasami fototerapia może złagodzić epizody atopowego zapalenia skóry. Dermatolog naświetla dotknięte chorobą obszary skóry promieniami ultrafioletowymi (UV-A lub UV-B). Hamuje to działanie różnych komórek zapalnych w skórze, które są odpowiedzialne za ostre objawy atopowego zapalenia skóry.

Do leczenia atopowego zapalenia skóry przydatne są również różne specjalne warianty fototerapii.

W tak zwanej metodzie PUVA pacjent jest najpierw poddawany działaniu substancji czynnej – psoralenu. Sprawia ona, że skóra jest bardziej wrażliwa na kolejne naświetlanie promieniami UV-A. Psoralen może być stosowany na różne sposoby. Wielu pacjentów z atopowym zapaleniem skóry przed naświetlaniem kąpie się w roztworze psoralenu (balneo-PUVA). Substancja aktywna jest również dostępna w formie tabletek (systemowa PUVA). Jednak ryzyko wystąpienia skutków ubocznych jest wtedy większe niż w przypadku balneo-PUVA.

Fototerapia (bez psoralenu) może być także połączona z terapią kąpielami (balneofototerapia): podczas gdy pacjent kąpie się w wodzie bogatej w sól, jego skóra jest naświetlana promieniami UV. Ze względu na ilość soli w wodzie promienie o właściwościach przeciwzapalnych łatwiej przenikają do głębszych warstw skóry.

Fototerapia jest stosowana głównie u pacjentów dorosłych. Może być też ewentualnie stosowana u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry powyżej 12 roku życia.

Pobyt nad morzem i w górach (terapia klimatyczna)

Niektórzy pacjenci z atopowym zapaleniem skóry korzystają z kuracji nad Morzem Martwym. Podobnie jak w przypadku fototerapii połączonej z kąpielami (balneofototerapia), pacjenci kąpią się w słonej wodzie (Morze Martwe) i jednocześnie są wystawiani na działanie promieni UV (słońce). Może to złagodzić objawy egzemy atopowej.

Poza tym warunki klimatyczne występujące zarówno nad morzem, jak i w górach są bardzo przyjazne dla skóry. Mogą one znacząco poprawić stan skóry pacjentów z AZS. Przyczynia się do tego wysokie promieniowanie UV (o działaniu przeciwzapalnym) w tych regionach. W wyższych partiach gór powietrze jest również ubogie w substancje wywołujące alergie (alergeny), takie jak pyłki roślin. Ponadto w regionach położonych powyżej 1200 metrów nad poziomem morza powietrze nigdy nie jest zbytnio wilgotne. Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry bardzo na tym korzystają.

Immunoterapia alergenowa (odczulanie)

Pacjenci z atopowym zapaleniem skóry, którzy cierpią również na katar sienny, astmę alergiczną lub alergię na jad owadów, mogą zostać poddani tzw. podskórnej immunoterapii alergenowej (klasyczna forma odczulania). Lekarz wielokrotnie wstrzykuje pod skórę niewielką dawkę substancji wywołującej alergię (alergen, np. pyłek roślinny lub jad owada). Okresowo zwiększana jest dawka podawanego alergenu. W ten sposób układ odpornościowy powinien powoli tracić nadwrażliwość na dany czynnik wywołujący alergię. Może to również złagodzić wypryski atopowe, jeśli okaże się, że są one nasilane przez dany alergen.

Techniki relaksacyjne

Wielu pacjentów z atopowym zapaleniem skóry dobrze reaguje na techniki relaksacyjne. Metody takie jak trening autogenny, progresywna relaksacja mięśni, joga czy medytacja mogą pomóc w walce ze stresem, który jest częstym czynnikiem wywołującym ostre epizody choroby. Ponadto ukierunkowana i świadoma relaksacja może odwrócić uwagę od dokuczliwego świądu i chęci drapania się.

Rękawiczki bawełniane

Kiedy świąd jest bardzo silny, wielu pacjentów drapie się we śnie – czasem tak mocno, że dochodzi do krwawienia skóry. Aby temu zapobiec, pacjenci z atopowym zapaleniem skóry (dzieci i dorośli) mogą nakładać na noc bawełniane rękawiczki. Aby nie zgubić ich podczas snu, można je przymocować do nadgarstków za pomocą plastrów.

Terapia psychologiczna

Z powodu atopowego zapalenia skóry może cierpieć także psychika. Mimo że ta choroba skóry nie jest zaraźliwa, to zdarza się jednak, że osoby zdrowe unikają kontaktu z osobami dotkniętymi tą chorobą, co może je psychicznie mocno ranić. Ponadto, niektórzy pacjenci wstydzą się swojego wyglądu, zwłaszcza jeśli atopowe zapalenie skóry dotyka twarzy, skóry głowy i dłoni.

Jeśli pacjenci z atopowym zapaleniem skóry mają poważne problemy psychologiczne lub emocjonalne związane z chorobą, pomocna może być terapia psychiczna. Szczególnie skuteczna okazała się terapia behawioralna.

Atopowe zapalenie skóry i dieta

Nie ma specjalnej „diety na AZS”, którą można by polecić wszystkim chorym. Niektórzy cierpiący na atopowe zapalenie skóry mogą jeść i pić wszystko, na co mają ochotę, bez zauważalnego wpływu na objawy.

U innych osób świąd i stan skóry może się pogorszyć po spożyciu kawy, alkoholu lub mocno przyprawionych potraw. W takim przypadku warto ich unikać tak bardzo, jak to tylko możliwe.

Atopowe zapalenie skóry w połączeniu z alergią pokarmową

Szczególnie niemowlęta i małe dzieci z atopowym zapaleniem skóry często reagują alergicznie na jeden lub więcej pokarmów, takich jak mleko krowie, białko jaja kurzego czy pszenica. Spożywanie tych pokarmów może naturalnie wywołać lub nasilić ostry atak AZS.

Jednakże tylko u niewielkiej części osób dotkniętych AZS można stwierdzić „prawdziwą” alergię pokarmową (próba prowokacyjna). Jeśli tak jest w przypadku twojego dziecka, powinieneś usunąć dany pokarm z jego jadłospisu. Najlepiej jest zrobić to w porozumieniu z lekarzem prowadzącym twoje dziecko lub dietetykiem. Pomoże ci to w zaplanowaniu konkretnej diety eliminacyjnej. Dzięki temu dieta dziecka zapewnia wystarczającą ilość składników odżywczych, witamin i minerałów, mimo że niektóre pokarmy nie są w niej obecne. Jest to bardzo ważne dla rozwoju malucha.

Dieta ukierunkowana na eliminację nie jest zazwyczaj konieczna na stałe. W końcu wiele dzieci z AZS zaczyna lepiej tolerować pokarmy, na które początkowo były nadwrażliwe. Dlatego po roku do dwóch lat należy wykonać nowy test alergiczny. Jeśli nie zostaną wykryte żadne alergie pokarmowe, dzieci będą mogły znowu normalnie jeść.

Jeśli młodzież lub dorośli z atopowym zapaleniem skóry podejrzewają, że źle tolerują pewne pokarmy, również powinni zostać przebadani pod kątem alergii.

Dieta eliminacyjna nie pomaga w profilaktyce AZS

Niektórzy rodzice „na wszelki wypadek” nie podają swoim dzieciom z AZS pewnych potencjalnie alergizujących pokarmów, takich jak nabiał, jajka czy produkty z mąki pszennej, nawet jeśli u dziecka nie stwierdzono alergii. Mimo to rodzice mają nadzieję, że atopowe zapalenie skóry u ich potomstwa poprawi się dzięki „profilaktycznej” diecie eliminacyjnej. Tymczasem lekarze odradzają tego rodzaju postępowanie! Rodzice, którzy na własną rękę ograniczają dietę dziecka, ryzykują wywołanie u niego poważnych niedoborów.

Poza tym ograniczenia dietetyczne mogą być bardzo stresujące, zwłaszcza dla dzieci. Na przykład jeśli inne dzieci jedzą lody lub ciastka, a dziecko z AZS musi się bez nich obejść, nie jest to dla dziecka sytuacja psychicznie komfortowa. Tym bardziej że ograniczenie to nie jest konieczne z medycznego punktu widzenia!

Leczenie atopowego zapalenia skóry: medycyna alternatywna

Istnieją różne metody leczenia z zakresu medycyny alternatywnej lub medycyny komplementarnej. Mimo że ich skuteczność nie została naukowo udowodniona, nadal są one stosowane w leczeniu atopowego zapalenia skóry.

• Za pomocne uważane są oleje roślinne, takie jak olej arganowy. Mówi się, że pacjenci z atopowym zapaleniem skóry korzystają z leczniczego działania tego oleju – podobnie jak osoby cierpiące na łuszczycę. Jednym ze składników oleju arganowego jest kwas linolowy. Ten kwas tłuszczowy omega-6 jest ważnym składnikiem skóry.
• Inne oleje roślinne to olej z wiesiołka, olej z czarnuszki i olej z nasion ogórecznika. Dostarczają one dużo kwasu gamma-linolenowego. Ten kwas tłuszczowy omega-6 może mieć w przypadku egzemy atopowej działanie przeciwzapalne. Pacjenci mogą przyjmować oleje w postaci kapsułek lub stosować je zewnętrznie w postaci maści lub kremu.
• Niektórzy pacjenci wspomagają leczenie atopowego zapalenia skóry aloesem. Uważa się, że ekstrakty z tej podobnej do kaktusa rośliny mają różnorodne właściwości lecznicze. Podobno aloes nawilża skórę i wspomaga jej regenerację. Mówi się też, że ma on właściwości antybakteryjne i przeciwzapalne.
• W zależności od objawów lekarze homeopaci zalecają na atopowe zapalenie skóry Graphites, Arnica montana lub Arsenicum album.
• Niektórzy pacjenci stosują także sole Schüsslera. Podobno można dzięki nim skutecznie złagodzić objawy atopowego zapalenia skóry, takie jak suchość skóry czy zmiany zapalne skóry.

Zarówno homeopatia, jak i sole Schüsslera oraz ich specyficzna skuteczność są kontrowersyjne w nauce i nie zostały jednoznacznie potwierdzone badaniami.

Domowe sposoby na atopowe zapalenie skóry

Domowe sposoby na AZS to na przykład chłodne, wilgotne okłady przeciw świądowi. Można też najpierw nałożyć na skórę odpowiedni preparat pielęgnacyjny, a dopiero potem zastosować okład.

Niektórzy pacjenci stosują okłady z kwiatów rumianku. Ta roślina lecznicza ma działanie przeciwzapalne. Jedną łyżkę stołową kwiatów rumianku zalej kubkiem wrzącej wody. Przykryj i pozostaw na pięć do dziesięciu minut, a następnie odcedź części rośliny. Kiedy herbata ostygnie, namocz w niej lnianą ściereczkę. Przyłóż ściereczkę do zmienionej chorobowo skóry i zawiąż wokół niej suchą szmatkę. Pozostaw okład do jego zadziałania na około 20 minut. Nikt, kto jest uczulony na rumianek, nie powinien używać tej rośliny – ani zewnętrznie, ani wewnętrznie.

Kąpiele z wyciągiem ze słomy owsianej również mogą być pomocne przy atopowym zapaleniu skóry. Kwas krzemowy zawarty w słomie owsianej wspomaga gojenie się ran. Zawarte w nim flawonoidy poprawiają krążenie krwi. Może to wzmocnić lokalną obronę immunologiczną.

Aby przygotować kąpiel, dodaj 100 gramów słomy owsianej do dwóch litrów zimnej wody. Gotuj tę mieszankę przez około 15 minut. Następnie odcedź słomę i wlej ten ekstrakt do letniej wody w wannie. Poleż w wannie od 10 do 15 minut. Następnie osusz skórę i zastosuj odpowiedni krem/maść.

Domowe sposoby leczenia mają swoje ograniczenia. Jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas, nie ustępują lub nawet nasilają się, zawsze powinieneś skonsultować się z lekarzem.

Atopowe zapalenie skóry u niemowląt

Silne swędzenie i stan zapalny skóry (egzema) to typowe objawy AZS – zarówno u niemowląt, jak i u starszych dzieci i dorosłych. Istnieją jednak także różnice między AZS u niemowląt i małych dzieci i w innych grupach wiekowych. Dotyczą one głównie ciemieniuchy, która występuje tylko u niemowląt. Ponadto egzema atopowego zapalenia skóry u niemowląt i małych dzieci rozwija się zazwyczaj w innych miejscach niż u starszych dzieci, nastolatków i dorosłych. Dziecięce AZS często rozpoczyna się na twarzy, od ciemieniuchy.

Zapobieganie atopowemu zapaleniu skóry (AZS) u niemowląt

Niektóre działania mogą zapobiec rozwojowi atopowego zapalenia skóry już w okresie niemowlęcym. Są one szczególnie ważne dla dzieci, u których w rodzinie wystąpiła już ta choroba. Oznacza to, że te zagrożone dzieci mają bliskich krewnych (np. rodziców, rodzeństwo) z atopowym zapaleniem skóry i innymi chorobami atopowymi, takimi jak katar sienny, alergie pokarmowe czy astma alergiczna. W związku z tym istnieje zwiększone ryzyko, że same również zachorują na chorobę atopową.

Najważniejsze wskazówki dotyczące zapobiegania chorobom atopowym, takim jak atopowe zapalenie skóry u niemowląt, to:

• Kobiety w ciąży nie powinny palić papierosów. Chroni to dziecko przed różnymi problemami zdrowotnymi, w tym przed AZS. Z tego samego powodu dzieci po narodzinach nie powinny mieć kontaktu z dymem tytoniowym.
• Dzieci powinny być karmione piersią przez co najmniej cztery pierwsze miesiące życia.
• Dzieciom z grup ryzyka, które nie są w pełni karmione piersią, należy podawać hipoalergiczne mleko dla niemowląt. Dla dzieci, u których w rodzinie nie występowało atopowe zapalenie skóry i inne choroby atopowe, takie mleko nie jest konieczne.
• Matki karmiące piersią powinny stosować zrównoważoną dietę. W menu powinny znaleźć się także ryby – zapobiega to atopowemu zapaleniu skóry i innym chorobom atopowym. To samo dotyczy sytuacji, gdy matka spożywa ryby w czasie ciąży.
• Eksperci zalecają podawanie odżywek od czwartego miesiąca życia. W pierwszym roku życia należy podawać ryby także niemowlętom. Najwyraźniej chroni to maluchy przed chorobami atopowymi, takimi jak AZS.
• Dzieci z grup ryzyka nie powinny dorastać w domu, w którym mieszkają koty.

Świąd u niemowląt z AZS

Szczególnie niemowlętom i małym dzieciom z AZS często trudno jest powstrzymać się od drapania. Patogeny, takie jak bakterie, mogą łatwo wniknąć w powstałe rany i wywołać infekcję. Aby temu zapobiec, niemowlęta i małe dzieci z AZS powinny zakładać na noc bawełniane rękawiczki. Przymocuj rękawice w nadgarstkach za pomocą plastrów. Dzięki temu nie spadną w nocy.

Należy też regularnie skracać paznokcie u małych dzieci. Zapobiegnie to drapaniu się dziecka, co mogłoby sprzyjać infekcjom skóry.

Dobrym pomysłem jest też smarowanie maluchów balsamem przed położeniem ich do snu. Jednak wiele dzieci tego nie lubi i taka codzienna rutyna staje się męczącą procedurą zarówno dla rodziców, jak i dziecka. Dlatego postaraj się, by aplikacja balsamu była jak najmniej uciążliwa. Masuj dziecko podczas wykonywania tej czynności lub opowiedz mu bajkę. Możesz też rysować balsamem litery, cyfry i liczby na skórze i pozwolić dziecku je zgadywać. W przypadku starszych dzieci włącz ich ulubioną muzykę. W ten sposób mały pacjent kojarzy balsamowanie z pozytywnymi doświadczeniami.

Właściwe ubieranie niemowląt z AZS

Dla dzieci z AZS używaj tylko ubrań wykonanych z miękkich, przyjaznych dla skóry materiałów, takich jak bawełna czy wiskoza. Dotyczy to także chust i pończoch. Skóra na szyi i nogach jest szczególnie wrażliwa u wielu dzieci z atopowym zapaleniem skóry.

Ma też sens, by ubrania były białe lub przynajmniej w jasnych kolorach. Najlepiej odbijają one światło słoneczne. W ten sposób dzieci nie nagrzewają się tak łatwo, a ciepło może nasilać świąd. Poza tym ciemne ubrania często zawierają dużo barwników, które mogą jeszcze bardziej podrażnić wrażliwą skórę.

Pocenia, które może nasilać swędzenie, można też uniknąć, jeśli ubranie składa się z kilku cienkich warstw zamiast jednej grubej. Ułatwia to dziecku dostosowanie się do temperatury panującej na zewnątrz.

Ubranka do spania dla dzieci z AZS powinny być zapinane pod samą szyję. Im mniej odsłonięta jest skóra, tym mniejsze jest ryzyko, że dzieci będą się drapać podczas snu. Jednocześnie jednak ubranie do spania powinno być wykonane z lekkiego materiału, tak by swędzenie nie nasilało się pod wpływem zbyt wysokiej temperatury. Z tego samego powodu należy okrywać dziecko tylko lekką kołdrą i dbać o to, by w pomieszczeniu, w którym śpi, nie było zbyt ciepło.

Zawsze należy wyprać ubrania i pościel przed ich pierwszym użyciem.

Atopowe zapalenie skóry: badania i diagnostyka

AZS często pojawia się w wieku niemowlęcym lub dziecięcym. Jeśli twoje dziecko często się drapie, zauważasz u niego niewyjaśnione zaczerwienienie skóry i objawy te nie ustępują, porozmawiaj o tym z pediatrą! Pediatra zbierze wywiad medyczny dotyczący Twojego dziecka. Możliwe pytania, które może zadać lekarz, to na przykład:

• Kiedy wysypka pojawiła się po raz pierwszy?
• Gdzie na ciele pojawiają się zmiany skórne?
• Od kiedy i jak często Twoje dziecko się drapie?
• Czy już wcześniej zauważyłaś u swojego dziecka suchość skóry?
• Czy istnieją czynniki, które nasilają objawy, np. zimno, pewne ubrania, stres lub niektóre pokarmy?
• Czy Ty lub inni członkowie twojej rodziny cierpicie na atopowe zapalenie skóry?
• Czy u Twojego dziecka lub w jego rodzinie występują znane alergie (np. katar sienny) lub astma?
• Czy u pacjenta znane są inne choroby lub problemy zdrowotne, na przykład rybia łuska zwykła (genetycznie uwarunkowane zaburzenie rogowacenia skóry), zaburzenia snu, zaburzenia psychiczne, ADHD?

Badanie fizykalne

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarz zbada pacjenta fizykalnie. Obejrzy dokładnie skórę na całym ciele. Wyraźną oznaką atopowego zapalenia skóry są swędzące, zapalne zmiany skórne, które pojawiają się głównie w określonych miejscach, w zależności od wieku pacjenta. U dzieci są to przede wszystkim twarz oraz zewnętrzne strony rąk i nóg. U dorosłych często występują zmiany po wewnętrznej stronie rąk lub nóg.

Jeśli te stany zapalne skóry są przewlekłe lub nawracające, to również jest to silny sygnał zapalenia skóry typu AZS. Jest to tym bardziej prawdopodobne, jeśli rodzina pacjenta (lub sam pacjent) również cierpi na katar sienny, alergie pokarmowe, astmę alergiczną lub inne alergie skórne czy oddechowe.

Są też inne kryteria, które mogą wskazywać na AZS. Na przykład jeśli skóra zostanie mechanicznie podrażniona (np. przez drapanie paznokciem lub szpatułką), często pozostawia to białawe ślady na skórze (biały dermografizm).

Pozostałe badania na AZS

Jeśli lekarz podejrzewa, że AZS jest związany z alergią, może zlecić wykonanie odpowiednich testów alergicznych.

Odpowiedni jest na przykład punktowy test skórny (Prick–by–prick, PTS – Practical Tests Standard). W tym teście lekarz wkłuwa w skórę, zwykle na przedramieniu, niewielkie ilości substancji wywołujących alergię (pyłki, sierść zwierząt, roztocza kurzu domowego, jedzenie itp. Jeśli po 15-20 minutach w jednym lub kilku miejscach pojawią się zaczerwienienia lub bąbelki, oznacza to, że mamy do czynienia z alergią na dany alergen (alergeny).

Ponadto lekarz może zlecić laboratoryjne badanie krwi pacjenta na obecność specyficznych przeciwciał przeciwko określonym alergenom.

W niejasnych przypadkach AZS może czasami być konieczne pobranie małej próbki skóry i dokładniejsze jej zbadanie w laboratorium (biopsja skóry).

Wykluczenie innych chorób

Podczas badań lekarz musi wykluczyć inne choroby, które mogą wywoływać objawy podobne do atopowego zapalenia skóry. Te tak zwane diagnozy różnicowe obejmują na przykład:

• inne wypryski, na przykład kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy), wyprysk kontaktowy o działaniu drażniącym, wyprysk drobnoustrojowy lub – zwłaszcza u niemowląt – wyprysk łojotokowy,
• łuszczyca dłoni i stóp (psoriasis palmoplantaris),
• grzybicze zakażenie dłoni i stóp (tinea manuum et pedum),
• świerzb,
• u dorosłych: wypryskowe stadium skórnego chłoniaka T-komórkowego (forma nowotworu układu limfatycznego).

Często pojawiają się zróżnicowane obrazy kliniczne różnych typów egzemy. Dlatego ważne jest, by mieć doświadczonego lekarza i dokładnie opisać mu swój stan zdrowia. Czasami warto oprócz pediatry skonsultować się z dermatologiem i, jeśli to konieczne, ze specjalistą od alergii (alergologiem).

Atopowe zapalenie skóry: przebieg i rokowanie

W 85% wszystkich przypadków atopowego zapalenie skóry choroba pojawia się przed ukończeniem przez dziecko piątego roku życia. W miarę dorastania wypryski i świąd zwykle znikają. Około 60% wszystkich dzieci z atopowym zapaleniem skóry nie ma już żadnych objawów przed osiągnięciem dorosłości.

Pozostałe 40% nadal cierpi na atopowe zapalenie skóry w wieku dorosłym. Można to zaobserwować zwłaszcza u pacjentów, u których wypryski atopowe pojawiły się w bardzo wczesnym dzieciństwie i miały ciężki przebieg. Jeśli dziecko cierpi również na inne choroby alergiczne (atopowe), takie jak katar sienny czy astma alergiczna, ryzyko, że atopowe zapalenie skóry utrzyma się u niego w wieku dorosłym, jest również zwiększone. To samo dotyczy bliskich członków rodziny cierpiących na chorobę atopową.

W każdym razie w przypadku atopowego zapalenia skóry bardzo ważne jest wczesne i konsekwentne leczenie. Choroby tej nie da się wyleczyć za pomocą regularnej pielęgnacji skóry, leków itp. Jednak terapia, która jest optymalnie dostosowana do danego pacjenta, może złagodzić objawy atopowego zapalenia skóry w jego ostrych epizodach. Ponadto można zrobić wiele, by zapobiec nowym atakom.

Powikłania atopowego zapalenia skóry

W przebiegu AZS mogą wystąpić powikłania. Najczęściej dochodzi do infekcji skóry, chociażby dlatego, że drapanie swędzącej skóry stanowi dla patogenów łatwy punkt wnikania.

Dodatkowe infekcje bakteryjne w AZS są zwykle spowodowane przez bakterię Staphylococcus aureus. Często można ją spotkać na skórze, w nosie i gardle u zdrowych osób.

W wyniku infekcji wirusowych mogą rozwinąć się brodawki. Niektórzy pacjenci cierpią na tzw. wyprysk opryszczkowy (eczema herpeticatum): wywołany przez wirusy opryszczki, tworzą się liczne małe pęcherzyki, którym zwykle towarzyszy wysoka gorączka i obrzęk węzłów chłonnych. W ciężkich przypadkach istnieje zagrożenie życia, zwłaszcza dla dzieci!

Infekcje grzybicze (grzybice) w AZS są powodowane głównie przez dermatofity lub grzyby z rodzaju Malassezia.

Do rzadkich powikłań atopowego zapalenia skóry należą choroby oczu (takie jak jaskra, odwarstwienie siatkówki, ślepota), łysienie plackowate (alopecia areata) i spowolnienie wzrostu/niedobór wzrostu.

Niektórzy pacjenci z atopowym zapaleniem skóry cierpią również na rybią łuskę. Jest to genetycznie uwarunkowane zaburzenie rogowacenia skóry.

Samoistne wyleczenie atopowego zapalenia skóry jest możliwe w każdym momencie, zwykle w okresie dojrzewania. Około 30 procent dorosłych, którzy wcześniej chorowali na atopowe zapalenie skóry, nadal czasami ma egzemę lub ma bardzo wrażliwą skórę. Jeśli pełnoobjawowe atopowe zapalenie skóry nadal występuje w wieku dorosłym, to jego ataki są zwykle łagodniejsze niż w dzieciństwie.

Atopowe zapalenie skóry: profilaktyka

Jeśli chodzi o zapobieganie AZS, można podzielić je na dwa rodzaje:

• Jeśli AZS jest już obecne, odpowiednie działania mogą zapobiec ostrym atakom choroby. Nazywa się to profilaktyką wtórną.
• Profilaktyka pierwotna polega na zapobieganiu AZS od samego jego początku.

Zapobieganie atakom atopowego zapalenia skóry

Większość pacjentów z atopowym zapaleniem skóry doświadcza zaostrzeń choroby głównie jesienią i zimą. Natomiast wiosną i latem stan skóry często się poprawia. Nie da się przewidzieć, jak poważne będą poszczególne zaostrzenia choroby, jak długo będą trwały i jak często będą występowały.

Niemniej jednak możesz zrobić wiele, by zapobiec zaostrzeniom AZS. Obejmuje to przede wszystkim unikanie lub przynajmniej ograniczenie poszczególnych czynników wyzwalających. Oto kilka wskazówek:

• Pacjenci z AZS i alergią pokarmową powinni unikać określonych pokarmów.
• Chorzy na atopowe zapalenie skóry cierpiący na inne alergie (np. na pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt itp.) również powinni unikać tych alergenów tak bardzo, jak to tylko możliwe.
• Osoby z atopowym zapaleniem skóry powinny nosić ubrania, które są miękkie i przyjazne dla skóry (np. z bawełny, lnu lub jedwabiu). Z drugiej strony wełniane ubrania są często kłopotliwe dla skóry. Nowe ubrania powinny być zawsze dokładnie wyprane i wypłukane przed pierwszym założeniem.
• Dym papierosowy nasila objawy atopowego zapalenia skóry. W domu, w którym mieszka osoba z AZS, zdecydowanie nie powinno się palić papierosów.
• Wiele środków czyszczących, pielęgnacyjnych i kosmetycznych zawiera substancje, które dodatkowo podrażniają wrażliwą skórę z atopowym zapaleniem skóry. Lekarz lub farmaceuta może polecić produkty, które są odpowiednie także dla osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry.
• Chorzy na atopowe zapalenie skóry powinni także unikać niekorzystnych warunków klimatycznych (podróże do gorących krajów, suche powietrze w wyniku działania klimatyzacji itp.).
• Kilkutygodniowe kuracje w tzw. klimacie stymulującym (morze, wysokie góry itp.) są bardzo wskazane w przypadku AZS. Pomaga to w gojeniu się wyprysków atopowych i może zapobiegać nowym atakom AZS.
• Techniki relaksacyjne, takie jak trening autogenny, progresywna relaksacja mięśni, joga czy medytacja, pomagają neutralizować czynniki wyzwalające stres i napięcie.
• Regularna wymiana doświadczeń z innymi osobami cierpiącymi na atopowe zapalenie skóry w ramach grupy samopomocowej może pomóc osobom dotkniętym tą chorobą lepiej sobie z nią radzić. Poprawia to samopoczucie psychiczne i może zapobiec nowym atakom choroby. Grupy samopomocy są szczególnie przydatne dla dzieci i nastolatków: wielu z nich wstydzi się swojej brzydkiej skóry lub dokucza im się z tego powodu.

Dla nastolatków i dorosłych z atopowym zapaleniem skóry kluczowy jest także właściwy wybór zawodu: zawody, w których skóra ma kontakt z wodą, środkami czyszczącymi i dezynfekującymi lub produktami chemicznymi są nieodpowiednie dla chorych na atopowe zapalenie skóry. To samo dotyczy bardzo „brudnych” prac, takich jak na przykład rozbiórki budynków. Częsty kontakt ze zwierzętami lub mąką może również podrażniać wrażliwą skórę. Nieodpowiednimi zajęciami dla chorych na atopowe zapalenie skóry są więc na przykład takie zawody jak fryzjer, piekarz, cukiernik, kucharz, ogrodnik, florysta, pracownik budowlany, pracownik przemysłu metalowego, inżynier elektryk, pielęgniarka i inne zawody medyczne, a także personel sprzątający.

Zmniejszanie ryzyka wystąpienia atopowego zapalenia skóry

Niektóre środki mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia AZS i innych chorób atopowych (katar sienny, astma alergiczna itp.). Jest to szczególnie ważne dla dzieci z grup ryzyka. Są to dzieci, w których rodzinie (rodzice, rodzeństwo itp.) występują choroby atopowe.

Ważne wskazówki dotyczące zapobiegania atopowego zapalenia skóry to:

• Kobiety nie powinny palić papierosów w czasie ciąży. Nawet po porodzie dzieci powinny dorastać w domu wolnym od dymu tytoniowego. Zmniejsza to ryzyko wystąpienia u nich atopowego zapalenia skóry i innych chorób atopowych.
• Dzieci powinny być karmione piersią przez co najmniej cztery miesiące. Zapobiega to rozwojowi atopowego zapalenia skóry, kataru siennego i innych podobnych schorzeń.
• Matki karmiące piersią powinny stosować zrównoważoną dietę. Zaleca się również spożywanie ryb. Jeśli kobiety jedzą ryby w czasie ciąży i karmienia piersią, ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry i innych chorób atopowych u dziecka wydaje się zmniejszać.
• Dzieciom, które nie są (w pełni) karmione piersią, należy podawać hipoalergiczną odżywkę dla niemowląt, jeśli w ich rodzinie występują choroby atopowe (takie jak atopowe zapalenie skóry – dzieci z grupy ryzyka).
• Od 4 miesiąca życia można podawać pokarm uzupełniający. Również w tym przypadku ryby mają duże znaczenie: zgodnie z wynikami badań jedzenie ryb w pierwszym roku życia chroni przed chorobami atopowymi, takimi jak atopowe zapalenie skóry.
• Dzieci z grup ryzyka nie powinny dorastać z kotami. Z kolei psy nie stanowią problemu i nie zwiększają ryzyka wystąpienia alergii.

Istnieją przesłanki, że tzw. dieta śródziemnomorska (dużo pokarmów roślinnych, dużo ryb, mało mięsa, oliwa z oliwek itp.) może również chronić przed chorobami atopowymi. To samo dotyczy spożywania warzyw, owoców, kwasów tłuszczowych omega-3 i tłuszczu mlecznego. Wymaga to jednak dalszych badań, zanim będzie można sformułować precyzyjne zalecenia żywieniowe w celu zapobiegania atopowemu zapaleniu skóry i innym chorobom atopowym.

Pytania i odpowiedzi

Jak mogę rozpoznać, że mam atopowe zapalenie skóry?

Typowe objawy to sucha skóra z zaczerwienionymi miejscami objętymi stanem zapalnym (egzema), które zazwyczaj bardzo swędzą, rozległe zgrubienia i szorstkość skóry (zliszajowacenie), guzki i krosty.

Co pogarsza stan zdrowia w atopowym zapaleniu skóry?

Upał, ekstremalne słońce, duże wahania temperatury, niska wilgotność powietrza, mroźne zimy czy suche powietrze w ogrzewanych pomieszczeniach mogą uszkadzać barierę skórną i prowadzić do pogorszenia AZS. Czynniki emocjonalne: zarówno pozytywne (ekscytacja), jak i negatywne (stres) wpływają na układ odpornościowy.

Czego nie należy jeść ani pić, jeśli ma się atopowe zapalenie skóry?

Alkohol, kawa i mocne przyprawy mogą być problematyczne, ponieważ zwiększają przepływ krwi do skóry, co pogarsza swędzenie. Należy też unikać cukru występującego w słodyczach i produktach z białej mąki, ponieważ ogólnie sprzyja on procesom zapalnym w organizmie.

Czy będąc dorosłym, można jeszcze zachorować na AZS?

W porównaniu z dziećmi i nastolatkami tylko około 5% dorosłych ma AZS. Jednak u wielu dorosłych bez objawów, którzy byli dotknięci chorobą jako niemowlęta, małe dzieci lub nastolatki, choroba pozostaje utajona aż do późnego wieku. Często przez długi czas nie pojawiają się żadne problemy.

Które produkty mleczne są odpowiednie dla osób z atopowym zapaleniem skóry?

Mleko krowie jest zwykle źle tolerowane przez pacjentów z AZS i dlatego powinno się go unikać. Jeśli przyczyną egzemy u dziecka jest alergia na mleko krowie, należy całkowicie zmienić dietę na taką, która nie zawiera białek mleka.

Której witaminy brakuje w AZS?

Kontrolowana fototerapia światłem UV, które stymuluje produkcję witaminy D przez skórę, jest uważana za typową metodę leczenia tej przewlekłej, zapalnej choroby skóry. Jednak wniosek, że niedobór witaminy D pogarsza objawy AZS, nie został do tej pory wystarczająco potwierdzony.

Źródła

• Stefania Jabłońska, Sławomir Majewski, Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową PZWL 2005.
• Elżbieta Waszczykowska, Atopowe zapalenie skóry – postępowanie lecznicze. Przegląd Alergologiczny 2004.
• Zalewska-Janowska A., Błaszczyk H., Choroby skóry, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009.

Przeczytaj także o:

Domowe sposoby na katar

Przeziębienie

Powiększone węzły chłonne

Choroby skóry