Choroby zwyrodnienia stawów (artroza)

O chorobie zwyrodnieniowej stawów mówi się, gdy chrząstka stawowa jest nieodwracalnie uszkodzona i powoduje ból. Dzięki terapiom zachowawczym lub zabiegom chirurgicznym można znacznie zmniejszyć dyskomfort związany ze zużyciem stawów.

Jak TELEMEDI może pomóc Ci w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów?

Jeśli podejrzewasz, że możesz mieć chorobę zwyrodnieniową stawów, pierwszym partnerem do rozmowy jest lekarz rodzinny. Jeśli podejrzenie się potwierdzi, pomocy może udzielić ortopeda. Szybką możliwość kontaktu z ortopedą daje wideokonsultacja ze specjalistą TELEMEDI, który będzie mógł od razu wystawić recepty na odpowiednie leki i zwolnienie lekarskie L4.

Podstawowe informacje

• Leczenie: Ćwiczenia, ciepłe lub zimne okłady, leki przeciwbólowe, ewentualnie zastrzyki do stawów („kortyzon”, kwas hialuronowy); w zaawansowanych stadiach wymiana stawów (operacja).
• Objawy: Ból przy wysiłku, ból startowy (ból na początku aktywności fizycznej), ograniczenie mobilności, zwyrodnienie stawów; w aktywnej artrozie: zaczerwienienie, stały ból, bardzo ciepła skóra.
• Przyczyny i czynniki ryzyka: Zużycie stawów z powodu wieku, nadmiernego i niewłaściwego obciążenia zwiększa ryzyko, podobnie jak choroby metaboliczne i urazy.
• Diagnoza: Badanie fizykalne, zdjęcia rentgenowskie, tomografia komputerowa (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI).
• Rokowanie: Często poprzez ćwiczenia i terapię bólu można uzyskać poprawę, a tym samym przez długi czas uniknąć operacji; wyleczenie zwykle nie jest możliwe, a jedynie złagodzenie objawów i spowolnienie postępów choroby.
• Profilaktyka: Regularne ćwiczenia fizyczne, unikanie przeciążeń i nieprawidłowych obciążeń, odpowiednie obuwie, korekta nieprawidłowej postawy itp.

Co to jest choroba zwyrodnieniowa stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stawów (artroza) jest tym, co lekarze nazywają zużywaniem się stawów. Chrząstka stawowa jest zużyta i uszkodzona. Chrząstka i kość zmieniają kształt i ocierają się o siebie, kiedy się poruszają.

Choroba zwyrodnieniowa stawów najczęściej występuje w dłoniach, kolanach, kręgach i biodrach. Jest jednak możliwa w każdym stawie. Stawy barkowe, palce u rąk i nóg oraz stawy skokowe są również często dotknięte chorobą. Dotyka ona szczególnie ludzi starszych. Według badań przeprowadzonych przez Instytut Roberta Kocha ponad połowa kobiet i jedna trzecia mężczyzn w wieku powyżej 60 lat cierpi na artrozę.

Artrozę należy odróżnić od tak zwanego zapalenia stawów. Jest to stan zapalny stawu, który może mieć kilka przyczyn. Kiedy w wyniku artrozy dochodzi do zapalenia stawu, lekarze mówią o artrozie zapalnej stawu lub aktywnej artrozie.

Jak rozwija się artroza?

Choroba zwyrodnieniowa stawów pojawia się, gdy staw jest przeciążony lub poddawany naprężeniom przez dłuższy czas. Wpływa to przede wszystkim na metabolizm chrząstki stawowej: tkanka chrzęstna ulega coraz większemu zniszczeniu, pojawiają się pęknięcia i nierówności. Kiedy staw się porusza, szorstkie warstwy chrząstki ocierają się o siebie. Ponadto chrząstka jest rozkładana przez przyciągane enzymy. Z czasem chrząstka ulega zużyciu.

Jeśli staw nadal poddawany jest dużym obciążeniom, z czasem patologicznie zmieniają się inne struktury: błona maziowa, kości i więzadła. Dopiero wtedy lekarze mówią o artrozie.

W miejscach, które są narażone na największe obciążenia, warstwa chrząstki w końcu całkowicie zanika. Kości stawowe są odsłonięte i ocierają się o siebie. Aby wytrzymać obciążenie, tkanka kostna pogrubia się. Eksperci nazywają to stwardnieniem części podchrzęstnej kości.

Ponadto na brzegach stawu tworzą się wypukłości kostne (osteofity). Powoduje to zmianę kształtu stawu (arthrosis deformans).

Jeśli warstwa chrząstki nie uszczelnia już kości, możliwe jest także przedostanie się płynu stawowego do kości. Jeśli płyn gromadzi się w zagłębieniu w kości, lekarze nazywają to torbielą. Często do płynu stawowego dostają się resztki zużytych komórek i produkty przemiany materii. Powoduje to, że wewnętrzna część torebki stawowej bardzo łatwo ulega zapaleniu (synovitis).

Często płyn gromadzi się także w stawie (wysięk stawowy). W ten sposób artroza, która do tej pory mogła być bezobjawowa, szybko przekształca się w zapalenie stawów (aktywna artroza).

Etapy artrozy

Lekarze rozróżniają różne stadia choroby zwyrodnieniowej stawów w zależności od stopnia zużycia stawów:

• Etap 1: Chrząstka stawowa nadal wygląda gładko i stosunkowo zdrowo, ale jest pogrubiona i ma zmienioną strukturę. Błona maziowa może być podrażniona.
• Etap 2: Powierzchnia chrząstki jest nierówna i postrzępiona.
• Etap 3: Warstwa chrząstki jest cienka, a przestrzeń stawowa zwężona. Widoczne są pierwsze zmiany w sąsiadujących kościach.
• Etap 4: Miejscami całkowicie brakuje warstwy chrząstki. Kość wykazuje stwardnienie podchrzęstne i wypukłości (osteofity).

Poważne inwalidztwo i niezdolność do pracy

Nie można ogólnie stwierdzić, że osoba z chorobą zwyrodnieniową stawów jest niezdolna do pracy lub nawet w znacznym stopniu niepełnosprawna. Zależy to od postaci artrozy i jej zaawansowania, ale także od zawodu wykonywanego przez osobę dotkniętą chorobą lub od tego, jak bardzo choroba ogranicza ją w jej codziennym życiu.

W zależności od rodzaju wykonywanej pracy uznanie za chorobę zawodową jest również możliwe, jeśli artrozę można powiązać z określonymi obciążeniami zawodowymi stawów.

Co do zasady, organy emerytalno-rentowe i powoływani przez nie specjaliści są odpowiedzialni za ustalenie stopnia niepełnosprawności.

Jak powinieneś się odżywiać, kiedy masz chorobę zwyrodnieniową stawów?

Często mówi się o związku między chorobą zwyrodnieniową stawów a dietą. Czy niekorzystna dieta sprzyja chorobie zwyrodnieniowej stawów? Czy warto zatem zmienić dietę osób z chorobą zwyrodnieniową stawów?

Ogólnie rzecz biorąc, nie można powiedzieć, że poszczególne produkty spożywcze powodują chorobę zwyrodnieniową stawów. Ogólnie jednak rodzaj diety ma wpływ na chorobę zwyrodnieniową stawów: decydujące znaczenie ma to, ile jemy i jak skomponowane są nasze posiłki.

Mniej kalorii

Nasze stawy dźwigają ciężar naszego ciała. Przy dużym obciążeniu szybciej się zużywają. Dlatego osoby z nadwagą mają większe ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów. Nawet jeśli masz już chorobę zwyrodnieniową stawów, nadwaga dodatkowo przyspiesza ich zużycie, zwłaszcza stawów kolanowych.

Dlatego eksperci radzą pacjentom z chorobą zwyrodnieniową stawów, by stosowali dietę niskokaloryczną, jeśli mają nadwagę. Zdrowa waga ciała odciąża stawy, może złagodzić dyskomfort związany z chorobą i spowolnić jej postęp.

Mniej pożywienia pochodzenia zwierzęcego

Pacjentom z chorobą zwyrodnieniową stawów zaleca się spożywanie mniejszej ilości mięsa i innych pokarmów pochodzenia zwierzęcego. Powód: stawy uszkodzone przez chorobę zwyrodnieniową mogą łatwiej ulegać zapaleniu w związku z jedzeniem produktów pochodzenia zwierzęcego. Pokarmy zwierzęce zawierają dużo kwasu arachidonowego, tzw. kwasu tłuszczowego omega-6. Ciało wytwarza z tego kwasu substancje, które sprzyjają powstawaniu stanów zapalnych.

Zamiast mięsa, osobom z chorobą zwyrodnieniową stawów zaleca się spożywanie pokarmów zawierających dużo kwasów tłuszczowych omega-3, ponieważ hamują one reakcje zapalne. Kwasy tłuszczowe omega-3 znajdują się na przykład w oleju rzepakowym i lnianym, a także w tłustych rybach, takich jak śledź, makrela czy łosoś.

Podsumowując, poniższe wskazówki odnoszą się do odpowiedniej diety w chorobie zwyrodnieniowej stawów:

• Ogranicz spożycie mięsa i jaj.
• Spożywaj ryby dwa razy w tygodniu (takie jak łosoś, makrela, śledź).
• Używaj olejów roślinnych, takich jak olej rzepakowy, lniany, słonecznikowy czy oliwa z oliwek.
• Jedz dużo owoców i warzyw.
• Preferuj produkty pełnoziarniste i rośliny strączkowe.
• Pij co najmniej 1,5 litra wody lub niesłodzonej herbaty dziennie.
• Wapń z niskotłuszczowych produktów mlecznych wzmacnia Twoje kości.
• Unikaj kofeiny (zawartej w kawie lub czarnej herbacie), alkoholu i nikotyny (pochodzącej z palenia tytoniu).

Taka dieta w chorobie zwyrodnieniowej stawów nie zastępuje innych metod leczenia, ale w znaczący sposób je uzupełnia. Oznacza to, że nie leczy ona artrozy, ale ma na nią korzystny wpływ. Pomaga przy wszystkich formach artrozy, zarówno w stawie kolanowym, jak i w palcach. Jednak aby złagodzić objawy, pacjenci muszą stale przestrzegać diety.

Jakie są formy choroby zwyrodnieniowej stawów?

W zasadzie każdy staw w organizmie może być dotknięty artrozą: na przykład staw skokowy, łokieć czy kciuk. Możliwa jest nawet artroza szczęki i artroza palców u nóg. Jednak najczęściej do zużycia stawów dochodzi w kończynach dolnych i kręgosłupie. W tym przypadku stawy muszą wytrzymać większe obciążenie i dlatego łatwiej ulegają zużyciu.

Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego

Staw kolanowy jest szczególnie podatny na chorobę zwyrodnieniową stawów. Lekarze określają tę formę jako gonartrozę. Jest to spowodowane na przykład wadą ustawienia osiowego, jak w przypadku kolan koślawych czy nóg koślawych. Inne możliwe przyczyny to stany zapalne lub wcześniejsze uszkodzenia w wyniku wypadków (np. urazy łąkotek). Czasami nie ma konkretnej przyczyny (pierwotna gonartroza).

Choroba zwyrodnieniowa stawu biodrowego

Zużycie w stawie biodrowym to kolejna częsta forma choroby zwyrodnieniowej stawów. Lekarze nazywają to coxarthrosis. W większości przypadków przyczyna jest znana. Często powodem są deformacje lub wady rozwojowe stawu biodrowego. Do możliwych przyczyn wtórnej artrozy stawu biodrowego należą także choroby reumatyczne, bakteryjne zapalenia stawu biodrowego oraz złamania kości w okolicy stawu.

Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa

Małe stawy kręgowe w kręgosłupie to tzw. spondylartroza. Choroba zwyrodnieniowa stawów kręgosłupa występuje u prawie wszystkich ludzi w zaawansowanym wieku. Ponadto nadwaga lub wypadnięty dysk mogą również przyczynić się do zużywania się stawów kręgosłupa. Niektóre sporty i zawody również sprzyjają zużywaniu się stawów kręgowych.

Zapalenie stawów palców

Dłoń składa się z wielu małych kości, z których każda jest połączona stawem: osiem kości nadgarstka, pięć kości śródręcza, dwie kości palców kciuka i trzy kości każdego z pozostałych palców.

Choroba zwyrodnieniowa dłoni dotyczy kilku z tych stawów, w tym stawów palców. Popularne formy choroby zwyrodnieniowej palców mają swoje własne nazwy: na przykład zapalenie stawów w stawie siodełkowym kciuka (u podstawy kciuka) nazywane jest rizartrozą. Jest to bardzo częsta forma zapalenia stawów palców.

Jeśli zwyrodnienie dotyczy stawów palców, lekarze rozróżniają zwyrodnienie Heberdena w stawach końcowych i zwyrodnienie Boucharda w stawach środkowych.

W pewnych okolicznościach może dojść również do zużycia stawów w okolicy kości nadgarstka. Najczęściej dotknięte chorobą kości to kość łódkowata i trapezowa, dlatego lekarze nazywają tę chorobę zwyrodnieniową kośćmi łódkowatymi lub STT. Pacjenci często odczuwają ból poniżej kciuka, a nadgarstek często nie może być prawidłowo poruszany.

Choroba zwyrodnieniowa stawu barkowego

Zużycie stawu barkowego nazywamy omartrozą. Zwykle pojawia się ona w wyniku dawnych urazów lub chorób (np. reumatyzmu). Tylko w rzadkich przypadkach przyczyna nie jest znana.

Inne formy choroby zwyrodnieniowej stawów

Inne częste formy artrozy to:

• artroza stawu skokowego – artroza stawu skokowego dotyczy dolnej lub górnej części stawu skokowego,
• artroza palucha – staw śródstopno-paliczkowy dużego palca u nogi (hallux rigidus) często ulega zużyciu,
• choroba zwyrodnieniowa stawu skroniowo-żuchwowego – staw skroniowo-żuchwowy jest najczęściej używanym stawem w organizmie i dlatego jest podatny na nadmierne zużycie,
• choroba zwyrodnieniowa stawu krzyżowo-biodrowego – w tylnej części miednicy zużywa się staw między grzebieniem kości biodrowej a kością krzyżową,
• artroza stawu promieniowo-nadgarstkowego – artroza w stawie nadgarstkowym,
• zwyrodnienie stawu łokciowego,
• poliartroza – zużycie kilku stawów w tym samym czasie.

Jak leczy się chorobę zwyrodnieniową stawów?

Co pomaga w chorobie zwyrodnieniowej stawów? To jest najważniejsze pytanie dla większości pacjentów. Jasna odpowiedź: jak dotąd nie ma takiego sposobu leczenia artrozy, który byłby w stanie odbudować uszkodzoną chrząstkę. Leczenie artrozy polega więc głównie na łagodzeniu objawów choroby. Stara się też zapobiegać dalszemu zużywaniu stawu. Z czasem choroba pozostawia swoje ślady także w sąsiedztwie uszkodzonego stawu: uszkodzenia pojawiają się w torebce stawowej, w kościach i mięśniach.

Zasadniczo leczenie artrozy obejmuje procedury zachowawcze i chirurgiczne. Lekarz prowadzący wybiera najbardziej odpowiednie metody dla każdego pacjenta. Weźmie on pod uwagę m.in. to, który staw jest dotknięty chorobą, jak wyraźne jest zużycie stawu i jak poważne są objawy. Ponadto sam masz wiele możliwości, by zrobić coś przeciwko artrozie.

Leczenie zachowawcze

Zachowawcze leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów ma na celu przede wszystkim złagodzenie bólu, zwalczenie stanu zapalnego oraz wzmocnienie siły i koordynacji mięśni. Sztywne stawy znów stają się bardziej ruchome, a nieprawidłowe obciążenia zostają zrównoważone.

Poruszaj stawami

Regularne ćwiczenia utrzymują stawy w ruchu. Dlatego lekarze zalecają osobom z chorobą zwyrodnieniową stawów włączenie sportu do codziennej rutyny, np. pływanie. Szczególnie przydatne są pływanie crawlem i pływanie na plecach. Ćwiczy to stawy, nie obciążając ich zbytnio. Z tego samego powodu eksperci zalecają również chodzenie po płaskim terenie i jazdę na rowerze.

Mniej odpowiednie dla osób z chorobą zwyrodnieniową stawów są sporty, w których występują nagłe, duże obciążenia stawów, ekstremalne ruchy lub duże ryzyko kontuzji. Są to na przykład tenis, łyżwiarstwo, piłka nożna, piłka ręczna, karate i boks.

Odciążenie stawów

Bandaże, elastyczne, miękkie podeszwy butów i kule odciążają stawy. W podobny sposób pomagają też ortezy. Są to specjalne szyny pozycjonujące dla stawów. Zapobiegają one bolesnym ruchom. Jednak ortezy nie są zbyt elastyczne. Z reguły nosi się je tylko przez krótki czas, aby nie doszło do usztywnienia stawu.

Jeśli pacjenci mają nadwagę, zaleca się im, by spróbowali zrzucić trochę kilogramów. Dzięki temu stawy nie muszą dźwigać tak dużego ciężaru. Regularne ćwiczenia i zdrowa dieta pomagają w utracie wagi.

Fizykoterapia choroby zwyrodnieniowej stawów

Podstawą fizykoterapii jest wykorzystanie bodźców zewnętrznych, takich jak ciepło, zimno, nacisk czy napięcie, do wywołania naturalnych reakcji w organizmie.

Ciepło z poduszek rozgrzewających, okładów z błota, fango, kąpieli lub światła podczerwonego może być stosowane w leczeniu przewlekłego bólu związanego z chorobą zwyrodnieniową stawów. Ostre objawy, takie jak opuchlizna, mogą być złagodzone zimnymi okładami z lodu lub chłodnymi okładami z błota. Rozgrzewające rękawiczki mogą również pomóc w złagodzeniu objawów.

Pomocna jest także fizjoterapia, która wzmacnia mięśnie. Zalecane są masaże, które rozładowują napięcie i poprawiają krążenie.

Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne

Bolące stawy można leczyć maściami, kremami lub żelami przeciwbólowymi z apteki.

Lekarz zazwyczaj przepisuje niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak kwas acetylosalicylowy (ASA), diklofenak lub ibuprofen jako środki przeciwbólowe. Często występują one w postaci maści lub żelu (miejscowe leki NLPZ). Jeśli to nie wystarczy, NLPZ są dostępne w formie tabletek (doustne NLPZ). Ważne jest, by przyjmować środki przeciwbólowe tylko po konsultacji z lekarzem. Zwłaszcza starsi pacjenci często odczuwają ich skutki uboczne.

Jeśli środki przeciwbólowe są przyjmowane przez dłuższy czas, lekarz przepisze dodatkowe leki chroniące wyściółkę żołądka, tzw. inhibitory pompy protonowej. Ponadto lekarz monitoruje pracę nerek i ciśnienie krwi.

NLPZ hamują też ewentualne stany zapalne. Choroba zwyrodnieniowa stawów to niezapalna choroba stawów. Możliwe jest jednak, że w przebiegu artrozy w stawie dochodzi do stanu zapalnego. Nazywa się to artrozą z zapaleniem stawów lub aktywną artrozą. Czasami lekarz wstrzykuje do stawu glikokortykoidy („kortyzon”), aby wyleczyć stan zapalny.

Niektórzy pacjenci nie tolerują NLPZ lub leki przeciwbólowe nie działają wystarczająco skutecznie. Wtedy lekarz może zastosować kwas hialuronowy jako alternatywę. Jest to tak zwany glikozaminoglikan i naturalny składnik mazi stawowej. Lekarz wstrzykuje go bezpośrednio do chorego stawu, aby złagodzić ból. To, jak dobrze ostatecznie zadziała kwas hialuronowy, zależy także od konkretnego preparatu.

Inne składniki aktywne, takie jak siarczan chondroityny i glukozamina (naturalne składniki chrząstki stawowej, dostępne jako suplementy diety lub leki), również mogą łagodzić ból i poprawiać strukturę stawów. Ich skuteczność nie jest jednak jednoznacznie potwierdzona. Dlatego lekarz stosuje te substancje tylko wtedy, gdy klasyczna terapia nie jest możliwa.

W bardzo ciężkich przypadkach, kiedy żaden z leków nie uśmierza bólu, lekarz podaje opioidy – ale tylko w wyjątkowych sytuacjach i przez możliwie najkrótszy czas, np. do czasu operacji.

Terapia polem magnetycznym

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów za pomocą terapii polem magnetycznym ma na celu złagodzenie bólu, zmniejszenie obrzęku stawów i poprawę samopoczucia pacjenta. Terapeuta umieszcza chory staw w tubie, która wytwarza pole magnetyczne lub przykłada do niego cewkę elektryczną.

Niektóre badania wykazały, że terapia polem magnetycznym jest szczególnie pomocna w chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego. Mogą z niego korzystać także pacjenci z przewlekłymi dolegliwościami ze strony kilku stawów (polyarthritis). W innych badaniach nie udało się jednak jednoznacznie udowodnić tych efektów, dlatego nie ma zaleceń dla tej metody.

Chirurgiczne leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów

Operacja może skorygować deformacje u pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów i ustabilizować stawy. Operacja łagodzi też ból i zapobiega stanom zapalnym. W niektórych przypadkach lekarz zastępuje uszkodzoną chrząstkę. Ogólnie rzecz biorąc, pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów powinni być w stanie lepiej się poruszać i lepiej funkcjonować po operacji.

Istnieją różne zabiegi chirurgiczne w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów. To, który z nich zostanie użyty w konkretnym przypadku, zależy od kilku czynników. Ważną rolę odgrywa na przykład rodzaj stawu oraz stopień jego zużycia. Przy wyborze metody chirurgicznej lekarz bierze też pod uwagę wiek i ogólny stan pacjenta oraz cel leczenia.

Płukanie i oczyszczanie stawów

Jeśli terapia zachowawcza nie przynosi rezultatów, lekarz może wypłukać staw lub usunąć jego fragmenty. Jest to próba złagodzenia bólu pacjenta i sprawienia, by staw stał się znów stabilny i ruchomy. Jednak skuteczność tych środków jest kontrowersyjna. Dlatego lekarz przeprowadza je tylko w niektórych przypadkach i na prośbę pacjenta.

Podczas płukania lekarz przepłukuje chory staw roztworem soli fizjologicznej. W ten sposób usuwane są włókna chrzęstne i tkankowe oraz inne cząsteczki unoszące się w płynie stawowym. Ponadto płukanie może złagodzić stan zapalny stawu.

Podczas usuwania uszkodzeń skalpelem wyrównuje się szorstkie powierzchnie chrząstki w stawie. Usunięte zostają także zbędne części stawów, chrząstki i kości. Może to sprawić, że staw znów będzie bardziej mobilny. Lekarz zazwyczaj przeprowadza płukanie i oczyszczanie stawu podczas endoskopii stawu (artroskopii). Lekarz wprowadza narzędzia chirurgiczne do stawu przez małe nacięcia w tkance.

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów poprawiające stan chrząstki

Czasami podczas endoskopii stawu lekarz dokonuje wiercenia w pozostałej powierzchni chrząstki. W chrząstce znajdują się komórki, które wytwarzają nową tkankę chrzęstną. Celem nawiercania jest pobudzenie komórek do odbudowy uszkodzonej tkanki. Jednak ta nowa tkanka chrzęstna ma inną strukturę niż oryginalna chrząstka i nie jest tak sprężysta i wytrzymała.

Od kilku lat w niektórych przypadkach możliwe jest także pobranie komórek chrząstki ze zdrowego stawu i przeszczepienie ich do uszkodzonego stawu. Właściwości nowej chrząstki są wtedy prawie takie same jak oryginalnej.

Osteotomia korekcyjna

W osteotomii korekcyjnej (osteotomii repozycyjnej) lekarz operuje kość stawową. Nacina ją i układa w taki sposób, aby obciążenie rozkładało się bardziej równomiernie na powierzchniach stawowych: część obciążenia zostaje przesunięta ze strefy artrozy do zdrowych obszarów chrząstki i kości. Lekarz zazwyczaj operuje także torebkę stawową i więzadła, aby poprawić ruchomość stawu.

Lekarze wykonują osteotomie korekcyjne nie tylko w przypadku istniejącej artrozy. Można ją także stosować do korygowania wad postawy, a tym samym do zapobiegania artrozie.

Endoproteza stawu

Jeśli bólu nie da się uśmierzyć żadnymi innymi metodami leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów, można rozważyć endoprotezoplastykę stawu. Oznacza to, że uszkodzony staw jest zastępowany sztucznym stawem. Często ma to sens, zwłaszcza w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego lub biodrowego.

Podczas tej operacji lekarz usuwa zużyte części stawu. Następnie zastępuje je protezami wykonanymi z metalu, plastiku lub ceramiki (alloartroplastyka). Istnieją protezy, które zastępują tylko poszczególne części stawu oraz takie, które zastępują cały staw. Lekarz zakotwicza je w istniejącej kości za pomocą cementu lub śrub. Jeśli jest to konieczne, koryguje również pozycję stawu.

W przypadku każdej protezy możliwe jest, że po jakimś czasie się poluzuje. Dzięki regularnym zdjęciom rentgenowskim można w porę wykryć rozluźnienie. W większości przypadków lekarz musi wtedy wymienić protezę.

Artrodeza (usztywnienie stawu)

W tak zwanej artrodezie lekarz usztywnia staw. Usuwa on zniszczone części stawu i trwale łączy ze sobą kości stawowe.

Artrodeza łagodzi ból pacjenta. Po operacji uszkodzony staw jest bardziej stabilny i użyteczny, ale też mniej mobilny. Artrodeza jest więc rozważana głównie w przypadku stawów, którymi pacjent nie musi zbyt często poruszać w życiu codziennym.

Są to na przykład stawy końcowe palców, inne stawy palców i małe stawy w okolicy nadgarstka. Artrodeza jest też czasem wykonywana w stawie śródstopno-paliczkowym dużego palca. Tylko w przypadku zaawansowanej artrozy lekarz wykonuje również artrodezę na innych stawach.

Artroplastyka z resekcją

W tej formie operacji choroby zwyrodnieniowej stawów lekarz usuwa uszkodzoną powierzchnię stawową i w ten sposób zmienia jej kształt. Czasami usuwa też całe kości. Staw jest wtedy mniej sprawny, ale też mniej boli.

Artroplastyka z resekcją jest obecnie rzadko stosowana. Jest ona rozważana głównie w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawów kciuka (rhizarthrosis), gdy zachowawcze leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów jest nieskuteczne. W tym przypadku lekarz usuwa jedną z uszkodzonych kości śródręcza i zastępuje ją innymi ścięgnami ciała, np. ścięgnami mięśnia zginacza długiego kciuka lub zginacza krótkiego ręki. Jednak ta forma leczenia rizartrozy nie jest uważana za metodę standardową.

Lekarz czasami wykonuje też artroplastykę resekcyjną w przypadku artrozy stawu śródstopno-paliczkowego (hallux rigidus) lub artrozy pomiędzy obojczykiem a akromionem.

Alternatywne metody leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów

Co pomaga w chorobie zwyrodnieniowej stawów oprócz konwencjonalnych zabiegów medycznych? Wielu pacjentów zadaje sobie to pytanie. Chcą oni wykorzystać alternatywne metody leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów, chociaż skuteczność niektórych alternatywnych metod nie jest naukowo udowodniona, jednak niektórzy pacjenci twierdzą, że im pomagają. Mówi się, że homeopatia, preparaty ziołowe, terapia polem magnetycznym i akupunktura łagodzą objawy choroby zwyrodnieniowej stawów. Niektórzy cierpiący stosują także sole Schuesslera.

Sole Schuesslera i homeopatia

Niektórzy pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów polegają na solach Schuesslera i homeopatii. Zwolennicy tych koncepcji twierdzą, że obie metody leczenia nie mają skutków ubocznych i dlatego są odpowiednie do samodzielnego leczenia choroby zwyrodnieniowej stawów.

Mówi się, że sole Schuesslera łagodzą objawy artrozy i zapobiegają zwyrodnieniom stawów. Za odpowiednie sole Schuesslera na artrozę uważa się:

• nr 1 Calcium fluoratum,
• nr 2 Calcium phosphoricum,
• nr 8 Natrium chloratum,
• nr 9 Natrium phosphoricum,
• nr 11 Silicea,
• nr 16 Lithium chloratum.

Jeśli pacjenci zauważą, że ćwiczenia fizyczne łagodzą ich ból związany z chorobą zwyrodnieniową stawów, homeopaci zalecają na przykład Rhus toxicodendron D12. Jeśli zimna pogoda nasila ból stawów, pomóc może Dulcamara D12.

Koncepcje homeopatii i soli Schuesslera oraz ich specyficzna skuteczność są kontrowersyjne i nie można ich jeszcze udowodnić za pomocą konwencjonalnych metod medyczno-naukowych w rozumieniu medycyny opartej na dowodach i faktach.

Produkty ziołowe

Od wieków leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów opierało się również na roślinach leczniczych. Należą do nich: czarci pazur, pokrzywa, żywokost, wierzba, mniszek lekarski, pieprz cayenne, kurkuma i owoce dzikiej róży.

Jednakże objawy zapalenia stawów zwykle poprawiają się tylko wtedy, gdy rośliny lecznicze są stosowane przez dłuższy czas. Twój lekarz lub farmaceuta doradzi ci, jak dokładnie je stosować i dawkować.

Akupunktura

Stymulacja określonych punktów na skórze za pomocą igieł ma na celu przywrócenie do normy zaburzonych procesów w organizmie. Zwykle wymaga to kilku sesji.

Akupunktura prawdopodobnie zmniejsza przewlekły ból, zwłaszcza w przypadku zużycia stawu kolanowego. Jednak, jak wynika z badań, efekt ten utrzymuje się zwykle tylko przez ograniczony czas.

Domowe sposoby leczenia i alternatywne metody leczenia mają swoje ograniczenia. Jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas i nie ulegają poprawie lub nawet nasilają się pomimo leczenia, zawsze powinieneś skonsultować się z lekarzem.

Objawy artrozy

Na początku zużycie stawów często nie powoduje żadnych objawów. Z czasem jednak ból pojawia się, gdy pacjenci poruszają dotkniętym stawem lub obciążają go. W późnych stadiach artrozy stawy często bolą stale, nawet w spoczynku. Wielu pacjentów słyszy lub czuje tarcie lub zgrzytanie w stawie.

Stawy dotknięte artrozą często wydają się „sztywne” i mają ograniczoną ruchomość. Ponadto pozycja stawu często zmienia się patologicznie z upływem czasu.

Może się zdarzyć, że w stawie zwyrodnieniowym również dojdzie do zapalenia. Jest to tzw. aktywna artroza: dotknięty nią staw puchnie i jest bardzo ciepły. Ból często się nasila.

Przyczyny i czynniki ryzyka

Większość ludzi z wiekiem zapada na chorobę zwyrodnieniową stawów, ponieważ tkanki nie regenerują się już tak dobrze. Inne możliwe przyczyny to:

• przeciążenie – na przykład jeśli masz nadwagę lub nadmiernie obciążasz stawy (np. uprawiając sport wyczynowy lub pracując z młotem pneumatycznym),
• nieprawidłowe obciążenie – na przykład z powodu nieprawidłowego ułożenia stawów, takich jak koślawe nogi czy kolana koślawe,
• choroby metaboliczne, takie jak podagra (odkładanie się kryształów kwasu moczowego w stawach sprzyja uszkodzeniu chrząstki),
• urazy – na przykład uraz chrząstki (artroza pourazowa) lub złamania kości, które goją się w nieprawidłowym położeniu,
• wrodzone osłabienie stawów (a więc do pewnego stopnia dziedziczne).

W przypadku tak wyraźnie widocznych przyczyn lekarze mówią o wtórnej artrozie. W innych przypadkach jednak nie można zidentyfikować przyczyny zużycia stawów. Jest to tzw. pierwotna artroza.

Badania i diagnoza

W większości przypadków właściwą osobą, z którą należy rozmawiać o chorobie zwyrodnieniowej stawów, jest specjalista ortopeda. Z kolei dentysta lub ortodonta zazwyczaj lepiej potrafi ocenić dolegliwości ze strony stawu skroniowo-żuchwowego.

Aby zebrać twoją historię choroby (anamnezę), lekarz zada ci najpierw kilka pytań, takich jak:

• Czy w przeszłości Twój staw był narażony na urazy lub choroby?
• Czy Twój ból pojawia się na początku ruchu, czy dopiero po dłuższym wysiłku?
• Czy ból poprawia się podczas ruchu lub w spoczynku?
• Czy ból pojawia się częściej w pewnych sytuacjach?

Badanie fizykalne

Po zebraniu wywiadu przeprowadza się badanie fizykalne. Lekarz oceni pozycję i funkcjonowanie chorego stawu. W tym celu poprosi Cię o poruszenie stawem. Jeśli masz dolegliwości np. w nogach lub kręgosłupie, poprosi Cię o przejście kilku kroków. To najlepszy sposób, by ocenić przebieg ruchu.

Ponadto lekarz zazwyczaj sam porusza dotkniętym stawem, aby zbadać zakres ruchu. Uciska również na pewne punkty znajdujące się nad przestrzenią stawową, na mięśnie oraz na miejsca przyczepu ścięgien i więzadeł. W przypadku wyraźnego zużycia stawów wyczuwa się delikatne tarcie lub nawet chrupanie w stawie (krepitacja).

Obrazowanie

Już we wczesnych stadiach choroby zwyrodnieniowej na zdjęciu rentgenowskim widać, że przestrzeń stawowa między końcami kości staje się węższa. Ponadto struktura kostna pod chrząstką stawową staje się gęstsza (stwardnienie podchrzęstne), co na zdjęciu rentgenowskim wygląda jak białe miejsca. Kostne narośla (osteofity) zwykle mają kolor podobny do koloru samych kości. Z drugiej strony, torbiele pozostawiają na zdjęciu rentgenowskim ciemne wgłębienia w jasnej kości. Na zdjęciu rentgenowskim widać też wady postawy i zmiany w strukturze kości.

Widoczne zmiany na zdjęciu rentgenowskim nie pozwalają na wyciągnięcie wniosków, czy i w jakim stopniu ktoś cierpi na schorzenie. Czasami na zdjęciu rentgenowskim widać poważne zmiany, ale pacjent nie ma żadnych dolegliwości.

Wczesne stadia choroby zwyrodnieniowej stawów mogą zostać przeoczone na zdjęciu rentgenowskim. W niejasnych przypadkach lekarz czasami wykonuje tomografię komputerową (CT) lub rezonans magnetyczny (MRI). To procedury obrazowania, które są o wiele bardziej precyzyjne niż badanie rentgenowskie.

Artroskopia

Za pomocą endoskopii stawów (artroskopii) lekarz bada głównie większe stawy. Wykonuje on małe nacięcie na skórze i wprowadza do stawu cienką rurkę z kamerą wideo (artroskop). Dzięki temu może sprawdzić, czy staw jest zużyty. Jeśli stwierdzi artrozę, może ją leczyć podczas artroskopii przy użyciu specjalnych narzędzi.

Wykluczenie innych przyczyn

Ból stawów może być spowodowany także innymi przyczynami niż choroba zwyrodnieniowa stawów. Inną częstą przyczyną jest na przykład reumatoidalne zapalenie stawów. Ta choroba zapalna dotyka całego organizmu. Objawia się jednak głównie jako bolesne zapalenie stawów.

Jeśli podejrzewa się artrozę, lekarz wyjaśni, czy ból stawu jest rzeczywiście spowodowany zużyciem, czy też ma inną przyczynę (np. zapalenie stawów).

Przebieg choroby i rokowanie

Częste pytanie zadawane przez osoby dotknięte chorobą brzmi: „Czy artrozę można wyleczyć?”. Odpowiedź: ponieważ chrząstka stawowa regeneruje się ponownie wyłącznie u dzieci, to artroza zwykle nie znika. Choroba ta jest więc nieuleczalna. Jednak skuteczne leczenie artrozy łagodzi objawy i spowalnia postęp choroby.

Profilaktyka

Chorobie zwyrodnieniowej stawów można zapobiegać poprzez regularne ćwiczenia fizyczne. Szczególnie polecane są sporty, które równomiernie obciążają stawy. Tak jest na przykład w przypadku kolarstwa i pływania. Eksperci zalecają uprawianie tych sportów nawet wtedy, gdy masz już artrozę. Istnieją jednak inne wskazówki dotyczące walki z artrozą.

Przede wszystkim nie należy przeciążać ani niedociążać stawów. Na przykład nadwaga bardzo obciąża stawy. Jeśli ważysz za dużo, dobrze by było, gdybyś schudł dla dobra swoich stawów.

Lekarze zalecają też, by nie obciążać stawów jednostronnie. Sprzyja to zużywaniu się stawów. Dlatego regularnie wykonuj na przemian czynności siedzące i stojące.

Nieodpowiednie obuwie może również sprzyjać zużyciu stawów. Dotyczy to przede wszystkim butów na wysokich obcasach. Artroza dotyka wtedy stawu śródstopno-paliczkowego palców lub innych stawów stopy.

Jeśli masz deformację stawu, ortopeda może ją skorygować, aby zapobiec artrozie.

Pytania i odpowiedzi

Czego nie należy jeść, mając chorobę zwyrodnieniową stawów?

• Nasycone kwasy tłuszczowe: masło, śmietana, smalec, wędliny.
• Tłuszcze utwardzone: ciastka, gotowe dania i słodycze.
• Kwas arachidonowy: pokarmy zwierzęce, mięso, podroby, jaja, ser, wędliny

Czy można mieć chorobę zwyrodnieniową stawów w całym organizmie?

W zasadzie choroba zwyrodnieniowa stawów może dotyczyć każdego z około 100 stawów w ludzkim ciele. Jednak stawy, które codziennie narażone są na duże obciążenia, są szczególnie podatne. Jeśli tylko jeden staw wykazuje zużycie, mówi się o monoartrozie.

Jak szybko postępuje choroba zwyrodnieniowa stawów?

W zdecydowanej większości przypadków choroba zwyrodnieniowa stawów zaczyna się niepostrzeżenie. Dolegliwości czasem pojawiają się dopiero po latach. Jednak wtedy skutkiem może być już silny ból stawów. Dlaczego chrząstka stawowa u niektórych osób niszczy się szybciej niż u innych, nie zostało jeszcze wyjaśnione ponad wszelką wątpliwość.

Czy choroba zwyrodnieniowa stawów może się rozprzestrzeniać?

Zwykle zaczyna się ona w jednym lub kilku stawach, ale w miarę postępu choroby może objąć wszystkie stawy. Do tej pory nie poznano mechanizmów, które przyczyniają się do rozprzestrzeniania się choroby na nieuszkodzone stawy.

Kiedy należy przeprowadzić operację w przypadku choroby zwyrodnieniowej stawu kolanowego?

Decyzja o operacji w przypadku artrozy stawu kolanowego ma sens, gdy środki zachowawcze nie przynoszą wystarczającego złagodzenia objawów lub istnieje uzasadniona nadzieja na spowolnienie postępu artrozy poprzez interwencję zapobiegawczą.

Źródła

• J. Istrati, M. Trzęsiorowski, J. Dobrogowski, Zespoły bólowe narządu ruchu. Choroba zwyrodnieniowa stawów: leczenie – stan wiedzy na rok 2012, „Terapia” 20/2012
• E. Stanisławska-Biernat, Społeczne i ekonomiczne aspekty choroby zwyrodnieniowej stawów, „Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej”, 2008
• Zimmermann-Górska, Choroba zwyrodnieniowa stawów – nowe spojrzenie? Osteoarthritis – a new sight?, „Medycyna Praktyczna” 9/2004

Przeczytaj także o:

Dna moczanowa (podagra)

Krew w moczu

Ból stóp

Róża

Choroby skóry

Złamanie palca u stopy